Drie pillen, twaalf uur werken

26 coververhaal WWW.INTERMEDIAIR.NL Drie pillen, twaalf uur werken seen nacht op hersendoping Door mijn ervaringen in de afgelopen twaalf uur weet ik dat de witte capsules me binnen een uur weer wakker en alert kunnen maken. Nog één keer lees ik de bijsluiter van het middel. Modafinil 100 mg PCH is goedgekeurd voor de behandeling van overdreven slaperigheid overdag in verband met een ernstige slaapstoornis die narcolepsie genoemd wordt. Van een slaapstoornis heb ik geen last. Ik heb dit artikel geschreven onder invloed van Modafinil, omdat ik nieuwsgierig was naar de gunstige bijwerkingen die worden toegeschreven aan het medicijn. Modafinil kwam in EEN NACHTJE DOORWERKENKOST WEINIG MOEITE NA HET SLIKKENVAN DE COGNITIEVE VERSTERKER MODAFINIL, MERKTE REDACTEUR DENNIS RIJNVIS. MAAR WELKE BIJWERKINGEN EN BEZWAREN KLEVEN ER AAN DIT SOORT HERSENDOPING. Tekst Dennis Rijnvis Illustratie Leendert Masselink chrijven onder invloed, het moet een eenmalig experiment blijven. Dat heb ik van tevoren met mezelf afgesproken. Maar als ik vermoeid plaatsneem achter mijn bureau en een strip met pillen uit mijn tas haal, twijfel ik toch even. Mijn hoofd bonkt en ik kan mijn ogen nauwelijks openhouden. Je koopt in feite wat extra tijd waarin je goed kunt functioneren 1998 op de markt als narcolepsiemedicijn, maar wordt steeds vaker gebruikt als een zogenaamde cognitieve versterker. Oftewel: een medicijn dat de prestaties van de hersenen bij gezonde mensen kan verbeteren. Amerikaanse wetenschappers melden deze maand in het wetenschappelijk tijdschrift Annals of Surgery dat doktoren tijdens een nachtje overwerk onverminderd alert blijven wanneer ze onder invloed zijn van Modafinil. Ze zouden ook beter vooruit plannen en minder impulsieve beslissingen nemen dan vermoeide collega s die het middel niet slikken. Geïnspireerd door het onderzoek nam ik de avond voordat ik aan dit artikel begon rond tien uur twee capsules in met een slok water. Al snel begon het middel te werken. Ik merkte dat mijn gedachten niet meer werden vertroebeld door slaperigheid zoals eerder op de avond. Mijn brein leek plotseling net zo fi t als overdag. De rest van mijn lichaam gaf wel signalen van vermoeidheid. Zo kreeg ik rond een uur s nachts warme oren en begonnen sommige spieren te zeuren. Maar ik had totaal geen moeite meer om me op het schrijven te concentreren. De vraag is alleen: heb ik echt de effecten van Modafinil ervaren, of zorgden alle positieve berichten die ik over het

WWW.INTERMEDIAIR.NL coververhaal 27

28 coververhaal WWW.INTERMEDIAIR.NL Een keer een pilletje innemen is natuurlijk makkelijker voor een chirurg of piloot dan zes koppen koff ie achteroverslaan middel had gelezen voor een placeboeffect? Berend Olivier, hoogleraar farmacologie aan de Universiteit van Utrecht, kan dat beter inschatten. Modafinil houdt je wakker, dat is zeker, zegt hij. Het zorgt in je hersenen voor een toename van dopamine, een neurotransmitter die je alerter maakt. Hersencellen geven deze stof de hele dag door af. Normaal gesproken blijft de hoeveelheid in balans doordat vrijgekomen dopamine na een tijdje weer wordt opgenomen in de cellen. Modafinil voorkomt die heropname door een eiwit in de celwand te blokkeren. Daardoor wordt de dosis dopamine in het brein veel groter, zodat je langer wakker en alert blijft. Het medicijn kan volgens Olivier nuttig zijn bij het halen van deadlines. Je koopt in feite wat extra tijd waarin je goed kunt functioneren. Je kunt bijvoorbeeld tot diep in de nacht alert blijven bij het leren van een tentamen, of een nacht overwerken. Het Britse natuurwetenschappelijk tijdschrift Nature hield onlangs een enquête over het gebruik van breindoping. Van de 1.600 anoniem ondervraagden (voornamelijk Europese academici) gaf twintig procent aan wel eens een stimulerend middel in te nemen. Modafinil werd vaak genoemd. Maar ook middelen als Ritalin (een bekend adhd-medicijn dat ook de concentratie van gezonde mensen zou verbeteren) en bètablokkers (pillen tegen hoge bloeddruk die ook stressverschijnselen onderdrukken) bleken populair. Modafinil is in Nederland alleen op recept verkrijgbaar voor narcolepsiepatiënten. Ik moest een bevriende wetenschapper inschakelen om een doosje van twaalf pillen te bemachtigen. Maar bètablokkers worden soms wel door huisartsen voorgeschreven tegen stress. In mei, tijdens de examenperiode op middelbare scholen, meldde de stichting Farmaceutische Kengetallen een stijging van dertig procent in de vraag naar bètablokkers. Een bescheiden steekproef van de Erasmus Universiteit onder economiestudenten in Rotterdam, Amsterdam, Utrecht en Nyenrode wees in 2009 uit dat zeven procent wel eens experimenteerde met Ritalin (meestal geleend van adhd ers) om beter te kunnen studeren. Experiment Mijn eigen experiment met hersendoping verliep urenlang voorspoedig. Ik zat om twee uur nog steeds geconcentreerd te werken. Behoefte om naar bed te gaan, had ik niet. Slapen leek bijna iets overbodigs. Ook mijn zelfvertrouwen was groter dan anders. Ik begin wel vaker iets te laat aan artikelen. Maar waar ik me tijdens een nachtje doorschrijven normaal gesproken afvraag of de kwaliteit van mijn werk er niet onder zal lijden, had ik nu geen twijfels. Misschien was ik zelfs wel scherper dan overdag. Een Brits onderzoek uit 2005 suggereert dat Modafinil niet alleen de nadelige effecten van een slaaptekort teniet doet, maar de hersenen ook op andere manieren stimuleert. De onderzoekers van King s College in Londen onderwierpen honderd uitgeruste en gezonde proefpersonen aan een cognitieve test na inname van 100 milligram Modafinil. Een andere groep mensen maakte dezelfde test zonder het medicijn. De deelnemers die Modafinil hadden geslikt, presteerden vooral beter bij geheugentaken. Zo konden ze grote getallen gemakkelijker onthouden en reproduceren. Ook hun verbale kortetermijngeheugen leek een impuls te krijgen. Olivier betwijfelt of Modafinil invloed heeft op andere hersenfuncties dan alertheid. Sommige wetenschappers vermoeden wel dat het niet alleen uitwerking heeft op de aanmaak van dopamine, maar ook op de neurotransmitters noradrenaline en sero- RITALIN Welke cognitieve versterkerszijn populair? Ritalin (genoemd door 62 procent van de gebruikers) Moda inil (44 procent) Betablokkers (15 procent) BRON: NATURE OP RECEPT Hoe komen gebruikers wereldwijd aan hersendoping? - Op recept (52 procent van de gebruikers) - Bestellen via internet (32 procent) - Zonder recept in drogist of apotheek (16 procent) BRON: NATURE JETLAG De meest genoemde redenen voor het gebruik van breindoping is het verbeteren van de concentratie tijdens het werk. Ook bij het bestrijden van jetlags grijpen veel mensen naar cognitieve versterkers. BRON: NATURE LEGER Moda inil is door het Amerikaanse leger goedgekeurd voor gebruik tijdens missies van straaljagerpiloten. In Nederland deed TNO in 2004 onderzoek voor

WWW.INTERMEDIAIR.NL coververhaal 29 tonine in het brein. Maar het gaat mij te ver om te zeggen dat je er een beter geheugen van krijgt of zelfs slimmer wordt. Die hersenfuncties zijn maar zeer los gerelateerd aan de systemen die Modafinil eventueel beïnvloedt. Ik geloof dat bijna honderd procent van het effect van Modafinil kan worden verklaard door dopamine en dus verhoogde alertheid. En zelfs die alertheid wordt volgens Olivier vaak overdreven. Zelf heb ik Modafinil nooit gebruikt, maar ik schat in dat een paar koppen sterke koffie net zo goed kunnen werken. Als je iemand die in zijn leven nog nooit koffie heeft gedronken twee koppen sterke espresso geeft, is hij ook klaarwakker. Het is wel zo dat een keer een pilletje innemen natuurlijk makkelijker is voor een chirurg of piloot dan zes koppen koffie achteroverslaan. Bijwerkingen Rond half drie s nachts bekroop me het gevoel dat de Modafinil uitgewerkt raakte. Even twijfelde ik. Maar uiteindelijk drukte ik een derde tablet uit de strip. Nog honderd milligram kon vast geen kwaad, vertelde ik mezelf. Al snel ebde de vermoeidheid weer weg. Wel kreeg ik een beetje last van spierpijn op mijn borst. Het innemen van die derde pil was volgens Olivier geen De vraag is of je wetenschappers of mensen in het bedrijfsleven ook kunt verbieden om cognitieve versterkers te gebruiken goed idee. Na een aantal uren raak je langzaam gewend aan een stof. Dan denk je dat de pil is uitgewerkt, terwijl dat nog niet zo is. Modafinil blijft zeker zes tot zeven uur werken. Als je al eerder een vervolgpil neemt, heb je natuurlijk kans dat je meer last krijgt van bijwerkingen. Spierpijn is er daar een van. Bij gebruik op de lange termijn, loop je volgens de hoogleraar zelfs het risico op een veel gevaarlijker bijeffect: verslaving. De aanmaak van dopamine werkt in op het beloningssysteem van de hersenen. Als je het brein langdurig op die manier stimuleert, wordt het minder gevoelig voor de stof. Je gaat dan steeds hogere doseringen nemen. En wanneer je stopt met het middel, krijg je ontwenningsverschijnselen. In zekere zin word je er dan afhankelijk van. Aangezien ik Modafinil zelf pas voor de eerste keer heb ingenomen, probeer ik in contact te komen regelmatige gebruikers. Hoe ervaren zij de effecten? Mensen die op internetfora aangeven dat ze wel eens Ritalin of Modafinil gebruiken, reppen niet van de bijwerkingen op lange termijn. Als ik ze een persoonlijk bericht stuur, houden de meesten de boot af. Ze reageren niet of geven aan niet mee te willen werken. Alleen een Amerikaanse professor in de psychiatrie stuurt een wat uitgebreider mailtje terug. Zijn naam is Phil Harvey, hij is als psycholoog verbonden aan de Universiteit van Emory in Atlanta. Ik gebruik Modafinil wel eens als ik na een lange vlucht nog een presentatie moet geven, zegt hij. Het houdt me wakker, meer niet. Het is niet zo dat ik hele nachten opblijf om de Nobelprijs ermee te winnen. Ik wil er liever niet over worden geïnterviewd. Taboe Blijkbaar is het nog een taboe om over gebruik van cognitieve versterkers te praten. Maar doet het iets af aan je prestaties als je langer doorwerkt of zelfs beter werk aflevert met behulp van pillen? Dat is een van de vraagstukken waarmee Maartje Schermer zich bezig houdt aan het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. Haar volledige titel: hoogleraar fi losofie van de geneeskunde en maakbaarheid van de mens. In de sport is er een dopinglijst met verboden middelen, maar de vraag is of je wetenschappers of mensen in het bedrijfsleven ook kunt verbieden om cognitieve versterkers te gebruiken, zegt ze. Nu zijn de effecten van middelen als Modafinil en Ritalin nog beperkt. Maar als maatschappij moe- het Nederlandse leger KAUWEN Onderzoekers van de Universiteit van GEEN VLEUGELS Amerikaanse wetenschappers TESTIKELS Het gerucht gaat dat een van de naar het effecten van Northumbria hebben ontdekt dat mensen van Elon University vergeleken hoofdbestanddelen van Red Bull, het medicijn. Het is tijdens het kauwen van kauwgum 23 procent tot in 2009 de prestaties van vermoeide taurine, wordt gewonnen uit testikels van niet bekend of Neder- 36 beter presteren bij geheugentestjes dan nor- studenten voor en na het drinken van stieren. Dit klopt niet. De stof werd in 1827 landse militairen het maal. Het is nog onduidelijk op welke manier de RedBull. Ze vonden geen enkel verschil weliswaar voor het eerst geïsoleerd uit middel inmiddels ge- hersenen precies worden beïnvloed. Vooral de in hun concentratievermogen en reac- stierenballen, maar inmiddels wordt tau- bruiken. activiteit in de hippocampus neemt toe. tiesnelheid. rine op kunstmatige wijze gefabriceerd.

WWW.INTERMEDIAIR.NL coververhaal 31 ten we ook serieus nadenken over de mogelijkheid dat er ooit wel een pil op de markt komt die mensen echt een intellectuele voorsprong geeft. Schermer denkt dat hersendoping de samenleving in theorie behoorlijk kan veranderen. Ik denk dat je zou moeten voorkomen dat er een tweedeling ontstaat tussen hen die toegang hebben tot deze middelen en mensen die het niet kunnen betalen. Misschien zou je breindoping wel gratis moeten verstrekken. Aan de andere kant moet het natuurlijk wel een vrije keuze blijven om een medicijn te nemen. Je wilt voorkomen dat bedrijven werknemers gaan dwingen bepaalde middelen te slikken. Ook is het de vraag of je ouders zomaar moet toestaan om cognitieve versterkers aan hun kinderen te geven. Volgens Berend Olivier zijn zulke discussies voorlopig echter niet aan de orde. Hij wijst op regelgeving van de registratiecommissies voor geneesmiddelen in zowel Europa (de EMA) als Amerika (de FDA). De instanties staan alleen de ontwikkeling en promotie toe van medicijnen die zijn ontwikkeld voor de behandeling van specifieke ziektes. Al deze aandoeningen zijn omschreven in handboeken. Zo mag Modafinil officieel alleen worden gebruikt tegen narcolepsie, dat wordt gekenmerkt in DSM-IV, het handboek voor psychische ziektes. Toen de Amerikaanse producent van Modafinil Cephalon in 2007 in promotiemateriaal suggereerde dat de pil ook zou kunnen helpen tegen algemene vermoeidheid, legde de FDA het bedrijf een boete van 425 miljoen dollar op. Het ontwikkelen van een cognitieve versterker is simpelweg illegaal, zegt Olivier. Het kan natuurlijk wel gebeuren dat een medicijn dat je ontwikkelt tegen cognitieve stoornissen per ongeluk ook een goede uitwerking blijkt hebben op de intelligentie van gezonde mensen. De verleiding zou dan groot zijn om het te gaan gebruiken. Maar persoonlijk denk ik dat de menselijke hersenen vrij optimaal zijn geëvolueerd. Misschien is het wel mogelijk om bepaalde functies zoals het geheugen nog verder te verbeteren, maar de kans op negatieve bijwerkingen is dan ook groot. Stel dat je geheugen bijvoorbeeld zo goed wordt dat je bijna niets vergeet. Dan zou je ook allerlei trauma s oplopen. Dat wil je helemaal niet. Schaapjes tellen Met de vervelendste kortetermijnbijwerking kreeg ik te maken toen ik om Stel dat je geheugen bijvoorbeeld zo goed wordt dat je bijna niets vergeet. Dan zou je ook allerlei trauma s oplopen. Dat wil je helemaal niet half vijf naar bed ging: slapeloosheid. Steeds als ik mijn ogen dichtkneep, hoorde ik mijn hart kloppen. Mijn lichaam voelde aan alsof ik net en stuk had hardgelopen een nog vol adrenaline zat. Na twee uur draaien, woelen, lezen en schaapjes tellen, besluit ik maar gewoon op te staan en naar de redactie te gaan. Uiteindelijk kun je slaap natuurlijk niet vervangen met een middel als Modafinil, zegt Olivier. Je betaalt de volgende dag gewoon de prijs. Ik kan me voorstellen dat het voor een nachtje doorhalen handig kan zijn om een pil in te nemen, maar als je de dag daarna fi t wilt zijn moet je er weer een nemen. En dat is niet aan te raden. Ik kijk naar de klok die op de redactie hangt: het is pas tien uur s ochtends. In de strip op mijn bureau zitten nog zeven pillen. Genoeg om de vermoeidheid te verdrijven en rest van de werkweek door te komen. Maar bij het vooruitzicht van nog een paar slapeloze nachten, weersta ik die verleiding. Toch belanden de pillen niet in de prullenbak, maar in mijn bureaula. Voor als ik weer eens te laat aan een artikel begin. DENNIS.RIJNVIS INTERMEDIAIR.NL LIMITLESS De ilm Limitless (met Robert de Niro en Bradley Cooper) die in maart van dit jaar uitkwam, draait om hersendoping. Volgens het plot maken mensen maar gebruik van 20 procent van hun hersenvermogen. De hoofdpersoon krijgt de beschikking over een pil waarmee hij zijn brein voor de volle 100 procent kan benutten. 20 PROCENT? ONZIN Wetenschappelijk gezien klopt er weinig van de ilm Limitless. Het is niet zo dat we maar een deel van onze hersenen gebruiken, verklaart de Amerikaanse neuroloog Barry Gordon in het tijdschrift Scienti ic American. Uit onderzoek blijkt dat zo ongeveer elk gebied in onze hersenen op elk moment van de dag actief is. HOOFDKAPJE Onderzoekers aan de Universiteit van Sydney werken aan een hoofdkapje dat de creativiteit moet bevorderen. Het kapje moet de hersenactiviteit in de linkerhersenhelft onderdrukken met magnetisme. Daardoor zou volgens projectleiderallansnyderdemeercreatieve rechterhersenhelft de overhand krijgen.