2. KOPLOPER IN DUURZAAMHEID Dit is de eeuw van het veranderende wereldklimaat. We nemen onze verantwoordelijkheid: no time to waste. Duurzaamheid en een circulaire economie, daar maken we ons sterk voor. Alle afval wordt grondstof. We zorgen ervoor dat materialen vele levens kunnen hebben. Daarmee verbeteren we het milieu, dragen we bij aan zinvolle werkgelegenheid en versterken we de economie. Deze 'circulaire economie' raakt alle aspecten van ons dagelijks leven. Er komt een apart programma Circulaire Economie. Biobased Economy is een onderdeel van dit programma. Drie onderwerpen willen we benadrukken: - We zijn vóór een landbouw die bijdraagt aan gezond voedsel, een vruchtbare bodem en verrijking van landschap en natuur. - We zijn vóór een energievoorziening zonder uitstoot van broeikasgassen, die betaalbaar is en werkgelegenheid versterkt. - We zijn vóór woningen en bedrijven waarin we investeren in energiebesparing en efficiëntie, zodat we meer werkgelegenheid en een sterkere economie krijgen. 2.1 VOORTZETTING PROGRAMMA ENERGIE- TRANSITIE Duurzame ontwikkeling wordt dé banenmotor voor Gelderland. Gelderse burgers en bedrijven besteden gezamenlijk jaarlijks zes miljard euro aan hun energierekening. Die zetten we om in investeringen op het gebied van energiebesparing, innovatie en duurzaam renoveren. Daarvoor verscherpt de provincie het programma voor energietransitie programma. Ze doet dat samen met gemeenten, bedrijven, onderwijs- en onderzoeksinstellingen en burgerinitiatieven. De doelstelling is drieledig: - 3% energiebesparing per jaar, - 20% hernieuwbare energie in 2020, - uitbouw van GreenTech Alliances als cluster van milieu enenergiebedrijven. Dit is een enorme inspanning. De provincie faciliteert de regio's met het opzetten van routekaarten naar een klimaatneutrale samenleving. Op basis van deze routekaarten kunnen de regio's en gemeenten een goed onderbouwd plan neerzetten op het gebied van energiebesparing, hernieuwbare energie en innovatie. 2.2 BESTAANDE BOUW De provincie gaat een ambitieus renovatieplan uitrollen, dat ertoe leidt dat de grote meerderheid van de Gelderse woningen in 2030 geen of een heel kleine energierekening hebben. Daarvoor maken we afspraken met alle gemeenten, de belangrijkste betrokken bedrijven (zoals bouwers en installateurs), onderwijsinstellingen (voor opleiding en certificering), maatschappelijke organisaties (zoals lokale energiecoöperaties) en financiële instellingen (waaronder PPM Oost). In 2020 dient de helft van de Gelderse woningen aangepakt te zijn. In 2050 is de hele Gelderse gebouwde omgeving energieneutraal. Dit leidt tot versterking van de werkgelegenheid in alle regio's, tot lagere woonlasten, tot hoger wooncomfort en natuurlijk tot verlaagde CO2 uitstoot. Speciale aandacht gaat uit naar de huursector (woningcorporaties). De provincie zal met woningcorporaties, gemeenten en beleggers een uitvoeringsprogramma opstellen zodat in 2020 alle huurwoningen daadwerkelijk gemiddeld minstens label B hebben. Dat is ook de afspraak in het SER Energieakkoord. Vervolgens wordt de stap gezet naar een geheel energieneutrale gebouwde omgeving, zowel in de particuliere sector, de huursector, de 8
scholen en kantoren. De provincie werkt daarbij samen met institutionele beleggers en de sector een financieringsplan en een business case uit. Met een grootschalig renovatieplan kunnen de kosten per woning substantieel omlaag. Deze ongekende versnelling van verduurzaming is te bereiken door goede samenwerking met kennisinstellingen en de bouwwereld op het vlak van innovatie. Voorbeelden daarvan zijn de zogenoemde nul-op-de-meter -renovaties en recente uitvindingen op het gebied van warmtewisselaars en warmtekussens in kruipruimten. De provincie maakt hiervoor een krediet vrij van een half miljard tot een miljard euro. Een krediet dat zich in een periode van 20 tot 35 jaar terugverdient en dat institutionele beleggers en banken dienen te verdubbelen. Hiermee investeert de provincie grootschalig in de bouw, werkgelegenheid, scholing, een schoner milieu én een lagere energierekening voor kwetsbaren. 2.3 NIEUWBOUWLOCATIES Samen met gemeenten zorgt de provincie ervoor dat alle nieuwbouwlocaties waar de overheid regie op heeft energieneutraal zijn. Zo zullen vanaf 2016 alleen nog maar nul-opde-meter starterswoningen worden gebouwd. Ook al het maatschappelijk vastgoed in nieuwbouw (denk aan scholen, gemeentehuizen) zijn minstens energieneutraal. Daarbij wordt in deze nieuwbouw maximale aandacht gegeven aan 'cradle to cradle'-ontwerp. Dat betekent heel concreet dat de nieuwbouw moet voldoen aan de hoogste normen. De provincie zal, met de gemeenten, tweejaarlijks rapporteren over de voortgang op dit gebied en bijdragen aan de bundeling van projecten. Ook om financierbaarheid te versterken. 2.4 WET MILIEUBEHEER Investeringen in energiebesparing die zich binnen vijf jaar terug verdienen, moeten bedrijven uitvoeren. Dat stelt de Wet Milieubeheer. We vinden dat die wet ook uitgevoerd moet worden. Samen met de Gelderse gemeenten, het bedrijfsleven en de handhavers in de zeven regionale uitvoeringsdiensten gaat de provincie daarvoor zorgen. Dat levert het bedrijfsleven een enorme besparing in kosten op, die ze weer in haar bedrijfsvoering kan steken. Het zal resulteren in meer banen en een beter milieu. We gaan dit samen met het bedrijfsleven doen. Door aan te sluiten bij landelijke ontwikkeling (Energie Prestatie Keur en de lijst erkende maatregelen), door gemeenschappelijke scholing en Communities of Practice en door de goede voorbeelden stevig in het zonnetje te zetten (koplopersproject naar Fries voorbeeld). Daarmee zorgen we ervoor dat achterblijvers en peloton aansluiting vinden bij de koplopers. 2.5 ENERGIEKE SAMENLEVING Gelderland kent een groot aantal lokale energie-initiatieven. Energiecoöperaties van burgers die zorgen dat van 'onderop' zon-pv, windenergie, bio-massa en energiebesparing worden gestimuleerd. Organisaties die ook werken aan slimme energienetten en duurzame mobiliteit. Op dit moment vervult de provincie al heel goed een ondersteunende rol, bijvoorbeeld via een Community of Practice. Die rol bouwen we uit, zodat in alle regio's en gemeenten het maatschappelijk initiatief ruim baan kan krijgen en geprofessionaliseerd wordt. De provincie zet hiervoor regiogelden in. Voor elke regio is een half miljoen tot een miljoen euro beschikbaar voor aanvragen van burgercoöperaties, die als cofinanciering hun vrijwillige tijd mogen inzetten. Inzetten op windenergie is noodzakelijk om onze energiedoelstellingen te halen. Bovendien levert windenergie een belangrijke bijdrage aan de economie. De provincie kan draagvlak onder omwonenden vergroten door meer actieve steun te geven aan processen van onderop en door inwoners in een vroeg stadium te betrekken bij plannen. Ook (financiële) participatie of deelname aan lokale energiecoöperaties kan de populariteit van windenergie vergroten. 9
2.6 EIGEN VERANTWOORDELIJKHEID De provincie gaat haar eigen wagenpark verduurzamen. Dat betekent dat alle bedrijfsauto's (ook de auto s van de gedeputeerden) in de komende vier jaar overgaan op elektrisch en waar dat praktisch niet mogelijk is, op groen gas. De provincie koopt alleen groene elektriciteit en gas in met certificaten van Nederlandse bodem (geen sjoemelstroom). De provincie koopt 100% duurzaam in, gebruikt de CO2-ladder bij al haar aanbestedingen en gebruikt in haar eigen bedrijfskantine alleen maar biologische producten. Bij de concessieverlening van het regionaal openbaar vervoer schrijft de provincie in navolging van de Stadsregio het gebruik van groen gas verplicht voor. 2.7 INNOVATIE Gelderland kent grote onderwijs- en kenniscentra waar enorm veel praktisch toepasbare techniek wordt ontwikkeld. Gelderland is nu al groot in 'Clean Tech' en kan daar verder in groeien. Dat is belangrijk, want dit is de markt van de toekomst. Samen met de kenniscentra wil GroenLinks dit beleid verder uitbouwen. Zo zorgen we ervoor dat concreet toepasbare kennis op het gebied van duurzame ontwikkeling in Gelderland op voorsprong wordt gezet. Denk aan energietechniek, energiebesparing, slimme netten en slimme huizen, procestechnologie, milieu technologie, duurzame mobiliteit, gezondheidszorg. Want dat leidt tot meer werkgelegenheid, meer inkomen en directe milieuwinst. Om dat te doen wordt gericht innovatiebeleid uitgewerkt met ondersteuning van Gelderse kennisnetwerken. 2.8 CIRCULAIRE EN NIEUWE ECONOMIE: NIEUWE ALLIANTIES We zullen de komende jaren investeren in nieuwe allianties waarbij de overheid de kaders zet maar het bedrijfsleven veel meer ruimte krijgt om in consortia invulling te geven aan vormgeving, uitvoering en beheer. Dat zal gebeuren in alle sectoren. Van wegenbeheer, bomenonderhoud tot aan maatschappelijk vastgoed. Daarbij zullen ook nieuwe business modellen, zoals de opzet van maatschappelijke Energy Service Companies (Esco), een belangrijke rol krijgen. De provincie gaat, met regio's, gemeenten, bedrijfsleven en het maatschappelijke middenveld op zoek naar de echte 'game changers', die ervoor zorgen dat gelden die verdiend worden in duurzame ontwikkeling ook teruggeploegd worden in diezelfde ontwikkeling. De provincie geeft ruim baan met haar investeringsfondsen voor duurzame renovatie voor dergelijke Esco's. Met de regio s en koplopergemeenten werkt de provincie naar het op grote schaal in werking zetten van dergelijke 'game-changers'. Het energietransitieteam krijgt de taak dit binnen twee jaar op de rit te zetten om vervolgens met de concrete toepassing van start te gaan. 2.9 AANPASSING AAN EEN VERANDEREND KLIMAAT Samen met regio's (zowel de WGR regio's als veiligheidsregio's), gemeenten, de waterschappen, bedrijfsleven (zoals agrarisch bedrijfsleven, vrijetijdseconomie), zorginstellingen en maatschappelijke organisaties bereidt de provincie zich voor op de onvermijdelijke klimaatverandering. Thema's die de komende collegeperiode nadrukkelijk de aandacht krijgen, zijn: - klimaatrobuuste landinrichting, - klimaatbuffers in natuurontwikkeling, - duurzame renovatie in combinatie met generatiebestendig renoveren (domotica, koelte voor de zomer, energiebesparing gecombineerd), - klimaat robuuste herstructurering van dijken en wijken. De provincie stelt een breed adaptatieplan op. Elke regio werkt een regio-specifiek adaptatieplan uit, waarin de concrete acties in het veld staan uitgewerkt. Een apart programma Klimaatadaptatie geeft hier vorm aan. 10
PROGRAMMAPUNTEN a. De provincie verscherpt met gemeenten, bedrijven, onderwijs- en onderzoeksinstellingen en burgerinitiatieven het Programma Energietransitie. Het doel is drieledig: 3% energiebesparing per jaar, 20% hernieuwbare energie in 2020 en de uitbouw van GreenTech Alliances als cluster van milieu en energiebedrijven. Het vereist ook een versnelling en opschaling van het huidige windprogramma. b. De provincie maakt haar taakstelling van 230,5 MW windenergie waar. Met de Green Tech Alliances, energiecooperaties en andere partijen wordt onderzocht welke mogelijkheden er zijn om in 2030 40% inzet van duurzame energie te halen. c. Bouwen aan lokaal draagvlak voor windenergie, via een maximum aantal projecten in coöperatief eigendom. d. De Provincie faciliteert de regio s op het gebied van energietransitie (van fossiel naar 100% duurzaam) door het opzetten van zogenaamde Routekaarten. Deze routekaarten geven aan hoe een regio de transitie daadwerkelijk kan vormgeven. Elke regio zal daarbij een eigen identiteit aan de routekaart moeten kunnen geven. e. De provincie maakt harde afspraken met gemeenten, bedrijfsleven, onderwijs en maatschappelijke instellingen zoals corporaties voor een ambitieus renovatieplan. Doel: de grote meerderheid van de Gelderse woningen heeft in 2030 geen of een heel kleine energierekening. Met speciale aandacht voor de huursector. In 2020 dient de helft van de Gelderse woningen aangepakt te zijn, en hebben alle huurhuizen minstens energielabel B. In 2050 is de hele Gelderse gebouwde omgeving (kantoren, scholen, woningen, etcetera) energieneutraal. Energieneutraal betekent hier: in een jaar wordt door of vanuit het gebouw evenveel energie opgewekt als de gebruikers van het gebouw gebruiken. De provincie stimuleert de innovatie in de bouw maximaal. Particuliere woningeigenaren worden gestimuleerd om klimaatneutrale investeringen aan hun woning te doen. De provincie kan hiertoe, aansluitend bij de reeds bestaande regelingen, budgetneutraal een revolving fund opzetten, tegen rentetarieven die aantrekkelijk zijn in vergelijking met actuele spaarrentes. f. Waar de overheid regie heeft op nieuwbouwlocaties, ondersteunt de provincie de betrokken partijen bij energieneutrale nieuwbouw. Vanaf 2016 zijn nieuwe starterswoningen en maatschappelijk vastgoed energieneutraal en voldoen aan de hoogste normen op het gebied van duurzaam bouwen, zoals BREEAM nieuwbouw. g. Handhaving van de wet milieubeheer. Die stelt dat het bedrijfsleven verplicht is om energie-besparende maatregelen te doen die binnen vijf jaar zijn terug te verdienen. h. Ruim baan voor maatschappelijk initiatief zoals burgercoöperaties, via inzet van regiogelden. In 2020 zijn coöperatieve energieverenigingen de dominante partijen op de energiemarkt. i. De provincie verduurzaamt het gehele eigen wagenpark, inclusief de auto's van gedeputeerden. De komende vier jaa schakelt zij over op elektrisch rijden of groen gas. j. De provincie stimuleert duurzame innovatie in de kennisnetwerken van Gelderland en gaat op zoek naar allianties met 'game changers' in duurzame ontwikkeling. De provincie richt zich daarbij op het versterken van kenniscentra. k. De provincie maakt meer werk van aanpassing aan het veranderend klimaat. In 11
2020 hebben alle Gelderse regio's én veiligheidsregio's plannen gereed om voorbereid te zijn op de effecten van klimaatverandering. l. De provincie ondersteunt nieuwe, innovatieve ontwikkelingen voor hernieuwbare energie. 12