Fryslân 2030: wonen zonder zorg(en) George de Kam Honorair hoogleraar Volkshuisvesting en grondmarkt, met bijzondere aandacht voor het wonen van ouderen Rijksuniversiteit Groningen Leeuwarden 15 januari 2015 www.rug.nl/staff/g.r.w.de.kam Introductie Wie ben ik Trends in wonen van ouderen Kwetsbaarheid belangrijker dan leeftijd Lessen uit woonservicegebieden Demografie meer impact dan nieuw beleid Transformeren en investeren Verbindingen en Regie voor wonen zonder zorg(en) 1
2
Erasmusheem gaat sluiten Gevolg van systeemwijzgingen, veroudering van gebouwen, verschuivende wensen van ouderen zelf 3
Voorbeeld De Bogen te Harderwijk.. een van de vlaggenschepen van maatschappelijk ondernemende corporaties 4
Kwetsbaarheid kwetsbaarheid bij ouderen is een proces van het opeenstapelen van lichamelijke, lijk psychische en/of sociale tekorten in het functioneren dat de kans vergroot op negatieve gezondheidsuitkomsten (functiebeperkingen, opname, overlijden) (SCP rapport Kwetsbare ouderen (2011) p 11) 9 Kwetsbaarheid en gebruik AWBZ/WMO SCP Kwetsbare ouderen in tel Friesland op 4 e plaats provincies met 65+ (2009), in middenmoot AWBZ met zorg+verblijf (2008) 3,56% bij 65+, 23,37% 80+ Onderzoek vergelijkt kwetsbaarheid en gebruik formele zorg aan de hand van statistische gegevens Gemiddeld 42,7% 65+ kwetsbaar, 32,6% formele zorg; bij 75+ is dat 54,3% en 51,8% Groteverschillentussen tussen aandeel kwetsbareouderenin Friese gemeenten (kaarten en tabellen) Grote verschillen tussen risico kwetsbaarheid en gebruik formele zorg (kaarten en tabellen) > belangrijke aandachtspunten voor lokaal beleid! 5
Percentage kwetsbare 65+ (bron: Kwetsbare ouderen in tel. De balans tussen lokale zorgvraag en lokale ondersteuning. Fabian Dekker et al (2012) Verwey Jonker Instituut, WMO Kenniscahier nr 14, pag 45) Verschil zorggebruik tov kwetsbare ouderen 65+ (Idem P 47) 6
Ouderen profielen. Ontleend aan onderzoek van prof Joris Slaets en collega s. Behoefte ondersteuning en zorg hang sterker samen met kwetsbaarheid dan met leeftijd. Grootte van de blokken geeft aandeel in de bevolking weer. Beleid zou er op gericht moeten zijn om overgang naar meer kwetsbare profielen zo veel mogelijk te beperken of af te remmen. Extreem kwetsbaar Ervaren ernstige klachten in verschillende domeinen, Multidomein problematiek Klachen in lichamelijk, psychisch, mobiliteit en cognitie. Ervaren soms te weinig aandacht. Lichamelijke en mobiliteit problemen Chronische aandoeningen en kunnen zich niet meer zelfstandig redden. Complex xiteit Vitaal Begin chronische aandoeningen, maar verder geen beperkingen. Somber en gespannen Moeite met ouder worden, passief en onzeker. Wel eens psychosociale klachten en last van geheugen. Chronische aandoeningen, maar redden zich prima. Kwetsbaarheid 13 Lessen uit woonservicegebieden Belang vraagsturing: uiteindelijk kan alleen oudere zelf bepalen wat effectief is Ouderen te weinig gerespecteerd in hun zelfstandigheid Woning geschiktheid, aanpassingen en voorzieningen bepalen of langer kan wonen (ff (effectief) tif) en naar behoefte bh aangepaste woning > minder thuiszorg (doelmatig, efficiënt) Woonservicegebieden zorgen er voor dat achteruitgang welbevinden van ouderen (bij toenemende beperkingen) wordt geremd Wijknetwerk formeel/informeel bepaalt of welbevinden (beter) op peil blijft Bescheiden bijdrage aan efficiëntie: minder ziekenhuisopnames Zie www.wonenouderen.nl Het onderzoek is gefinancierd door NWO in het kader van het Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO). Op genoemde website staan onderzoeksrapporten van het totale project, en van de 10 onderzochte proeftuinen (o.a. Bilgaard Leeuwarden) 7
Demografie meer impact dan nieuw beleid (bron:monitor Investeren voor de toekomst 2012, ABF Research juni 2013, pag 35) Transformeren en investeren (bron: Seniorenhuisvesting vormt brandstof voor economie. Kamers van Koophandel, 2014 pag 6) 8
Transformeren en investeren in Friesland (bron: idem KvK 2014 pag 24) Verschillende reacties op noodzaak transformatie zorgvastgoed 9
Verschillend reacties op noodzaak transformatie zorgvastgoed.. Prognose bandbreedte investeringsopgave provincie Friesland voor wegwerken tekort geschikt en verzorgd wonen (Bron idem KvK 2014 p 64) 10
Relatieve Investeringsopgaven tot 2040 per gemeente (bron: idem KvK p 64) Gemeente Minimaal per inwoner Maximaal per inwoner Harlingen 521 5.533 Littenseradiel / Lemsterland 433 resp. 430 4.596 resp. 4.568 Minimaal per 65+ Maximaal per 65+ Littenseradiel 2.712 28.820 Harlingen 2.515 26.719 Lemsterland 2.424 25.754 Gemeenten met Kleinste investeringsopgave Minimaal per inwoner Maximaal per inwoner Menameradiel, / Achtkarspelen 164 resp. 177 1.746 resp. 1.884 Het Bildt, Dantumadiel 182 resp. 183 1.932 resp 1.946 Ontwikkelingslijnen (bron: Vergrijzing en ruimte, Planbureau voor de leefomgeving (2013)) Verdere daling verhuismobiliteit ouderen Eerder aanpassing dan nieuwbouw Aanpassing wordt meer individuele opgave (ontstaan van nieuwe markten/producten) Nog 10 jaar dempend effect van vergrijzing op doorstroming Daarna toenemend effect uitstroom, tot jaarlijks 53.000 in 2030 Regionaal verschillend effect vrijkomende woningen > relatie met krimp 11
Achtergelaten woningen 2008 / 2038 (PBL 2013 p 113) Gevolgen voor ruimte en wonen Nivellering aan einde levensloop verdwijnt goeddeels Groeiende behoefte aan verzorgd / beschut wonen > locatie locatie krijgt nieuwe invulling > specifieke regionale deelmarkten Niet te optimistisch over verzilveren overwaarde in woningen Nieuwe vormen wonen en zorg 12
Verbinding en regie voor wonen zonder zorg(en) (bron: o.a. de Kam en Hendrixen 2012 p 38) Kern van initiatiefnemers (onder andere bestuurders) met visie (breder dan het eigen organisatiebelang) en betrokkenheid/passie Durven loslaten Bindend en wervend inhoudelijk concept als paraplu: ruimtelijke kwaliteit Duidelijkheid over randvoorwaarden en over middelen die participanten kunnen en willen inzetten (preventie, verzekeraars?) 25 Verbinding en regie Daadwerkelijke betrokkenheid van ouderen en vrijwilligers: de participatie voorbij Oog voor potentiële quick wins in deelgebieden / op deelterreinen Communicatie met de samenleving over voornemens en resultaten Open jegens nieuwe participanten; duidelijke condities voor toetreding; local procurement en wijkbinding in aanbestedingen bevorderen 13
Regie gemeente en burgerinitiatief Ontleend aan Master thesis Eva Bennen 20 augustus 2014: Triggers en sleutelfiguren. Een vergelijkend onderzoek naar condities en factoren voor burgerinitiatieven in de niet medische zorg in Groningen. Master Sociale Planologie Rijksuniversiteit Groningen. http://scripties.frw.eldoc.ub.rug.nl/files/root/ma/plan/2014/ebennen/triggers_en_sleutelfiguren_ _e_1.pdf Link: www.http://irs.ub.rug.nl/dbi/5405d7e063d4e Ruimte geven en orde scheppen Faciliterende organisatie ingericht vanuit burgerlogica Regie in handen houden geen stimulans burgerinitiatief Aandacht voor inbedding en empathie uit ACTIE instrument (dit geeft aan hoe gemeenten en andere professioneleorganisatiesbeter organisaties kunnen omgaan met burgerinitiatieven. Zie volgende dia) Belang triggers en sleutelfiguren ACTIE ondersteunt burgerinitiatief vanuit gemeenten (en andere professionele partijen) Het ACTIE instrument is dynamisch en beweegt mee met de verschillende fasen van een initiatief. De afkorting ACTIE staat voor: Animo: motivaties i en dijf drijfveren van burgers om hun initiatief i i i gestalte te geven. Contact: Verbinding met buurtgenoten, organisaties in de buurt en instanties. Toerusting: Middelen (geld of natura), tijd en vaardigheden waar de initiatiefnemers over beschikken Inbedding: De manier waarop organisaties zijn ingericht om burgerinitiatieven te ondersteunen. Empathie: Het vermogen van professionals en hun organisaties om zich te verplaatsen in bewoners en adequaat in te spelen op hun wensen en verwachtingen. (zie Denters, Tonkens, Verhoeven & Bakker Burgers maken hun buurt (2013) Platform 31 14
Dromen. Hoe wilt u zelf oud worden Hoe kan ik scala aan mogelijkheden voor ouderen vergroten Loslaten 15