GRAAD 12 NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT GRAAD 10

GRAAD 12 NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT GRAAD 10 EKONOMIE V1 MODEL 2012 PUNTE: 150 TYD: 2 uur Hierdie vraestel bestaan uit 12 bladsye.

Ekonomie/V1 2 NSS Graad 10 Model DBE/2012 INSTRUKSIES EN INLIGTING 1. Beantwoord VIER vrae soos volg in die ANTWOORDEBOEK: AFDELING A: VERPLIGTEND. AFDELING B: Beantwoord TWEE van die drie vrae. AFDELING C: Beantwoord EEN van die twee vrae. 2. Nommer die antwoorde korrek volgens die nommeringstelsel wat in hierdie vraestel gebruik is. 3. Skryf die vraagnommer boaan elke antwoord neer. 4. 5. Lees die vrae aandagtig deur. Begin ELKE vraag op 'n NUWE bladsy. 6. Laat 2 3 reëls tussen onderafdelings van vrae oop. 7. Beantwoord die vrae in volsinne en maak seker dat die formaat, inhoud en konteks van jou antwoorde ooreenstem met die kognitiewe vereistes van die vrae. 8. Beantwoord slegs die vereiste getal vrae. Oortollige antwoorde sal NIE nagesien word NIE. 9. Gebruik slegs swart of blou ink. 10. Jy mag 'n nieprogrammeerbare sakrekenaar gebruik. 11. Skryf netjies en leesbaar.

Ekonomie/V1 3 NSS Graad 10 Model DBE/2012 AFDELING A (VERPLIGTEND) VRAAG 1 30 PUNTE 15 MINUTE 1.1 Verskeie opsies word as moontlike antwoorde op die volgende vrae gegee. Kies die antwoord en skryf slegs die letter (A C) langs die vraagnommer (1.1.1 1.1.8) in die ANTWOORDEBOEK neer, byvoorbeeld 1.1.9 C. 1.1.1 Die vertakking van ekonomie wat op die gedrag van die ekonomie in sy geheel fokus, staan as ekonomie bekend. A B C mikroontwikkelingsmakro- 1.1.2 Wanneer ons onvoldoende hulpbronne het om in ons behoeftes en begeertes te voorsien, bestaan A B C arbeid. skaarsheid. kapitaal. 1.1.3 Die totale waarde van alle finale goedere en dienste wat binne die grense van 'n land vir 'n sekere tydperk geproduseer word, staan as die bekend. A B C Bruto Binnelandse Produk Bruto Binnelandse Besteding Bruto Nasionale Inkome 1.1.4 Die aankoop van 'n skooltas eerder as 'n fliekkaartjie dui op die ekonomiese beginsel van A B C ruil. geleentheidskoste. besparing. 1.1.5 Die eerste inheemse mense in Suid-Afrika was die A B C Xhosas. Zoeloes. San. 1.1.6 Suid-Afrika was 'n van Engeland vir omtrent 150 jaar. A B C provinsie kolonie dorpie

Ekonomie/V1 4 NSS Graad 10 Model DBE/2012 1.1.7 'n Transaksie wat nie by 'n kitsbank gedoen kan word nie, is A B C muntdeposito's. onttrekkings. die betaling van rekeninge. 1.1.8 Suid-Afrika se ekonomiese ontwikkeling het begin by A B C mynbou. visserye. kommersiële landbou. (8 x 2) (16) 1.2 Kies 'n beskrywing uit KOLOM B om by 'n item in KOLOM A te pas. Skryf slegs die letter (A I) langs die vraagnommer (1.2.1 1.2.8) in die ANTWOORDEBOEK neer. 1.2.1 1.2.2 KOLOM A Investering Publieke goedere A KOLOM B word gewoonlik deur die verbruikers van hierdie goedere en dienste betaal 1.2.3 LBS B beskerm die belange van werkers 1.2.4 1.2.5 1.2.6 Onderwys Verstedeliking Spesialisasie C D die ekonomiese term vir besteding op kapitaalgoedere die grootste bestedingsitem in die begroting van Suid-Afrika 1.2.7 Vakbonde E direkte belasting 1.2.8 Wettige betaalmiddel F geld wat mense deur die wet verplig word om te aanvaar G 'n groeiende aantal mense trek na stede en dorpe toe H in die produksie van goedere, herhaal elke werker slegs een handeling I kollektiewe verbruik en besit deur gemeenskappe (8 x 1) (8)

Ekonomie/V1 5 NSS Graad 10 Model DBE/2012 1.3 Kies die korrekte woord uit dié wat tussen hakies gegee word. Skryf slegs die woord langs die vraagnommer (1.3.1 1.3.6) in die ANTWOORDEBOEK neer. 1.3.1 Ekonomies kwesbare mense word altyd bevoordeel gedurende die (uitbreidings-/inkrimpings-) fase van die sakesiklus. 1.3.2 Meel wat in die produksie van brood gebruik word, is (finale/ intermediêre) goedere. 1.3.3 Algemene prysstygings staan bekend as (inflasie/deflasie). 1.3.4 'n Ander term vir 'n werksmag is (arbeidsmag/ondernemers). 1.3.5 Die (Franse/Industriële) Rewolusie het in Engeland begin. 1.3.6 Die sentrale bank in Suid-Afrika word die (Federale/Reserwe-) Bank genoem. (6 x 1) (6) TOTAAL AFDELING A: 30

Ekonomie/V1 6 NSS Graad 10 Model DBE/2012 AFDELING B Beantwoord enige TWEE van die drie vrae uit hierdie afdeling in die ANTWOORDEBOEK. VRAAG 2: MAKRO-EKONOMIE 40 PUNTE 25 MINUTE 2.1 Identifiseer die VIER produksiefaktore. (4 x 1) (4) 2.2 Bestudeer die illustrasie hieronder en beantwoord die vrae wat volg. 2.2.1 Dui die illustrasie hierbo op die proses van verbruik of produksie? (2) 2.2.2 Gee 'n voorbeeld van duursame goedere in die illustrasie hierbo. (1) 2.2.3 Sou die besteding op duursame goedere hierbo geklassifiseer word as owerheidsbesteding of huishoudelike verbruiksbesteding? (1) 2.2.4 Onderskei tussen onmiddellike (direkte) verbruik en uitgestelde (indirekte) verbruik en gee 'n voorbeeld van elk. (2 x 3) (6)

Ekonomie/V1 7 NSS Graad 10 Model DBE/2012 2.3 Bestudeer die gevallestudie hieronder en beantwoord die vrae wat volg. MR PRICE SE PRESTASIE Kaapstad: In 2011 het Mr Price vir die eerste keer in vyf jaar 'n laer rekenkundige wins aangekondig. Groei in verkope het met 15% gestyg tot R2,6 biljoen vir die jaar geëindig 31 Maart 2011. 'Dis maklik om die blaam op kleiner verbruiksbesteding te plaas. Ons voorrade van sekere luukse items vir Mr Price se Naweekverkope was eenvoudig te hoog en ons moes ons pryse en winsgrense sny.' Moeilike handelsomstandighede het ook 'n uitwerking op die besigheid se resultate gehad, net soos hierdie toestande ander kleinhandelaars se sake beïnvloed het. Die afdeling wat die meeste geraak is deur moeilike handelsomstandighede, was die groep se juwelierswarereeks, en die groep beplan nie om hierdie afdeling verder uit te brei nie. [Aangepas uit: Sakeburger, 5 Julie 2010] 2.3.1 Waarna verwys rekeningkundige wins? (2) 2.3.2 Hoekom het Mr Price lae winste ondervind? (2 x 2) (4) 2.3.3 Hoekom, dink jy, was die verkope van juweliersware by Mr Price die meeste beïnvloed deur moeilike handelsomstandighede? (2 x 2) (4) 2.4 Verduidelik die kenmerke waarvolgens markte geklassifiseer kan word. (2 x 4) (8) 2.5 Tabuleer die verskille tussen vrye goedere en ekonomiese goedere. (4 x 2) (8) [40]

Ekonomie/V1 8 NSS Graad 10 Model DBE/2012 VRAAG 3: EKONOMIESE KWESSIES 40 PUNTE 25 MINUTE 3.1 Gee VIER voorbeelde van kommoditeitsgeld. (4 x 1) (4) 3.2 Bestudeer die tabel hieronder en beantwoord die vrae wat volg. SAMESTELLING VAN DIE SUID-AFRIKAANSE BBP 1912 2011 [% van BBP] SEKTOR 1912 1940 1981 1994 2003 2005 2011 Primêr 48,8 32,7 A 11,8 10,8 10,2 11,8 Landbou, bosbou 21,3 12,1 7,1 4,6 3,4 2,8 2,4 en visserye Mynbou 27,5 20,6 16,0 7,2 7,4 7,4 9,4 Sekondêr 5,8 11,6 31,1 27,7 24,3 23,4 21,0 Tersiêr 45,4 55,7 45,8 60,5 64,9 66,4 67,2 [Bron: SARB Kwartaalblad, September 2012] 3.2.1 Definieer die sekondêre sektor. (2) 3.2.2 Bereken die waarde van die primêre sektor se bydrae (A) in 1981. (2) 3.2.3 Beskryf kortliks die neiging met betrekking tot die bydrae van die verskillende sektore tot die BBP van 1912 tot 2011. (6)

Ekonomie/V1 9 NSS Graad 10 Model DBE/2012 3.3 Bestudeer die grafiek hieronder en beantwoord die vrae wat volg. Bevolking/Miljoen 54 53,5 53 52,5 52 51,5 51 50,5 50 BEVOLKINGSYFERS VAN SUID-AFRIKA 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 Jaar [Bron: Geniet Ekonomie, 2011] 3.3.1 Wat is die hoofmetode wat gebruik word om 'n bevolking te tel? (2) 3.3.2 Noem 'n faktor wat die bevolkingsgroeikoers van 'n land beïnvloed. (1) 3.3.3 Beskryf die neiging wat deur die grafiek geïllustreer word. (3) 3.3.4 In watter jaar sal die Suid-Afrikaanse bevolking 'n hoogtepunt bereik? (2) 3.3.5 Wat is die verwagte bevolkingsyfer van Suid-Afrika vir die jaar 2040? (2) 3.4 Verduidelik die begrip globalisering. (4 x 2) (8) 3.5 Bespreek kortliks die impak van kolonialisme op die ekonomiese ontwikkeling van Suid-Afrika. (4 x 2) (8) [40]

Ekonomie/V1 10 NSS Graad 10 Model DBE/2012 VRAAG 4: MAKROEKONOMIE EN EKONOMIESE KWESSIES 40 PUNTE 25 MINUTE 4.1 Noem VIER ekonomiese gevolge van die mynbou- en nywerheidstadium. (4 x 1) (4) 4.2 Bestudeer die diagram hieronder en beantwoord die vrae wat volg. 2 SEKTOR-KRINGLOOPMODEL arbeid mark vir produksiefaktore inkome B huishouding A besteding C mark vir goedere en dienste 4.2.1 Benoem A, B en C. (3) 4.2.2 Noem EEN lekkasie wat die geldvloei in hierdie model kan beïnvloed. (1) 4.2.3 Hoe sal die insluiting van die buitelandse sektor die vloei van goedere en dienste in die kringloop beïnvloed? (2) 4.2.4 Beskryf die reële vloei en geldvloei wat tussen huishoudings en die owerheid bestaan, indien die owerheid in die kringloopmodel ingesluit sou word. (4)

Ekonomie/V1 11 NSS Graad 10 Model DBE/2012 4.3 Bestudeer die spotprent hieronder en beantwoord die vrae wat volg. [Bron: Geniet Ekonomie, 2011] 4.3.1 Definieer die term mark. (2) 4.3.2 Watter tipe handel word in die spotprent geïllustreer? (2) 4.3.3 Verduidelik die probleme wat sou bestaan, indien ons gemeenskap geen geld as ruilmiddel gehad het nie. (3 x 2) (6) 4.4 Bespreek kortliks die impak van MIV/Vigs op die Suid-Afrikaanse arbeidsmag. (4 x 2) (8) 4.5 Onderskei tussen absolute skaarsheid en relatiewe skaarsheid. (8) [40] TOTAAL AFDELING B: 80

Ekonomie/V1 12 NSS Graad 10 Model DBE/2012 AFDELING C Beantwoord enige EEN van die twee vrae uit hierdie afdeling in die ANTWOORDEBOEK. Jou antwoord sal soos volg geassesseer word: STRUKTUUR VAN DIE OPSTEL PUNTETOEKENNING Inleiding Maks. 3 Inhoud: Hoofdeel: Bespreek/Onderskei/Verduidelik/Analiseer/ Maks. 24 Evalueer/Assesseer Addisionele deel: Gebruik/Trek/Teken 'n grafiek/ Maks. 6 diagram /Lei af /Verduidelik kortliks/brei uit op / Jou eie opinie Slot Maks. 2 Interpretasie/Rubriek Maks. 5 TOTAAL 40 VRAAG 5: MAKROEKONOMIE 40 PUNTE 25 MINUTE Bespreek die fases en redes van sakesiklusse. Teken 'n volledig benoemde, tipiese sakesiklus om jou bespreking te ondersteun. [40] VRAAG 6: EKONOMIESE KWESSIES 40 PUNTE 25 MINUTE Bespreek die geskiedenis van bankwese in Suid-Afrika deur vroeë ontwikkeling, privaat banke en imperiale banke te beklemtoon. Verduidelik ook hoe tegnologie die tradisionele aktiwiteite van kommersiële banke verminder het. [40] TOTAAL AFDELING C: 40 GROOTTOTAAL: 150

1 GRAAD 12 NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT GRAAD 10 EKONOMIE 1 MODEL 2012 MEMORANDUM PUNTE: 150 Hierdie memorandum bestaan uit 13 bladsye.

Ekonomie/V1 2 DBE/2012 NSS Graad 10 Model Memorandum AFDELING A (VERPLIGTEND) VRAAG 1 1.1 MEERVOUDIGEKEUSE-VRAE 1.1.1 1.1.2 1.1.3 1.1.4 1.1.5 1.1.6 1.1.7 1.1.8 C B A B C B B C (8 x 2) (16) 1.2 PASITEMS 1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.2.4 1.2.5 1.2.6 1.2.7 1.2.8 C I A D G A B F (8 x 1) (8) 1.3 WOORDE TUSSEN H AKIES 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.3.4 1.3.5 1.3.6 uitbreidings intermediêre inflasie arbeidsmag industriële Reserwe- (6 x 1) (6) TOTAAL AFDELING A: 30

Ekonomie/V1 3 DBE/2012 NSS Graad 10 Model Memorandum AFDELING B Beantwoord enige TWEE van die drie vrae uit hierdie afdeling in die ANTWOORDEBOEK. VRAAG 2 2.1 VIER produksiefaktore arbeid kapitaal entrepreneurskap natuurlike hulpbronne (4 x 1) (4) 2.2 2.2.1 Verbruik (2) 2.2.2 Teekoppie Piering /teepot /tafel /stoel (Enige 1 x 1) (1) 2.2.3 Huishoudelikeverbruiksbesteding (1) 2.2.4 Onmiddellike besteding goedere meteens opverbruik bv. 'n toebroodjie Uitgestelde verbruik goedere wat op 'n later stadium/datum/ tyd verbruik sal word bv. 'n sak suiker. (Enige ander relevante antwoord) (2 x 3) (6) 2.3 2.3.1 Die verskil tussen die verkoopprys en die kosprys Enige ander relevante antwoord. (2) 2.3.2 Pryse moes verlaag word as gevolg van oortollige voorraad Swak handelstoestande lei tot 'n laer vraag na hul produkte. (2 x 2) (4) 2.3.3 Gedurende moeilike handelsomstandighede sal mense eerder geld op kos en klere spandeer, as op juweliersware Mr Price spesialiseer in klere en nie juweliersware nie Duursame goedere word nie so gereeld vervang soos semiduursaam goedere nie Kosprys van juweliersware is duurder as klere Enige ander relevante antwoord (Enige 2 x 2) (4)

Ekonomie/V1 4 DBE/2012 NSS Graad 10 Model Memorandum 2.4 Kenmerke waarvolgens markte geklassifiseer kan word Aantal verskaffers Sommige markte het slegs een verskaffer bv. Eskom in die elektrisiteitsmark, terwyl ander markte 'n moontlike groot aantal verskaffers kan hê bv. klerewinkels Aard van produk Sommige markte het produkte wat identies/homogeen is terwyl ander markte gedifferensieerde produkte het Produkte wat op grootskaal geproduseer word, gebruik handelsmerke om hul uniek en anders te maak Hindernisse tot toetrede In sommige markte is mense vry om toe te tree bv. vlooimarkte terwyl toetrede in ander markte beperk is bv. selfoonmaatskappye waar lisensies vereis word Beskikbaarheid van inligting Sommige markte het volledige inligting oor marktoestande bv. JEB terwyl ander markte onvolledige inligting het bv. voedselmark (Enige 2 x 4) (8) 2.5 Verskil tussen ekonomiese goedere en vrye goedere EKONOMIESE GOEDERE Skaars Het nut en waarde Deel van mense se rykdom Behoort aan iemand bv. eiendom/geld / kruideniersware Behaal 'n prys (Enige 2 x 2) VRYE GOEDERE Volop Het nut maar geen ruilwaarde nie Bepaal nie jou rykdom nie Dit behoort aan niemand nie Behaal nie 'n prys nie bv. lug/see/wind (Enige 2 x 2) (8) [40]

Ekonomie/V1 5 DBE/2012 NSS Graad 10 Model Memorandum VRAAG 3 3.1 VIER voorbeelde van kommoditeitsgeld goud koper skaars metale graan wyn krale (Enige 4 x 1) (4) 3.2 3.2.1 Het betrekking op die vervaardigingsektor /transformasiesektor van die ekonomie /Tweede stadium van die produksieproses (2) 3.2.2 A 23,1 (2) 3.2.3 Primêre sektor afname van die grootste tot die kleinste bydraer tot die BBP (48,8% tot 11,8%) Sekondêre sektor was aanvanklik laag, maar stabiliseer teen omtrent 24% Tersiêre sektor toon stelselmatige toename in bydrae tot die BBP./Tans die grootste bydraer tot die BBP. (6) 3.3 3.3.1 Sensus (2) 3.3.2 Netto migrasie Geboortekoers (Vrugbaarheidskoers) Sterftekoers (Mortaliteitskoers) (1) 3.3.3 Groei in die bevolking van 2010 2040. OF 'n Geleidelike toename in bevolkingsgroei en dan 'n geleidelike afname. (Enige relevante antwoord) (2) 3.3.4 2030 (2) 3.3.5 Omtrent 53,3 miljoen (2)

Ekonomie/V1 6 DBE/2012 NSS Graad 10 Model Memorandum 3.4 Globalisering Verwys na die toename in handel tussen lande maak die wêreld 'n wêreldwye dorpie Dit integreer beide ekonomieë en gemeenskappe Die vermindering in handelsbeperkings (bv.) het globalisering verhoog Die verbetering van internasionale vervoer en kommunikasie veral die Internet / het verdere handel tussen lande verhoog Die bekendstelling van handelsooreenkomste/handelsblokke bv. EU het handel verder uitgebrei (Enige 4 x 2) (8) 3.5 Impak van kolonialisme op die ekonomiese ontwikkeling van Suid-Afrika Positiewe invloede Bou 'n infrastruktuur Onderwys en ekonomiese ontwikkeling deur handel Negatiewe invloede Blootstelling aan nuwe siektes beïnvloed die gesondheid van inheemse rasse Ontken politieke en ekonomiese regte van inheemse mense Diskriminerende wette Die land is uitgebuit tot voordeel van die moederland Plaaslike mense is ontneem van eiendomsregte Ignoreer en disrespek van plaaslike tradisies (Enige 4 x 2) (8) [40]

Ekonomie/V1 7 DBE/2012 NSS Graad 10 Model Memorandum VRAAG 4 4.1 VIER ekonomiese gevolge van die mynbou- en nywerheidstadium ontwikkel 'n markekonomie verstedeliking verbeterde vervoer verbeterde kommunikasie ander dienste, bv. finansiële dienste (Enige 4 x 1) (4) 4.2 4.2.1 A - besigheidsektor B - besteding C - goedere en dienste (3) 4.2.2 Besparings Belastings Invoere (Enige 1 x 1) (1) 4.2.3 Deur invoere en uitvoere (2) 4.2.4 Huishoudings betaal belasting (geldvloei) aan staat terwyl die staat kollektiewe goedere en dienste (reële vloei) aan huishoudings verskaf (4 x 1) (4) 4.3 4.3.1 'n Mark is enige plek waar kopers en verkopers ontmoet om 'n prys te bepaal (Enige ander relevante definisie) (2) 4.3.2 Ruilhandel (2) 4.3.3 Produkte om te verhandel mag nie altyd beskikbaar wees op dieselfde tyd nie 'n Dubbele voorkoms van behoeftes word vereis Dit mag moeilik wees om die waarde van 'n produk vir ruildoeleindes te bepaal Goedere kan nie altyd verdeel word in kleiner eenhede nie (Enige 3 x 2) (6)

Ekonomie/V1 8 DBE/2012 NSS Graad 10 Model Memorandum 4.4 Impak van MIV/Vigs op die Suid-Afrikaanse arbeidsmag Verlies aan inkomste as werkers siek word Beïnvloed arbeidsproduktiwiteit Dit lei uiteindelik tot 'n afname in die arbeidsmag Dit plaas 'n ekstra las op die oorblywende werkers binne die huishouding Finansiële afhanklikheid van die owerheid styg bv. toelaes Afname in verbruiksbesteding Toenemende stres op gesondheidstelsel bv. toename in ARV's Verminder Bruto Binnelandse Produk (BBP) (Enige 4 x 2) (8) 4.5 Absolute en relatiewe skaarsheid Absolute skaarsheid bestaan as dit nie moontlik is om die aanbod van 'n goed te verhoog nie omdat hulpbronne uitgeput raak. Dis van toepassing op goedere en dienste wat noodsaaklik is vir menslike oorlewing, bv. kos en water Relatiewe skaarsheid is wanneer jy hulpbronne kies om een ding te doen eerder as 'n ander, bv. as ons besluit om hulpbronne te gebruik vir die produksie van koek in stede van melk, sal melk relatief skaars wees (2 x 4) (8) [40] TOTAAL AFDELING B: 80

Ekonomie/V1 9 DBE/2012 NSS Graad 10 Model Memorandum AFDELING C Beantwoord enige EEN van die twee vrae uit hierdie afdeling in die ANTWOORDEBOEK. STRUKTUUR VAN DIE OPSTEL: PUNTETOEKENNING: Inleiding Maks. 3 Inhoud: Hoofdeel: Bespreek/Onderskei/Verduidelik/Analiseer/ Maks. 24 Evalueer/Assesseer Addisionele deel: Gebruik/Trek/Teken 'n grafiek/ Maks. 6 diagram / Lei af /Verduidelik kortliks/brei uit op / Jou eie opinie Slot Maks. 2 Interpretasie/Rubriek Maks. 5 TOTAAL 40 VRAAG 5 Bespreek die fases en redes van sakesiklusse. Teken 'n volledig benoemde, tipiese sakesiklus. INLEIDING 'n Sakesiklus verwys na opeenvolgende periodes van uitbreiding en inkrimping van ekonomiese aktiwiteit (Maks. 3) 1. Periode van Resessie Gedurende 'n resessie gaan werk verlore is bestaan daar 'n gevoel van pessimisme Indiensname vlakke val, en daar is 'n afname in ekonomiese aktiwiteit en die ekonomie plat af 2. Periode van Depressie Gedurende 'n depressie is daar 'n geldtekort wat lei tot verdere afname in besteding Dit het 'n negatiewe impak op investeringsbesteding As ekonomiese aktiwiteit op sy laagste is, word 'n trog bereik by punt D Daar bestaan werksmededinging en produksiekoste daal Buitelandse handel word aangemoedig wat lei tot 'n herstel 3. Periode van Herstel Gedurende 'n herstel, styg produksie en meer werk word geskep Besigheidsvertroue verbeter en daar is 'n styging in besteding by firmas Daar is stygende ekonomiese aktiwiteit en die land betree 'n periode van voorspoed

Ekonomie/V1 10 DBE/2012 NSS Graad 10 Model Memorandum 4. Periode van Uitbreiding (voorspoed) Gedurende 'n periode van uitbreiding is daar 'n groot mate van optimisme Indiensnamevlakke styg, salarisse en lone verbeter en besteding styg 'n Piek word bereik 'n Groter bedrag geld is in sirkulasie en dit lei tot 'n inflasionêre toestand Redes vir Sakesiklusse Eksogene faktore Faktore wat ontstaan buite die ekonomiese stelsel en dien as 'n snellermeganisme vir kontraksies uitbreiding bv. Weertoestande (natuurrampe) veranderinge in weertoestande beïnvloed landbouproduksie en dis 'n groot invloed op die ekonomie Politieke skokke en tegnologie skokke veroorsaak veranderinge in produktiwiteit wat sakesiklusse veroorsaak. Strukturele veranderinge veroorsaak dat ekonomiese hulpbronne oorbodig raak in een sektor en beweeg na 'n ander sektor Geldaanbod verwys na die owerheid se toename of afname in geldaanbod wat ewewig in die markte verander Endogene faktore Dis faktore wat deel vorm van die ekonomiese stelsel Die uitbreidingsfase bevat meganismes wat uiteindelik 'n kontraksie van ekonomiese aktiwiteit veroorsaak As die vlak van ekonomiese aktiwiteit styg sal totale besteding in die ekonomie ook toeneem Dit veroorsaak 'n toename in invoere wat die betalingsbalans negatief beïnvloed en lei tot 'n depresiasie van die wisselkoers Stygende rentekoerse a.g.v. toenemende lenings (negatiewe effek op die ekonomie). Positiewe persepsies van die ekonomie sal lei tot 'n toename in besteding en vice versa. (Maks. 24)

Ekonomie/V1 11 DBE/2012 NSS Graad 10 Model Memorandum SAKESIKLUS Vlak van Ekonomiese Aktiwiteit F Tendens A B C D E Punte toegeken vir grafiek: Benoem van asse = 2 punte Tendenslyn = 1 punt Kurwe van siklus = 1 punt AB voorspoed = 1 punt BC - resessie = 1 punt CD - depressie = 1 punt DE -herstel = 1 punt B - piek = 1 punt D - trog = 1 punt SAMEVATTING 0 Tyd (in jare) (Maks. 6) Sakesiklusse is langtermynneigings en kan tussen 3 tot 5 jaar of tot 10 jaar duur (Enige ander relevante samevatting) (Maks. 2) Gebruik die volgende ruit om die bostaande bespreking te assesseer: PUNTE 1 2 3 4 5 INTERPRETASIE VAN ONDERWERP Leerder toon 'n beperkte begrip van die onderwerp maar mis belangrike aspekte. (1 10) Leerder interpreteer onderwerp korrek, maar verbind nie die feite met die onderwerp nie. (11 19) Leerder interpreteer onderwerp korrek en gee sekere elemente van die verwagte respons. (20 25) Leerder interpreteer onderwerp korrek en verbind sekere relevante feite met die onderwerp. (26 30) Leerder interpreteer onderwerp korrek en verbind alle relevante feite met die onderwerp. (31 35) [40]

Ekonomie/V1 12 DBE/2012 NSS Graad 10 Model Memorandum VRAAG 6 Bespreek die geskiedenis van bankwese in Suid-Afrika deur vroeë ontwikkeling, private banke en imperiale banke te beklemtoon. Verduidelik bykomend hoe tegnologie die tradisionele aktiwiteite van kommersiële banke verminder het. INLEIDING Die evolusie van geld maak dit noodsaaklik vir die stigting van instellings om finansiële transaksies te hanteer (Enige ander relevante definisie) (Maks. 3) INHOUD Vroeë ontwikkeling Die goudsmede was die eerste finansiële instellings wat goud in bewaring gehou het. Die eerste bank was die Lombaardbank wat gestig is in 1793 besit en beheer deur die owerheid. Sy doel was om geld te voorsien in 'n tyd van ernstige skaarsheid. Hierdie bank ontvang geld van die VOIC Hulle leen slegs aan dié wat gedoen sekuriteit het bv. land / goud. Hierdie bank open distrikstakke en voorsien in die vraag na besparings en lenings in landelike gebiede Dit word gesluit in 1942. Private Banke Die eerste private bank is gestig in 1836 in Kaapstad. Meer banke word opgerig in die Kaapkolonie, Natal en Oranje-Vrystaat Hulle was private distriksbanke besit en bestuur deur die plaaslike mense Hul vernaamste funksie was om besparings te ontvang, banknote uit te gee en krediet aan kliënte te verskaf. Teen 1861 was daar alreeds 27 private banke. Die meeste van hierdie banke misluk omdat krediet te maklik toegestaan is / geld is geleen aan familie en vriende wat dit nie kon terugbetaal nie. Daar was geen perk op die uitreik van note nie. Hulle was nie verplig om bankstate uit te reik nie.

Ekonomie/V1 13 DBE/2012 NSS Graad 10 Model Memorandum Imperiale banke Hulle was imperiale banke omdat hulle hoofkantore internasionaal gehad het. Die meeste private banke is oorgeneem deur imperiale banke a.g.v. die kapitalistiese aard van die Suid-Afrikaanse ekonomie. Baie takke word geopen in Suid-Afrika. Die Londen Bank van Suid-Afrika word geopen in 1861. Die Standard bank van Britse Suid-Afrika word geopen in 1862. Hierdie banke was takke van suksesvolle buitelandse banke. Hulle het beskik oor groot hoeveelhede kapitaal en hul operasies is behoorlik uitgevoer. Teen 1892 was omtrent alle privaat banke oorgeneem deur imperiale banke. In 1927 het slegs 4 verskillende banke oorgebly, naamlik Standard Bank, Barclay's Bank, Nederlands Bank (Nedcor) en die Stellenbosch Distriksbank. (Maks. 24) Hoe tegnologie die tradisionele aktiwiteite van kommersiële banke verminder het. Met tegnologie het elektroniese bankwese dit gerieflik gemaak om banktransaksies te doen. Dit begin met die gebruik van OTM'e en sluit telefoonbankwese in /direkte rekeningbetalings /elektroniese fonds-oordragte / selfoonbankwese en aanlynbankwese. E-bankwese laat kliënte toe om besigheid te doen via die Internet. Die bank is nie meer die belangrikste besigheid wat jy eerste moet besoek nie. Elektroniese bankwese verwyder die noodsaak van bankpersoneel wat transaksies hanteer. Banksake kan 24 uur per dag gedoen word. (Internet) (Maks. 6) SAMEVATTING Hedendaagse banke konsolideer veral om internasionale kapitaal mag te verkry. bv. oorname van ABSA deur Barclays. (Maks. 2) PUNTE 1 2 3 4 5 INTERPRETASIE VAN ONDERWERP Leerder toon 'n beperkte begrip van die onderwerp maar mis belangrike aspekte. (1 10) Leerder interpreteer onderwerp korrek, maar verbind nie die feite met die onderwerp nie. (11 19) Leerder interpreteer onderwerp korrek en gee sekere elemente van die verwagte respons. (20 25) Leerder interpreteer onderwerp korrek en verbind sekere relevante feite met die onderwerp. (26 30) Leerder interpreteer onderwerp korrek en verbind alle relevante feite met die onderwerp. (31 35) [40] TOTAAL AFDELING C: 40 GROOTTOTAAL 150