Resultaten Mycotoxinen nvwa 2009 Versie c03 Datum 2 februari 2011
Colofon Projectnaam Projectnummer Contact Handhaving en monitoring mycotoxinen NW101430 nvwa, Hoogte Kadijk 401, 1018 BK Amsterdam Auteur ToezichtVoorbereiding & Evaluatie Pagina 2 van 14
Resultaten Mycotoxinen nvwa 2009 2 februari 2011 Inhoud Colofon 2 1. Inleiding 4 2. Doelstelling 4 3. Werkwijze 4 4. Resultaten 5 4.1 Aantallen en afwijkingen per productsoort 5 4.2 Grondnoten 6 4.3 Overige noten & zaden 7 4.4 Gedroogde zuidvruchten 8 4.5 Graan & graanproducten 9 4.6 Soja 10 4.7 Koffie 11 4.8 Kruiden en specerijen 11 4.9 Babyfood 12 4.10 Cacao 12 4.11 Wijn 12 5. Conclusies 13 6. Referenties 13 7. Evaluatie 14 8. Aanbevelingen 14 DE AID, PD EN VWA BOUWEN AAN ÉÉN NIEUWE VOEDSEL EN WAREN AUTORITEIT Pagina 3 van 14
1. Inleiding Vanwege de schadelijkheid van deze door schimmels geproduceerde stoffen, zijn er voor diverse mycotoxinen normen vastgelegd in Europese wetgeving. In de Verordening EG 1881/2006 (6.1.) zijn de maximaal toegestane gehaltes voor de aflatoxinen (aflatoxine B1 en totaal aflatoxinen), ochratoxine A (OTA), patuline (PAT), deoxynivalenol (DON), zearalenon (ZEN) en de fumonisinen B1 en B2 (FB1+ FB2) opgenomen. In 2007 werden met de Verordening EG 1126/2007 (6.2.) de normen voor Deoxynivalenol, Fumonisinen en Zearalenon in enkele categorieën maïs uitgebreid. Andere mycotoxinen, met name T2, HT2 en de ergot alkaloïden (ERG), staan nog ter discussie bij de Europese Commissie, evenals een mogelijke uitbreiding van de normen voor OTA. Verder schrijft het Warenwetbesluit Bewaring en Behandeling van Levensmiddelen in artikel 12, eerste lid, voor dat schimmeltoxinen en bacteriële toxinen in hoeveelheden die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid, afwezig moeten zijn in eet- of drinkwaren en grondstoffen. Dit verslagjaar is de Beschikking EG 504/2006, die bijzondere voorwaarden stelde aan de invoer van bepaalde levensmiddelen uit bepaalde derde landen wegens de risico s van verontreiniging van deze producten met aflatoxinen, vervangen door 2 nieuwe verordeningen. De Verordening EG 669/2009, waarin de meer uitgebreide officiële controle op de invoer van bepaalde levensmiddelen van niet-dierlijke oorsprong is geregeld (6.3.) en de Verordening EG 1152/2009, waarin de invoer van bepaalde levensmiddelen uit bepaalde derde landen in verband met het risico van verontreiniging met aflatoxinen is vastgelegd (6.4.). In de 669 is een bijlage opgenomen met een lijst van product/land combinaties waarvoor de Europese commissie een controlefrequentie voorschrijft. De lidstaten dienen de controleresultaten elk kwartaal aan Brussel te rapporteren. Aan de hand van de uitkomsten stelt de Europese commissie die bijlage elk kwartaal bij. De 1152 is specifiek voor aflatoxine en hanteert een strenger regiem. Bij de hierin genoemde product/land combinaties dient bij invoer ook een gezondheidscertificaat (veelal een analysecertificaat) te worden overlegd. Jaarlijks wordt van alle meldingen aan het Rapid Alert Systeem voor Food en Feed (RASFF) een rapportage opgesteld van alle lidstaten, die te vinden is op de SANCO website (6.5). 2. Doelstelling Dit rapport betreft de resultaten van de handhaving van EU regelgeving en ontwerpnormen voor mycotoxinen. Dit onderwerp verdient voortdurende aandacht, vooral omdat iedere oogst weer opnieuw beoordeeld moet worden op de mate van aantasting door schimmels. Onderzoek en interventiebeleid zijn hierop aangepast. Voor een aantal risicoproducten uit bepaalde landen is de mate van controle in de Verordeningen (EG) nrs.669 en 1152/2009 geregeld. 3. Werkwijze Alle producten waar normen of ontwerpnormen voorhanden zijn, werden in de loop van het jaar bemonsterd. Naast gerichte controle van import uit derde landen en bij productiebedrijven werd ook aandacht besteed aan producten uit andere EU-lidstaten, om de achterdeurproblematiek (het via andere lidstaten binnenkomen van producten, waarop Pagina 4 van 14
Resultaten Mycotoxinen nvwa 2009 2 februari 2011 controle nodig is vanwege niet-uniforme controle aan de EU-buitengrens) in beeld te houden. Daarbij werd in het verslagjaar extra aandacht besteed aan toko s, winkels met een niet-nederlandse achtergrond. Grondnoten werden alleen op aflatoxinen onderzocht. Andere producten op veel meer mycotoxines. Aangezien een product meerdere toxines kan bevatten, komen aantallen in de tabellen niet altijd overeen met het aantal onderzochte monsters. De onder de tabellen weergegeven percentages hebben betrekking op het aantal monsters. 4. Resultaten 4.1 Aantallen en afwijkingen per productsoort Tabel 1 geeft een overzicht van de aantalen onderzochte monsters en afwijkingspercentages van de verschillende producten. Tabel 1: Aantal en afwijkingspercentage per productsoort Product Aantal % afwijkend Grondnoten & -producten 1390 9,2 Overige noten & zaden 932 5,1 Gedroogde zuidvruchten 343 3,5 Graan & graanproducten (incl. rijst) 518 2,5 Maïs 146 2,1 Kruiden & specerijen 106 15,1 Soja & cacao 62 0 Koffie & thee 35 2,9 Babyfood 50 0 Wijn, bier & vruchtensap 84 0 Totaal 3666 6,0 Toelichting bij de tabellen: < LOD lager dan de aantoonbaarheidsgrens van de meetmethode. < ML meetresultaat + uitgebreide meetonzekerheid lager dan de maximumlimiet. > ML meetresultaat + uitgebreide meetonzekerheid hoger dan de maximumlimiet. DE AID, PD EN VWA BOUWEN AAN ÉÉN NIEUWE VOEDSEL EN WAREN AUTORITEIT Pagina 5 van 14
4.2 Grondnoten Tabel 2. Aflatoxine B1 (AFB1) in grondnoten naar land van herkomst Land \ afwijkend < LOD > ML < ML Totaal % > ML Zuid Afrika 6 3 2 11 27,3 Argentinië 587 65 174 826 7,9 Brazilië 78 17 92 187 9,1 China 110 15 23 148 10,1 Egypte 2 1 3 33,3 Indonesië 1 1 2 50,0 Israël 1 1 100,0 India 1 1 0,0 Mozambique 2 2 100,0 Nigeria 1 1 0,0 Nicaragua 12 4 10 26 15,4 Paraguay 9 5 15 29 17,2 Thailand 2 2 100,0 Verenigde Staten 54 10 10 74 13,5 Vietnam 1 1 2 0,0 Onbekend 1 1 100,0 Totaal grondnoten 860 127 329 1316 9,7 Grondnotenproducten 71 1 2 74 1,4 Gehaltes in µg/kg 4-92µg/kg 1390 9,2 Op een enkele uitzondering na betreft het hier partijcontrole in de Rotterdamse haven, zodat bij afwijkingen import werd geweigerd. Hiervan werd ook Brussel op de hoogte gesteld middels een RASFF melding. Ten opzichte van vorig jaar, waarin het afwijkingspercentage fors was gestegen, is het aantal afwijkingen wat gedaald. Het is lastig hierbij aan te geven waar dit precies door komt. Vanwege de wisselende weersomstandigheden is elke oogst weer verschillend. Anderzijds is voor alle productsoorten wel bekend tot welk waterpercentage er moet worden gedroogd alvorens het op te slaan, en bij welke temperatuur dat moet gebeuren. De invoering van de EG 669/2006 is ook een stimulans om de nodige verbeteringen door te voeren, want als na een kwartaal blijkt dat de resultaten dusdanig zijn dat de controlefrequentie kan worden verlaagd dan gebeurt dat ook meteen, waar dat ten tijde van de EG 504/2006 veel langer kon duren. Anderzijds geeft een gemiddelde van bijna 10% normoverschrijdingen geen aanleiding om de controlefrequentie te verminderen. Pagina 6 van 14
Resultaten Mycotoxinen nvwa 2009 2 februari 2011 4.3 Overige noten & zaden Een overzicht van mycotoxinen in pistachenoten, overige boomnoten en zaden wordt in de tabellen 3, 4 en 5 weergegeven. Tabel 3. Mycotoxinen in pistachenoten, naar land van herkomst Mycotoxine AFB1 OTA MPA Land \ afwijkend < LOD > ML < ML > ML < ML < ML India 1 Iran 34 2 Syrië 2 2 Turkije 95 6 3 1 Verenigde Staten 202 14 1 4 9 6 Onbekend 62 8 1 Totaal 395 33 3 7 10 6 Gehaltes µg/kg 5-140 40-340 140-610 Totaal werden 454 monsters onderzocht, voor een aanzienlijk deel bemonsterd in toko s. Van alle monsters waren er 38 (8,4%) afwijkend, warvan twee voor zowel aflatoxine B1 als ochratoxine A. In 6 monsters werd 180 tot 470 µg/kg β-zearalanol aangetroffen, in een zestal andere monsters mycophenolzuur (MPA) en in 1 monster 34 µg/kg mevanoline. Laatstgenoemde 2 mycotoxinen werden niet eerder in pistachenoten aangetroffen. Tabel 4. Mycotoxinen in overige boomnoten, naar land van herkomst Mycotoxine AFB1 MPA Soort \afwijkend < LOD > ML < ML < ML Amandel 146 2 1 Cashewnoot 31 Hazelnoot 130 6 7 3 Macadam noot 14 Paranoot 7 Pecannoot 28 Walnoot 33 Totaal 389 8 8 3 Gehaltes µg/kg 5-35 93-192 In totaal werden 408 monsters boomnoten onderzocht, hiervan waren er acht afwijkend. De afwijkingspercentages waren 1,3% voor amandel (was 7,2% in 2008) en 4,2% voor hazelnoot (was 5,9% in 2008). De problemen met de Californische amandelen zoals die zich de laatste jaren voordeden lijken daarmee dus grotendeels voorbij. DE AID, PD EN VWA BOUWEN AAN ÉÉN NIEUWE VOEDSEL EN WAREN AUTORITEIT Pagina 7 van 14
Tabel 5. Mycotoxinen in zaden Mycotoxine AFB1 OTA Soort \ afwijkend < LOD > ML < ML < ML Sesamzaad 15 1 1 Zonnebloempitten 24 1 3 Pompoenpitten 9 2 Overig 11 1 1 Totaal 59 2 2 6 Gehaltes µg/kg 5-44 In totaal werden er 70 monsters zaden en pitten onderzocht. Een monster sesamcrackers en 1 monster meloenpitten bevatte een afwijkende hoeveelheid aflatoxine. In een monster zonnebloempitten werd 99 µg/kg alternariol + 90 µg/kg MPA gevonden, in een ander monster 4,3 µg/kg OTA + 4,3 µg/kg fumonisine B1 + 74 µg/kg MPA. 4.4 Gedroogde zuidvruchten Tabel 6 geeft een overzicht van gevonden mycotoxinen in gedroogde zuidvruchten. Tabel 6. Mycotoxinen in gedroogde zuidvruchten Mycotoxine AFB1 OTA MPA FB1 + FB2 < LOD > ML < ML > ML < ML < ML < ML Abrikozen 26 3 3 Vijgen 103 6 5 6 7 Rozijnen 150 24 3 3 Totaal 279 6 8 6 34 3 Gehaltes µg/kg 5,2-850 25-1700 50-120 3 Drie monsters abrikozen bevatten zowel AFB1 als OTA. Van de vijgen was 9,2% van de monsters afwijkend, een percentage wat vergelijkbaar is met dat van 2008. In vijgen werd naast bovengenoemde toxines ook 44 µg/kg mevinoline en 96 µg/kg deoxynivalenol gevonden. Pagina 8 van 14
Resultaten Mycotoxinen nvwa 2009 2 februari 2011 4.5 Graan & graanproducten Tabel 7 geeft een overzicht van gevonden mycotoxinen in graan en graanproducten. Tabel 7. Mycotoxinen in graan en graanproducten Mycotoxine AFB1 DON OTA Ergot CPA Soort\afwijkend < LOD > ML > ML < ML < ML < ML < ML Bakmeel 7 7 Deegwaar 19 3 1 Muesli 22 Gerst/gort 27 9 3 Tarwe 115 2 132 2 5 3 Overige granen 10 1 2 1 Totaal 200 1 2 Gehaltes µg/kg 17 80-3200 12 33-303 150-200 Totaal werden 372 monsters graan en graanproducten, met uitzondering van rijst en maïs onderzocht. Hiervan was 1,1% afwijkend. In 4 monsters werd cyclopiazonzuur (CPA) aangetroffen. Naast de in de tabel genoemde toxines werd mevinalonine in een muesli aangetoond. Bij meting van ergot alkaloiden wordt de aanwezigheid van ergometrine, ergosine, ergotamine, ergocornine, ergocryptine en ergocristine nagegaan. In een tweetal gevallen werd DON aangetroffen boven de limiet, maar binnen de grenzen van de meetonzekerheid, zodat hiertegen niet werd opgetreden. Tabel 8. Mycotoxinen in mais Mycotoxine AFB1 OTA DON FB1 + FB2 ZEN HT-2 Land \ afwijkend < LOD > ML < ML < ML < ML > ML < ML < ML < ML Bosnie-Herzegovina 1 1 1 Belgie 1 1 2 1 1 Colombia 4 Duitsland 1 1 Verenigd Koninkrijk 1 India 1 Iran 1 Italie 24 23 14 1 Nederland 16 1 1 1 22 8 1 Syrie 1 Turkije 2 2 2 Onbekend 5 1 6 2 Totaal 58 1 2 2 57 2 26 1 2 DE AID, PD EN VWA BOUWEN AAN ÉÉN NIEUWE VOEDSEL EN WAREN AUTORITEIT Pagina 9 van 14
Tabel 8 geeft een overzicht van de analyseresultaten in mais. Mais is een product waar zeer veel mycotoxinen in voor kunnen komen. Dat is de afgelopen jaren ook gebleken uit de meetresultaten, waarbij een paar maal forse overschrijdingen werden geconstateerd en partijen uit de handel werden gehaald. Dit jaar was het beeld beduidend beter. Of dat lag aan het oogstjaar of dat dit van structurele aard is zal moeten blijken. Tabel 9. Mycotoxinen in rijst Mycotoxine AFB1 OTA ZEN ZAN a-zel Land \ afwijkend < LOD > ML < ML > ML < ML > ML < ML < ML < ML Canada 1 China 3 Duitsland 3 1 Spanje 5 Frankrijk 1 India 17 5 4 1 3 5 Iran 2 2 1 1 1 1 1 Italie 7 2 Sri Lanka 1 Nederland 15 1 Pakistan 6 2 1 3 Portugal 1 Singapore 3 2 Thailand 32 Turkije 3 1 Verenigde Staten 7 Onbekend 18 1 1 Totaal 125 9 7 1 5 1 15 1 1 Tabel 9 geeft een overzicht van de analyseresultaten in rijst. In een aantal gevallen werden maatregelen genomen vanwege overschrijding van de norm voor aflatoxine in rijst. 4.6 Soja In de 11 monsters soja werd geen mycotoxine aangetoond. Dat is een verbetering t.o.v. vorig jaar, toen een aantal positieve monsters zowel aflatoxine als ochratoxine bevatten. Pagina 10 van 14
Resultaten Mycotoxinen nvwa 2009 2 februari 2011 4.7 Koffie Er werden 35 monsters koffie onderzocht. Een monster instant koffie uit Equador bevatte 64 µg/kg ochratoxine A en overschreed daarmee ruimschoots de norm. Een monster uit Vietnam bevatte 4,3 µg/kg ochratoxine A. In de overige monsters werden geen ochratoxine A aangetoond. Net zoals vorige jaren bleef de normoverschrijding dus beperkt tot een monster instant koffie. 4.8 Kruiden en specerijen In totaal werden er 106 monsters onderzocht waarvan 4 geen, 62 één toxine en 40 monsters zowel AFB1 als OTA bevatten. Zestien monsters (15,1%) waren afwijkend. Mycotoxinen in specerijen en kruiden blijft daarmee een hardnekkig probleem. Dit komt mede door de wisselende kwaliteit van de jaarlijkse oogst. Zo traden er vorig jaar nog nauwelijks overschrijdingen van de norm voor ochratoxine A op in paprikapoeder, maar was dat nu weer in 13,5% van de genomen monsters het geval. Over de hele linie was 2008 een veel beter jaar voor deze productgroep dan 2009, hetgeen niet alleen te verklaren valt vanuit de kwaliteit van de oogst. Tabel 10 geeft een totaaloverzicht. Tabel 10. Mycotoxinen in specerijen. Mycotoxine aflatoxine B1 ochratoxine A Soort\afwijkend > ML < ML > ML < ML Chilipoeder 2 11 0 16 Gehalten µg/kg 14-20 2,3-9,7 nvt 3-36 Paprikapoeder 1 23 7 45 Gehalten µg/kg 12 0,9-3,9 120-570 < 0,3-56 Kurkuma 1 0 0 1 Gehalte µg/kg 48 < 0,1 nvt 19 Nootmuskaat 3 8 1 9 Gehalten µg/kg 11,2-140 1,3-9,8 74 < 0,3-27,1 Zwarte peper 1 1 0 3 Gehalten µg/kg 26 7 nvt 3,8-8,2 Witte peper 0 7 0 0 Gehalten µg/kg nvt 1,3-7,7 nvt nvt Kerrie 0 1 0 2 Gehalten µg/kg nvt 8,3 nvt 2,8 en 7 Kentjoer 0 1 0 1 Gehalten µg/kg nvt 5,9 nvt < 0,3 Gemengd 0 4 0 4 Gehalten µg/kg nvt 1,8-8,9 nvt 3,6 6,2 DE AID, PD EN VWA BOUWEN AAN ÉÉN NIEUWE VOEDSEL EN WAREN AUTORITEIT Pagina 11 van 14
4.9 Babyfood 31 monsters op basis van graan werden met de LC-MS multimethode onderzocht. In 1 monster werd 0,08 µg/kg ochratoxine A aangetroffen, in de overige monsters was geen toxine aantoonbaar. Alle 19 monsters op fruitbasis waren negatief op patuline. Ook in dit verslagjaar bleven alle monsters dus ruim beneden de voor deze levensmiddelen extra verlaagde normen. Hieruit blijkt dat de fabrikanten uitermate goed in staat zijn om de hiervoor benodigde grondstoffen speciaal selecteren. 4.10 Cacao Tabel 11 geeft een totaaloverzicht van alle mycotoxinen die in de 21 onderzochte monsters zijn gevonden. In tien monsters werd zowel aflatoxine als ochratoxine aangetroffen. De combinaties Roq C met MPA, OTA en ZEN kwamen beide drie keer voor. Opvallend is ook dat MPA in deze monsters weer wel voorkomt en bijna niet in de andere in dit verslagjaar, terwijl het in 2008 in bijna alle monsters werd gevonden. Tabel 11. Mycotoxinen in cacao. Mycotoxine aantal gehaltes Niet aantoonbaar 21 < LOD Aflatoxine B1 (AFB1) 16 0,5-8,3 Citrinine (CIT) 1 72 Cyclopiazonzuur (CPA) 2 24-34 Mycophenolic acid (MPA) 5 29-550 Ochratoxine A (OTA) 20 0,8-8,5 Roquefortine C (Roq C) 3 73-280 Zearalanon (ZAN) 1 36 Zearalenon (ZEN) 4 64-390 4.11 Wijn Totaal werden er 84 monsters wijn, bier en vruchtensap onderzocht. Van de wijnen waren er 54 van Nederlandse bodem. Drie Zuid-Amerikaanse en vier Nederlandse wijnen bevatten mycofenolzuur, van 6,2 tot 35 µg/l. In een van deze Nederlandse monsters werd tevens 8,3 µg/l alternariol aangetoond. In twee andere Nederlandse wijnen werd 6,4 en 12 µg/l van dit toxine gevonden. Patuline werd apart bepaald omdat het niet met dezelfde methode kan worden gemeten. De normen voor patuline werden niet overschreden. Pagina 12 van 14
Resultaten Mycotoxinen nvwa 2009 2 februari 2011 5. Conclusies Dat oogsten per jaar en per werelddeel aanzienlijk in kwaliteit kunnen verschillen komt vooral sterk tot uitdrukking in de resultaten voor pinda s. Doordat importcontrole heel gericht (risk-based) wordt uitgevoerd, kon veelal worden voorkomen dat besmette partijen in de handel werden gebracht. Toch werden ook dit jaar weer in consumentenverpakkingen soms hoge gehaltes aan mycotoxinen aangetroffen, hetgeen mede te wijten is aan het feit dat importcontrole in de EU als geheel, niet waterdicht is. Opvallend dit verslagjaar is de bijna afwezigheid van mycofenolzuur, waar dat vorig jaar in bijna alle productgroepen werd gevonden. Uitzonderlijk was het aantreffen van mevinoline en zearalanolen in producten waarin deze nog niet eerder waren gevonden. Gelet op de blijvende aanwezigheid van mycotoxinen in levensmiddelen en grondstoffen blijft het noodzakelijk hierop een passende controle uit te oefenen. 6. Referenties 6.1 Verordening (EG) Nr. 1881/2006 van de commissie van 19 december 2006, tot vaststelling van de maximumgehalten aan bepaalde verontreinigingen in levensmiddelen, Publicatieblad van de Europese Unie, 20.12.2006, p. L 364/5. 6.2 Verordening (EG) Nr. 1126/2007 van de commissie van 28 september 2007, tot wijziging van Verordening (EG) nr. 1881/2006 tot vaststelling van de maximumgehalten aan bepaalde verontreinigingen in levensmiddelen, wat betreft Fusariumtoxinen in mais en maisprodukten, Publicatieblad van de Europese Unie, 29.9.2007, p. L 255/14. 6.3 Verordening (EG) Nr. 669/2009 van de commissie van 24 juli 2009, ter uitvoering van Verordening (EG) nr. 882/2004 van het Europees Parlement en de Raad wat betreft meer uitgebreide officiële controles op de invoer van bepaalde diervoeders en levensmiddelen van niet-dierlijke oorsprong en tot wijziging van Beschikking 2006/504/EG, Publicatieblad van de Europese Unie, 25.7.2009, p. L 194/11-21. 6.4. Verordening (EG) Nr. 1152/2009 van de commissie van 27 november 2009, tot vaststelling van bijzondere voorwaarden voor de invoer van bepaalde levensmiddelen uit bepaalde derde landen in verband met het risico van verontreiniging met aflatoxinen en tot intrekking van Beschikking 2006/504/EG, Publicatieblad van de Europese Unie, 28.11.2009, p. L 313/40-49. 6.5. Rapid Alert System for Food and Feed: http://ec.europa.eu/food/food/rapidalert/docs/report2009_en.pdf DE AID, PD EN VWA BOUWEN AAN ÉÉN NIEUWE VOEDSEL EN WAREN AUTORITEIT Pagina 13 van 14
7. Evaluatie De uitbreiding van normen voor andere mycotoxinen in steeds meer producten maken uitbreiding van onderzoek en controle nodig. De wisselende kwaliteit van wereldwijde oogsten vraagt om een jaarlijkse, en soms zelfs tussentijdse, aanpassing van de planning. Door o.a. publicatie van deze controlegegevens kan de sector er op gewezen worden welke ingangscontrole er op diverse mycotoxinen nuttig kan zijn. 8. Aanbevelingen Voor 2010 kan op hoofdlijnen een soortgelijk programma worden opgesteld Blijvende aandacht is nodig voor consumentenproducten die niet via de reguliere importkanalen zijn binnengebracht (b.v. via toko s). De aanwezigheid van andere dan de reguliere mycotoxinen maakt het nodig te bepalen hoe die gevonden hoeveelheden dienen te worden beoordeeld. Pagina 14 van 14