Leergang Nederlandse Geschiedenis, deel I Nederlandse geschiedenis van de Oudheid tot de vroege Middeleeuwen 1
Auteursrecht Onderwijs geven zonder het gebruik van afbeeldingen is niet mogelijk. Een pdf-versie van dit Powerpoint-bestand wordt exclusief aan een beperkte groep van cursisten ter beschikking gesteld. De maker van deze presentatie is geprobeerd heeft geprobeerd alle afbeeldingen en teksten waarop nog auteursrecht zou kunnen rusten, te verwijderen uit het pdf-bestand dat aan de cursisten digitaal ter beschikking wordt gesteld. Mochten er desondanks rechthebbenden zijn die vinden dat hun belang wordt geschaad, dan verzoeken wij u vriendelijk contact op te nemen met ondergetekende, zodat de betreffende afbeelding of tekst kan worden verwijderd. Hoor! Geschiedenis Feico Houweling feico@xs4all.nl 2
overzicht NL 1 met deel drie 1 Inleiding, overzicht en bronnen / de prehistorie 2 Germaanse stammen en hun leefgewoonten 3 De romanisering 4 Val van het Romeinse Rijk 5 De Franken: Merovingers 6 De Franken: Hofmeiers 7 De Friezen: handel en koningen 8 Karel de Grote 9 Geestelijk leven 700-1000 10 Noormannen, rijksdelingen 3
inhoud college drie Fasen van het Romeinse Rijk 4
tijdvakken Romeinse rijk: wereldrijk Het vroege Rome 650-575 v. Chr. Etruskische kolonie 450 v. Chr. Twaalftafelenwet Wereldrijk in wording 300-200 v. Chr. Rome vestigt macht op schiereiland 264-146 v. Chr. Drie Punische Oorlogen 214-197 v. Chr. Twee Macedonische Oorlogen 121-44 na Chr. Verovering Gallië, Brittannië Consolidatie 12 v. Chr. Bezetting Lage Landen 29 v. Chr. - 180 n Chr. Pax Romana Desintegratie en verval 230 Mesopotamië gaat verloren 270 Laatste aanwezigheid in Nederland 364 Valens eerste Oost-Romeinse keizer 476 Romulus Augustulus afgezet 6
kaart Romeinse rijk een 7
kaart-romeinse rijk drie 9
kaart-romeinse rijk vijf 11
titel deel twee organisatie en bestuur Organisatie en bestuur in de Lage Landen 13
Konrad Peutinger Tabula Peutingeriana ( editio princeps uit 1598 ) Konrad Peutinger (1465-1547) 14
Peutingerkaart west Tabula Peutingeriana 15
Peutingerkaart west met namen 1 2 5 3 6 4 7 1 Lugdunum De Brittenburg bij Katwijk aan Zee 2 Praetorium Agrippinae Valkenburg 3 Matilone verm. Leiden-Roomburg 4 Albaniana Alphen aan den Rijn 5 Forum Hadriani Voorburg 6 Flenio onduidelijk 7 Tablis verm. Oud-Alblas 16
Brittenburg Brittenburg Vuurtoren in zee? 1401 Willem van Hildegaersberch 1520 Ruïne blootgelegd 17
legerkampen langs de Rijn Romeinse legerkampen langs de Limes ( pad ) rond het jaar 100 Legioenen in: Nijmegen en Xanten Bron: Museum Het Valkhof, Nijmegen 18
detail peutingerkaart west Ulpia Noviomagus Batavorum - Nijmegen 19
Altaarsteen Tiel Voor de godin Hurstrga en in haar opdracht heeft Valerius Silvester, gemeenteraadslid van de stad van de Bataven, (dit altaar) geplaatst, graag en met reden M.BAT M(unicipium) BAT(avorum) Conclusie: Nijmegen had stadsrechten Foto: F. Houweling Museum Het Valkhof, Nijmegen 20
data Nijmegen Nijmegen 69-70 Opstand Bataven 70 Vesting Legio X Gemina 16,5 ha 89 Eerste stenen gebouwen 104 Kleinere eenheden 175 Vermoedelijk vertrek Museum Het Valkhof, Nijmegen, Foto F. Houweling 21
kaart Nijmegen Stad Noviomagus begraafplaats Castra begraafplaats 22
maquette castra Legio X Gemina Museum Het Valkhof, Nijmegen, Foto F. Houweling 23
plattegrond castra Porta Principalis Sinistra Via Praetoria Porta Praetoria Via Principalis Praetorium Porta Decumana Porta Principalis Dextra 24
Dakpannen, rioleringsbuis en kraan Foto s: F. Houweling, Rijksmuseum van Oudheden, Leiden 25
manschappen castra castra (mv) castellum legioen (6.000-5.000 man) Nijmegen, Voorburg hulptroepen ( 500-1.000 man) Woerden, Utrecht 26
benamingen plaatsen oppidum colonia municipium vicus nederzetting / stad (vaak al bestaand / Keltisch) (grote) stad plaats met stadsrechten dorp bij legerkamp civitas civitates civitates foederatae gewest stedelijke nederzettingen autonome stedelijke nederzettingen villa urbana villa rustica stadshuis herenboerderij 27
Romeinse provincies Provincies vanaf ca. 90 n.chr. Gallia Belgica Hoofdstad: Reims / Trier Germania Inferior (Secunda) Hoofdstad: Keulen Germania Superior Hoofdstad: Besançon 28
Germania Inferior Germania Inferior (Secunda) Hoofdstad: Keulen Departement: Hoofdstad: Civitas Batavorum Oppidum Batavorum Departement: Hoofdstad: Colonia Ulpia Traiana Xanten Departement: Hoofdstad: Departement: Hoofdstad: Atuatuca Tungrorum Tongeren Civitas Cananefatium Forum Adrianum (na 150: Municipium Aelium Cananefatium 29
Algemene kaart tongeren Romeinse handelssteden Voorbeeld: Tongeren Tot 54 v. Chr. Eburoonse vesting (Atuatuca) 30
geschiedenis Tongeren Tot 54 v.chr. Ca. 15 n.chr. Eburoonse vesting (Atuatuca) Ambiorix, hinderlaag Romeinen Tungri Steun en bevoorrading Rijnlegers 69-70 Bataafse opstand (plunderingen, brand) Herbouw in steen 2e eeuw Civitas Tungrorum Tongeren 31
maquette Tongeren Tongeren Stadswal 4.544 m 32
titeldia voorbeelden van vonsten Vondsten in Nijmegen en omgeving 33
zuil Tiberi is Overwinningszuil voor keizer Tiberius (14-37) Mogelijk naar aanleiding van een overwinning op de Germanen. Vindplaats: voor museum Het Valkhof Museum Het Valkhof, Nijmegen, Foto F. Houweling 34
data Tiberi is Overwinningszuil voor keizer Tiberius (14-37) 9 Varusslag 16 3e Veldtocht Germanicus 28 Oorlog tegen de Friezen 47 Krijgstocht tegen de Friezen 69 Opstand van de Bataven Museum Het Valkhof, Nijmegen, Foto F. Houweling 35
kop Trajanus Keizer Trajanus (r. 98-117) Vindplaats: Xanten Museum Het Valkhof, Nijmegen, Foto s F. Houweling 36
tempel van Elst foto Tempel van Elst 37
tempel van Elst maquette Tempel van Elst 38 Bron: Museum Het Valkhof, Nijmegen
tempel van Elst gegevens 36-41 oudste heiligdom (jaarringenonderzoek) na 70? 2 e houten tempel ca. 100 Stenen tempel 23 x 30 m 17 m hoog Tempel van Elst Bron: Archeologisch Instituut van de Vrije Universiteit (AIVU) 39
Vondsten Utrecht en omgeving 40
Rijn Limes Loop van de Limes door Utrecht (bij benadering) Kaart OpenStreetMap, Bewerking F. Houweling, bron: Gemeente Utrecht 41
Utrecht kaart dom Utrecht Castellum en poorten Bron: Maandblad Oud Utrecht, december 1992 Bewerking: F. Houweling 42
Leidse Rijn: castellum Leidsche Rijn / De Meern Castellum (ca. 70-270 n.chr. 4 wachttorens badhuis 43
Leidse Rijn: helmen Leidsche Rijn / De Meern Castellum (ca. 70-270 n.chr. 4 wachttorens badhuis Pronkstuk: Romeinse helm http://archeonet.nl/index.php?itemid=7649&catid=14 44
Leidse Rijn: bood Leidsche Rijn / De Meern Schepen, kade en basaltoever De Meern 1 25 x 2,5 m 3 eikenbomen ca. 148 n.chr. 45
woerden: platbodem Woerden (2003) Vrachtschip Combinatie platbodem en galei www.bertsgeschiedenissite.nl 46
Het schrijfplankje van Tolsum Tolsum Kaart: Open Streets Map 47
Vrouw met schrijfplankje Pompeï: anonieme fresco van vrouw met stift en schrijfplankje 48
schrijfplankje een Schrijfplankje van Tolsum (29 na Chr.) http://beeldbank.nationaalarchief.nl/na:col1 :dat491738 49
schrijfplankje tekst Schrijfplankje van Tolsum (29 na Chr.),, ik verklaar te hebben ontvangen een geldbedrag afkomstig van Carus, slaaf van Iulia Secunda, dat ik aan haar (?) moet teruggeven op de dag waarop hij/zij zelf erom zal vragen of aan wie dit zal toekomen. Opgemaakt op 23 februari te... tijdens het consulaat van C. Fufius Geminus, Quadratus was tolk (tussenpersoon). Schrijfstift Getuige: soldaat van Bataafse afkomst Foto: F. Houweling, Rijksmuseum van Oudheden, Leiden 50
tabel vergelijking stam en de rijk Veranderingen na de komst van de Romeinen in de Germaanse gebieden Stammen Romeinse Rijk verering voorouders stam- en familieverband boerderijen, dorpen stammenstrijd buitensluiting vreemden overgeleverde wet (hemel)goden eenheidsstaat steden pacificatie integratie burgerlijk recht 51
cursus NL 1 met deel vier 1 Inleiding, overzicht en bronnen / de prehistorie 2 Germaanse stammen en hun leefgewoonten 3 De romanisering 4 Val van het Romeinse Rijk 5 De Franken: Merovingers 6 De Franken: Hofmeiers 7 De Friezen: handel en koningen 8 Karel de Grote 9 Geestelijk leven 700-1000 10 Noormannen, rijksdelingen 52