Evenwicht Jaargang 24 nr. 4 december 2013 In dit nummer o.m. Yoga en evenwichtsproblemen door Annet Koppers De meeste dove & slechthorende mensen hebben wel last van hun evenwicht, denk aan de ziekte van Ménière. Is hier dan, buiten medicijngebruik, niets aan te doen? Zeker wel! Zelf ben ik slechthorend en ook ik heb last van mijn evenwicht. Yoga helpt me om mijn evenwicht dagelijks te trainen. Met Yoga evenwichtsoefeningen breng ik mezelf in balans en train ik niet alleen mijn evenwichtsorgaan maar maken deze oefeningen me ook sterker, waardoor ik zowel geestelijk als lichamelijk sterker geworden ben. Dit maakt me zekerder van mijn lijf en minder angstig. Wel merk ik dat evenwichtsoefeningen de ene dag makkelijker gaan dan de andere en het maakt ook verschil of het ochtend of avond is. Ook wanneer je veel aan je hoofd hebt zul je merken dat je niet goed "geaard" bent en meer moeite hebt om je evenwicht te behouden. In dit nummer extra aandacht voor het evenwicht Zit je lekker in je vel dan gaan de evenwichtsoefeningen je een stuk makkelijker af. Zijn evenwichtsoefeningen dan echt zo goed? Jazeker! Enige tijd geleden kwam er een jongedame bij mij op les die de ziekte van Ménière heeft. De eerste paar lessen moest ze zichzelf regelmatig vasthouden of ondersteunen aan de muur tijdens de evenwichtsoefeningen, maar al gauw merkte ze dat deze beter gingen. Na verloop van tijd voelde ze zichzelf sterker en kon ze zonder al te veel moeite ook aan de andere oefeningen meedoen. Zij is hierin niet de enige, onderzoek heeft uitgewezen dat evenwichtsoefeningen zelfs bij de ziekte van Ménière duizelingen kunnen verminderen. Moet je dan per se naar de yogaschool om je evenwicht te trainen? Nee hoor. Je evenwicht trainen kun je altijd en overal doen. Zelfs in de rij voor de kassa. Wanneer je regelmatig gedurende de dag afwisselend pagina 3 Van de voorzitter 4 Evenwichtsproblemen 6 Meer mogelijk in telecommunicatie 8 Interview Frans Vercammen 11 Ervaring in doof zijn 12 Column Cor Toonen 13 Column Michèle Meirlevede 14 SpraakZien-bril 15 Dineren bij jou thuis 17 Draaiduizeligheid 18 Verjaardag in Oot Marsum 21 Nieuws van de steunpunten 23 Activiteitenkalender 2013 Stichting Plotsdoven Randhoeve 221, 3995 GA Houten tel/tt/fax: 030-69 58 719 www.stichtingplotsdoven.nl info@stichtingplotsdoven.nl
Colofon Plotsdoof is een uitgave van de Stichting Plotsdoven. Donateurs van de stichting ontvangen het blad gratis. Plotsdoof verschijnt vier keer per jaar: in maart, juni, september en december. Redactieadres van Veldekestraat 6a 4819 EP Breda redactie@stichtingplotsdoven.nl Redactie Jopy Sol, hoofdredacteur Marja Bouma, corrector 1 minuut op je rechter en je linkerbeen steunt ben je al bezig met evenwichtsoefeningen. Natuurlijk kan dit zeker de eerste paar keren behoorlijk eng zijn, begin dan thuis rustig bij de muur en vraag of er iemand bij je in de buurt blijft. Je kunt dus zelf iets aan je evenwichtsproblemen doen. Gun jezelf wel de tijd en wordt niet boos als het wat minder gaat. Probeer het eens... Heb je problemen met je evenwicht, breng je armen dan niet boven je hoofd, maar raak met een hand of vinger de muur aan. Rekkende kat Wil je d.m.v. Yoga je evenwichtsorgaan trainen dan zijn er staande oefeningen als de Boom, de Meeuw en de Danser. Of zittende houdingen als de Kat en de Boot. Wil je meer weten over deze houdingen? Zoek een Yoga school bij jou in de buurt en vertel de docent waar jij aan wilt werken en wat voor jou belangrijk is. Succes! en warme yogagroeten, Annet, www.yoga-annet.nl Opmaak Frans Verkade Aan dit nummer werkten mee: Yoga-Annet Peter Raggers Jopy Sol Wouter Bolier Ineke Scheffel Cor Toonen Margot Bouwens Michèle Meirlevede Barend Nieuwendijk Marja Bouma Lex Scheffel Leontien Peters Anja Korten Anneke Meijer Georgie Onsoe Ria v.d. Sleet Plaatsing van brieven betekent niet dat de redactie het met de strekking eens is. De redactie kan brieven weigeren, inkorten of redigeren. Overname van artikelen is toegestaan, mits met bronvermelding. Sluitingsdatum kopij volgend nummer: 15 februari Drukwerk en verzending WPS Loskade 4 7202 CZ Zutphen De danser Rekkende kat * ga op handen en knieën zitten en spreid je vingers * adem in en strek je linkerbeen naar achter en je rechterarm naar voren * adem 5 keer rustig in en uit en kom terug * voel even na * wissel dan door op de inademing je rechterbeen en linkerarm uit te strekken Let erop dat je vanuit je buik door ademt en niet de adem vastzet De danser * buig je rechterbeen naar achteren en pak met je rechterhand je voet vast * breng hem zo dicht mogelijk naar je billen * adem in en strek je linkerarm boven je hoofd * adem uit en buig voorover * trek je rechterbeen omhoog en adem rustig door * blijf staan zolang je balans kunt vinden * kom terug en herhaal de oefening met het andere been Vind je dit te moeilijk, buig dan niet voorover maar blijf met je rechtervoet zo dicht mogelijk tegen je billen aan staan: 2
Van de voorzitter Peter Raggers Het schrijven van artikelen is een redelijke kunst. Niet echt moeilijk als je brutaal genoeg bent om een aantal woorden achter elkaar neer te zetten. Echt moeilijk en veel tijd eisend is het maken van een blad zoals Plotsdoof. Iedere drie maanden maar weer vele bladzijden vullen met zinvolle artikelen! Het bedenken van een thema en dan hopen dat er mensen zijn die daar iets mee willen doen. Dus er iets over schrijven. Zo niet dan mensen benaderen om dat alsnog te doen. Komen er artikelen dan moet het vaak gedeeltelijk herschreven worden om er een leesbaar verhaal van te maken. Enz. enz. Dat doet de hoofdredacteur Jopy Sol bijna helemaal in haar eentje. Gelukkig wordt ze wat de correctie van de taal betreft bijgestaan door Marja Bouma. Maar na deze bewerkingen is het nog lang niet klaar. Want het dient er ook nog eens goed uit te zien, de lay-out is het visitekaartje van de Stichting Plots- en Laatdoven. Daar hebben we dan Frans Verkade. Weer zo n onzichtbare maar onmisbare werker op de achtergrond. Allemaal vrijwilligers die het iedere keer weer klaren. Vanaf deze plaats een enorm compliment. (Nu maar hopen dat ze niet te verlegen zijn om dit stukje te plaatsen.) Op Facebook woedde de afgelopen weken een geweldige discussie over de naam van de Stichting Plotsdoven. Twee jaar geleden zijn we er reeds in het bestuur over begonnen en hebben we gezegd dat het goed zou zijn als er een sterkere naam naar voren zou komen, die de lading van onze donateurs beter dekt: Plotsdoven, laatdoven en zeer slechthorenden. Door de poging om tot een federatie te komen hebben we een tijdelijke aanvulling gekozen: STICHTING PLOTSDOVEN voor plots- en laatdoven. Maar wellicht wordt het nu inderdaad tijd om verder te kijken. Op Facebook - waar de plotsdovengroep ondertussen meer dan 269 leden telt wordt stevig gediscussieerd, maar wellicht nog belangrijker is dat nieuwe leden hulpvragen stellen en veel antwoorden krijgen. Over een nieuwe naam is veel met elkaar gepraat. In het bestuur komt het in december 2013 op de agenda. Of er iets nieuws uitkomt weten we nog niet, maar weet dat uw mening terdege meetelt en dat het meepraten en -denken zeer gewaardeerd wordt. Opnieuw heeft de Stichting Plots- en Laatdoven het initiatief genomen, maar nu met de 4 dovenorganisaties en de slechthorenden jongeren organisatie, te bezien of we tot een structurele samenwerking kunnen komen. Een samenwerking die gebaseerd is op wederzijds respect voor identiteit, eigenheid en eigen communicatievormen. Waarin een ieder herkenbaar blijft voor de eigen doelgroepen, maar waar de gezamenlijke kennis en kracht gebundeld wordt, vooral extern gericht. Natuurlijk blijven we hecht samenwerken in het voucherproject met de 7 organisaties op de kerngebieden die ons allemaal aangaan. Tot slot kunnen we melden dat het is gelukt om alle CI-gebruikers en potentiële CIgebruikers die bij de 7 organisaties aangesloten zijn onder één dak te brengen, namelijk bij OPCI. Alle kennis kan nu gedeeld worden ten behoeve van deze groep, natuurlijk kan een ieder die niet tot een van de 7 organisaties behoort er ook zijn voordeel mee doen. We praten inmiddels over ruim 4000 CI-gebruikers. Vrijwilligers van de Stichting Plotsdoven zijn hier zeer nauw bij betrokken. Ga eens naar www.opciweb.nl.. U weet het, wij zijn niet groot maar beresterk, we staan met elkaar voor elkaar. Volgend jaar doen we dat reeds 25 jaar, laten we er met z n allen een feest van maken. Voor nu - december 2013 - heel goede feestdagen en een prachtig begin van 2014. Over de Stichting De Stichting Plotsdoven is de landelijke organisatie voor belangenbehartiging van plots- en laatdoven. De stichting is opgericht in 1989 en heeft zich de belangenbehartiging van plots- en laatdoven in de ruimste zin ten doel gesteld. Daarbij staat stimulatie van zelf red zaamheid en reïntegratie van de plotsen laatdove in de horende maatschappij voorop. De Stichting Plotsdoven onderhoudt twee mailinglijsten: één voor plotsen laatdoven en één voor partners, familie, vrienden of andere naasten van plots- of laatdoven. De mailinglijsten zijn bedoeld om informatie en ervaringen uit te wisselen m.b.t. het doof worden en/of doof zijn, het omgaan daarmee door naasten, of om vragen te stellen. Kortom, lotgenotencontact op een makkelijke en toegankelijke manier. Voor meer info zie: www.stichtingplotsdoven.nl Bestuur Peter Raggers, voorzitter Gerard de Vijlder, secretaris Albert Bouma, penningmeester Wil van Essen, bestuurslid Mirjam Walraven, bestuurslid Anja Korten, bestuurslid Anneke Meijer, bestuurslid Raad van Advies Drs P.P.B.M. Boermans Dr. J. Mulder Donateurschap Vanaf 25,- per kalenderjaar bent u al donateur; over te maken op postgiro 82080 t.n.v. Stichting Plotsdoven te Houten Geregistreerd bij de Kamer van Koophandel Haaglanden te Den Haag nr. 41155666 ANBI-nummer 816107440 Lex Scheffelfonds Het Lex Scheffelfonds is ingesteld om iedere plots- en laatdove, voor wie dit een financieel bezwaar is, in staat te stellen deel te nemen aan activiteiten die georganiseerd worden door de Stichting Plotsdoven. Voor verdere gegevens zie blz. 23 3
Evenwichtsproblemen door Jopy Sol Veel plots- en laatdoven hebben meer of minder problemen met hun evenwicht. Vermoedelijk is er een gemeenschappelijke oorzaak voor de doofheid en de duizeligheid, maar omdat de doofheid zeker in het begin op de voorgrond staat, wordt er veel minder aandacht geschonken aan de evenwichtsproblemen. Gelukkig ben je vanwege die problematiek niet gedoemd om de rest van je leven op de bank te blijven zitten. De meeste mensen zijn zich nauwelijks bewust van het feit dat zich aan beide zijden van het hoofd in het rotsbeen een onderdeel van de schedel een orgaantje bevindt dat er voor zorgt dat we kunnen blijven staan, zitten en bewegen zonder om te vallen. Het evenwichtsorgaan is maar klein, ongeveer 3 cm groot, maar zit heel ingewikkeld in elkaar, het functioneert niet zelfstandig, maar verzamelt informatie over beweging en evenwicht (balans). Het bevindt zich in het binnenoor en is verbonden met het slakkenhuis. Normaal gesproken ontvangen onze hersenen informatie van de beide evenwichtsorganen over bewegingen van ons hoofd en van onze ogen over onze positie in de ruimte. Sensoren in spieren en gewrichten geven informatie door over bijvoorbeeld de stand van onze benen en ons hoofd ten opzichte van de rest van ons lichaam. De hersenen verwerken de input van al deze bronnen en zorgen ervoor dat wij ons in balans voelen. Als één van de informatiebronnen niet goed functioneert, ontvangen de hersenen foute informatie met als gevolg een gevoel van duizeligheid, door sommigen ook wel evenwichtsstoornis genoemd. Bekende oorzaken van een stoornis van het evenwichtsorgaan zijn:. ongeval aan het hoofd;. ontstekingen;. ziekte van Ménière;. doorbloedingsstoornissen van evenwichtsorganen en/of hersenen;. goedaardige tumor op de evenwichtszenuw;. BPPD (kortdurende bewegingsafhankelijke duizeligheid). Als je zoekt naar oorzaken van plotsdoofheid krijg je dit rijtje:. een ernstige infectie zoals hersenvliesontsteking;. het gebruik van bepaalde antibiotica;. een (verkeers)ongeval;. een gestoorde afweerreactie;. een doorbloedingsstoornis;. een brughoektumor. De overeenkomsten zijn waarschijnlijk geen toeval, zeer vermoedelijk is er een gemeenschappelijke oorzaak voor plots/ laatdoofheid en de stoornis in het evenwichtsorgaan, ook al weet men niet echt wat de oorzaak is. Wel bekend is, dat er een nauwe samenwerking (een anatomische verbinding) bestaat tussen het evenwichtsorgaan en de gehoorzenuw. De prikkels die binnenkomen bij het evenwichtsorgaan worden omgezet in impulsen, die naar de hersenen worden gevoerd langs de evenwichtszenuw die samen met de gehoorzenuw de achtste hersenzenuw vormt. Bij veel plots- en laatdoven worden de meeste impulsen wel goed doorgegeven, daarom kunnen ze zonder veel moeite of duizelingen opstaan, blijven staan, lopen, zitten e.d. De problemen doen zich vooral voor in specifieke situaties: de trap aflopen, langzaam fietsen, over een rechte lijn lopen en dat soort dingen. In het donker nemen de klachten vaak toe, als je ouder wordt kan het ook erger worden. Dat is verklaarbaar. In het donker kun je namelijk je ogen niet goed gebruiken om de stand van het lichaam te bepalen. Als het evenwichtsorgaan ook niet 4
goed functioneert kun je dan alleen met behulp van je reflexen je positie bepalen. Als je ouder wordt nemen bovendien de reflexen af, dus dan wordt het nog moeilijker. Als je hier last van hebt, is het daarom altijd beter om het licht aan te doen. Duizelig en draaiduizelig De meeste plots- en laatdoven met een evenwichtsstoornis zullen zichzelf niet snel duizelig noemen. Goed, er zijn situaties dat het er wel op lijkt. Als je op een trap staat, met beide armen boven je hoofd uitgestrekt om een lamp uit de fitting te draaien, kun je het gevoel krijgen dat je je op een schip bevindt dat bij windkracht 8 over zee schommelt. Dan noem je het waarschijnlijk wel duizeligheid. Dat we het normaal niet zo noemen, komt omdat we duizeligheid ('dizziness' in het Engels) en draaiduizeligheid ('vertigo') met elkaar verwarren. Draaiduizeligheid zijn aanvallen waarbij je ten onrechte het gevoel hebt dat de omgeving beweegt. (De lamp in de kamer slingert voor jouw gevoel heen en weer.) Duizeligheid is het gevoel dat je zelf onstabiel bent, bv als je een trap af probeert te lopen zonder je vast te houden aan de trapleuning. (Je kijkt omlaag naar de volgende tree, maar dat maakt het alleen maar erger.) Omdat bij de meeste plots- en laatdoven de 'duizeligheid' alleen onder bepaalde omstandigheden optreedt, ervaren ze het doorgaans als minder bedreigend. Wanneer je weet waar het probleem zit, kun je er tenslotte rekening mee houden. Als je de trap af moet, hou je de trapleuning vast, dan is er niets aan de hand. Paniek dreigt pas toe te slaan, als je bv. op het station door de stroom mensen 'meegesleurd' wordt naar die brede trap en dan ergens in het midden terecht komt, zonder houvast. Dan moet je sterk genoeg zijn om tegen de massa in te gaan, zodat je bij de trapleuning terecht komt. Soms kan het beter zijn om helemaal van iets af te zien. Als je in het donker op een smalle weg fietst, er komt een auto aan en je kunt niet zien hoe breed de auto is en waar de weg eindigt en de berm begint, ervaar je zonder meer een hoop stress. Als (langzaam) fietsen overdag al problemen oplevert, levert het in het donker nog meer problemen op. Dan kun je je afvragen of je 's winters in het donker wel tijdens de spits moet blijven fietsen, niet alleen met het oog op je eigen veiligheid, maar ook met het oog op je medeweggebruikers. Niemand zit er tenslotte op te wachten om jou onder z'n wielen vandaan te halen. Maar dit wil niet zeggen, dat je beter niets meer kunt doen als je niet al te stevig op je benen staat. Want het goede nieuws is dat onze hersenen, zelfs op oudere leeftijd, in staat zijn om zich aan te passen aan een veranderde werking van het evenwichtsorgaan. Dit gebeurt echter alleen als ze vaak met de nieuwe situatie geconfronteerd worden. Dus hoe meer je beweegt, des te sneller zullen de hersenen zich aanpassen. Met simpele maar gerichte oefeningen kan het evenwichtssysteem op z'n minst gedeeltelijk hersteld worden. Dit houdt in dat als bepaalde handelingen problemen opleveren, je die handelingen juist moet oefenen. Speciale oefeningen zijn dus zonder meer nuttig, maar je kunt jezelf ook meer in het algemeen oefenen. Yoga is prima (zie het artikel van Yoga-Annet), maar je kunt ook kiezen voor pilates (zie het kadertje) of gewone gymnastiek. Soms worden er 'balanscursussen' gegeven bv. door de thuiszorg of de zorgverzekeraar, al dan niet speciaal voor ouderen. Waar je ook voor kiest, het is goed om de reflexen te versterken. De oefeningen en bewegingen laten de hersens wennen aan de nieuwe input van het beschadigde evenwichtsorgaan en daar heb je in het alledaagse leven gegarandeerd profijt van. Uit angst voor duizeligheid op de bank blijven zitten is in ieder geval voor niemand een aanrader! Pilates is een fitnesssysteem, uitgewerkt in het begin van de 20e eeuw door Joseph Pilates. Pilates zelf noemde zijn methode Contrology omdat hij ervan overtuigd was dat zijn oefeningen de mentale vermogens gebruiken om de spieren te beheersen. De nadruk van de methode ligt bij de spieren die ervoor zorgen dat het lichaam in de correcte balans staat en de wervelkolom ondersteunen. Pilates ontwikkelde zijn methode tijdens de Eerste Wereldoorlog met de bedoeling om het revalidatieprogramma voor oorlogsveteranen te verbeteren. Mede door zijn overtuiging dat geestelijke en lichamelijke gezondheid met elkaar verweven zijn, beval hij een aantal oefeningen aan met de nadruk op gecontroleerde precieze bewegingen. Die moesten de gewonde soldaten helpen hun gezondheid terug te vinden en hun belangrijkste spieren te verstevigen. Net zoals bij yoga legt Pilates nadruk op de principes: Centriciteit, Concentratie, Controle, Precisie, Ademhaling en vloeiende bewegingen. Tegenwoordig is pilates meer algemeen en kun je de lessen volgen in een grotere sportschool tegen normale tarieven. bron: Wikipedia 5
Meer mogelijkheden voor toegankelijke telecommunicatie door Wouter Bolier De laatste tijd zijn er veel positieve ontwikkelingen voor (plots- en laat)doven en slechthorenden op het gebied van teletolken. In dit artikel geef ik uitleg over het begrip teletolken en beschrijf ik de belangrijkste ontwikkelingen. Tot slot licht ik toe wat deze ontwikkelingen voor lezers van het blad Plotsdoof in de praktijk kunnen (gaan) betekenen. Teletolk is de overkoepelende benaming voor telecomtolken en tolk op afstand. Bij telecomtolken faciliteert een tolk of bemiddelaar een telefoongesprek tussen een horende en dove of slechthorende persoon. De dove of slechthorende gebruiker belt met telefoniesoftware en de horende persoon met een spraaktelefoon. Gebruik van KPN Teletolk kost hetzelfde als reguliere spraaktelefonie: 0,09 per minuut. Bij tolk op afstand is een tolk niet fysiek aanwezig bij (één van) de personen waarvoor hij of zij tolkt. De tolk is via communicatieapparatuur met audio, video en tekst verbonden met de personen voor wie hij of zij tolkt. Bij tolk-op-afstand op afroep kunnen tolken worden opgeroepen voor een tolkopdracht. De tolkgebruiker kan op ieder gewenst moment gebruikmaken van een tolk die stand-by staat om meteen de tolkopdracht op afstand uit te voeren. Bij tolk-op-afstand op afspraak vraagt iemand de tolk tevoren aan. De tolkopdracht wordt afgesproken op een vooraf bepaalde datum en tijd. Tolk op afstand wordt vergoed via werk- of onderwijsuren van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) of via leefuren uit de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ), uitgevoerd door het zorgkantoor van Menzis te Enschede. Telecomwet en Total Conversation De belangrijkste ontwikkeling op het gebied van teletolken is de wijziging van de Telecommunicatiewet. Een gevolg van deze wijziging is dat op 1 oktober 2013 een nieuwe tekst- en beeldbemiddelingsdienst is gestart, KPN Teletolk genaamd. Dit is in feite de opvolger van de KPN Teksttelefoonservice, ook wel bekend als KPN Teleplus. Met KPN Teletolk kunnen doven, slechthorenden en mensen met een spraak- en/of taalbeperking via een tekstbemiddelaar of een gebarentolk telefoneren met horende personen, instanties en bedrijven. De nieuwe telecomtolkdienst moet volgens de Telecomwet gebruikmaken van Total Conversation (TC). Total Conversation heeft als groot voordeel dat daarmee simultaan video, spraak en tekst over en weer kan worden verzonden. Daarnaast is het een wereldwijde en interoperabele standaard: verschillende merken hardware en software kunnen via TC met elkaar onderling communiceren. Schematische weergave van Total Conversation Bron: www.realtimetext.org Interoperabiliteit De lezer zal zich misschien afvragen waarom niet voor bijvoorbeeld Skype of Facetime is gekozen als standaard voor de nieuwe bemiddelingsdienst. Ten eerste gebruiken ze allebei niet de standaard voor teksttelefonie, Real-Time-Tekst (RTT), waarbij tekst meteen letter voor letter wordt verzonden tijdens het typen. Met RTT kan de ontvangende gebruiker de tekst onmiddellijk lezen terwijl het nog wordt geschreven. RTT-telefonie wordt beschouwd als het schriftelijke broertje of zusje van spraaktelefonie. Daarnaast kan bijvoorbeeld iemand met een ipad via de Facetime-toepassing niet communiceren met iemand met Skype op een Androidsmartphone, omdat Facetime en Skype niet interoperabel zijn. Zou KPN Teletolk bijvoorbeeld met Facetime werken, dan moeten alle dove en slechthorende mensen een iphone, ipad of Apple-computer aanschaffen om gebruik te kunnen maken van telefoonbemiddeling. Dat is een beperking van de keuzevrijheid en bovendien niet gelijkwaardig aan horende spraaktelefonie, waar iedereen met elkaar kan bellen ongeacht het merk telefoontoestel of telecomprovider. Interoperabiliteit en internationale telecommunicatiestandaarden zijn twee belangrijke redenen waarom de regering, mede dankzij een sterke lobby van Signaal, koos voor Total Conversation. 1.6.2 Gelijkwaardige toegang eindgebruikers met een fysieke beperking In hoofdstuk 9 van de Telecommunicatiewet wordt de universele dienst geregeld. Bepaalde diensten en voorzieningen, zoals openbare telefonie, zijn van zulk wezenlijk belang voor het deelnemen aan de maatschappij dat ze beschikbaar moeten zijn voor iedereen. Eindgebruikers met een fysieke beperking, zoals doven, slechthorenden, blinden en slechtzienden hebben evenzeer recht op goede en betaalbare toegang tot deze diensten. Citaat uit de Telecommunicatiewet, via www.wetten.overheid.nl Tolk op Afstand Een andere ontwikkeling is de groei van het gebruik van tolk op afstand. Dove en slechthorende mensen maken meer en meer gebruik van (mobiele) tekst- en/of beeldchatapplicaties om met andere mensen te communiceren via een tolk. Dan moeten de tolk en tolkgebruiker echter wel steeds hetzelfde communicatiemiddel gebruiken. Is het daarom niet veel slimmer om ook voor tolk op afstand -diensten Total Conversation te gebruiken, net als voor de telecomtolkdienst? Je hebt dan namelijk genoeg aan één communicatieapparaat voor alle vormen van teletolken. Tolknet biedt sinds afgelopen zomer tolkgebruikers de mogelijkheid om met Tolkmatch een tolk op afstand op afspraak aan te vragen en via Total Conversation binnen het Tolkmatchsysteem te gebruiken. Ik raad daarom alle doven, slechthorenden en personen met een spraak- en/of taalbeperking een communicatieapparaat met Total Conversation aan. In Nederland leveren onder andere Signcall en Djanah Total Conversation. 6
Een schrijftolk typt in Real-Time-Tekst Kwaliteit De belangenorganisaties van doven, slechthorenden en mensen met een spraak- en/of taalbeperking zijn blij met de komst van een nieuwe telecomtolkdienst en de ontwikkelingen rondom tolk op afstand. Zij vinden het belangrijk dat (nieuwe) teletolkdiensten vraaggericht worden vormgeven en voldoen aan de eisen die dove en slechthorende gebruikers daar zelf aan stellen. Daarom is Dovenschap namens deze belangenorganisaties in 2012 het project Kwaliteitscriteria Teletolk (KTT) gestart. De kwaliteitscriteria zijn opgesteld op basis van onderzoek en input van tolkgebruikers en tolken en beschrijven wat er volgens tolkgebruikers nodig is om een goede kwaliteit van teletolkdiensten te garanderen. Zo is bijvoorbeeld vastgelegd hoe en welke webcamera een helder en scherp beeld geeft. Dat de tolk zorgt voor goede belichting en een training volgt om te leren omgaan met de communicatieapparatuur. Of dat de telecomtolkdienst alle diensten mogelijk moet maken die met spraaktelefonie ook mogelijk zijn. Met de kwaliteitscriteria kunnen de nieuwe teletolkdiensten de wensen van gebruikers direct in de praktijk toepassen. De criteria moeten uiteindelijk leiden tot teletolkdiensten die een gelijkwaardige(r) deelname van doven, slechthorenden en mensen met een spraak- en/of taalbeperking aan de samenleving bewerkstelligen. De kwaliteitscriteria en meer informatie over het KTT-project zijn te vinden op de website www.kwaliteitteletolk.nl. analoge teksttelefoon contact te maken met de nieuwe bemiddelingsdienst. Met name oudere doven en slechthorenden, die soms al decennia dezelfde teksttelefoon gebruiken (in combinatie met KPN Teleplus), zullen niet zomaar eventjes overstappen naar nieuwe communicatieapparatuur. Daarnaast gaan niet alle zorgverzekeraars doortastend te werk wat betreft het informeren van verzekerden over een overstap naar het nieuwe systeem en over of en hoe zij Total Conversation vergoeden. Hierdoor beschikte lang niet iedereen voor 1 oktober over de vereiste Total Conversation communicatieapparatuur. Over deze gang van zaken zijn begin oktober Kamervragen gesteld aan de ministers van VWS en EZ, waarvan de beantwoording is uitgesteld. * Wordt vervolgd dus... Maar verder liggen er vooral mogelijkheden in het verschiet, die grote verbeteringen gaan brengen voor doven en slechthorenden. Op de eerste plaats geeft het wettelijke recht op toegankelijke telefonie ons een garantie en geruststelling dat we met iedereen moeten kunnen telefoneren, zonder extra kosten. Dankzij Total Conversation is het niet meer nodig om apart een tekst- en/of beeldtelefoon aan te schaffen, zoals de Visicom Teksttelefoon, omdat je TC kunt installeren en gebruiken op een computer, tablet en/of smartphone. Met Total Conversation heb je aan één communicatieapparaat genoeg om gebruik te kunnen maken van de teletolkdiensten, telecomtolken en tolk op afstand. Je kunt zelf spreken, terwijl je van de horende persoon een vertaling in woord en/of gebaar te zien krijgt. Bij de nieuwe bemiddelingsdienst kunnen we kiezen voor een tekstbemiddelaar of een gebarentolk (NmG). We kunnen een schrijftolk op afstand (op afspraak) via een tablet of laptop inschakelen, zodat we de schrijftolk niet mee hoeven te nemen naar een gesprek. Een dienst voor tolk op afstand op afroep maakt het mogelijk om altijd en overal meteen een tolk in te kunnen schakelen bij een spontaan bezoek of een onverwacht gesprek. Enzovoorts. Kortom, er komen meer mogelijkheden voor teletolken en daarmee voor toegankelijke telecommunicatie voor doven en slechthorenden! Wat betekenen deze ontwikkelingen voor doven en slechthorenden? Een helaas vervelend direct gevolg van de invoering van Total Conversation is, dat het niet meer mogelijk is om met een Meer informatie: Leveranciers van Total Conversation: Nieuwe telecomtolkdienst: Tolknet: Signaal: Project Kwaliteitscriteria Teletolk: www.djanah.com www.signcall.nl www.kpnteletolk.nl www.tolknet.nl www.toegankelijk.nu www.kwaliteitteletolk.nl *De Kamervragen zijn inmiddels bekend, u vindt ze op: http://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/kamervragen/ detail.jsp?id=2013z19263&did=2013d45066 Melding van KPN Teleplus over de overstap naar het digitale systeem met Total Conversation. 7
Interview: Frans Vercammen door Jopy Sol Frans (1951) heeft vanaf 2009 vrijwilligerswerk gedaan voor de Stichting Plotsdoven. Al veel langer was hij de vertegenwoordiger van de plots- en laatdoven bij SOAP!. In december 2013 stopt hij met dit werk. Laten we bij het begin beginnen. Wanneer kreeg je merkbaar last van je gehoor. Toen ik ongeveer 10 jaar was, was m'n gehoor zo slecht geworden dat ik het op een gewone school niet meer kon redden. Wij woonden in Berlicum, van daaruit kon ik op de fiets naar het Instituut voor Doven in St Michielsgestel. Op maandagmorgen naar school, op woensdagmiddag naar huis, op donderdagmorgen weer naar school en op vrijdag weer naar huis. Omdat het onderwijs toen nog helemaal oraal was, was de communicatie niet zo'n groot probleem. Ik had natuurlijk wel een voorsprong op de andere jongens, want ik kon al praten en ik kon met een apparaat ook nog wat horen. Toch werden er vriendschappen voor het leven gesloten, met drie klasgenoten van toen heb ik nog steeds contact. En toen je van school afkwam? Toen ging ik werken. Ik werd aangenomen bij de PNEM, toen nog een overheidsinstelling. Drie reorganisaties heb ik overleefd, bij de vierde - in 1992 - moest ik afvloeien. Daarna kreeg ik een invaliditeitspensioen, dat heb ik nog steeds. Wanneer heb je die spierziekte gekregen? Daar ben ik mee geboren. Ik heb de ataxie van Friedreich (zie kader), dat is een erfelijke aandoening, de beide ouders moeten drager zijn van het foute gen. Als het kind dit foute gen van beide ouders erft, dan kan het deze ziekte krijgen. De dragers van het gen mankeren niets, ze weten ook niet dat ze drager zijn. Toen ik een jaar of 20 was, werd ik in Nijmegen onderzocht om te bepalen waarom ik problemen had met lopen en regelmatig viel. Het duurde een poos voor de juiste diagnose gesteld werd. Niet zo verwonderlijk want AvF komt niet zo vaak voor; in Nederland zijn er ca. 300 gevallen bekend. En 3 van de 300 komen uit ons gezin. Ik ben de oudste van de negen, de zus die onder mij komt heeft het ook, evenals een broer, de zevende van de negen. Toen bij mij de diagnose werd gesteld, zei de neuroloog: "Over 5 jaar zit je in een rolstoel." Dat nooit, dacht ik. Vanaf toen zette ik alles op alles om mijn spierkracht op peil te houden. Ik ging zwemmen en speelde rolstoelbasketbal. Mijn benen waren weliswaar slecht, maar met m'n arm- en handspieren was er niets aan de hand. aangetast. Dus hoe beperkt je je voelt, hangt er maar van af met wie je je vergelijkt. Ik woont nog steeds zelfstandig, ik krijg drie uur hulp per twee weken, dat is genoeg. En je gehoor? Net als m'n spieren ging m'n gehoor langzaam achteruit. Na een terugval volgde er altijd een stabiele periode, waarvan je nooit wist hoe lang die zou duren. In 2002/2003 werd onderzocht of ik in aanmerking kwam voor een CI. Uiteindelijk werd ik in 2004 geopereerd in Nijmegen. De revalidatie vond plaats in St Michielsgestel. Omdat ik daar redelijk dichtbij woonde hoefde ik niet intern te zijn. Mijn broers en zussen waren gedurende 1,5 jaar mijn oefenmaatjes. Wat deed je, nadat je gestopt was met werken? Toen ik in 1992 stopte met werken had ik nauwelijks ervaring met gebarentaal. In 1993/1994 volgde ik maar liefst drie cursussen, de toenmalige basiscursus, de vervolgcursus en de docentencursus. Tot docent heb ik het echter nooit gebracht, mijn mimiek was niet goed genoeg. Toen het duidelijk was dat ik geen gebarendocent kon worden, besloot ik naar de Open Universiteit te gaan. Daar heb ik een jaar psychologie gestudeerd, maar dat ging niet goed. De docent adviseerde me over te stappen op de cursus Sociaal Pedagogisch Werk (SPW). Deze driejarige cursus heb ik van 1994 tot en met 1996 gevolgd. Toen ontstonden er problemen met m'n stageplaats, maar ook het onderwijs volgen werd steeds moeilijker, omdat m'n gehoor verder achteruitging. Hoe kwam je bij de Stichting Plotsdoven terecht? In 1989 werd ik door het Maatschappelijk Werk in Tilburg op het bestaan van de Stichting Plotsdoven gewezen. Na de eerste kennismaking duurde het nog wel een poosje voor ik daar echt m'n draai vond. Bij de themaweekenden was ik altijd van de partij. Voor de rest hing het er maar van af wat er waar georganiseerd werd. Toen Joop Bergman voorzitter van de Stichting Plotsdoven was, vroeg hij of ik niet namens de Stichting Plotsdoven in de Nu, ruim 40 jaar later, loop ik nog steeds, weliswaar met een rollator, maar toch Mijn zus en broer hadden minder geluk, die zitten nu allebei in een rolstoel. Dat is niet het enige verschil. Eén van de symptomen van AvF is gehoorproblematiek. Al ruim voordat de diagnose werd gesteld, was ik slechthorend. Mijn broer en zus hadden een goed gehoor, maar zij kregen visusproblemen. Ik ging naar de school voor doven, de zij naar het blindeninstituut in Grave. Ik heb misschien ook wel omdat er op de dovenschool veel aandacht besteed werd aan de uitspraak geleerd om duidelijk te praten. Bij mijn broer en zus zijn ook de spraakspieren 8
Wat is ataxie van Friedreich (AvF)? Ataxie betekent letterlijk: 'ongeordend'. Mensen met ataxie kunnen hun bewegingen niet goed coördineren. De ledematen, armen en benen, doen niet wat je van ze wilt. Bijvoorbeeld als je loopt, lijkt het alsof je dronken bent. De kleine hersenen die zich in het achterhoofd bevinden spelen een belangrijke rol bij de coördinatie van de spieren. Die coördinatie is nodig voor het uitvoeren van zuivere bewegingen. Een aandoening van de kleine hersenen of een aandoening van de zenuwen en het ruggenmerg, die de kleine hersenen van informatie voorzien, kan leiden tot ataxie. Bij ataxie van Friedreich zijn vooral de zenuwen en het ruggenmerg aangedaan en in mindere mate de kleine hersenen. Ataxie komt als belangrijkste verschijnsel voor bij verschillende aandoeningen en ziekten. Sommige van deze ziekten zijn erfelijk. Van de erfelijke aandoeningen met ataxie is de ataxie van Friedreich één van de meest voorkomende. Gemiddeld twee op iedere honderdduizend mensen hebben ataxie van Friedreich. Ataxie is weliswaar het belangrijkste verschijnsel van AvF, maar zeker niet het enige. Bron: VSN - spierziekten werkgroep van (toen) Beeldtaal wilde gaan zitten. Later werd dat SOAP! (Samenwerkingsverband Ondertitel Alle Programma's). Dat heb ik van 1996 tot en met dit jaar gedaan. Ik ben ook nog een poosje kantoormedewerker geweest in Houten voor de Stichting Plotsdoven. In 2010 werd ik lid van Steunpunt Zuid. En nu? In december stop ik met al mijn vrijwilligerswerk voor de Stichting Plotsdoven. Heel lang wogen mijn loopproblemen minder zwaar dan mijn gehoorproblemen. Het ging allebei achteruit, maar dat de communicatie steeds moeizamer verliep woog zwaarder. Nu ik een CI heb, kan ik weer redelijk goed communiceren. Radio en televisie kan ik niet goed verstaan, maar steeds meer televisieprogramma's worden ondertiteld en zijn dus toch te volgen. Het lopen wordt heel geleidelijk steeds slechter, dat gaat nu steeds zwaarder wegen. AvF wordt weliswaar bij de spierziektes gerekend, maar het is in feite zenuwdegeneratie. In het ergste geval kun je op een gegeven moment niets meer, zelfs niet meer eten, want daar heb je ook spieren voor nodig. Het is dan ook niet onbegrijpelijk dat de gevolgen van AvF nu zwaarder gaan wegen. Binnen die club (VSN) is er ook nog veel te doen. Daar wil ik me in de toekomst meer op gaan richten. Zolang het kan ga ik nog wel naar de themaweekenden en de vrije weekenden, maar verder gaat het voor mij steeds zwaarder wegen of de gebouwen waar een activiteit gehouden wordt goed toegankelijk zijn, goed bereikbaar en goed bruikbaar. Want het is natuurlijk heel leuk als de toiletten aangepast zijn, maar dan moet je er wel kunnen komen. Ben je bezorgd over de toekomst? Niet speciaal, laat maar komen die toekomst, we begroeten hem met een glimlach. En ja, ik heb nog genoeg plannen. Of die gerealiseerd kunnen worden? De toekomst zal het leren. Mijn evenwicht door Ineke Scheffel Het was Hanneke Winnubst destijds die mij verbaasde door te zeggen: Ik vind mijn evenwicht erger dan mijn doofzijn. Hoe kon ze dat nou zeggen want wat was er erger dan het doofzijn? Heb het haar gevraagd en zij antwoordde toen: De ongemakken en de belemmeringen die mijn evenwicht veroorzaken daarmee heb ik meer moeite dan met mijn doofzijn. Even terzijde: Hanneke Winnubst is de ontwerpster van het Plotsdoven-vignet en de plotsdoven-vlag. Wij leerden haar kennen via de Soos in het Doven Ontmoetings Centrum in Amsterdam waar zij via maatschappelijk werk van de VU terecht was gekomen na haar plotseling doof worden door een hersenvliesontsteking. Zij was een erg creatieve vrouw en woonde toen nog in een echt leuk oud pand midden in de Amsterdamse Jordaan. Maar in datzelfde leuke pand waren wel 2 ontzettend steile trappen en alles was bijna scheef. Jammer genoeg is Hanneke veel te vroeg overleden. Ikzelf had toen nog niet zo n last van m n evenwicht als nu, want het wordt nu ik ouder begin te worden steeds erger en juist daardoor moet ik steeds aan Hanneke haar uitspraak denken. Het zwaaien tijdens het lopen alsof je dronken bent, waarvoor ik me nog steeds min of meer schaam. Het totaal niet meer alleen kunnen lopen in het donker. Het onzekere gevoel, bv bij het in- en uitstappen door de smalle, steile trappetjes van een trein waardoor ik nu ook huiverig ben om alleen met een trein te reizen. Het zijn maar een klein aantal ongemakken die ik nu opnoem, maar het maakt het allemaal zo ingewikkeld nu ik eindelijk steeds beter leer te leven met mijn doofzijn. Even was ik verheugd door berichten dat in Maastricht operaties werden verricht waarbij mensen met evenwichtsproblemen konden worden geholpen, zij het dat alles nog in het beginstadium verkeerde. Snel kwam ik erachter dat je ook hierbij nog enigszins goed functionerende evenwichtszenuwen moest hebben en die heb ik niet meer Het is geen klagen, maar ook voor deze handicap geldt: er is maar o zo weinig begrip en ook zoveel onwetendheid onder de mensen. Toch is er nu weer voor mij een houvast + lichtpuntje gekomen, trainen via fysiotherapie in samenwerking met een sportschool om je beenspieren sterker te maken zodat het snelle vallen beperkt kan worden. Dus werk aan de winkel!! 9
Evenwicht (letterlijk en figuurlijk) door Peter Raggers In deze Plotsdoof gaat het regelmatig over evenwicht. Als mensen met een hoorstoornis denken we dan logischerwijze al snel aan ons evenwichtsorgaan. Dit doet het wel of niet, of niet goed. Werkt het naar behoren dan is het geweldig. Je kunt alles doen wat je maar wilt, zelfs over dunne gespannen touwtjes lopen en je weet niet eens dat je zoiets hebt. Als het evenwichtsorgaan niet goed functioneert of zelfs helemaal niet werkt, dan kun je nog maar heel weinig verrichten. Zo n klein orgaan en niettemin heeft het een enorme invloed op je leven. Zwalkend over straat lopen? Het roept toch allerlei beelden op. Duizeligheid tot je er bij neervalt. Vermoeidheid om je rechtop en soms zelfs zittend staande te houden. Liggen is vaak nog erger. Het gebeurt bijna allemaal onzichtbaar en dat is dan alleen nog maar het evenwicht, of juist geen evenwicht. Heel vaak komt daar dus ook nog eens slecht of niet kunnen horen bij. Het leven wordt dan wel zeer inspannend, uitputtend. Voor een enkeling is het teveel. Het is goed onderzoekbaar, redelijk makkelijk vast te stellen, maar helaas is er weinig te doen aan dit lichamelijk letsel. Maar het kan nog erger worden als de omgeving, al of niet goed bedoeld, zich er op psychologische wijze mee gaat bemoeien. Uitspraken als: het zit tussen je oren, je moet je zelf op orde krijgen, ga naar een psychiater/psycholoog. Waarmee nog sterker wordt aangegeven dat je iets mankeert binnen het hersengedeelte of in je gedragspatroon. Ongeveer net zo erg als de opmerking Oost-Indisch doof, terwijl je je uiterste best doet om alles te verstaan. Hoe kun je jezelf in evenwicht houden als dat orgaantje het laat afweten? Er zijn mensen die, als het niet te erg is, één of andere natuurlijke aanvulling krijgen waardoor ze zich ermee leren redden. Maar die mensen waar het zo erg is dat zij het huis niet meer uit kunnen en/of durven? Zichzelf isoleren om maar zoveel mogelijk rust te creëren in de hoop het evenwicht te behouden? Evenwicht kun je ook ook beschouwen als evenwichtig Auw. Tja, even een verkeerd woord op de verkeerde plek en het brengt je uit het lood. Gebeurt wellicht nog vaker bij mensen die niets aan het evenwichtsorgaan mankeren. De lange teentjes of het verkeerde laatje dat opengetrokken wordt uit het verleden. Kan allemaal. Evenwicht is naar mijn idee een uiterst belangrijk element in het menselijk leven, zowel voor het individu als voor kleine en grote groepen. Is het evenwichtig dan zijn er weinig problemen. Raakt het uit evenwicht dan doemen de donkere wolken op. Is men uit evenwicht dan is men op dat moment te laat om het rustig te herstellen. Maar herstellen kun je het wel zodra er weer de rust is om tot verandering over te gaan. Dit in schrille tegenstelling voor die mensen waar het evenwichtsorgaan het niet of niet goed doet. Wellicht goed om daar eens extra rekening mee te houden, naar jezelf toe, maar zeker naar anderen toe. Want zoals geschreven, het is nog minder goed te herkennen dan slecht of niet horen. Velen binnen onze Stichting hebben er last van, vraag er eens naar, wellicht kun je dan ook je eigen situatie bespreekbaar maken. Hoe het bij mij is vraag je je af? Heel raar, ik heb een uitstekend evenwicht, balanceer regelmatig hoog boven de grond in bv. de wieken van de molen om de zeilen voor te leggen. Nergens last van. Het rare is dat bij het CI onderzoek naar voren kwam dat mijn evenwichtsorgaan in het rechteroor het niet doet. Links niets aan de hand. Nooit geweten en ook nooit iets van gemerkt, maar ja blijkbaar ben ik altijd al een beetje vreemd geweest. Maar voel me er zeer evenwichtig onder. Eindelijk ondertiteling op smartphone en tablet bij Uitzending Gemist! Arthur Van Bijleveld/ Cor Toonen De NPO-app voor android smartphone en tablet van de Nederlandse Publieke Omroepen heeft sinds de update van 17 oktober jl. ook ondertiteling. Hiervoor moet je naar de instellingen gaan en de optie 'Teletekst ondertiteling tonen' aanzetten. Op onze smartphone en tablet werkt het goed. Hiervoor geven wij NPO een compliment, al zijn we wel verbaasd dat ze hierover geen nieuwsbericht hebben gepubliceerd. De ondertiteling-gebruikers zijn toch niet bepaald een klein groepje kijkers dat je hiermee kunt aantrekken. Nu nog bij Live uitzendingen!! 10
Ervaren hoe het is om doof te zijn door Margot Bouwens Stel je hebt een dove partner, een dove ouder, zus, broer, vriend(in) of collega. Bij het communiceren probeer je natuurlijk zoveel mogelijk rekening te houden met hem of haar. Maar helemaal aanvoelen hoe vervelend het is als je dat vergeet, kun je als horende niet. Bekir Kiliç, specialist gehoorverlies van GGMD, liet tijdens de Contactdag van Stichting Plotsdoven horende mensen ervaren hoe het is om doof te zijn. Oordopjes, vette watten en een koptelefoon De belangstelling was groot voor de twee workshops van Bekir. 26 deelnemers, vooral partners, ouders, broers en zussen, maar ook een drietal collega s, wilden aan den lijven ondervinden hoe het is om doof te zijn. Bekir: Iedereen kreeg oordopjes, vette watten en een speciale koptelefoon. Toen ze niets meer hoorden, kregen ze de opdracht om in kleine groepjes een personeelsfeest te organiseren of een reisje met de hele familie. Voor de opdracht kregen ze 20 minuten. Daarin moesten ze een programma maken, een deelnemerslijst en een begroting. Omdat het heerlijk weer was, moesten ze de opdracht maken tijdens een korte wandeling door het bos. Dat heb ik bewust gedaan, zodat de deelnemers ook konden ervaren wat plots- en laatdoven verder nog missen. In dit geval bijvoorbeeld het fluiten van vogeltjes, het geritsel van bladeren; geluiden die voor horenden zo vanzelfsprekend zijn, dat ze er vaak niet eens bij stilstaan dat een dove dat moet missen. Begrijpen waarom het van belang is De deelnemers ondervonden tijdens de opdracht tegen welke communicatieproblemen doven aanlopen. Het is belangrijk om zelf een keer de irritatie, de machteloosheid te voelen omdat je het niet goed kunt volgen ondanks dat je daar erg je best voor doet. Dat je er last van hebt als mensen door elkaar Bekir Kiliç praten of je niet aankijken. Dat communiceren met horenden voor doven vermoeiend is omdat je je extra moet concentreren. Zeker als ze er bijvoorbeeld even niet aan denken je aan te kijken en duidelijk te articuleren. Als je zelf een keer ervaren hebt hoe dat is en wat het met je doet, begrijp je veel beter waarom het van belang is. Ervaren hoe het is om doof te zijn kan deel uitmaken van een training van GGMD of als workshop worden gegeven. Voor meer informatie: contact@ggmd.nl. Expositie met Veiling Tijdens het internationaal congres van de jubilerende Stichting Plots- en laatdoven van 27 t/m 29 maart 2014 te Egmond aan Zee, is er een expositie met veiling gepland van creatieve uitingen gemaakt door plots/laatdoven. Uit eerdere projecten in de afgelopen 25 jaar weten we dat er een behoorlijk aantal plots/laatdoven in hun vrije tijd, en sommigen ook beroepsmatig, creatief bezig is. Deelname aan deze expositie van creatieve uitingen zoals schilderijen tekeningen foto's - beeldhouwwerken keramiek - handwerk etc. staat open voor de donateurs van de Stichting Plots- en laatdoven. De spelregels zijn: - Per inzender maximaal twee creaties; - Inzendingen moeten op zijn laatst vrijdag 28 maart aanwezig zijn; - De veiling-verkoop aan de hoogste inschrijver, is op de laatste dag; - U zorgt zelf voor aan- en afvoer van de creaties; - Bij verkoop schenkt u de opbrengst geheel aan het Lex Scheffelfonds; - U bepaalt zelf de instap- of minimale prijs van uw creaties; - Meldt u zo spoedig mogelijk aan, uiterlijk tot 31 jan. 2014, bij ondergetekende, daarna krijgt u meer informatie. Wij hopen op uw enthousiasme en zijn zeer benieuwd! Aanmelden bij c.toonen@stichtingplotsdoven.nl De eerste creatie is binnen: sculptuur dirigent 11
Column van Cor Toonen - Optimisme Met deze column wil ik voortborduren op de vorige column Veerkracht. Optimisme is volgens mij een bepalende factor voor de menselijke veerkracht. Als ik met deze column begin is het buiten volop herfst. Tussen de buien door wandelde ik eenzaam langs de Maas, slechts met gezelschap van roerig maaswater, opwaaiende bladeren en meeuwen die in de lucht proberen te blijven. Alleen de wolken vieren hun onstuimig herfstfeest; ze voeren de ene bui na de andere aan en verdrijven deze ook weer. Net alsof ze de mens daar beneden opdracht geven voor oefeningen in optimisme, jezelf uitdagen dat er: na moedeloze somberheid, telkens weer ingrediënten voor optimisme gloren. Plots-Laatdoof worden en zijn draag je je verdere leven met je mee. Het is vaak een lang proces met veel angst en onzekerheid, het werkt nogal eens verlammend. Het zorgt voor gevoelens van machte- en moedeloosheid. Depressiviteit ligt op de loer, dan zit je snel in een fase van ontkenning waardoor de zo gewenste aanpassing met openingen naar nieuwe mogelijkheden wordt verduisterd. Als de regenwolken komen en blijven hangen, kan het optimisme ver weg zijn. Het is in je dan echt herfst! Optimisme als levensopdracht heb je in zekere mate nodig als je moet leven met een beperking zoals het plots-laatdoof zijn. Doorgaan in het vertrouwen dat na elke herfst weer een nieuwe lente komt. Die lentesignalen steeds opnieuw blijven zoeken is een kunst, waarbij het heel fijn is dat er naast optimisme ook medemensen zijn die je daarbij ondersteunen en stimuleren. Aan die medemensen moet ik intens denken bij mijn herfstwandeling langs de Maas. Dat heeft alles te maken met het keukentafelgesprek van deze week. Zat aan de koffiepraat bij de dochter van de anderhalf jaar geleden overleden vriend Bert. Een plotsdovenvriend vanaf het eerste uur dat ik in Bakkeveen aanschoof bij de plotsdovengroep in wording. Bert stond bekend als onvermoeibare strijder en voorganger voor het lotgenoten- contact. Kon het met iedereen goed vinden, de dames waren weg van hem en de heren zagen hem als een goedlachse vriend die naar buiten steeds optimisme uitstraalde. Achter de voordeur was het echter een ander verhaal, een verhaal van ontkenning van zijn doof zijn, miskenning van zijn vakmanschap, de bekende eenzaamheid te midden van zijn horende achterban, hunkering naar volwaardigheid, erbij mogen horen.etc. Daar spraken zijn dochter en ik over met conclusies van: Als we dit en dat geweten hadden als we dit maar eerder gedaan hadden als als Natuurlijk spraken we ook over de vele mooie kwaliteiten van haar vader en mijn mooie belevenissen met hem als vriend. Voor hem ging echt op dat hij optimisme als een - soms moeilijke - levensopdracht zag. Bert die tussen de wolken de zon wilde zien, tussen buitensluiting het welkom zijn, tussen afwijzing het omarmen. Dat was een worsteling voor hem die hij heel veel jaren in zijn eentje, te midden van horenden, moest trachten te volbrengen. Pas toen hij, via de themaweekends van de lotgenotengroep in Bakkeveen, inspiratie, erkenning en warme verbondenheid mocht ervaren, kreeg zijn optimisme echt een stevige basis. In een bezinningsperiodiek lees ik over optimisme: Een optimist laat zich niet meeslepen door omstandigheden die niet zijn te beïnvloeden. Maar weet dat er voor elk probleem een - begin van - een oplossing te vinden is en dat alleen de zoektocht naar die oplossing al inspireert. Klagende en mopperende mensen versterken elkaars ellende. Maar het omgekeerde is ook waar. Optimisme verbindt en maakt mensen blij. Het is een belangrijk ingrediënt voor een plezierig leven met elkaar. Dat verbindende meeslepen vinden wij terug in het lotgenotencontact dat zo n belangrijke rol speelt binnen de Stichting Plotsdoven. Wij staan op de drempel van een nieuw jaar, een bijzonder jaar voor de Plots-Laatdoven en Ernstig Slechthorenden van Nederland! De Stichting die zich zo vol optimisme jaar in jaar uit concentreert op de belangen en onderlinge contacten van zijn achterban bestaat dan vijfentwintig jaar. Ons vol optimisme laten meeslepen naar de toekomst vind ik een mooie uitdaging. En, optimisme werkt aanstekelijk, zelfs tot over de grens van dit leven. De kinderen van vriend Bert lieten in zijn grafsteen onderstaande tekst graveren: Bert en zijn Harem 12
Column van Michèle Meirlevede - Evenwicht Zoals bij vele lotgenoten is mijn lichamelijk evenwicht niet goed. Dit is al een behoorlijke tijd zo. Mijn ogen hebben grotendeels de taak van mijn evenwichtszenuw overgenomen. Dit wil zeggen dat ik best goed recht kan lopen, fietsen etc. als ik vóór me kijk. Wanneer ik hiervan afwijk, dan beweeg ik niet meer in rechte lijn, maar zigzag eerder als een echte zatlap! Dat is natuurlijk niet zo handig en best vervelend. Soms kan dit wel eens komisch zijn, maar dat is meer uitzondering. Toen ik nog werkte en vaak aan een bureau zat of recht stond, was het recht lopen bar slecht. Nu ik huisvrouw ben en een hond heb, oefen ik dus vaak met het lopen en gaat dit alweer stukken beter. Niet voor niks zegt men oefening baart kunst. Dit geldt vooral voor overdag. Bij avondval en nacht, wanneer het dus donker wordt of is, valt het recht lopen mij heel moeilijk. Ik zie dan niet zo denderend goed meer en dan kunnen mijn ogen de taak van het evenwichtsorgaan niet overnemen, lastig. Ik los dat dan op door een arm te geven aan mijn partner of metgezel. Ben je alleen, dan is een wandelstok of paraplu best handig. Fietsen lukt me ook best wel. Wanneer ik voel dat ik van de rechte lijn afwijk, dan trek ik aan m n stuur totdat ik weer een mooie rechte lijn vorm. Wanneer ik in een groep fiets, dan spreek ik op voorhand bepaalde handelingen af. Dit is niet alleen handig voor mezelf, maar ook voor de medefietsers minder gevaarlijk. Ten eerste zeg ik hen dat ik niet veel kan praten terwijl ik fiets. Hierdoor wijk ik TE veel naar links of rechts af en kan ik valpartijen veroorzaken. Hetzelfde geldt voor het kijken naar links of rechts. Schuin naar voor kijkend, kan best. Een schuine hoek van 45 graden kan, maar meer niet. Wil men stoppen, dan steekt men de rechterhand op, dan weet ik dat ik moet remmen. Wil een fietser mij passeren, dan maakt de fietser voor mij een kleine waaierbeweging met zijn/haar hand. Dan weet ik dat ik goed aan de rechterzijde van het fietspad of straat moet rijden. Ik heb weliswaar een spiegel aan mijn fietsstuur, maar daar kijk je nu ook niet continue in. Door te blijven wandelen en fietsen lukt het me best nog wel om me goed voort te bewegen. Ik hoop dat jullie met de hierboven vermelde tips wat kunnen. De ene dag gaat het beter dan de andere dag. Laat je niet van de kaart brengen als het dus niet zo best gaat bij aanvang. Oefening baart kunst en voor de rest moet je het gewoon DOEN is mijn advies. Misschien een goed voornemen voor 2014! Alvast succes en fijne feestdagen gewenst. In memoriam - Frouke Schouwstra 1948-2013 alles stroomt, niets blijft hetzelfde* Frouke was van medio 1990 tot begin 2000 cursusleidster op de Volkshogeschool Allardsoog Hunneschans. Na een kort ziekbed is ze op 13 november jl. overleden. Frouke was jarenlang onze inspirerende cursusleidster bij het themaweekend en de communicatieweken op de volkshogeschool Allardsoog in Bakkeveen en de Hunneschans in Uddel. Eerst samen met Wietse Venema, later alleen met twee ons als ondersteuning, als gastvrouw en gastheer. Een succesvolle organisatiewijze die ons stap voor stap leerde hoe je themaweekends op kon zetten, zodat we het later zelf konden gaan doen. Velen van ons hebben mooie herinneringen aan deze bevlogen mooie mens! Wij droegen Frouke op handen en zij ons! Toen wij haar in 2007 vroegen om een stukje te schrijven over haar ervaringen en belevenissen met onze groep, voor het themaweekend jubileumboek 25 jaar voor Elkaar", verwoordde zij dit in een elfje gedicht: Aandacht Altijd kijken Ogen Handen praten Beelden vullen de stilte Aandacht Frouke had tijdens de bijeenkomsten altijd veel aandacht voor iedereen! Wij zijn haar veel dank verschuldigd. Tijdens het 25ste themaweekend in 2008 in Bakkeveen, mochten wij haar nog als gast verwelkomen. Frouke, rust zacht *Heracles panta rei, Griekse wijsheid in de aanhef van de rouwadvertentie van Frouke 13
De SpraakZien-bril een jaar later door Barend Nieuwendijk (OorZaak) Bijna een jaar geleden werd door vier studentes aan de Universiteit Leiden een onderzoek uitgevoerd naar de SpraakZienbril. Zoals eerder in Plotsdoof beschreven, kan met het SpraakZien systeem gesproken woord live om worden gezet in tekst, die vervolgens als ondertiteling gelezen kan worden. Het onderzoek werd uitgevoerd onder auspiciën van de Stichting Plotsdoven, OorZaak en de Universiteit Leiden. Doel was te bekijken of de SpraakZien-bril daadwerkelijk het begrijpen van spraak voor slechthorende en dove proefpersonen verbetert. Ruim 25 dove en zwaar slechthorende personen werkten aan het onderzoek mee. Op de landelijke Plotsdovendag in mei van dit jaar presenteerden Michiel van Overbeek en Barend Nieuwendijk van het bedrijf OorZaak de resultaten. Resultaten Uit het onderzoek blijkt dat de proefpersonen met SpraakZien-bril veel meer woorden correct verstaan hadden (75%) vergeleken met het verstaan van woorden zonder bril (25% correct). Daarnaast werd duidelijk dat een veel hogere score kan worden gehaald als de spraakherkenning-software minder fouten maakt. In onderstaande tabel is zichtbaar gemaakt wat het effect van de SpraakZien bril is op de verstaanbaarheid. De proefpersonen waren erg enthousiast over de werking van de bril omdat ze ermee in staat worden gesteld weer goed gesprekken te kunnen voeren. De reacties leverden ook duidelijke verbeterpunten op, bijvoorbeeld met betrekking tot het draagcomfort van de bril, de helderheid van de letters en de gewenste snelheid van de weergave van de tekst. De verdere ontwikkeling De vorig jaar gebruikte laboratoriumopstelling voor het SpraakZiensysteem moet nog flink verbeterd worden. De apparatuur moet kleiner, de bril lichter en beter draagbaar, de software moet sneller de spraak verwerken, enzovoort. Om Michiel van Overbeek met SpraakZien bril dat te realiseren is OorZaak druk bezig met testen. Ook ontwikkelingen in de markt helpen daarbij, bijvoorbeeld met het beschikbaar komen van lichtere videobrillen. Bij Taalwetenschap van de Universiteit Leiden wordt door andere studenten verder onderzoek gedaan naar het verschil tussen de snelheid van verwerking van gesproken taal en de verwerking van gelezen tekst in de hersenen. Ook begripsaspecten worden vergeleken: in gesproken taal heeft de verstaander vaak niet veel moeite een slecht uitgesproken woord te begrijpen, terwijl dat bij het lezen veel lastiger is. Kennis hierover moet leiden tot praktische oplossingen die SpraakZien nog beter maken. Het ontwikkelen van een concept, dat zo eenvoudig lijkt, naar een kant-en-klaar product kost dus veel tijd en inspanning. Met het beschikbaar komen van nieuwe brilmodellen en betere spraaksoftware verwachten Michiel van Overbeek en Barend Nieuwendijk dat medio 2014 een verbeterd proefmodel beschikbaar is. Over de termijn waarop de SpraakZien bril te koop zal zijn durven ze nog geen uitspraak te doen. Veel belangstelling Ondertussen is de belangstelling voor SpraakZien onverminderd groot. Werd SpraakZien in het voorjaar in tal van kranten en programma s besproken, inmiddels is het concept ook doorgedrongen tot het Beste Idee van Nederland. De NRC van zaterdag 16 november 2013 publiceerde een bloemlezing van de beste ideeën van Nederland. Aan 100 wetenschappers, journalisten en kunstenaars werd gevraagd wat zij het beste idee van 2013 vinden. En ja, de SpraakZien bril is één van die ideeën. Daar zijn we best trots op. 14
Vooraankondiging: Eén der jubileumactiviteiten Dineren bij jou thuis of in de buurt Volgend jaar, 23 maart 2014, bestaat de Stichting Plotsdoven 25 jaar. Een bewogen tijd met alles wat er in zo n periode kan gebeuren ligt dan achter ons. Goed om daar bij stil te staan of om lekker bij te zitten, wat te drinken, te eten. Dat in een kleine groep bekenden of onbekende lotgenoten, met of zonder partner, bij je zelf thuis of in de buurt. De Stichting Plots- en laatdoven wil nog dichterbij je komen, zelfs in je huiskamer. Daarvoor hebben we door het gehele land een aantal mensen nodig die één keer hun huiskamer en keuken ter beschikking willen stellen om donateurs/lotgenoten thuis te ontvangen. Wat is het plan? Het doel is om elkaar in een kleine groep beter te leren kennen. Velen van ons weten niet wie er bij hun in de buurt wonen. Door in een ontspannen sfeer bij elkaar te komen, kun je hier verandering in brengen. Het diner zal altijd op een zaterdag of zondag plaatsvinden. Per diner kunnen zich maximaal 8 mensen, minimaal 6, inclusief de eigenaar(s) van de huiskamer, inschrijven. De activiteit is een geheel verzorgd diner dat ter plekke door een jonge dove beroepskok en zijn vrouw wordt bereid. De gasten betalen een bedrag van 25 per persoon voor een 4 gangen diner. Drank brengen ze zelf mee. De gastheer en/of mevrouw behoeven in principe niets te doen. De kok verzorgt alles tot en met de afwas. Hij en zijn vrouw, die assisteert, maken uiteraard gebruik van de keuken waarin een oven aanwezig dient te zijn. De Stichting Plotsdoven betaalt de reiskosten voor de kok. Het is natuurlijk prettig als er een schrijf- en/of NmG-tolk bij is. De tolkuren graag zoveel mogelijk op privé uren aanvragen. We willen hier in april 2014 mee starten en stoppen in november 2014. De organisatie ligt in handen bij Peter Raggers, waar je je ook kunt aanmelden als gastheer/vrouw of als gast. Graag onder vermelding van naam en adres en in welke maand het het beste uitkomt. We zijn er via deze Plotsdoof wat vroeg mee, maar dat is nodig voor de organisatie. Opgeven: voorzitter@stichtingplotsdoven.nl ZET JE NAAMGEBAAR OP WWW.NAAMGEBAREN.NL Je naamgebaar is nergens vastgelegd. Daar komt nu verandering in. Op www.naamgebaren.nl kun je met een filmpje je naamgebaar vastleggen. Bij je geboorte is je naam vastgelegd bij de burgerlijke stand. Je naamgebaar niet, dat is jammer, omdat je naamgebaar net zo goed bij jou hoort. Daarom heeft GGMD voor Doven en Slechthorenden een website gemaakt waarop je je naamgebaar kunt vastleggen. Maak een filmpje van je naamgebaar, plaats het op YouTube en vul het formulier op de website in. Op www.naamgebaren.nl lees je hoe je dat doet. Je kunt op naamgebaren.nl ook het naamgebaar van andere mensen opzoeken. Doe mee! Zet je naamgebaar op www. naamgebaren.nl. 15
Beter door de dag met een gehoor beperking Het NC PLD (Nederlands Centrum voor Plots- en LaatDoofheid) maakt deel uit van GGMD voor Doven en Slechthorenden. Bij GGMD werken specialisten gehoorverlies. Vakmensen die de gevolgen van plots- en laatdoofheid kennen én met u kunnen communiceren. Het NC PLD helpt u met: informatie en advies over hulpmiddelen en voorzieningen training Leven met plots- en laatdoofheid communicatietrainingen zoals spraakafzien en NmG (Nederlands ondersteund met gebaren) loopbaanbegeleiding individuele hulpverlening NC PLD Telefoon 0800-337 46 67 (gratis) Teksttelefoon 0800-337 48 57 (gratis) Sms 06-10 908 606 E-mail contact@ggmd.nl Chat contact@ggmd.nl (via (Windows Live) Messenger / MSN) www.ggmd.nl Heeft u hulp nodig? Aarzel niet en meld u aan. Na aanmelding bespreekt een specialist gehoorverlies uw hulpvraag met u. Vervolgens beslist u samen welke hulpverlening daar voor u het beste bij past. Indien gewenst is bij de gesprekken een gebaren- of schrijftolk aanwezig. Geestelijke Gezondheidszorg en Maatschappelijke Dienstverlening voor doven en slechthorenden 16
Wel of niet zichtbaar (plots/laat)doof door Cor Toonen Zichtbaar (plots/laat)doof zijn is dat niet een beetje overdreven? Tja, iedereen heeft er zijn mening over. Sinds ik nevenstaande button op mijn jasjes draag merk ik niets van negatieve reacties, in tegendeel. Als ik aan de beurt ben bij Bakker Bart is het gehaaste gemompel vervangen door rustig en duidelijk articuleren en men controleert het aantal altijd met de bekende vingergebaartjes van een, twee, vijf of Bij de kapper geen gemompel als er onderbroken moet worden voor een telefoontje, het wordt duidelijk aangegeven met het bekende telefoongebaar. Op de markt ook al het fijne verschil van gehaastheid naar inlevend inspelen op mijn communicatie behoefte. Zelfs bij familiebijeenkomsten gaan de wenkbrauwen even omhoog als ik binnenkom en ze naar de button kijken, dan merk ik ook daar de fijne nuances van het erbij horen. Zichtbaar (plots/laat)doof creëert duidelijk spontane inleving, gezellig toch! Lotgenoot KH heeft in de nazomer, tijdens zijn rugzakvakantie in Griekenland, het Beperkt Horen symbool bordje op zijn rugzak gebruikt met goed effect. Draaiduizeligheid door Marja Bouma Voorafgaand aan het doof worden - ik was toen 8 jaar - had ik heftige aanvallen van draaiduizeligheid. De huisarts kon niets vinden. De aanvallen kwamen alleen als ik veel bewoog, bijvoorbeeld bij gym. Normaal lopen en fietsen ging prima. Toen ik eenmaal totaal doof was bleven de aanvallen komen, vaak zonder echte aanleiding. Meestal begon het als een niet goed afgesteld televisiebeeld dat heen en weer beweegt en was ik licht misselijk. Door met mijn ogen dicht te zitten en extra veel te slapen hield het op. Als ik dat niet deed ging het over in zware aanvallen, dan wist ik niet meer wat onder of boven was en voelde ik me ontzettend beroerd. Deze draaiduizeligheid ging gepaard met overgeven en overgevoeligheid voor licht. De enige oplossing was om op bed blijven liggen tot het over was, want staan of lopen ging onmogelijk. Helaas kon zo n zware aanval ook uit het niets beginnen, alsof ergens in mijn hersenen een schakelaar overgehaald werd die kortsluiting veroorzaakte. Tussendoor kon ik gewoon lopen en fietsen, zelfs in het donker had en heb ik geen evenwichtsproblemen. Vreemd. Het beïnvloedde mijn leven sterk: steeds op je hoede zijn en niet te veel hooi op je vork nemen. Aan de andere kant liet ik me er niet van af houden om alleen op pad te gaan. Angstig worden helpt ook niet. Leuk idee voor de NS: een gebarencoupé Maar wonderlijk: sinds ik negen jaar geleden een CI kreeg, zijn de aanvallen vrijwel totaal verdwenen. Achteraf denk ik te weten wat er al die jaren aan de hand was: doordat mijn evenwichtsorgaan en slakkenhuis kapot zijn, moesten mijn ogen elke dag een drie-voudige taak verrichten: kijken, horen en evenwicht helpen bewaren - samen met mijn spieren. M n ogen raakten daardoor voortdurend overbelast. De draaiduizeligheid werkte als een soort beschermingsmechanisme, het dwong me mijn ogen rust te geven. Ik ben benieuwd of er meer plots- en laatdoven zijn die deze ervaring hebben. 17
Ootmarsum zien en je 65ste verjaardag vieren door Ineke Scheffel Heb echt overwogen of ik dit jaar wel of niet naar het 12de vrije weekend zou gaan, want dit jaar werd ik in dit weekend, georganiseerd door Jan-Maarten en Françoise van Dongen, tenslotte 65 en thuis heb ik toch ook een fervente aanhang van man en kinderen. Heb hen al in een heel vroeg stadium gevraagd of ze het erg zouden vinden als ik m n verjaardag later zou vieren. Nee dus Toen ik dat wist, heb ik me meteen opgegeven en daar heb ik geen moment spijt van gehad. Ten eerste hadden we prachtig mooi weer, niet warm, maar daar kun je je naar kleden. Voorts een leuk en gezellig familiehotel, leuk stadje en uiteraard een oergezellige familie Lotgenoot. Je weet meteen vanaf het eerste moment dat je elkaar ziet dat het weer klikt. Ga verder niet over het weekend schrijven, want denk/hoop dat dat door een andere deelnemer zal worden gedaan. Wel ga ik over iets onvergetelijks schrijven en wel zondag de 29ste september 2013: Ien wordt 65. s Morgens al op de kamer, die ik zoals gewoonlijk deelde met Leontien, werd ik door Truus en Georgie al in het zonnetje gezet met vrolijk gekleurde slingers voor om m n hals en een feesthoedje. Op de deur een kartonnen bord met 65 erop. Bij het ontbijt werd ik aan een ontbijttafel gezet met versierde stoel en droegen Georgie, Leontien en Truus een 65-gedicht voor, gemaakt door één van mijn oudste lotgenoten en 'maatje-voor-altijd' Cor. Te gek voor woorden dus. Ik weet me dan ook nooit echt een houding te geven op zulke momenten, maar het was geweldig. Meerdere foto s gemaakt binnen en buiten door opnieuw Cor. De dag die volgde was een leuke, gezellige en leerzame dag o.a. bij het openluchtmuseum van Ootmarsum. s Avonds had ik, al van te voren, voor de gezelligheid en ook wel een beetje om m n verjaardag te vieren, gebak besteld bij de hotelleiding. Dus kwamen we bij elkaar in een gezellige ruimte om met elkaar koffie te drinken maar opnieuw viel m n mond zowat open. Alles was versierd, ook uiteraard m n stoel weer en ik moest in het midden gaan zitten alwaar ik cadeautjes en bloemen kreeg. Klapstuk werd het liedje van Toon Hermans (dat ik na enige zinnen herkende) "24 rozen voor jou" omgezet door, wie anders?, Cor in "65 rozen voor jou" en dat prachtig ver/getolkt werd in gebaren door Ineke Luttik. Het was ontzettend moeilijk om niet te gaan huilen, maar aangezien ik geen traanvocht heb, dacht ik dat zien ze toch niet. Jammer genoeg geeft m n hoofd dan een iets rodere kleur aan dan anders en ja aan extra slikken ontkom je niet. Toch was dit nog niet genoeg en kreeg ik ook nog een geweldige voorstelling van het aanwezige gebarenkoor. Jullie zullen denkelijk nu wel begrijpen dat dit iets geweldigs is geweest en dat dit zo zeker als wat vermeld dient te worden, want zoiets kan alleen maar georganiseerd worden door vrienden. Vrienden die elkaars lotgenoten zijn en elkaar nodig hebben en steunen maar die ook tot een heleboel gezelligheid en plezier in staat zijn! Hartstikke bedankt iedereen voor mijn onvergetelijke 65ste verjaardag!!! Ootmarsum in het bonte Twente vind de zoeker een rijk verleden in en om het siepelstadje Ootmarsum in het groen Dinkelland komt de jachtige mens tot rust in en om het kunstminnende stadje Ootmarsum in het weidse Heuvelland geniet de wandelaar van de stilte in en om het oude stadje Ootmarsum in het rijke Sagenland geniet de luisteraar van sterke verhalen in en om het traditietrouwe stadje Ootmarsum Ootmarsum is Twente Dinkelland Heuvelland Sagenland Roc Andreas in Ootmarsum 18
De Gelderhorst Nieuwe restaurant Het Gulle Gebaar geopend Het nieuwe restaurant, de keuken en de hal zijn donderdag 28 november feestelijk geopend. Maandag 2 december is het officieel in gebruik genomen. Het is nog niet bekend wanneer het gebaren restaurant weer van start gaat. Houdt u daarvoor de website in de gaten: www.gelderhorst.nl De Gelderhorst is het landelijk centrum voor oudere Doven. Wij zijn een jong en dynamisch centrum en bieden huisvesting, zorg, verpleging en dienstverlening aan oudere Doven. Tevens verhuren we 81 appartementen aan oudere Doven voor zelfstandig wonen. De Gelderhorst organiseert ook dagrecreatie in: Ede, Rotterdam, Dordrecht, Eindhoven, Zoetermeer, Soesterberg, Hoogeveen, Heerhugowaard en Leiden. De Gelderhorst, Landelijk centrum voor oudere Doven - Willy Brandtlaan 40-6716 RK EDE Telefoon 0318-698100 - Fax 0318-698120 - Teksttelefoon 0318-698130 info@gelderhorst.nl - www.gelderhorst.nl 19
Snelstartmenu fonetisch woordenboek voor smartphone / tablet Op de website van de Stichting Plotsdoven staat een fonetisch woordenboek waar je kunt checken hoe woorden nu eigenlijk uitgesproken moeten worden. Sinds kort kun je een snelkoppeling plaatsen op je tablet of smartphone zodat je het woordenboek overal snel kunt raadplegen, in schermvullend alfabet menu. Ga naar: http://stichtingplotsdoven.nl/fonetisch_woordenboek/snelstartmenu.php Dan kom je op de homepage van het Fonetisch Woordenboek. Maak een snelkoppeling aan op het bureaublad van je smartphone of tablet. Weet je nog niet hoe je dat moet doen? Zorg eerst dat je op de betreffende pagina bent. Op je smartphone of tablet zit een 'opties' knop. Daar kun je de mogelijkheid vinden om een snelkoppeling aan te maken. www.hoortoestelbatterijen.nl Nu goedkope hoortoestelbatterijen via internet vanaf 1.39 euro per blister van 6 stuks (ook voor CI) BatterijTotaal vanaf 1,39 euro Rayovac vanaf 2,49 euro Power One vanaf 2,49 euro Voordelen via internet: - Uw bestelling wordt gratis verzonden - binnen 48 uur bij u op de mat - betalen na ontvangst (geen risico) - niet goed: geld terug garantie Probeert u het eens! U zult er geen spijt van hebben. Ook voor cochleair implantaat (o.a. Power One Ci-batterijen) 20