algemeen Het is vrijdagmiddag, 29 november 1940. Het is koud, guur herfstweer en er hangen letterlijk en figuurlijk donkere wolken boven Vlaardingen. Op de Oosthavenkade passeert een volgeladen zandtreintje op weg naar de Babberspolder, waar een nieuwe toekomst voor honderden Rotterdammers uit de grond wordt gestampt. Voor wie verder kijkt ziet een stukje oudvlaardingen waar het nodige gebeurd. Van de kringetjes spugende zeeman aan de waterkant tot de scheepshond die met veel kabaal een meeuw verjaagt. Die kijker ziet ook een stukje stad wat we alleen nog maar van foto s kennen, gebouwen verloren in de tijd. Hij ziet de opmaat naar een zwarte periode in onze geschiedenis; een tijdperk waar de mensen toen, gelukkig, nog geen weet van hadden. 2
naar school De eerste maanden na het uitbreken van de oorlog veranderde er weinig voor de bevolking. Kinderen gingen gewoon naar school, net zoals de vier die uiterst links halverwege de brug lopen: Jo (12), Bram (11), Aad (9) en Wim (7). Ze woonden in de Marisstraat maar gingen in de Emmastraat op school. Jo en Bram gingen in eerste instantie naar de Hofjesstraat, lekker dichtbij. Alleen, dat was een school van de hervormden, terwijl de familie Visser gereformeerd was. Toen dan ook tijdens een huisbezoek een ouderling vroeg waar de kinderen op school gingen en bleek dat ze op een verkeerde school zaten werd vriendelijk, doch zeer dringend verzocht om ze naar een gereformeerde school te sturen. De Emmastraat dus... 3
begraven Tot ver na de oorlog was het in het conservatieve Vlaardingen gebruikelijk dat alleen mannen meeliepen met een begrafenisstoet. Ook was het nog heel lang traditie dat bij een begrafenis de naaste buren de ramen afdekten met een laken of in ieder geval de gordijnen sloten. Koetsen waren het vervoermiddel bij uitstek. De eerste auto werd pas in de jaren vijftig in gebruik genomen. De stoet op het diorama volgt de koninklijke route : via de Schiedamseweg, Brede Havenstraat, Hoogstraat naar de begraafplaats aan het Emous. Voorop loopt de bedienaar, niet met hoge hoed, zoals de dragers, maar met een garibaldi, een bolhoed. 4
winterhulp Veel Vlaardingers leefden in de crisisjaren op of onder de armoedegrens. Om de ergste nood te lenigen werd door het Duitse gezag een landelijke hulpactie opgezet, Winterhulp Nederland. Het eerste jaar (1940-1941) bracht de collecte f 1025,- op, maar naarmate de tijd verstreek -en de bezetter ook steeds agressiever ging reageren- nam de animo om te doneren sterk af. Men vroeg zich onder meer af of al het opgehaalde geld wel echt bij de Vlaardingers terecht kwam en niet bij Duitse soldaten. 5
excelsior Uiteraard ging de bezetting van Nederland door de Duitsers niet zonder slag of stoot. Het leger had zich weliswaar overgegeven, maar ondergronds laaide het verzet op. Het koffiehuis van zaal Excelsior werd regelmatig door Duitse soldaten bezocht. Een soldaat had zijn koppelriem aan de kapstok gehangen wat de jonge Jan van Wijk de gelegenheid bood om het pistool te stelen. Veel plezier heeft hij er echter niet van gehad, het wapen bleef een groot deel van de tijd verborgen op zolder en werd later in de haven gegooid. Op 20 november 1940 werd verzetsgroep de Geuzen opgerold en ook Jan van Wijk werd gearresteerd. Omdat hij nog minderjarig was kreeg hij gevangenisstraf (de anderen werden in maart 1941 gefusilleerd) en kwam op 5 juni 1945 weer thuis. 6
donker Om de navigatie van Engelse vliegtuigen te bemoeilijken wordt een algehele verduistering van kracht. Er mag na zonsondergang geen sprankje licht te zien zijn. Om het voor voetgangers en fietsers die na die tijd (met speciale toestemming) op straat moeten zijn toch mogelijk te maken om de weg te vinden, worden onder meer lantaarnpalen en/of stoepranden voorzien van een witte band. Vooral in de omgeving van de haven geen overbodige maatregel! 7
verhalen Zomaar een paar verhalen uit een duistere periode. Ongetwijfeld zullen er nog veel meer van dit soort verhalen in omloop zijn. Misschien zelfs wel in uw familie. Zorg ervoor dat ze op schrift komen te staan en geef ze aan de HVV, Jan Anderson, het Stadsarchief of iemand van Museum Vlaardingen. Zo wordt uw verhaal een onlosmakelijk deel van de geschiedenis van onze stad. Meer bijzonderheden over dit diorama en de maker kunt u lezen op www.geschiedenis.nl/index.php?go=home.showbericht&bericht_id=3458 Meer lezen? Beeldverhaal van Vlaardingen, deel 1 en 2, A. Bijl Mz De schok van het onbekende, Klaas Kornaat Uit nood geboren, Frans Assenberg Van Hofjesstraat tot Kruidenpad, K.W. van Netten 150 jaar Dragen en begraven in Vlaardingen, Wout den Breems De Dood ontziet geen mens (Van t Oft naar t Oofd 13), Jan Anderson en Hjalmar Teunissen De donkere jaren van Vlaardingen, deel 1 en 2, Jan Anderson en Hjalmar Teunissen Deze brochure is mede mogelijk gemaakt door www.stout.nu Trotse huisdrukker van de HVV!