Criteria funerair erfgoed Gemeente Winsum INHOUD Inleiding... 2 Beleidskader... 2 Juridisch kader... 2 Criteria... 3 Afbakening... 4 Werkwijze... 4 Toelichting per criterium... 5 Waarderingsmatrix graven... 6
INLEIDING Graven en grafbedekkingen zeggen iets over onze geschiedenis. Het herinnert aan bijzondere gebeurtenissen en personen. Vanuit cultuurhistorisch oogpunt vertellen grafteksten en symboliek op grafbedekkingen iets over de dodencultuur in een bepaalde periode. Graven en grafbedekkingen vormen daarmee ons funerair erfgoed. Behalve van historisch belang draagt het bij aan het beeld en de sfeer van een begraafplaats. Door deze graven een beschermde status te geven blijven ze bewaard voor de toekomst. Hoe gaan we om met ons funerair erfgoed? Wat vinden we in dit kader waardevol en wat bestempelen we als minder belangrijk? Het doel van deze nota is antwoord te kunnen geven op bovenstaande vraagstelling. Het resulteert in criteria om waarde toe te kunnen kennen aan individuele graven en grafbedekkingen. BELEIDSKADER In juni 2011 is de nota Begraven en Begraafplaatsen in de Gemeente Winsum door de gemeenteraad vastgesteld. Onderdeel hiervan is de Beheerverordening gemeentelijke begraafplaatsen 2011. Hoofdstuk zeven betreft het in stand houden van historische graven en opvallende grafbedekkingen. Hoofdstuk 7. artikel 24 1. Het college houdt een lijst bij van graven die van historische betekenis zijn of waarvan de grafbedekking een opvallende kwaliteit heeft. 2. Alvorens tot ruiming van graven wordt overgegaan onderzoekt het college of er graven zijn die in aanmerking komen op de lijst te worden bijgeschreven. 3. De gemeenteraad beslist over het ruimen van graven en het verwijderen van grafbedekkingen die op de in het eerste lid bedoelde lijst staan. Uit bovenstaande kan geconcludeerd worden dat de gemeenteraad van mening is dat er mogelijk graven en grafbedekkingen zijn die het waard zijn in stand te houden. JURIDISCH KADER Rechthebbenden zijn zelf verantwoordelijk voor het graf waarvan ze rechthebbende zijn. Dit geldt daarmee ook voor het onderhoud en herstel van de grafbedekking. Wanneer een graf 1 in aanmerking komt als waardevol te worden aangemerkt moet de rechthebbende in ieder geval geïnformeerd en geraadpleegd worden betreffende hun eigen inbreng en wensen. Het kan zijn dat de rechthebbende geen herstel of behoud wenst. Met dergelijke wensen moet rekening worden gehouden. Het risico bestaat dat de rechthebbende het graf verwijdert of verandert. De gemeente heeft in deze situatie geen zeggenschap over het graf. Wanneer de rechthebbende niet voldoet aan de verplichtingen zoals die in de Beheerverordening staan, kan het grafrecht, onder voorwaarden, vroegtijdig worden beëindigd. Wanneer het grafrecht niet wordt verlengd vervalt het graf eveneens aan de gemeente. De rechthebbende kan zelf verzoeken om afstand te mogen doen van een graf. 1 Met graf wordt, tenzij anders verwoord, zowel het onder- als bovengrondse deel bedoeld. 2
CRITERIA Er is veel discussie mogelijk over het opstellen van criteria. Voorgesteld wordt gebruik te maken van bestaande systematiek zoals bedacht door een aantal ter zake deskundige organisaties. In 2003 is het boekje Begraafplaatsen als cultuurbezit uitgegeven door vereniging De Terebinth, de Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen en de toenmalige Rijksdienst voor de Monumentenzorg (nu Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten). Onderstaande criteria zijn daarvan afkomstig. De systematiek kent twee sporen: graven van historische personen en graven met opvallende kwaliteit. De cijfers tussen haakjes betreft de toe te kennen waardering. Aan criteria 1 t/m 3 kan per criterium een maximum van 6 punten worden toebedeeld. Voor de andere criteria (4 t/m 8) is het maximum 3 punten. De waarderingen kunnen ingevoerd worden in een matrix (zie bijlage Waarderingsmatrix graven ). In de bijlage Toelichting criterium staat een korte toelichting op de criteria. Uit de totaalscores is het mogelijk een ranglijst te distilleren. Het puntentotaal bepaalt of een graf in aanmerking komt voor een beschermde status. Historische personen 1. Bekendheid a. (inter-) nationaal (3) b. Regionaal (2) c. Lokaal (1) 2. Verdienste a. (inter-) nationaal (3) b. Regionaal (2) c. Lokaal (1) 3. Relatie met gemeente a. Gewoond (3) b. Gewerkt (2) c. Begraven (1) 4. Ouderdom graf a. < 100 jaar (3) b. 50-100 jaar (2) c. <50 jaar (1) Opvallende kwaliteit 5. Materiaalgebruik en hantering a. Zeer bijzonder (3) b. Bijzonder (2) c. Normaal (1) 6. Vormgeving en symboliek a. Zeer zeldzaam (3) b. Zeldzaam (2) c. Normaal (1) 7. Representatief voor bepaald tijdsbeeld/vormingsperiode a. Hoog (3) b. Middel (2) c. Laag (1) 8. Technische staat a. Goed (3) b. Middelmatig (2) c. Slecht (1) 3
AFBAKENING Welke graven zijn onderwerp van gesprek. Met andere woorden: Welke graven komen in dit kader in aanmerking. Graven komen op veel plaatsen voor maar vanzelfsprekend vooral op begraafplaatsen en in en rond kerken. Dit voorstel richt zich op begraafplaatsen en overige terreinen die eigendom zijn van de gemeente Winsum. Dit zijn zowel gesloten als open begraafplaatsen. Er zijn naar onze mening graven die, ongeacht de puntenscore, op voorhand aangewezen kunnen worden als waardevol. De enige voorwaarde is dat de technische staat als voldoende wordt beoordeeld of herstel redelijkerwijs mogelijk is. Graven die door de Oorlogsgravenstichting zijn aangemerkt als oorlogsgraf; Graven op begraafplaatsen die zijn aangewezen als rijksmonument; o Bellingeweer o Maarhuizen Graven rond kerk Tinallinge; Graven op archeologisch terrein wierde Sauwerd (Hoogpad); Graven voorzien van graftrommels; WERKWIJZE Alle graven voorzien van een puntenwaardering is een enorme klus. Het is geen haalbare aanpak dit als gemeente in eigen beheer uit te voeren. Het alternatief is gebruik te maken van lokale kennis. Het ligt voor de hand de Erfgoedcommissie en de historische verenigingen hiervoor te benaderen. Daarnaast kunnen we de inwoners van de gemeente Winsum en andere belangstellenden oproepen suggesties te doen. Het blijft daarnaast mogelijk dat er ambtelijk suggesties worden toegevoegd. De ambtelijke inzet blijft beperkt tot het, op basis van de vastgestelde criteria, waarderen van de ontvangen suggesties. Het college besluit op een later moment over de definitieve samenstelling van de lijst met waardevolle graven. Deze graven zullen voor de toekomst bewaard blijven. Welke consequenties zij daar aanvullend aan wil verbinden zal mede afhangen van de omvang van de lijst. Besluitvorming daarover is een vervolgstap op dit voorstel.. 4
TOELICHTING PER CRITERIUM Bekendheid De persoon moet over een bepaalde status beschikken, bijvoorbeeld door het uitgeoefende beroep of de bekendheid die de persoon bij leven genoot en die nu nog als zodanig wordt herinnerd. Verdienste Dit betreft activiteiten van (enig) belang op sociaal, religieus, maatschappelijk, politiek-bestuurlijk, wetenschappelijk, cultureel en/of economisch terrein. Relatie met gemeente Geen toelichting noodzakelijk. Ouderdom graf Er dient een termijn gehanteerd te worden die voldoende distantie geeft om de kwaliteit van het graf voldoende te kunnen inschatten.. Materiaalgebruik en hantering Bijzondere materialen zijn met name materialen die in het algemeen niet vaak gebruikt zijn voor grafmonumenten, zoals marmer, zandsteen of metaal. De hantering gaat over de wijze waarop bijvoorbeeld het graf technisch bewerkt is. Vormgeving en symboliek De vormgeving van een individueel graf kan van doorslaggevende betekenis zijn, bijvoorbeeld vanwege het feit dat het typologisch zeldzaam is. Bij vormgeving wordt ook gelet op de belettering. De uitzonderlijke vormgeving van een symbool kan een reden zijn om het graf als uniek te bestempelen. Een voorbeeld zijn de zogenaamde trommelgraven. Deze zijn gezien het landelijk lage aantal van bijzondere betekenis. Representatief voor bepaald tijdsbeeld/vormingsperiode Hoe meer graven uit dezelfde periode, hoe lager de waardering. Technische staat De staat van een graf is dusdanig van belang, dat als een graf onherstelbaar beschadigd is, deze een lagere waardering krijgt, en mogelijk niet wordt opgenomen in de lijst. Oorlogsgraven De bekendste zijn de oorlogsslachtoffers uit de Tweede wereldoorlog. Daarnaast worden de criteria en definitie van de Oorlogsgraven Stichting (OGS) gehanteerd om te bepalen welke andere graven hieronder vallen. Tot oorlogsslachtoffers worden gerekend: militairen van de Nederlandse krijgsmacht, alsmede in opdracht van de Nederlandse regering uitgezonden Nederlandse burgers, die zijn omgekomen bij door Nederland gesteunde vredes-, veiligheids- of ordehandhavingsmissies. Onder uitzending wordt in dit verband begrepen wanneer men is omgekomen: a. tijdens zijn/haar verblijf in het gebied van de desbetreffende operatie; b. tijdens de verplaatsing vanuit Nederland naar het operatiegebied v.v.; c. tijdens een gebeurtenis die zich in vrije tijd of tijdens verlof dat binnen de uitzending valt afspeelde. De OGS bepaalt op grond van het gestelde in haar statuten en reglementen, of een militair of oorlogsslachtoffer wordt aangemerkt. Voor de gemeente Winsum betreft het 14 graven. burger als 5
(Inter-) nationaal Regionaal Lokaal (Inter-) nationaal Regionaal Lokaal Gewoond Gewerkt Begraven Ouderdom graf Materiaal- gebruik en hantering Vormgeving en symboliek Representatief Technische staat Totaal WAARDERINGSMATRIX GRAVEN Graf Bekendheid Historische personen Verdienste Relatie met gemeente Winsum Opvallende kwaliteit Begraafplaats Grafcode Voorbeeld 1 1 2 1 3 2 1 3 1 1 2 1 18 Voorbeeld 2 2 1 1 1 3 2 1 1 3 2 1 3 21 Voorbeeld 3 3 2 1 2 3 1 1 2 1 3 3 22