Onze energievoorziening duurzaam in balans De betekenis van Energyport (Noord-)Nederland voor de Nederlandse en Europese energievoorziening. Nu en in de toekomst.
in het kort Energyport (Noord-)Nederland; energierotonde in Europa Voor onze moderne samenleving en een sterke economie is een betrouwbare en betaalbare energievoorziening van strategisch belang. Dat vergt een efficiënt energiesysteem dat flexibel kan inspelen op een fluctuerende vraag. Noord-Nederland kan hierin voorzien. Noord-Nederland heeft zich in een halve eeuw ontwikkeld tot een internationaal knooppunt van productie, opslag en distributie van gas en elektriciteit. Het gebied heeft ook de kennis in huis om nieuwe vormen van energieproductie te ontwikkelen en beschikt daarmee over een sterke positie bij het internationaal vermarkten van nieuwe kennis en toepassingen. Daarvoor is de Energy Academy Europe gestart. Samen met Noord-Duitsland en Noord-Holland ontwikkelt Noord-Nederland zich tot de European Energy Region of Excellence. De komende jaren wordt in Energy Valleyverband een veelzijdig en omvangrijk programma uitgevoerd, waarbij de regio fungeert als proeftuin voor tientallen projecten. Met dit alles levert Energyport (Noord )Nederland een essentiële bijdrage aan het nationale verdienvermogen uit energie, nu en in de toekomst. Er zijn forse investeringen gemoeid met de uitbouw van de samenhangende en efficiënte energie-infrastructuur, boven en onder de grond, op zee en op land. Verder eisen duurzame energiebronnen veel ruimte. Voor dat alles de voorwaarden te creëren is dé opgave van het ruimtelijk beleid rond energie. Noord-Nederland heeft de meest gunstige uitgangspositie en beschikt over een aantal ruimtelijke condities om te komen tot een betrouwbare energievoorziening en een energietransitie. Om het bijbehorende vestigingsklimaat te versterken zijn goede (internationale) achterlandverbindingen (weg, water, spoor, leidingennet) noodzakelijk. Een succesvolle energietransitie vereist dan wel dat de opgave van Energyport (Noord )Nederland prioriteit krijgt in het rijksbeleid en dat rijk en regio samen optrekken om de positie in de internationale energiemarkt te versterken. Het kabinet investeert met voorrang in regio s waar het nationale verdienvermogen zich bevindt. Energyport (Noord )Nederland is, naast mainports, brainport en greenports, zo n gebied! Energyport (Noord )Nederland biedt: 40% van de nationale elektriciteitsbehoefte dankzij (straks) vier grote energiecentrales in de Eemshaven Jaarlijks 7 à 10 miljard aardgasopbrengsten voor de nationale economie Een robuuste energiesector met een cluster van ruim 400 bedrijven, die de komende vijf jaar 25 à 50 miljard gaan investeren Ongestoorde energievoorziening in Nederland en West-Europa, nu en in de toekomst Voortvarende aanpak van verduurzaming langs verschillende sporen Een onmisbare bijdrage aan realisering van klimaatdoelstellingen Versterkte positie van Nederland op de internationale energiemarkt Met Niedersachsen en Noord-Holland de European Energy Region of Excellence Een economische impuls met het perspectief op duizenden banen
visie en opgave Onze energievoorziening duurzaam in balans Steeds complexer De energievoorziening zal in de komende decennia ingrijpend veranderen: minder fossiel, meer duurzaam; minder afhankelijk, meer zelfvoorzienend; minder grootschalig, meer kleinschalig; minder star, meer flexibel. De veranderingen betreffen alle aspecten van onze energievoorziening: opwekking, opslag, distributie en gebruik. Op al deze terreinen ontwikkelen bedrijven, universiteiten en hogescholen nieuwe technieken en toepassingen. Waar die in de praktijk precies toe zullen leiden is niet te overzien. Maar wat wel vast staat is dat ons energiesysteem steeds complexer wordt. Duurzaam in balans De energievraag van huishoudens en bedrijven is niet constant. Toen fossiele brandstoffen nog goedkoop waren hielden we de centrales op stoom en verdween de ongebruikte energie door de schoorsteen of met het koelwater. Dat doen we niet meer. We willen een efficiënt energiesysteem dat flexibel inspeelt op de veranderende vraag. Tegelijk willen we ook meer gebruik maken van duurzame energie van zon, wind, water en aardwarmte. Maar de opbrengst van deze bronnen fluctueert. Een betrouwbare en betaalbare energievoorziening op alle momenten van de dag vereist een geïntegreerd systeem dat duurzaam in balans is. Daarvoor moeten we internationaal schakelen en overschakelen: forse besparing in energiebehoefte en hergebruik van energie minder pieken en dalen in de energiebehoefte snel en flexibel kunnen switchen tussen verschillende bronnen en aanvullende capaciteit (m.n. via gasgestookte centrales) maximaliseren van het rendement van (de voorlopig nog noodzakelijke) fossiele energiebronnen en schoner maken van de centrales toenemende inzet van duurzame energiebronnen Samenspel in een Europees energienetwerk Bovenstaande ontwikkelingen en opgaven vereisen een hoogtechnologisch samenspel van energieproducenten, afnemers, opslagvoorzieningen en schakelstations in een Europees energienetwerk. En het vraagt een grote inzet op kennisuitbouw en toepassing van innovatieve energiesystemen. Daarmee ontstaan nieuwe kansen voor regio s die nu al een hoofdrol spelen in deze energielogistiek en energietransitie.
onze kracht De energyport van Noordwest-Europa Noord-Nederland is de energyport van Noordwest-Europa. Dat is te danken aan de unieke combinatie van een sterke positie in de internationale energielevering ( de gasrotonde ), een hoogwaardige technologische en kennisinfrastructuur en unieke ruimtelijke kenmerken. Dankzij deze unieke basiscondities kan Noord Nederland de centrale rol vervullen in de uitbouw van een geïntegreerd systeem. Hierin worden de verschillende energie modaliteiten van gas, stroom, warmte/ koude gecoördineerd ingezet om te voorzien in de (inter ) nationale energiebehoefte. En daarmee kunnen we ook fungeren als kennisleverancier voor de hele wereld. Noord-Nederland werkt samen met partijen in Niedersachsen. Beide regio s ontwikkelen zich tot één Europese Energy Region of Excellence. Energieknooppunt Het startpunt van het Europese aardgasnet, de aanwezigheid van grote centrales en het aanlandingspunt van internationale leidingen voor gas en elektriciteit in de Eemshaven vormen de unieke startpositie om ook in de toekomst de energielevering te garanderen. Daarvoor zijn verder nodig: de uitbreiding van de elektriciteitsproductie in nieuwe centrales de koppeling van de centrales met de waterkrachtcentrales in Noorwegen en de grootschalige windparken op zee de schakeling van het internationale gasnet met de grootschalige biovergisting en ondergrondse buffervoorraden de schakeling met vele en diverse op te zetten decentrale energiesystemen De internationale schakeling van energiesystemen in Europa plaatst Nederland in het centrum daarvan, met Noord-Nederland als epicentrum. Kennis Annex daarmee is in Noord-Nederland een wijdvertakt en uniek kennisnetwerk ontstaan van universiteit, hogescholen, private researchinstellingen, internationale energie bedrijven, onderwijsinstellingen en het regionale bedrijfsleven. Binnenkort gaat met steun van het ministerie van EL&I de Energy Academy Europe van start. De Energy Academy clustert alle relevante disciplines van kennis over energie productie, distributie en gebruik. Van techniek tot consumentengedrag. Bijzonder is ook dat de Energy Academy samen met de speciale Energy Colleges (ROC s en MKB in de regio) alle niveaus herbergt: van academisch tot beroepsonderwijs.
onze inzet Programma Energyport (Noord-)Nederland De in Energy Valley samenwerkende partijen hebben voor de komende jaren een ambitieus innovatieprogramma ter versterking van Energyport (Noord )Nederland. Energy Valley richt zich op vijf energiespeerpunten: Groene Gasrotonde, Power Production & Balancing, Bio Based Energy, Slimme Decentrale Energiesystemen en Energiekennis. Waterkracht in Noorwegen Centrales hebben het hoogste rendement als ze constant draaien. Sinds 2008 is de Eemshaven met een hoogspanningskabel verbonden met het elektriciteitsnet in Noorwegen. Bij extra vraag importeren we door die kabel waterkrachtstroom uit Noorwegen; bij overcapaciteit exporteren we stroom waarmee water in Noorse stuwmeren wordt gepompt. Investering: 1,2 miljard Lengte van de kabel: 600 km Capaciteit: 700 MW Energiehub op zee Met een energiehub op een kunstmatig eiland in de Noordzee, als verzamel- en schakelstation voor internationale gasleidingen en elektriciteitskabels kan volstaan worden met veel minder leidingen in het natuurgebied van de Waddenzee Stabiele gasvoorziening: groen gas en gasopslag Noord-Nederland is de gasrotonde van Europa. Om pieken in de energievraag op te vangen (balancing) zijn flexibele gasgestookte centrales nodig. Dankzij de hoogwaardige agrarische infrastructuur kan in Noord-Nederland op grote schaal door vergisting groen gas geproduceerd worden, met gebruikmaking van de bestaande gasinfrastructuur voor opslag en distributie door geheel Europa. Bovendien beschikt Noord-Nederland over grote ondergrondse gasopslagvoorzieningen, waarmee ook op momenten van extreme vraag altijd in de behoefte (ook van buitenlandse afnemers) voorzien kan worden. Productie: in 2020 500-700 miljoen m3 (=66% van het groene gas van Nederland) Investering in vijf groengas-hubs: 200 miljoen Handelsplatform groen gas
Gas hub Power hub Smart infr Gas grid Gas fields Gas exploration Gas storage Powerplants Wind energy Electricity grid Smartgrids Transition p Heat utiliza Blue energ
Smartgrids Met smartgrids (elektronische meeten regelsystemen bij bedrijven en huishoudens op basis van hoogwaardige sensortechnologie) kunnen vraag en aanbod van energie beter op elkaar worden afgestemd en stromen worden uitgewisseld. Bij diverse bedrijven, dorpen en woonwijken in Noord-Nederland wordt hier inmiddels mee geëxperimenteerd als proeftuinen voor een brede duurzame energiemix. Bezoekers uit de hele wereld komen er kijken. Voorbeelden: Power matching City Hoogkerk, Smartgrid Assen, Leeuwarden, Meppel en Veendam astructure ark tion y Biobased economy Green gas Bio fuel Knowledge Knowledge
Nieuwe centrales In de Eemshaven zijn momenteel drie grote energiecentrales in aanbouw. Samen met de centrale die er al staat, voorziet de Eemshaven straks in 40% van de elektriciteitsbehoefte van Nederland. Productiecapaciteit: 10.000 MW (= 40% van de nationale elektriciteitsvraag) Kennis In Noord-Nederland bestaat een wijdvertakt en uniek kennisnetwerk van universiteit, hogescholen, private researchinstellingen, internationale energiebedrijven, onderwijsinstellingen en het regionale bedrijfsleven. De Energy Academy Europe clustert alle relevante disciplines van kennis over energieproductie, -distributie en gebruik. Met ROC s en het MKB in de regio worden speciale Energy Colleges in het leven geroepen om te kunnen voorzien in de te verwachten sterk stijgende vraag naar energievaklieden. Schoonebeek Begin 2011 is de oliewinning in het Schoonebeekveld hervat, dankzij verbeterde technieken met stoominjecties. In een warmtekrachtcentrale wordt water verhit en tegelijk stroom opgewekt, dat voor 90% aan het openbare net wordt geleverd. De gewonnen olie wordt in Duitsland verwerkt. Investeringen: honderden miljoenen euro s Capaciteit: totaal 100-200 miljoen vaten Windenergie In Noord-Nederland staat het grootste windmolenpark van Nederland. Plannen voor grootschalige windparken in zee, ten noorden van de Waddeneilanden, krijgen concreet gestalte. Duitsland en Engeland investeren in de komende jaren 200-300 miljard in grootschalige windparken op zee, waarvan de kabels grotendeels aanlanden in de Nederlandse Eemshaven. Dit levert nu al veel werkgelegenheid op. Wind op land: Noord-Nederland (incl. Noord-Holland) zet in op circa 1700 MW (50% van de nationale taakstelling) Wind op zee (boven de Wadden): 1000-1500 MW Investering door Duitsland en Engeland: 200-300 miljard Blue energy Noord-Nederland heeft door de ligging aan zee mogelijkheden voor winning van energie uit water, van de Noordzee, de Waddenzee en het IJsselmeer. Er zijn proefprojecten voor winning uit waterkracht (pilotproject Afsluitdijk), benutten zoet-zout-gradiënt (Lauwersmeer) en ideeën voor waterbuffering en getijdenenergie. Ook biogas uit algenteelt op zee hoort hier bij, evenals de ontwikkeling van slimme dijken.
Ruimte Dankzij een aantal ruimtelijke kenmerken biedt Noord-Nederland bovengemiddelde kansen voor (het experimenteren met) duurzame energielevering: De ligging aan zee vormt de uitvalsbasis voor offshore windparken en ontwikkeling van vele vormen van blue energy. De specifieke geologische situatie biedt mogelijkheden voor ondergrondse opslag en buffering van (bio)gassen. Duurzame energiebronnen vragen veel meer ruimte dan de traditionele. Noord-Nederland heeft die ruimte, deels op land, deels onder de grond, deels op zee. De combinatie ervan maakt het schakelen en overschakelen mogelijk. Kansen benutten Noord-Nederland is dus bij uitstek de regio die garant staat voor een betrouwbare en betaalbare energielevering en waar de noodzakelijke transitie naar en flexibel energiesysteem en verduurzaming gestalte kan krijgen. Energyport (Noord )Nederland levert daarmee een forse bijdrage aan de exportpositie van Nederland. Energyport (Noord )Nederland is het programma waarmee de Energyvalley-partners de komende jaren gestalte geven aan een toekomstbestendig energiesysteem. Meer informatie vindt u hier. Hoofdnet elektriciteitstransport Hoofdnet gastransport Windenergievelden Gas- en olievelden Energiecentrales Gasrotonde
noord nederland en het rijk Samen resultaten boeken De verdere ontwikkeling van Energyport (Noord ) Nederland is een opgave van nationaal belang. Rijk en regio werken het concept Energyport gezamenlijk verder uit in de Gebiedsagenda Noord-Nederland als basis voor investeringen in (energie ) infrastructuur. Energyport (Noord )Nederland is van cruciale betekenis voor de toekomstige energie voorziening van Nederland en Europa. Rijk en regio hebben hier een belangrijke rol. Samenwerken aan integrale infrastructuur Noord-Nederland werkt voortvarend aan het energiesysteem van de toekomst. Een systeem waarin internationaal en regionaal geschakeld wordt tussen meerdere energiesystemen en met een groter aandeel van duurzame energie. Dat vraagt hoogwaardige integrale energie-infrastructuur, onder en boven de grond, op land en op zee. Waarin alles bij elkaar past en productie en consumptie op elkaar worden afgestemd. Op de schaal van Europa, van Nederland, van de regio s en lokaal. Andere energie, een grote ruimtelijke opgave Duurzame energie vraagt ook veel meer ruimte. En die ruimte is schaars of heeft waarden van natuur en landschap die we willen behouden. De omschakeling naar duurzame energie brengt daardoor een grote ruimtelijke opgave met zich mee, die veel verder gaat dan het reserveren van ruimte voor centrales, kabels en leidingen. Het gaat over het ontwikkelen van een nieuw samenspel tussen vraag en aanbod op meerdere schaalniveaus tegelijk, met als resultaat een verminderde behoefte aan en efficiënter gebruik van energie en ruimte. Dat is een (inter )nationale opgave. Met een actieve aanpak halen we EU-doelstellingen voor klimaat en economisch voordeel. Nationale opgave, regionale uitwerking In Noord-Nederland komen de opgaven voor realisatie van een geïntegreerde energie-infrastructuur en het fungeren als proeftuin voor ontwikkeling van duurzame energie en van synergie tussen energie en ruimte bij elkaar. Dat vraagt een structurele inbedding van energie in het ruimtelijk beleid, een integrale en gecoördineerde aanpak en optimalisatie van noodzakelijke (bovengrondse en ondergrondse) infrastructurele en ruimtelijke randvoorwaarden. Dit alles met een goede balans tussen economie, ecologie en ruimte en met draagvlak onder de bevolking. Noord-Nederland rekent
erop samen met het Rijk een belangrijke bijdrage te leveren aan het ontwerp van de toekomstige energie-infrastructuur van Nederland. Zodat samen optrekken leidt tot samen resultaten boeken. Wij bieden Betrouwbare en betaalbare energievoorziening in Nederland en West-Europa, nu en in de toekomst Inzet die van cruciale betekenis is voor de nationale economie Voortvarende aanpak van verduurzaming en energietransitie op vele fronten Een onmisbare bijdrage aan realisering van klimaatdoelstellingen Versterkte positie van Nederland op de internationale energiemarkt Samen met Niedersachsen een internationale Energy Region of Excellence Een economische impuls met het perspectief op duizenden banen Wij vragen Investeringen in de benodigde integrale energieinfrastructuur als onderdeel van het rijksbeleid voor infrastructuur Energyport (Noord-)Nederland prioriteit te geven in de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte Het concept Energyport gezamenlijk uit te werken in de Gebiedsagenda Noord-Nederland Om gezamenlijke keuzes voor de integrale energieinfrastructuur te verankeren in de structuurvisies voor de Ondergrond, Leidingen en kabels, Wind op Zee en Wind op Land Versterking van het vestigingsklimaat voor (energie ) innovatie en de benodigde netwerken voor energielogistiek en (internationale) achterlandverbindingen (water, weg, spoor, leidingennet) Infrastructurele knelpunten prioritair te behandelen
Uitgave van Samenwerkingsverband Noord-Nederland Laan Corpus den Hoorn 200 Postbus 779 9700 AT Groningen Tel. 050-5224 928 directie@snn.eu