Evaluatieverslag werkconferentie SOIL Masonkondre

Evaluatieverslag werkconferentie SOIL Masonkondre Toekomstperspectief Economische Ontwikkeling Moengo en omgeving Locatie: vergaderruimte districtscommissariaat Marowijne te Moengo Zaterdag 19 januari 2013, 12:00-15:00 1 P agina

Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding Talking points Dagverslag Voorstellen voor toekomstige projecten Bijlage 1: uitnodigingsbrief Bijlage 2: lijst aanwezigen 3 4 5 9 16 19 21 Economische indicatoren, instituties, infrastructuur, geografie 22 Contactinformatie SOIL Masonkondre 25 2 P agina

1. Voorwoord Voor u ligt het evaluatieverslag van de werkconferentie Toekomstperspectief Economische Ontwikkeling Moengo en omgeving georganiseerd door de stichting SOIL op 19 januari 2013. De werkconferentie is opgezet om een beeld te schetsen hoe de lokale economie in Moengo en de rest van Marowijne bevorderd kan worden door middel van ondernemerschap. Hierbij was het doel vooral meer aandacht te vestigen op de huidige situatie in Marowijne, en tot denken aan te zetten. De werkconferentie had niet plaats kunnen vinden zonder onze sprekers. Daarom willen wij Tresna Pinas, Romeo Alanterie en de TU Delft stagiaires bedanken voor hun bijdrage. Verder willen wij de districtscommissaris Theo Sondrejoe, die door onvoorziene omstandigheden helaas zelf niet aanwezig kon zijn, bedanken voor het meefinancieren van het congres en het ter beschikking stellen van de locatie. Wij zijn zeer tevreden met hoe de conferentie verlopen is. Bij deze willen we ook nog alle aanwezigen hartelijk bedanken voor hun komst en feedback op de presentaties. SOIL Masonkondre Moengo, 20-01-2013 3 P agina

2. Inleiding De werkconferentie Toekomstperspectief Economische Ontwikkeling Moengo en omgeving is opgezet aan de hand van veel voorwerk. Er zijn onderzoeken door studenten van de TU Delft uitgevoerd over de kansen om inkomen te verwerven en over de ontwikkelingsmogelijkheden van Moengo. Ook zijn er al enige projecten gerealiseerd (bakkerij mevrouw Pinas en craftshop Koni Marwina Pikin) en zal het project van de modelboerderij worden uitgevoerd, dat zal moeten zorgen voor de creatie van diverse SME-agrobedrijven (Small & Medium-sized Enterprises) en banen. Bij de ontwikkeling van Moengo en Marowijne is gekeken hoe opleidingen en onderwijs, werk en inkomen, infrastructuren en faciliteiten te realiseren zodat mensen in Marowijne blijven wonen en werken, of zelfs terugkeren. Naast de economische ontwikkeling spelen zaken als sociale ontwikkeling (voeding, onderwijs, gezondheid), duurzaamheid en veiligheid een rol. Drie belangrijke gebieden die bij de onderzoeken van de studenten van de TU Delft naar voren zijn gekomen om Marowijne economisch te ontwikkelen, zijn: ondernemerschap in de landbouw, toerisme en de culturele sector (kunst, film/documentaire, design/ontwerp). Bij de werkconferentie hebben SOIL, de studenten van de TU Delft, Tresna Pinas en de heer Romeo Alanterie, districtssecretaris van Marowijne, een bijdrage geleverd over bovenstaande onderwerpen. In dit evaluatieverslag zal de inhoud van alle presentaties behandeld worden, alsmede adviezen gegeven worden voor welke projecten verder in Moengo opgezet zouden moeten worden, om de ontwikkeling van Marowijne op gang te brengen. 4 P agina

3. Talking points Van de voren zijn talking points opgesteld aan de hand waarvan de presentaties zijn voorbereid: A. Dennis Tjoen A Choy (voorzitter SOIL Masonkondre) Doel van SOIL toegelicht Ontwikkeling van scholing, huisvesting en werkgelegenheid belangrijk Ondernemerschap op gang brengen, door te ondersteunen met kennis (onderwijs), en door samen te werken SOIL Masonkondre ondersteunt de mensen, maar doet het werk niet voor ze. B. Projectteam SOIL presentatie door Sander van den Berg (studenten TU Delft) Bernard Oussoren, Sander van den Berg, Kate Spierings Inleiding Hoofdvraag onderzoek: door welke keten gaat een agrarisch product (knolgewas) voor export, en welke knelpunten bevinden zich in deze keten? Het doel van het onderzoek was om de exportketen van de knolgewassen zoete patat, cassave en yams naar Trinidad, Nederland en Frans-Guyana vast te leggen, en te achterhalen welke knelpunten er in deze keten zaten om te zorgen dat er geëxporteerd kan worden en de boeren hun producten kwijt kunnen. Wij hebben gepoogd technologische oplossingen voor de knelpunten aan te dragen. Het is belangrijk dat telen gestimuleerd wordt, en dat boeren niet bang zijn met producten te blijven zitten. Het doel is voldoende af te zetten en te exporteren, zodat de boeren een inkomen boven het bestaansminimum verdienen. Opbouw project Om informatie in te zamelen zijn er gesprekken gevoerd met de volgende instanties en personen: - Rick Vonberg Caribisch Instituut - Mevrouw Del Prado - Ministerie van LVV - Mevrouw van de Leuv - Ministerie van HI - Meneer Tamenga - Douane Nieuwe Haven - Mevrouw Marion - Inklaringsbureau Marion - Meneer Kruiner - Caribbean Export Development Agency - Mensen met kostgrondjes in omgeving Moengo - Cargadoren en exporteurs Verder zijn er veel handleidingen en rapporten van andere landbouwinstituten gelezen en gebruikt tijdens onze bezigheden. Trinidad en Nederland zijn geschikte afzetmarkten, Frans-Guyana niet zo zeer. Activiteiten Ketenonderzoek Interviews en gesprekken Bezoeken aan kostgronden Kassenbouw gestart Eigen cassave geplant Waarom dit onderzoek? Kennis voor SOIL, en dus voor boeren! 5 P agina

Boeren investeren en doen het werk, SOIL biedt ondersteuning op management vlak, en verschaft kennis en helpt vaardigheden aan te leren. Input voor SOIL modelboerderij (foto s!) Centraal in de aanpak van SOIL staat capaciteitsopbouw door: 1. kennis 2. vaardigheden 3. attitude Functie SOIL SOIL helpt boeren om hun eigen agrarische onderneming op te zetten Via de onderzochte keten zal SOIL de boeren helpen hun gewassen te exporteren en verkopen. SOIL koopt in feite de knolgewassen op van de boeren. Wat wordt er verwacht van SOIL farmers? Kennis en vaardigheden willen ontwikkelen Een verandering in houding: initiatief nemen, niet bang zijn voor arbeid, gedisciplineerd plannen en deze volhouden, nauwkeurige werkhouding (gereedschap, gewassen etc), trots op eigen prestatie SOIL brengt dat in praktijk door aan het leerproces de volgende eisen te stellen: 1. de gebruikte technieken moeten goed getest zijn, want: 2. de boeren/aanstaande boeren moeten zelf investeren (entrepreneurschap) 3. met investeringen die binnen uiterlijk twee jaar terug te betalen zijn (niet meer dan 1000) 4. en die betaald kunnen worden vanuit de inkomensgenerering die ze mogelijk maken 5. de boeren doen de investeringen, en SOIL zorgt voor educatie en training en onderzoek (bijvoorbeeld naar vermarkten zoals jullie doen) 6. groei van capaciteit en groei van het bedrijf in kleine stappen gaan gelijk op en versterken elkaar (kassen, watervoorziening, mest en biogas, enz.) C. Tresna Pinas (eigenaar craftshop) - Ontstaan van het idee voor een craftshop - Doel van de craftshop: Marroncultuur uitdragen en verspreiden (via toerisme) o Korte toelichting op de organisatie KONI MARWINA PIKIN - Ervaring met het werken met de studenten en SOIL o Hoe breng je een idee tot uitvoering? o Welke zaken komen er bij kijken? o Welke inzichten zijn er verworven? D. Projectteam Toerisme presentatie door Shosha Boute (studenten TU Delft) Shosha Boute, Eline Leising en Susan Starre Algemeen Doel van het onderzoek: waarmee kunnen we (verschillende sectoren en particulieren) toeristen naar Moengo trekken en welke nieuwe ervaring kunnen we ze bieden? Gebruik van plaatjes bij elk kopje met gesproken uitleg 6 P agina

Werkwijze: Onderzoek is tot stand gekomen door: o Gesprekken met TCT Marowijne, TCT Paramaribo, toeristische en culturele instanties in Frans Guyana, Waterproof Tours o Onze eigen ervaringen met (toeristische) plaatsen in Suriname Mogelijkheden Moengo Branding van Moengo: van Bauxiet naar kunst en cultuur aan de Cottica o Kunstroute Marcel Pinas o Tembe Art Studio met kunst, toneel, dans en muziek o Craftshop Moengo o Moengo Art Museum o Souvenirs hierop gericht: pangi s, houtsnijwerk, sieraden, traditioneel voor de Marrons o Meer informatie over de cultuur van de Marrons: boeken, workshops etcetera. Waterkant (Cottica) o Maak gebruik van de Cottica: markt, ontspanningsplek, eetgelegenheden, souvenirs Meer bezienswaardigheden o Casa Blanca o Clockhouse o Suralco mijnen o Bos (Nanti Plasi, indien onderhouden) o Dorpsbezoek Ontspanning o Zwembad o Tennisbaan? o Voetbal o Dansles o Koningin Wilhelmina Park o Café/ Bar / Internetcafé Geschiedenis o In beeld brengen in een museum wellicht. Niet alleen de mijnen, maar ook de binnenlandse oorlog hebben dit gebied gemaakt tot wat het nu is. Eetgelegenheden o Net uitziende warungs en restaurantjes met een grotere kaart o Podosiri aanbieden! Accommodatie o Meer mogelijkheden creëren voor zowel toeristen als familie: Guesthouse Moengo? Promotiebureau voor toerisme in Marowijne / Toeristen Informatie Centrum o Ansichtkaarten van Moengo o Minicards o Overzicht aan mogelijkheden in Moengo Informatie op internet o Moengo Startpagina: alle toeristische mogelijkheden op 1 pagina Monitoring o Gegevens werden vroeger bijgehouden: nu niet meer. Goed om het bij te houden en te kunnen bijsturen met promotie Ondernemerschap: o Meer initiatieven om meer toeristen te trekken ondersteunen 7 P agina

o Er zijn al voorbeelden in Abadukondre, Patamacca, Ricanaumoffo: deze hebben ondersteuning nodig Mentaliteit/ Imago o Heel Moengo/ Marowijne moet toeristen zich thuis laten voelen o Goede verhalen kunnen zodoende het imago van Moengo weer ophalen Verantwoordelijkheden Welke sector is er verantwoordelijk voor welke ontwikkelingen? o Wat is een overheidstaak? o Wat kunnen particulieren doen? o Waar kan het bedrijfsleven ondersteunen? E. Districtssecretaris Marowijne, Romeo Alanterie (Hoofd Milieu en Gezondheid) Vertellen over werkzaamheden in Moengo: Verfraaiing van Moengo Promotiemateriaal en website Opknappen markt 8 P agina

4. Dagverslag PROGRAMMERING: 12.45-12.50 Ceremoniemeester (Eline Leising) Officiële opening conferentie 12.50-13.05 Dennis Tjoen A Choy Ontwikkelingen door en visie van SOIL 13.05-13.20 Bernard Oussoren, Kate Spierings, Sander van den Berg De potentie van export van knolgewassen en de SOIL modelboerderij 13.20-13.30 Pauze 13.30-13.45 Tresna Pinas Het opzetten van een onderneming ondersteund door SOIL 13.45-14.00 Eline Leising, Susan Starre, Shosha Boute De potentie van toerisme voor Moengo en omgeving 14.00-14.15 Romeo Alanterie Ontwikkelingsvisie voor het district Marowijne 14.15-14.25 Afsluiting door de ceremoniemeester (Eline Leising) De conferentie word geopend om 12.48. Eline bedankt iedereen voor zijn komst. Kort vertelt ze wat er op het programma staat (zie ook hierboven). Vervolgens geeft ze het woord aan Dennis. DENNIS TJOEN A CHOY SOIL Dennis is de voorzitter van SOIL. Het idee voor het opzetten van de stichting en de aanpak voor economische ontwikkeling van Marowijne komt van Rudi Darson, gebaseerd op ervaring met ontwikkelingsprojecten in het Marowijne gebied in de afgelopen jaren. De stichting bestaat uit meneer Tjoen a Choy, meneer Johan Ceder en meneer Adam Dijkman. Het doel van de stichting is Moengo weer zoals vroeger te maken; rijk en welvarend. De oorlog heeft het gebied veranderd en daardoor is Moengo nu niet meer rijk en welvarend. Nu ook Suralco vertrekt, moet er worden gekeken naar wat er is achter gelaten in Moengo en omgeving. Daarnaast is het van belang dat we de mensen hier houden, vooral de jongeren. De Marronjongeren in Suriname hebben bij de andere bevolkingsgroepen een negatief imago, wat voorkomt uit het feit dat ze geen ontwikkeling hebben gehad en ook geen werk hebben. Om de mensen en de jeugd in Moengo te houden zijn er drie dingen nodig: Scholing De scholing moet groeien. Er moet ook een universiteit komen. Hierdoor hoeven de jongeren niet naar Paramaribo om hoger opgeleid te kunnen worden, maar kunnen ze gewoon in Moengo blijven. Huisvesting Werk Er moet werkgelegenheid worden geschapen. Moengonezen zijn goed in planten. Echter is de afzetmarkt klein en hebben de kostgrondjes soms last van ziekte en plagen. Er moeten ontwikkelingen komen waardoor er meer planten per vierkante meter kunnen groeien om zo een grotere productie te realiseren. Naast werk in de agrarische sector zijn er ook andere arbeidsmogelijkheden. Afgelopen jaar heeft SOIL bijvoorbeeld geholpen met een bakkerij, wat eveneens werkgelegenheid biedt. Er zijn ook mensen nodig in de sector techniek, bijvoorbeeld een schilder of een lasser. 9 P agina

Mensen moeten leren bedrijven opzetten. SOIL is er om ze hierin te ondersteunen met kennis. Dit moet leiden tot ontwikkeling van Moengo en omgeving. Waarom lukt het op dit moment nog niet? Dat komt omdat niet genoeg mensen hun mond opentrekken. Daarnaast is het van belang dat mensen samenwerken. De neuzen moet in 1 richting staan. SOIL is er om de mensen te managen. Niet alleen in landbouw maar ook met andere dingen, zoals bijvoorbeeld de craftshop. Van belang voor de ontwikkeling van Moengo en wat in de toekomst ook in Moengo aanwezig zou moeten zijn, zijn de onderstaande dingen: Verbeterde infrastructuur Elektriciteit KKF Advocaten bureau Telecommunicatie SANDER VAN DEN BERG Onderzoek exportketen Sander vertelt dat hij en de rest van zijn groep een onderzoek hebben gedaan naar de export van producten. Een groot deel van het onderzoek is uitzoeken wat de knelpunten zijn in de exportketen. Qua producten is er gekeken naar yam, zoete patat en cassave. Er is gekeken naar de mogelijkheden van exporteren naar Trinidad, Nederland en Frans Guyana. Het onderzoek: Voor hun onderzoek hebben ze verschillende dorpen in de buurt bezocht. Daar is gesproken met boeren en zijn kostgrondjes bekeken, zowel net nieuwe als oudere grondjes. Daarnaast zijn verschillende instanties bezocht om van meer informatie te worden voorzien. Knelpunten: Aanbodsplanning In Suriname wordt op dit moment niet het gehele jaar de producten aangeboden. Voor exporteren is dit lastig. Grootschalige productie Er zijn grote getallen nodig voordat exporteren rendabel is Tijdsplanning Vanaf de oogst moeten alle afspraken strak geregeld zijn en klaar voor export. Conclusie: Nederland heeft potentie maar afstand kan een probleem vormen. Trinidad heeft eveneens potentie alleen produceren ze ook lokaal. Frans Guyana heeft geen potentie. Dit wegens import uit Frankrijk, het feit dat ze zelf ook produceren. Dit resulteert in een kleine markt. Waarom dit onderzoek: SOIL wil met deze informatie landbouwers informeren. Ze willen ze helpen met management en een grootschalige productie realiseren. Aanpak: Kennis verschaffen Vaardigheden creëren Goede attitude realiseren wat leidt tot een hoge rendabiliteit Eisen: De boeren moeten zelf investeren o De investering moet wel binnen 2 jaar terug te verdienen zijn 10 P agina

SOIL zal ze voorzien van educatie en trainingen. TRESNA PINAS Craftshop Allereerst worden opnieuw de genodigden bedankt voor hun aanwezigheid. Vervolgens meldt ze dat ze gaat praten over de craftshop, niet haar craftshop, maar de craftshop van Moengo en in het bijzonder van de crafters. Ontstaan idee: Tresna had al lang door dat er veel mensen mooie craft in Moengo en omgeving maakten. Dit deden ze echter voor zichzelf, ze hosselden. Toen kwam ze op het idee hier echt werk van te maken, en dus een craftshop op te zetten, zodat er een plek zou zijn waar deze mooie producten verkocht kunnen worden. Met hulp van de stichting SOIL heeft ze dit vervolgens weten te bereiken. Doel: Met de craftshop heeft Tresna verschillende doelen voor ogen: Economisch: ten eerste economisch, namelijk werk verschaffen voor mensen in de omgeving en armoede bestrijden. Door de inkomsten voor de crafters kunnen gezinnen gevoed worden. Grote markt aanboren: ten tweede wil ze produceren voor de grote markt, zodat niet alleen mensen in Moengo de craft kopen. Wat hierbij hoort, is een grotere aanpak, groot denken, dus groot produceren. Samenwerken: indien er niet voldaan kan worden aan bestellingen, zou craft van andere plekken gebruikt kunnen worden. Hopelijk kunnen er samenwerkingen met craftshops en crafters in Albina en Galibi aangegaan worden. Netwerken: ook is het een manier om een netwerk op te starten van crafters. Zo komen steeds meer mensen geïnteresseerd in verschillende culturen en in kunst met elkaar in aanraking. Cultureel: een zeer belangrijk doel van de craftshop is het uitdragen van de verschillende culturen. Niet alleen de Marroncultuur, maar ook de Javaanse moet aandacht krijgen. Er zullen producten van verschillende culturen in de craftshop te koop zijn. Doel organisatie: Het doel van de organisatie Koni Marwina Pikin is driedelig: Het stimuleren van crafters om zich kunstzinnig verder te ontwikkelen, maar ook op een economische manier. Hoe zet ik mijn producten af? Hoe pak ik de promotie aan? Verdere ontwikkeling (trainingen en cursussen) Uitbreiding van de groep: het is erg belangrijk dat iedereen die wil, betrokken kan zijn bij de craftshop. Daarom mag iedere crafter zich aansluiten bij de organisatie, indien ze hierin geïnteresseerd zijn. Ervaringen: Tresna vertelt over hoe ze haar idee tot uitvoering heeft gebracht. Om een idee tot uitvoering te brengen is volgens haar eigenlijk vooral een ding nodig, doorzettingsvermogen. Je moet echt willen dat je idee een succes wordt, en niet opgeven als het moeilijk is. Soms laten vrienden je in de steek, gaan afspraken niet door e.d. Dan moet je je niet uit het veld laten slaan, maar gewoon verder gaan! Verder is plannen belangrijk en streng zijn voor jezelf. Voor haar was de steun van stichting SOIL door Rudi Darson ook een grote push. Alhoewel hij haar soms erg veel contacteerde (mailtjes sturen en vragen stellen) over de gang van zaken, kwam ze later tot inzicht dat ze het echt nodig had gehad. 11 P agina

Organisatorisch is het erg belangrijk een goed systeem aan te brengen in je ontwikkeling. Voor de craftshop betekende dit het selecteren en aanstellen van een bestuur met een goede taakverdeling (voorzitter, penningmeester etc.). Bovendien hebben ze een administratiesysteem aangebracht waarbij alle producten een code hebben gekregen die verwijst naar de specifieke crafter en het productnummer. De code is opgebouwd uit de initialen van de crafter, met daarna het nummer. Voor Tresna Pinas, product 1 zou dit dus TP001 zijn. In een boek wordt bijgehouden welke producten verkocht worden, en dan wordt de productcode genoteerd. Elke maand houden ze een vergadering met de crafters, waarbij alle verdiensten uitgekeerd worden. SHOSHA BOUTE Toerisme Algemeen: Het doel van het onderzoek is ontdekken hoe toeristen worden getrokken. Er moet daarvoor worden gekeken naar wat voor unieke ervaring aangeboden kan worden. Gekeken moet worden naar de brand (merk) van Moengo. Daarnaast heeft toerisme natuurlijk een economische betekenis voor Moengo: het zorgt voor werkgelegenheid. Werkwijze: Er is gesproken met ministeries, culturele instanties en touroperators. Daarnaast hebben we ook eigen ervaring opgedaan met tours in Suriname. Uit deze gesprekken en ervaringen hebben we conclusies getrokken en ideeën bedacht. Mogelijkheden Moengo: De brand (merk) van Moengo moet worden veranderd. Het zou van bauxiet naar kunst, cultuur en natuur aan de Cotticarivier moeten veranderen. Er zijn mogelijkheden voor kunst en cultuur. Zo heb je de kunstroute, de Tembe Art Studio, de craftshop en het art museum. Er kan hier meer op ingespeeld worden met bijvoorbeeld workshops, souvenirs e.d. Daarnaast is er sprake van het meer uitbuiten van de mooie dingen van de natuur. Er kan worden gedacht aan een boswandeling, gebruik maken van de Cottica met een markt, eetgelegenheden. Er zijn al een aantal bezienswaardigheden zoals Casa Blanca, Clockhouse en de Suralco mijnen. Deze kunnen meer worden gebruikt en het kan worden uitgebreid met dorpsbezoeken. Op dit moment zijn er al ontspanningsmogelijkheden, namelijk het voetbalstadion, danslessen een zwembad (ook al is deze niet voor iedereen toegankelijk). Voor de toekomst zijn er meer mogelijkheden zoals een café/bar/internetcafé, het park indien dit beter wordt onderhouden en er bankjes en dergelijke worden geplaatst, meer sport mogelijkheden. Rondleidingen voor toeristen om zo meer over de geschiedenis te vertellen, zoals bijvoorbeeld over de Suralco mijnen, zou een goede mogelijkheid zijn om meer toeristen te trekken. Ook zou het Moiwana monument bezocht kunnen worden voor informatie over de binnenlandse oorlog of het verhaal en de ontdekking van fort Boekoe In de toekomst zouden er nettere warungs moeten komen met een grotere menukaart. Ze zouden ook podisiri kunnen aanbieden. Gedacht zou kunnen worden aan een guesthouse of een ressort aan de Cottica. 12 P agina

Om de toeristen te informeren zal een promotiebureau voor toerisme kunnen worden opgericht. Deze kunnen de mogelijkheden van Moengo promoten en wellicht ook ansichtkaarten van Moengo aanbieden. Informatie aanbieden op internet over Moengo, op een startpagina, zal ervoor zorgen dat toeristen in één opzicht bekend zijn met de mogelijkheden die Moengo biedt. Gegevens zouden moeten bijgehouden worden van het toerisme, om hier beter op te kunnen inspringen. Het imago van Moengo zou moeten veranderen. Toeristen moeten zich hier thuis voelen zodat er goede verhalen worden verspreid over Moengo, wat leidt tot een beter imago. Verantwoordelijkheden Er zijn cijfers bekend van het toerisme in Suriname. Dit zijn er 20.000 per jaar. Ingeschat is dat hiervan 2,5 procent naar Moengo gaat. In de toekomst verwachten we het dubbel aantal toeristen in Marowijne, indien er wordt geïnvesteerd in toerisme in dit gebied. Ook zijn er cijfers bekend van accommodatie in Suriname, maar eveneens niet van Marowijne. In Suriname worden er 12.000 overnachtingen geteld, en ingeschat is dat er 800 per jaar in Moengo zijn. Op dit moment is er te weinig accommodatie. In de toekomst moet er worden gekeken naar mogelijkheden om een guesthouse of hotel op te zetten in Moengo. De toeristenstroom is de afgelopen jaren gestegen. Het is dus zeker rendabel om hierin te investeren. De meeste toeristen komen uiteraard binnen via Zanderij en reizen dus via Paramaribo. Ook komt een groot deel van de Europese toeristen via Albina. Dit is dus ook zeker een doelgroep om je qua toeristen op te richten, bijvoorbeeld door vertalingen in het Frans en Engels aan te bieden. Sectoren waar toerisme een bijdrage in kan leveren zijn: Horeca: café, bar, internetcafé, restaurant Huisvesting: guesthouse, hotel, ressort Vrije tijd: tennisbaan, waterkant, park, markt Cultuur: craftshop, workshops, musea, tentoonstellingen, documentatie Tours: boottocht, fietstocht, dorpsbezoek Meer Promotiebureau toerisme Branding Moeno Moengo Startpagina voor toeristen Monitoring en sturing toerisme Vragen Akawaje: Boute: Oussoren: Albina, Nickerie, Zanderij en Zorg & Hoop zijn de plekken waar toeristen aankomen. Heeft het dan wel zin om ook een informatiecentrum in Moengo te plaatsen? Het is vooral nodig dat deze centra aanwezig zijn op de plekken waar ze binnen komen. Dat zijn namelijk de plekken waar ze de informatie halen. Ze zullen daar inderdaad eerst kijken. Er zal moeten worden samengewerkt met die plekken. Het is vooral belangrijk dat Moengonezen en familie reclame maken op andere plekken. Vaak ligt hun hart toch nog van waar ze vandaan komen. Het is van belang dat ze mensen actief aanspreken om zo Moengo actief te promoten. Tjoen a Choy: Alle toeristenbureaus moeten alle mensen van alle informatie kunnen voorzien. Op de plek zelf moet dan een bredere informatie voorziening zijn. Het heeft namelijk meer impact als je de informatie hier krijgt. 13 P agina

Akawaje: Boute: Gummels: STS (Stichting Toerisme Suriname) is belast met dit soort zaken. Voordat ze dit soort dingen opzetten, moeten ze eerst uitpluizen wat de potentie is in de districten voordat ze erin investeren. Vandaar dat ze kijken of het nodig is om een toeristeninformatiepunt in Moengo te plaatsen. Albina heeft er sowieso één nodig, maar als de toerist in Moengo is, heeft deze hier al bewust voor gekozen. Is het dan nodig om er hier ook één te plaatsen, helemaal wegens de niet al te grote afstand tussen Albina en Moengo. Op dit moment inderdaad misschien nog niet. Maar in de toekomst zeker wel. Als er veel dingen te doen zijn in Moengo is het handig als hier overige informatie kan worden verschaft. Ze geeft als voorbeeld Frans Guyana, waar ze toen ze er was eerst gelijk naar het toeristencentre ging. Er zou kunnen worden overwogen om te beginnen met informatieborden, bijvoorbeeld bij het Clockhouse. Dit is op dit moment een goede manier om informatie te verschaffen. Toeristen kunnen dan op de plek zelf achtergrondinformatie lezen. In de toekomst kan dit worden uitgebreid met een toeristenbureau. ROMEO ALANTERIE Ontwikkelingsvisie district Hij wenst ons een goede middag. Vervolgens vertelt hij dat hij de DC van Marowijne vertegenwoordigt, die zelf helaas andere dienstverplichtingen had. Hij is blij met de conferentie, het geeft weer een duwtje in de rug om de ontwikkelingen voort te zetten. Er zijn plannen om Marowijne een ander gezicht te geven. Dit gebeurt door Moengo schoon en goed te onderhouden. Daarnaast zijn ze bezig om vanaf de waterkant tot de lijnweg te verfraaien, waaronder ook het marktplein. Het doel is om het één van de beste plekken van Suriname te maken. Daarnaast zijn ze ook bezig met promotie. Zo is er een website in de maak en is er geleerd hoe folders worden gemaakt. Deze worden beide meertalig aangeboden, namelijk in het Frans, Sranan Tongo en Nederlands. Ze kijken op het moment ook naar de agrarische sector, die erg vruchtbaar is. Het is van belang dat er goede plannen worden gemaakt met de kapitein in Morakondre, aangezien hij verantwoordelijk is voor het gebied. Op dit moment is hier in Moengo de afzetmarkt nog te klein. Daardoor zijn er veel mensen die illegaal producten verkopen. Als de markt geopend is, is registratie belangrijk; anders zullen er sancties plaatsvinden. Hij vindt de exportideeën van SOIL een mooi initiatief. De overheid kan niet alles alleen, ondernemers zijn belangrijk. Daarnaast staat er in de planning om mooie perken, voetpaden en bankjes te plaatsen. Er staat nog veel meer in de planning, hiervoor is het belangrijk te blijven samenwerken. De emotionele band met Marowijne dient hiervoor als drijfveer. DANKWOORD EN SLUITING WERKCONFERENTIE Dennis: SOIL wil graag ondernemers stimuleren en grootschalige ondernemingen opzetten. SOIL versterkt en werkt naar doelen toe. Hiervoor is het belangrijk deadlines te stellen en een planning te maken. Over de regio werkzaamheden stelt hij dat het van belang is dat er niet alleen wordt gepraat maar dat er ook actie wordt ondernomen. Daarnaast vertelt hij dat hij de kapitein betrokken houdt, want Masonkondre is het gebied van de kapitein. 14 P agina

Tresna: Studenten geven Marowijne een push. Ze bedankt de studenten en aanwezigen voor hun inzet en hun komst. Er wordt zo een grote bijdrage gerealiseerd wat betreft ontwikkelingen in Marowijne. Eline: Eline sluit af en bedankt Dennis en ook Rudi. Ze meldt dat ze hoopt dat de ontwikkelingen blijven doorzetten. Ze vermeldt dat er mogelijkheden zijn om nu de modelboerderij in aanbouw te Masonkondre of de craftshop Koni Marwina Pikin te bezoeken. 15 P agina

5. Voorstellen voor toekomstige projecten Om de economische ontwikkeling van Marowijne op gang te brengen, zouden wat losse projecten gestart kunnen worden. Hieronder doen we een voorstel voor mogelijke toekomstige projecten in Moengo. Deze mogelijkheden zouden door zelfstandige ondernemers aangegrepen kunnen worden, eventueel met ondersteuning van de stichting SOIL Masonkondre. Internet café In Moengo is beperkte mogelijkheid tot internet. Een paar huizen hebben internet maar bieden dit alleen aan aan vrienden en familie. Daarnaast heeft de Tembe Art Studio internet, maar ook dit is alleen voor mensen die werkzaam zijn bij TAS. Wel hebben de mensen hier Facebook en mailadressen. Deze gebruiken ze af en toe als ze toegang hebben tot internet. Hieruit concluderen we dat een internetcafé voor deze mensen uitgang zou bieden en dus zeker klanten zou hebben. Een eventueel probleem zou veiligheid kunnen zijn. Het risico wat betreft beroving is hoog omdat er kostbare spullen zijn. Daarnaast moet er op het begin een grote investering plaatsvinden, omdat een computer hier relatief duur is voor de bevolking. Waterkant boulevard Indien de waterkant verfraaid wordt zijn er vele mogelijkheden. Zowel voor toeristen als voor de lokale bevolking zal het een aantrekkelijke plek worden om tijd te besteden. Om bijvoorbeeld te lunchen aan de waterkant of een rustmomentje te nemen. Hierop kan vervolgens worden ingespeeld door een terras te beginnen, een kraam met drinken en dergelijke. Voor maart is ook gepland om de markt te openen. Dit zal resulteren in meer mensen aan de waterkant. Chique restaurant Op dit moment zijn er een aantal warungs in Moengo. Deze bieden een beperkte kaart en beperkte zitgelegenheden. Voor toeristen is dit niet aantrekkelijk, toeristen willen vaak een chiquer restaurant met meer op de kaart. Hierop kan worden ingespeeld door een chique restaurant te beginnen. Indien de prijzen niet te hoog uitvallen, zal het ook voor de lokale bevolking een leuk uitje kunnen zijn. Houd Moengo schoon recycling en afvalverwerking Moengo schoonhouden zorgt voor een aantrekkelijker beeld voor de toeristen. Op dit moment is in Moengo de afvalverwerking niet goed. Richting Masonkondre is er een enorme stortplaats met al het afval bij elkaar, waar het gewoon ligt weg te rotten. Dit afval zou eigenlijk goed moeten worden verwerkt. Beter nog zou het zijn als al dit afval zou worden gerecycled. Vooral wat betreft plastic flessen zijn er goede mogelijkheden om deze in te zamelen en te recyclen. Sportfaciliteiten (tennisbaan, zwembad, atletiekbaan) Op dit moment zijn er een aantal mogelijkheden om te sporten. Zo kan men dansen en zijn er atletieklessen. Naast deze faciliteiten is er ook een zwembad en een tennisbaan. Echter zijn deze niet voor iedereen toegankelijk en is de tennisbaan ook lichtelijk vervallen en zal moeten worden opgeknapt worden. Deze faciliteiten bieden vooral mogelijkheden voor de jeugd om meer sporten te kunnen beoefenen. Deze kunnen worden aangeboden tegen een lage prijs, indien dit nodig blijkt te zijn voor het onderhoud. 16 P agina

Voor een eventueel guesthouse zou de mogelijkheid tot zwemmen een goede toevoeging zijn. Het zwembad is nu in prima staat, maar niet voor iedereen toegankelijk. Het aanbieden voor een lage prijs bied mogelijkheden, vooral als er ook een eet of drank tentje bij komt. Casablanca open Casablanca is een erg mooi gebouw. Van buiten is het mooi, van binnen nog mooier. Casablanca is van Suralco en daarom niet voor iedereen toegankelijk. Indien dit wel toegankelijk zou zijn, zou het een goede trekpleister zijn voor toeristen. Naast dat het een mooi gebouw is, zou er ook een rondleiding kunnen worden gegeven waarin informatie kan worden verstrekt over Suralco. Voor de rest heeft Casablanca slaapplekken, deze worden op dit moment zeer zelden gebruikt. Aangezien er op dit moment al te weinig slaapplekken zijn, zou dit waarschijnlijk zeker in gebruik worden genomen. Daarnaast is er op dit moment al de mogelijkheid om bij Casa Blanca te eten. Echter is dit vrij weinig bekend. Dit zou meer kunnen worden gepromoot, zodat mensen op tijd kunnen aanmelden en er op tijd eten kan worden ingekocht. Beatrixtheater In Moengo is het Beatrixtheater. Dit theater is vervallen. Als dit zou worden gerenoveerd, zou het een erg mooi gebouw kunnen worden en zullen er optredens kunnen worden gegeven. Optredens zijn aantrekkelijk voor zowel de lokale bevolking, als voor toeristen. Naast het te gebruiken voor optredens zal de zaal worden uitgehuurd, om zo meer inkomsten te genereren en het biedt een podium aan de lokale bevolking. De Suralco zou voor de gemeenschap het Beatrixtheater kunnen opkopen en renoveren om de creatieve economie van de grond te helpen krijgen. Bepaalde projecten zouden door de overheid (lokaal en centraal) moeten worden aangepakt zoals: Instituten Er dienen enkele instituten in komen in Moengo te worden opgezet zoals een afdeling van het Algemeen Bureau voor Statistiek voor het verzamelen van gegevens en een dependance van de KKF (Kamer van Koophandel en Fabrieken op ondernemerschap te bevorderen. Er is reeds een ziekenhuis gepland in Albina, maar ook Moengo zou een ziekenhuis moeten krijgen. Onderwijsinstituten Op het gebied van onderwijs moeten er onderwijsinstituten komen zoals het IMEO, het Natin, het PTC en een afdeling van de AdeK zodat leerlingen niet meer naar Paramaribo hoeven te trekken maar kunnen blijven in Marowijne om er te studeren en het district op te bouwen. Het trainen van ondernemers zal zeer belangrijk worden voor de ontwikkeling van Moengo en omgeving (Marowijne). Landbouwonderwijs zou ook vorm moeten krijgen op lbo, mbo en hbo-niveau. CENTEM, het trainingscentrum van SOIL zal hierin een bijdrage leveren. Fondsen voor landbouwondernemerschap Er zouden fondsen voor landbouw moeten komen zodat de boeren kredieten zouden kunnen krijgen om hun landbouwbedrijven te ontwikkelen. De overheid zou hierbij kunnen stimuleren door middelen beschikbaar te stellen. Ook de Suralco zou een fonds kunnen opzetten om Moengo niet om beheerd achter te laten als teken van verantwoord ondernemerschap. 17 P agina

Toerismebeleid en projecten door TCT en de STS voor Marowijne Het ministerie van TCT en de Stichting voor de bevordering Suriname (STS) zouden een toerisme beleid moeten ontwikkelen om toerisme van de grond te krijgen en bepaalde projecten uit te voeren op het gebied van infrastructuur zoals als wegen en internet. Internetverbinding bevordert de ontwikkeling van een regio net zoals bruggen, wegen. Fort Boekoe spreekt tot de verbeelding, de Wia Wia bank zou moeten ontwikkeld en de natuurreservaat van Wanekreek ook. De verlaten dorpen zouden bijvoorbeeld weer ontwikkeld kunnen worden om toeristen op te vangen waardoor ze een economische waarde gaan vertegenwoordigen. Logistieke hub Er zou een logistieke hub gecreëerd kunnen worden in Marowijne om de werkgelegenheid te bevorderen. Moengo en omgeving heeft de mijnen die als opslagplaatsen gebruikt kunnen worden voor goederen bestemd voor het achterland van Latijns-Amerika. Vrachtvliegtuigen zouden niet meer helemaal door hoeven te vliegen naar de diverse landen, maar de opslagplaatsen gebruiken. Er zouden hiervoor vliegvelden kunnen worden aangelegd en samen de havens van Moengo en Coermotibo en de wegen in de omgeving zou een goede infrastructuur kunnen worden opgezet. 18 P agina

Bijlage 1: Officiële uitnodiging Geachte heer/mevrouw.., Namens SOIL Masonkondre nodigen wij u van harte uit om onze werkconferentie in Moengo, Marowijne op zaterdag 19 januari 2013 bij te wonen. De stichting SOIL Masonkondre (Surinaamse Ontwikkeling van de Industriële Landbouw) is opgericht in 2011 en heeft als doel rurale gebiedsontwikkeling door inzet van technologie, landbouw en duurzaam ondernemerschap. SOIL Masonkondre werkt daarbij samen met de TU Delft door onder andere de inzet van stagiairs. Het thema van de werkconferentie is het toekomstperspectief van de economische ontwikkeling van Moengo en omgeving. Tijdens deze middag zullen we duurzame ontwikkeling door de sectoren cultuur, toerisme en landbouw beschouwen. Hierbij zullen verschillende sprekers hun visie, ervaring en verkregen onderzoeksresultaten delen. Het is de bedoeling om de verkregen inzichten ook beschikbaar te stellen voor andere gebieden in Suriname. Het programma, bijgevoegd, vangt aan om 12:00 in de middag. De werkconferentie zal plaatsvinden bij het commissariaat van Moengo, Marowijne. Dit bevindt zich op de hoek van de Lijnweg met de Corantijnstraat. Er is voldoende parkeergelegenheid aanwezig. Graag vernemen we uiterlijk twee dagen van te voren of u aanwezig bent. Laat dit weten aan Susan Starre via een sms of door te bellen naar (+597) 8720644. Wij hopen u de 19 e te mogen ontvangen, Dennis Tjoen A Choy Voorzitter SOIL Masonkondre Tel: +5978810623 Email: soilmasonkondre@gmail.com 19 P agina

Programma werkconferentie SOIL Masonkondre Toekomstperspectief economische ontwikkeling van Moengo en omgeving Zaterdag 19 januari 2013 12:00-15:00 Programmering 12.00-12.45 Ontvangst met een hapje en een drankje 12.45-12.50 Ceremoniemeester Officiële opening conferentie 12.50-13.05 Dennis Tjoen A Choy Vertelt over de ontwikkelingen door en visie van SOIL 13.05-13.20 Bernard Oussoren, Kate Spierings, Sander van den Berg Vertellen over de potentie van export van knolgewassen en de SOIL modelboerderij 13.20-13.30 Pauze 13.30-13.45 Tresna Pinas Vertelt over haar onderneming ondersteund door SOIL 13.45-14.00 Eline Leising, Susan Starre, Shosha Boute Vertellen over de potentie van toerisme naar Moengo en omgeving 14.00-14.15 Districtssecretaris Romeo Alanterie Vertelt over zijn ontwikkelingsvisie voor het district Marowijne Deelt zijn mening over de voorgaande presentaties 14.15-14.25 Afsluitend praatje en bedankje van de ceremoniemeester Na de werkconferentie bestaat de mogelijkheid om een van de gerealiseerde projecten, een craftshop te Moengo, te bezoeken of de modelboerderij in aanbouw te Masonkondre. 20 P agina

Bijlage 2: Lijst aanwezigen AANWEZIGEN: Genodigden (20) Mevrouw Djamin Mevrouw Thakoersingh Mevrouw Dorette Kakie Meneer Jonas Edmund Meneer Edmund Sr. Meneer Kopro Meneer James Akewaje Mevrouw Suzie Kay Mevrouw Kate Kapitein Morakondre Mevrouw Dominie Mevrouw Aida Meneer Ceder Mevrouw Rebecca Ceder Mevrouw Santonia Winter Mevrouw Yvonne Petres Meneer Rastou Mevrouw Liesbeth Gummels Kapitein Doeterman Morakondre Vanuit stichting SOIL aanwezig (9) Meneer Dennis Tjoen A Choy Meneer Romeo Alanterie Mevrouw Tresna Pinas Susan Starre Eline Leising Shosha Boute Sander van den Berg Bernard Oussoren Kate Spierings 21 P agina

Economische indicatoren, instituties, infrastructuur, geografie Bij het vaststellen van de economische ontwikkeling van Marowijne moeten bepaalde indicatoren worden opgespoord. Hieronder volgen enkele: A. Economische indicatoren GDP (Gross Domestic Product): het geheel van de waarde alle goederen en diensten in een bepaalde periode geproduceerd 1. Lokale GDP: het GDP van Marowijne tegenover nationaal GDP 2. Koopkracht in Marowijne: 3. Inkomen per hoofd (per capita): 4. Armoedegrens: 5. Aantal werkenden: 5a. Werkgelegenheid door toerisme 5b. Werkgelegenheid door de creatieve sector 5c. Werkgelegenheid door landbouw 6. Aantal Werklozen: 7. Aantal lokale bedrijven : 8. Aantal buitenlandse bedrijven: 9. Hoogte van de investeringen: huidig/gewenst 10. Hoogte spaartegoeden: huidig/gewenst 11. Spaarquote: percentage van inkomen dat gespaard wordt: huidig/gewenst 12. Beschikbare kredieten/gewenste kredieten 13. Gemiddelde kosten voor het opzetten van een microbedrijf 14. Wisselkoers (lokaal): Euro, USD tegenover SRD B. Instituties in Marowijne: Welke instituties zijn noodzakelijk voor het bevorderen van de economische ontwikkeling? 1. Bureau voor statistiek voor dataverzameling 22 P agina

2. Banken 3. Ondernemerskredieten 4. KKF (Kamer van Koophandel en Fabrieken) 5. Bescherming van eigendomsrechten 6. Districtsbestuur (kwaliteit) 7. Sturen op basis van wetgeving en verordeningen 8. Onderwijsinstituten: welke zijn nodig 9. Interacties tussen instituten 10. Onderzoeksinstituten voor lokaal beleid C. Infrastructuur Welke infrastructuren zijn er nodig? 1. Wegen 2. Bruggen 3. Internet 4. Telefoon 5. Elektriciteit 6. Drinkwater 7. Kantoorruimte en voorzieningen 8. Medische voorzieningen (ziekenhuis) 9. Haven 10. Vliegveld/airstrip 23 P agina

D. Geografische ligging Welke voordelen heeft de ligging van Marowijne en t.o.v. wat? E. Dienstverlening 1. Advocatenkantoren 2. Architectenbureaus 3. Logistieke bedrijven 4. Theater 5. Veiligheid F. Bedrijven Aantal bedrijven in de diverse sectoren (welke bedrijven moeten zich in Marowijne vestigen?) 24 P agina

Contactinformatie SOIL Masonkondre Correspondentieadres: Florinestraat perceel 159 Paramaribo Suriname Tel. : 00597 8810623 (Suriname) 0031 620813922 (Nederland) Email: soilmasonkondre@gmail.com Website: http://soilmasonkondre.wordpress.com Fascebook: http://www.facebook.com/pages/soil-masonkondre/329844103743866 Twitter: https://twitter.com/soilmasonkondre 25 P agina