Rapportage Onderzoek Mediawijsheid in het basis- en voortgezet onderwijs

Rapportage Onderzoek Mediawijsheid in het basis- en voortgezet onderwijs In opdracht van: Contactpersoon: BEELD EN GELUID Floortje Jansen en Marcel Kollen DUO MARKET RESEARCH drs. Vincent van Grinsven drs. Liesbeth van der Woud dr. Eric Elphic Augustus 2011 tel: 030-2631080 fax: 030-2616944 email: info@duomarketresearch.nl website: www.duomarketresearch.nl

INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING... 4 2 DOEL VAN HET ONDERZOEK... 5 3 OPZET EN INRICHTING VAN HET ONDERZOEK... 6 3.1 Inleiding... 6 3.2 Kwantitatief onderzoek... 6 3.3 Kwalitatief onderzoek... 9 4 MANAGEMENT SUMMARY... 10 4.1 Inleiding... 10 4.2 Onderzoeksopzet... 10 4.3 Aandacht voor mediawijsheid in het onderwijs... 10 4.4 Verantwoordelijkheid voor educatie mediawijsheid... 12 4.5 Activiteiten in het kader van mediawijsheid... 12 4.6 Kennis en behoefte aan bij- /nascholing op het gebied van mediawijsheid... 13 4.7 Ondersteunend lesmateriaal op het gebied van mediawijsheid... 14 4.8 Samenwerking met andere instellingen... 15 5 RESULTATEN KWANTITATIEF ONDERZOEK... 16 5.1 Aandacht voor mediawijsheid in het onderwijs... 17 5.1.1 Basisonderwijs bovenbouw... 17 5.1.2 Voorgezet onderwijs onderbouw... 19 5.2 Beschikbare audiovisuele middelen... 25 5.2.1 Basisonderwijs bovenbouw... 25 5.2.2 Voorgezet onderwijs onderbouw... 26 5.3 Verantwoordelijkheid voor educatie mediawijsheid... 27 5.3.1 Basisonderwijs bovenbouw... 27 5.3.2 Voorgezet onderwijs onderbouw... 29 5.4 Activiteiten in het kader van mediawijsheid... 30 5.4.1 Basisonderwijs bovenbouw... 30 5.4.2 Voorgezet onderwijs onderbouw... 33 5.5 Kennis van en behoefte aan bij-/nascholing op het gebied van mediawijsheid... 35 5.5.1 Basisonderwijs bovenbouw... 35 5.5.2 Voorgezet onderwijs onderbouw... 42 5.6 Ondersteunend lesmateriaal op het gebied van mediawijsheid... 49 Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 2

5.6.1 Basisonderwijs bovenbouw... 49 5.6.2 Voorgezet onderwijs onderbouw... 53 5.7 Samenwerking met andere instellingen... 57 5.7.1 Basisonderwijs bovenbouw... 57 5.7.2 Voorgezet onderwijs onderbouw... 59 6 RESULTATEN KWALITATIEF ONDERZOEK... 62 6.1 Achtergrond respondenten... 62 6.2 De aandacht voor mediawijsheid in het onderwijs... 64 6.2.1 Het belang om aandacht aan mediawijsheid te besteden... 64 6.2.2 Vakken waarin aandacht wordt besteed aan mediawijsheid... 66 6.2.3 Onderwerpen die men relevant vindt om aandacht aan te besteden... 67 6.3 Behoefte aan na- en bijscholing... 69 6.4 Behoefte aan ondersteunend lesmateriaal... 71 6.5 Samenwerking met andere instellingen op het gebied van mediawijsheid... 74 BIJLAGEN Bij deze rapportage behoren 4 separate bijlagen: Bijlage I: antwoorden op open vragen doelgroep directeuren basisonderwijs Bijlage II: antwoorden op open vragen doelgroep leerkrachten basisonderwijs Bijlage III: antwoorden op open vragen doelgroep directeuren voortgezet onderwijs Bijlage IV: antwoorden op open vragen doelgroep docenten voortgezet onderwijs Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 3

1 INLEIDING Het NEDERLANDS INSTITUUT VOOR BEELD EN GELUID (hierna BEELD EN GELUID) beheert het grootste audiovisuele archief van Nederland. Meer dan 700.000 uur radio-, film- en televisiegeschiedenis wordt er geconserveerd, gedigitaliseerd en toegankelijk gemaakt voor het grote publiek. Voor leerlingen en studenten ontwikkelt Beeld en Geluid educatieve programma's en online producten. Bij de ontwikkeling van de educatieve programma's wordt samengewerkt met onder meer Schooltv (Thans NRT), NOS en NPS. BEELD EN GELUID heeft DUO MARKET RESEARCH gevraagd onderzoek te verrichten naar mediawijsheid in het basisonderwijs en in het voortgezet onderwijs. In deze rapportage worden de resultaten van het onderzoek beschreven. Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 4

2 DOEL VAN HET ONDERZOEK De globale doelstelling van het onderzoek luidt: Op welke manier wil de schoolleiding en leerkrachten/docenten in de bovenbouw van het primair onderwijs en in de onderbouw van het voortgezet onderwijs ondersteund worden met betrekking tot mediawijsheid op de volgende niveaus: - Het curriculum van de school; - De schoolorganisatie; - De competentie van de leerkrachten/docenten; - De competentie van de leidinggevenden; - De samenwerkingsrelatie met externe partijen - met name bibliotheken; - De leermiddelen (volgens de mediawijsheidcompetenties die in het Raamwerk Competenties Mediawijsheid zijn geformuleerd). Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 5

3 OPZET EN INRICHTING VAN HET ONDERZOEK 3.1 Inleiding Het onderzoek bestaat uit twee delen. Als eerste is er een kwantitatief onderzoek uitgevoerd. Teneinde de resultaten van het kwantitatieve onderzoek te verdiepen is aanvullend een kwalitatief onderzoek verricht in de vorm van een aantal groepsdiscussies. 3.2 Kwantitatief onderzoek Onderzoeksmethode Het onderzoek is een online onderzoek. Het veldwerk voor het kwantitatieve onderzoek heeft plaatsgevonden in de periode mei tot en met juli 2011. Voor het onderzoek onder de schoolmanagers primair onderwijs is gebruik gemaakt van het DUO Onderwijspanel Directeuren Basisonderwijs, voor het onderzoek onder de leerkrachten bovenbouw primair onderwijs is gebruik gemaakt van het DUO Onderwijspanel Leerkrachten Basisonderwijs. Voor het onderzoek onder de directeuren/teamleiders voortgezet onderwijs en de docenten onderbouw is gebruik gemaakt van de DUO Onderwijsdatabase. Het online veldwerk is als volgt verlopen: - De schoolleiders (directeuren basisonderwijs en directeuren/teamleiders voortgezet onderwijs), leerkrachten bovenbouw en docenten onderbouw hebben een invitiation e-mail ontvangen waarin ze zijn uitgenodigd om deel te nemen aan het online onderzoek. Deze e- mail bevatte een URL waarmee men direct in de online vragenlijst terecht kwam; - De vragenlijst kon via de browser worden bekeken en ingevuld; - Na enige tijd is een herinneringsmail gestuurd naar degenen die nog niet aan het onderzoek hebben meegewerkt; - Voorzieningen werden getroffen dat een respondent slechts één vragenlijst kon invullen. Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 6

Onderzoeksgroepen en respons Voor het kwantitatieve onderzoek onderscheiden we de volgende onderzoeksgroepen: 1. Leerkrachten bovenbouw (groep 6, 7 en 8); 2. Docenten onderbouw vmbo, havo en/of vwo; 3. Schoolleiders basisonderwijs; 4. Schoolleiders voortgezet onderwijs. We hebben de volgende steekproef gerealiseerd: Onderzoeksgroepen Gerealiseerde steekproef Beoogde steekproef n = n = Leerkrachten bovenbouw (groep 6, 7 en 8) n=209 n=200 Docenten onderbouw vmbo, havo en/of vwo n=339 n=400 Schoolleiders basisonderwijs n=213 n=250 Schoolleiders voortgezet onderwijs n=362 n=350 Totaal n=1.123 n=1.200 Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 7

Om inzicht te geven in de nauwkeurigheidsmarges bij diverse steekproefgroottes is hieronder een tabel opgenomen waarin bij verschillende steekproefgroottes de bijbehorende nauwkeurigheidsmarges zijn vermeld. Hierbij is uitgegaan van een betrouwbaarheid van de resultaten van 95% (betrouwbaarheid = de mate waarin bij herhaalde meting, dezelfde resultaten worden verkregen). Steekproefgrootte Uitkomst 50%-50% Uitkomst 75%-25% Uitkomst 90%-10% 200 6,9% 6,0% 4,2% 300 5,7% 4,9% 3,4% 400 4,9% 4,2% 2,9% 500 4,4% 3,8% 2,6% 750 3,6% 3,1% 2,1% 1000 3,1% 2,7% 1,9% 1250 2,8% 2,4% 1,7% 1500 2,5% 2,2% 1,5% Toelichting op de tabel Bij een steekproef van bijvoorbeeld 200 leerkrachten die aangeven ondersteunend lesmateriaal in hun lessen te gebruiken dient bij een resultaat 75% maakt gebruik van ondersteunend lesmateriaal en 25% maakt geen gebruik van ondersteunend lesmateriaal ermee rekening te worden gehouden dat de werkelijke percentages zullen liggen tussen; Wel ondersteunend lesmateriaal: 71%(75% -/- 3,8%) 79%(75% + 3,8%); Geen ondersteunend lesmateriaal: 21%(25% -/- 3,8%) 29%(25% + 3,8%). Vragenlijsten De vragenlijsten zijn door DUO MARKET RESEARCH in nauw overleg met BEELD EN GELUID opgesteld. Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 8

3.3 Kwalitatief onderzoek Onderzoeksmethode en doelgroep Het onderzoek is uitgevoerd door middel van drie groepsdiscussies: - De eerste met schoolleiders/managers uit het primair onderwijs (21 juni 2011); - De tweede met schoolleiders/teamleiders uit het voortgezet onderwijs (23 juni 2011); - De derde met docenten uit de onderbouw van het voortgezet onderwijs (23 juni 2011). Aanvankelijk zou ook een groepsdiscussie worden gehouden met leerkrachten uit de bovenbouw van het primair onderwijs. Gezien de drukke tijd van het schooljaar kregen we op het laatste moment echter zoveel afmeldingen terwijl we ruim voldoende aanmeldingen hadden dat we deze groepsdiscussie hebben moeten annuleren. Alle groepsdiscussies hebben eind juni bij DUO in Utrecht plaats gevonden. Elke discussie had de duur van circa twee uur en is geleid door een ervaren projectleider. Aan de eerste groepsdiscussie hebben acht respondenten deel genomen, aan de tweede groepsdiscussie eveneens acht en aan de derde groepsdiscussie tien. De opdrachtgever heeft geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid om de groepsdiscussies live bij te wonen via een videocircuit. Checklist Voor het onderzoek is in overleg met BEELD EN GELUID een checklist opgesteld. De checklist vormde de leidraad voor de groepsdiscussies. De gesprekleider/interviewer was echter vrij, uiteraard binnen de kaders van het doel van onderzoek, de discussies zoveel mogelijk te laten aansluiten bij de antwoorden van de deelnemers. De checklist is als bijlage aan dit rapport toegevoegd. Rapportage Kwalitatief onderzoek is altijd indicatief van aard. De resultaten zijn dan ook richtinggevend en niet hard. Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 9

4 MANAGEMENT SUMMARY 4.1 Inleiding In deze samenvatting worden de belangrijkste resultaten beschreven van het kwantitatieve en het kwalitatieve onderzoek. Om duidelijk te maken uit welke bron de resultaten afkomstig zijn, zijn de resultaten uit het kwalitatieve onderzoek cursief weergegeven. 4.2 Onderzoeksopzet In de periode mei-juli 2011 heeft DUO in opdracht van BEELD EN GELUID een online onderzoek uitgevoerd naar mediawijsheid in het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs. Het onderzoek vond in het primair onderwijs plaats onder schoolmanagers en leerkrachten bovenbouw (groepen 6,7 en 8) en in het voortgezet onderwijs onder directeuren/teamleiders en docenten onderbouw (vmbo, havo en/of vwo). Teneinde de resultaten van het kwantitatieve online onderzoek te verdiepen, is een aanvullend kwalitatief onderzoek verricht in de vorm van drie groepsdiscussies met respectievelijk schoolleiders/managers PO, schoolleiders teamleiders VO en docenten onderbouw VO. In deze Management Summary worden de resultaten van beide onderzoeken (kwantitatief en kwalitatief) samengevat. 4.3 Aandacht voor mediawijsheid in het onderwijs Uit het kwalitatieve onderzoek komt naar voren dat zowel het basisonderwijs als het voortgezet onderwijs het belangrijk vindt om aandacht te besteden aan mediawijsheid, gedefinieerd als het actief en kritisch omgaan met media. Men vindt het belangrijk dat leerlingen zich bewust worden van mogelijke negatieve gevolgen van het gebruik van nieuwe media en dat ze kritisch leren kijken naar beelden. Verder is men van mening dat leerkrachten en docenten moeten meegaan met digitale ontwikkelingen en dat digitale media zeer geschikt zijn om in te zetten in de les. Als een school aandacht besteed aan Mediawijsheid wordt dat meestal bij verschillende vakken behandeld of er wordt geen specifieke aandacht aan dit onderwerp besteed. Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 10

Zowel door het primair als voortgezet onderwijs genoemde redenen om geen aandacht te besteden aan mediawijsheid zijn: andere prioriteiten, geen tijd, nog geen beleid of er is geen methode voor. Uit de groepsdiscussies komt in dit verband naar voren dat scholen het van belang vinden aandacht te besteden aan mediawijsheid, maar dat de meeste scholen nog geen visie en/of beleid hebben op dit gebied en dus niet weten hoe ze ermee om moeten gaan. Bovendien hebben zowel schoolleiding als leerkrachten en docenten te weinig kennis van de verschillende sociale media (wat is een wiki?). Ook wordt aangegeven dat mediawijsheid niet tot de kerndoelen behoort. In het voortgezet onderwijs is er iets meer aandacht voor het onderwerp mediawijsheid dan in het basisonderwijs. In het voortgezet onderwijs geeft bijna een kwart aan (zeer) veel aandacht aan mediawijsheid te besteden en tweederde gemiddelde aandacht. In het basisonderwijs wordt op een achtste van de scholen veel en op driekwart gemiddelde aandacht besteed aan mediawijsheid. Als in het voortgezet onderwijs mediawijsheid bij verschillende vakken wordt behandeld, is dat meestal bij Nederlands, geschiedenis, maatschappijleer en beeldende vorming. In het kwalitatieve onderzoek wordt informatica aanvullend genoemd als vak dat bij uitstek geschikt is om leerlingen in aanraking te brengen met standaard programma s van Microsoft en hoe ze informatie moeten opzoeken. Het vak wordt echter vaak pas in de derde klas gegeven of niet (meer) op elke school. Andere vakken die worden genoemd zijn: levensbeschouwelijke vorming, Engels, kunstvakken, vakoverstijgende projecten, mentor- en studielessen. Opvallende is dat ruim 80% van de VO-schoolleiders aangeeft dat mediawijsheid het bij het vak Nederlands op de agenda staat, terwijl dit volgens ruim 40% van de docenten daadwerkelijk het geval is. Meer dan de helft van de schoolleiders en docenten in het VO geven aan dat de docenten op hun eigen manier aandacht aan mediawijsheid besteden. In de groepsdiscussies komt naar voren dit te maken heeft met het docentafhankelijk zijn van mediawijsheid. Er zijn docenten die mediawijs zijn en nieuwe media volop inzetten in hun lessen, terwijl andere docenten/leerkrachten nog onervaren zijn op dit gebied. De aandacht voor mediawijsheid blijkt overigens ook school- of directieafhankelijk te zijn. Kortom: of er aandacht wordt besteed aan mediawijsheid hang van veel toevallige factoren af: al dan niet interesse voor het onderwerp bij de scholleiding en de mate waarin leerkrachten/docenten ervaring hebben bijvoorbeeld met sociale netwerken etc. Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 11

4.4 Verantwoordelijkheid voor educatie mediawijsheid De basisscholen waarbij mediawijsheid op het programma staat, zien als hun taak vooral het (leren) zoeken, beoordelen en presenteren van informatie (presenteren bijvoorbeeld met behulp van PowerPoint). Alles wat te maken heeft met het gebruik van en de etiquette omtrent social media leggen zij meestal op het bordje van de ouders of andere partij neer. Door het voortgezet onderwijs zijn dezelfde onderwerpen (leren zoeken, beoordelen en presenteren van informatie) het meest genoemd. Onderwerpen die VO-scholen niet tot hun verantwoordelijk achten zijn leren chatten of websites maken. Wat VO scholen (meer dan bij basisscholen) wel als hun taak zien is aandacht besteden aan online pesten en reflectie op persoonlijk mediagebruik (risico s). 4.5 Activiteiten in het kader van mediawijsheid Bij dit onderdeel noemen basisscholen dezelfde taken/activiteiten als bij verantwoordelijkheid: (leren) zoeken, beoordelen en presenteren van informatie. Hieraan besteden zij in uren ook de meeste tijd. De minst genoemde activiteiten zijn wederom hetzelfde; chatten of het maken van profielpagina s (circa 10%). Wat opvalt is dat netiquette, omgaan met persoonsgegevens op internet, online pesten en het gebruik van YouTube veel is genoemd, meer dan de helft tot ruim 80% besteedt hier aandacht aan, terwijl slechts een vijfde tot eenderde vindt dat de school hier verantwoordelijk voor is. Aan YouTube wordt na zoeken, beoordelen en presenteren van informatie, zelfs de meeste uren per week besteed. Dit geldt niet voor netiquette en omgaan met persoonsgegevens op internet, daarvoor is per week het minste aantal uren beschikbaar. Basisscholen die in de lessen geen tijd besteden aan specifieke taken, geven als motivatie vaak aan hier onvoldoende tijd voor te hebben (maar hier kan evengoed ook en gebrek aan bij leerkrachten een rol spelen). Bij het voorgezet onderwijs is er meer lijn tussen wat zij als verantwoordelijkheid zien en wat zij aan activiteiten uitvoeren. Voor de volledigheid, de meeste aandacht is er voor (leren) zoeken, beoordelen en presenteren van informatie, voor online pesten en reflectie op persoonlijk media gebruik. Hier valt nog op dat websites maken door 40% van de schoolleiders is genoemd en door 9% van de leerkrachten. Onvoldoende tijd is weer de meest genoemde reden om geen aandacht te besteden aan een activiteit. Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 12

4.6 Kennis en behoefte aan bij- /nascholing op het gebied van mediawijsheid De schoolleiders, leerkrachten en docenten zijn bevraagd ten aanzien van vier /competenties die belangrijk zijn voor mediawijsheid (technische, begrijpen en kritisch beoordelen, communicatieve en strategische ). Zowel in het primair als het voortgezet onderwijs zijn schoolleiders minder stellig dan docenten en leerkrachten zélf dat zij (docenten en leerkrachten) zeker wel over voldoende eigen respectievelijk didactische beschikken om leerlingen te onderwijzen in de vier competenties die belangrijk zijn voor mediawijsheid. Docenten en schoolleiders in het voortgezet onderwijs zijn hierin ook meer bescheiden dan leerkrachten en schoolleiders in het primair onderwijs. In het verlengde van deze resultaten komt naar voren dat schoolleiders vaker verwachten dat leerkrachten en docenten behoefte hebben aan bij- en/of nascholing scholing op het gebied van de vier competenties dan docenten en leerkrachten zelf. In het voortgezet onderwijs ligt het verwachtingsniveau van schoolleiders hoger dan in het primair onderwijs (percentage verwachte behoefte van circa 65% tot 74% ten aanzien van de vier competenties in het VO tegenover 41% tot 50% in het PO). Uit het kwalitatieve onderzoek komt naar voren dat het kennisniveau van leerkrachten/docenten op het gebied van ict/digitale media enorm uiteenloopt en dat vooral onder de oudere garde behoefte bestaat aan bij- en nascholing. Ook blijkt dat docenten er onderling en bij de directie niet voor durven uitkomen dat zij niet goed zijn in ict/digitale media. Om dit te doorbreken zouden directies moeten opleggen dat docenten 5% van hun tijd moeten besteden aan deskundigheidsbevordering, een concreet aanbod aan cursussen voor docenten moeten faciliteren en opfriscursussen moeten stimuleren. Beschikbare tijd van docenten en geld spelen hierbij wel een rol. Leerkrachten en docenten die behoefte hebben aan bij- en/of nascholing van eigen geven het meest aan bijscholing te willen op het gebied van technische in het omgaan met hulpmiddelen. Op het gebied van bij- en/of nascholing van eigen wijken de antwoorden van schoolleiders weinig af. Voor alle vier de onderscheiden competenties (technische, begrijpen en kritisch beoordelen, communicatieve en strategische ) op het gebied van mediawijsheid geldt dat circa tweevijfde van de leerkrachten (PO) en eenderde tot drievijfde van de docenten (VO) aangeeft behoefte te hebben aan bij- en/of nascholing van didactische. Schoolleiders schatten de behoefte aan (bij)scholing van leerkrachten en docenten voor elk van de vier competenties dan de eerkrachten en docenten zelf. Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 13

Uit de groepsdiscussies met docenten komt het idee naar voren een digitale handleiding te ontwikkelen met daarin een breed aanbod van informatie over bijvoorbeeld basis voor programma s die docenten minimaal moeten beheersen (Word, Excel, PowerPoint etc.), nieuwe digitale ontwikkelingen en mogelijkheden ervan voor het onderwijs (WebQuest, Wiki s etc.), hoe docenten het beste informatie kunnen zoeken en hoe de school online pesten kan tegengaan. 4.7 Ondersteunend lesmateriaal op het gebied van mediawijsheid Een kwart van de schoolleiders-po en een derde van de leerkrachten geeft aan dat op school gebruik wordt gemaakt van ondersteunend lesmateriaal op het gebied van een of meer van de vier onderscheiden competenties. Tweederde van zowel de schoolleiders als de leerkrachten vindt dat er onvoldoende bruikbaar ondersteunend lesmateriaal bestaat. Uit het kwalitatieve onderzoek blijkt dat weinig basisscholen bekend zijn met het aanbod van ondersteunend lesmateriaal op het gebied van mediawijsheid. Binnen nu en twee jaar verwachten schoolleiders behoefte te hebben aan kant en klare aansprekende lessen voor digibord, (gratis) online lesmateriaal, informatiebijeenkomsten voor leerkrachten en ouders en basisprogramma mediagebruik. In de groepsdiscussies hebben schoolleiders de ideale lessenreeks op het gebied van mediawijsheid bedacht. Voor de concrete uitwerking van de twee ideeën verwijzen we naar de kwalitatieve rapportage (pagina 16). Meer dan op de basisscholen geven schoolleiders-vo (de helft) aan dat op school gebruik wordt gemaakt van ondersteunend lesmateriaal op het gebied van de vier onderscheiden competenties, van de docenten geeft eenderde dit aan. Driekwart van zowel de schoolleiders als de docenten vindt dat er onvoldoende bruikbaar ondersteunend lesmateriaal bestaat. Ook dit percentage ligt hoger dan in het primair onderwijs. Uit de groepsdiscussies komt naar voren dat ook het voortgezet onderwijs weinig bekend is met het aanbod van ondersteunend lesmateriaal. Binnen nu en twee jaar verwacht het voorgezet onderwijs behoefte te hebben aan lesmateriaal voor digiborden, scholing voor docenten, informatieve bijenkomsten, didactische scholing, digitaal en online lesmateriaal. In de groepsdiscussies hebben docenten en schoolleiders de ideale lessenreeks op het gebied van mediawijsheid bedacht. Voor de concrete uitwerking van de zes ideeën verwijzen we naar de kwalitatieve rapportage (pagina s 14 t/m 16). In het kwalitatieve onderzoek wordt ook het idee geopperd leerlingen die mediawijs zijn in te zetten om andere leerlingen dezelfde kennis bij te brengen. Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 14

4.8 Samenwerking met andere instellingen Volgens de helft van de schoolleiders-po wordt op het gebied van mediawijsheid niet samengewerkt met andere instellingen. De meerderheid van de schoolleiders en leerkrachten die niet samenwerken, hebben daaraan ook geen behoefte (respectievelijk 60% en 67%). Een kwart van de schoolleiders geeft aan samen te werken met bibliotheken (leesbevordering met mediawijsheid) en tweederde van de leerkrachten werkt op een andere manier samen op dit gebied (zoals Bureau Halt, Bovenschool ICT-cluster, collega scholen, Kennisnet en Schooladviesdiensten). Schoolleiders die behoefte hebben aan samenwerking met andere instellingen, hebben behoefte aan het formuleren van gestructureerd beleid op het gebied van mediawijsheid, uitwisselen van kennis en ervaring, lesmaterialen en het binnenbrengen van expertise. In het voortgezet onderwijs zegt ruim een derde samen te werken met andere instellingen zoals : Openbare bibliotheken, Codename future, collega scholen, Kennisnet en Kunst- en cultuurinstellingen. Tweederde van de schoolleiders en de docenten geeft aan niet samen te werken met andere instellingen.. De meerderheid van deze schoolleiders heeft wel behoefte aan samenwerking terwijl de meerderheid van de docenten hieraan geen behoefte zegt te hebben. Schoolleiders die willen samenwerken hebben behoefte aan het delen van curricula/materialen/aanpak, deskundigheidsbevordering, vaststellen curriculum mediawijsheid en uitwisselen van kennis, kunde en ervaring. Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 15

5 RESULTATEN KWANTITATIEF ONDERZOEK In dit hoofdstuk worden de resultaten van het kwantitatieve onderzoek beschreven. Daarbij is een onderscheid gemaakt naar de volgende onderzoeksgroepen: Schoolleiders basisonderwijs; Leerkrachten bovenbouw (groep 6, 7 en 8); Schoolleiders voortgezet onderwijs; Docenten onderbouw (vmbo, havo en vwo). Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 16

5.1 Aandacht voor mediawijsheid in het onderwijs 5.1.1 Basisonderwijs bovenbouw Na de schoolleiders en de leerkrachten in het basisonderwijs de onderstaande omschrijving van mediawijsheid te hebben voorgelegd, hebben wij hen gevraagd op welke wijze op hun school aandacht wordt besteed aan mediawijsheid. Onder mediawijsheid kan worden verstaan het actief en kritisch omgaan met media, bijv. het zoeken van informatie op internet voor het maken van een werkstuk, aandacht besteden aan de rol van reclame in de samenleving en het gebruik (en de risico s daarvan) van sociale media zoals Facebook, Hyves etc. Ruim een derde van de schoolleiders in het basisonderwijs (36%) en de helft van de leerkrachten in de bovenbouw van het basisonderwijs (50%) geven aan dat op hun school niet specifiek aandacht wordt besteed aan mediawijsheid. Op de scholen waar wel specifiek aandacht wordt besteed aan mediawijsheid wordt volgens het merendeel van de schoolleiders (46%) en de leerkrachten (35%) in verschillende vakken aandacht besteed aan (onderdelen van) mediawijsheid. Op welke wijze wordt op uw school/wordt door u aandacht besteed aan de mediawijsheid van de leerlingen? Schoolleiders 46% 13% 36% 5% Leerkrachten 1% 35% 9% 50% 4% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Mediawijsheid vormt op mijn school een apart vak Op onze school/scholen wordt in verschillende vakken aandacht besteed aan (onderdelen van) mediawijsheid Op onze school behandelen we mediawijsheid als apart thema (bv. een apart project) Er wordt op onze school/scholen niet specifiek aandacht besteed Anders Schoolleiders en leerkrachten die aangeven dat op een andere wijze aandacht wordt besteed aan mediawijsheid geven aan dat dit incidenteel/wanneer het ter sprake komt gebeurt. Voor een volledig overzicht van de genoemde andere manieren wordt verwezen naar de bijlage. Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 17

We hebben vervolgens de schoolleiders en de leerkrachten die hebben aangegeven dat er niet specifiek aandacht wordt besteed aan mediawijsheid gevraagd naar een toelichting. De toelichtingen kunnen als volgt worden samengevat: De school heeft andere prioriteiten; Er is geen ruimte voor als gevolg van een overvol onderwijsprogramma; Er is geen structureel aanbod voor handen; Het staat wel op de agenda maar het is er nog niet van gekomen. Voor een volledig overzicht van de gegeven toelichtingen wordt verwezen naar de bijlage. De schoolleiders die hebben aangegeven dat er wel op een specifieke manier aandacht wordt besteed aan mediawijsheid hebben we vervolgens gevraagd hoeveel aandacht aan mediawijsheid wordt besteed. Het merendeel van de schoolleiders (72%) geeft aan dat de aandacht die aan mediawijsheid wordt besteed gemiddeld is. Circa één op de tien (13%) is van mening dat hier veel aandacht aan wordt besteed. Hoeveel aandacht wordt er op uw school/scholen besteed aan mediawijsheid? Schoolleiders 13% 72% 14% 1% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Veel Niet veel en niet weinig; gemiddeld Weinig Zeer weinig Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 18

5.1.2 Voorgezet onderwijs onderbouw Ook de schoolleiders en de docenten in het voortgezet onderwijs hebben we de onderstaande omschrijving van mediawijsheid voorgelegd en gevraagd op welke wijze op hun school aandacht wordt besteed aan mediawijsheid. Onder mediawijsheid kan worden verstaan het actief en kritisch omgaan met media, bijv. het zoeken van informatie op internet voor het maken van een werkstuk, aandacht besteden aan de rol van reclame in de samenleving en het gebruik (en de risico s daarvan) van sociale media zoals Facebook, Hyves etc. De bevindingen met betrekking tot de wijze waarop volgens de schoolleiders en de docenten in het voortgezet onderwijs aandacht wordt besteed aan de mediawijsheid van de leerlingen worden in (de volgende) twee aparte grafieken weergegeven als gevolg van een verschil in de voor beide groepen gebruikte antwoord categorieën. Ruim een kwart van de schoolleiders (29%) en een derde van de docenten in de onderbouw van het voortgezet onderwijs (34%) geeft aan dat op hun school niet specifiek aandacht wordt besteed aan mediawijsheid. Op de scholen waar wel specifiek aandacht wordt besteed aan mediawijsheid wordt volgens het merendeel van de schoolleiders (47%) en de docenten (44%) in verschillende/bestaande vakken aandacht besteed aan (onderdelen van) mediawijsheid. Circa één op de twintig schoolleiders (4%) en docenten (4%) geeft aan dat op hun school mediawijsheid een apart vak vormt. Op welke wijze wordt op uw school aandacht besteed aan de mediawijsheid van de leerlingen? - Schoolleiders - 4% 47% 12% 29% 8% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Mediawijsheid vormt op onze school/scholen een apart vak Op school wordt in verschillende vakken aandacht besteed aan (onderdelen van) mediawijsheid Op school behandelen we mediawijsheid als apart thema (bv. een apart project) Er wordt op school niet specifiek aandacht besteed aan mediawijsheid Anders Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 19

Op welke wijze wordt op uw school aandacht besteed aan de mediawijsheid van de leerlingen? - Docenten - 4% 44% 11% 34% 7% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Mediawijsheid vormt op mijn school een apart vak Op mijn school wordt via bestaande vakken aandacht besteed aan (onderdelen van) mediawijsheid Op mijn school wordt in vakoverstijgende projecten aandacht Er wordt op mijn school niet specifiek aandacht besteed aan mediawijsheid Anders Schoolleiders en docenten die aangeven dat op een andere wijze aandacht wordt besteed aan mediawijsheid geven veelal aan dat dit gebeurt in één vak; niet in een vak mediawijsheid maar in een ander vak (bijv. maatschappijleer of ict). Voor een volledig overzicht van de genoemde andere manieren wordt verwezen naar de bijlage. We hebben vervolgens de schoolleiders en de docenten die hebben aangegeven dat er niet specifiek aandacht wordt besteed aan mediawijsheid gevraagd naar een toelichting. De toelichtingen kunnen als volgt worden samengevat: Er is nauwelijks ruimte voor in het rooster; Behalve incidenteel wordt er geen aandacht aan besteed; Er is geen centraal beleid; Het heeft geen prioriteit. Voor een volledig overzicht van de gegeven toelichtingen wordt verwezen naar de bijlage. Rapportage Mediawijsheid BEELD EN GELUID DUO MARKET RESEARCH augustus 2011 20