Ten behoeve van de kandidaten voor de Vlaamse, federale en Europese verkiezingen

Orde van Vlaamse Balies www.advocaat.be MEMORANDUM Staatsbladsstraat 8 B 1000 Brussel T +32 (0)2 227 54 70 F +32 (0)2 227 54 79 info@advocaat.be Ten behoeve van de kandidaten voor de Vlaamse, federale en Europese verkiezingen 12 mei 2014 De Orde van Vlaamse Balies (OVB) vertegenwoordigt meer dan 10 000 Vlaamse advocaten en waakt over de belangen van de rechtzoekenden. Hierbij maakt ze haar actieplan over aan de politieke wereld, met concrete voorstellen op vier grote werven. De OVB stelt vanzelfsprekend haar knowhow ter beschikking voor de verdere implementatie van haar eisen. Over tal van onderwerpen heeft de OVB al eerder standpunten ingenomen; die zijn terug te vinden op www.advocaat.be/standpunten. De Orde van Vlaamse Balies vraagt prioritair aandacht voor: I. Een correct functionerende rechtsstaat II. Een modern justitieel apparaat III. Waardering van de advocatuur als onmisbare partner van justitie IV. Een actueel recht op maat van een veranderende samenleving

INHOUDSOPGAVE I. EEN CORRECT FUNCTIONERENDE RECHTSSTAAT... 3 1. Adequate financiering juridische eerstelijnsbijstand... 3 2. Hervorming juridische tweedelijnsbijstand... 3 3. Minder maar betere wetgeving... 4 4. Omzetting van de europese richtlijn salduz-bis... 4 5. Vrijwaring pleitmonopolie... 5 6. Een legitieme fiscaliteit... 5 7. Stimulering rechtsbijstandsverzekering... 6 II. EEN MODERN JUSTITIEEL APPARAAT... 7 8. Een daadwerkelijke elektronische procesvoering... 7 9. Een fundamenteel hertekend gerechtelijk landschap... 7 10. Een objectieve werklastmeting... 8 11. Een onafhankelijke en aanwezige griffie... 8 12. Een onafhankelijk openbaar ministerie... 9 13. Respect voor de taalwetgeving... 9 14. Afschaffing belastingen op justitie... 9 15. Aanpassing toewijzing zaken aan rechtbanken en hoven... 10 III. WAARDERING VAN DE ADVOCATUUR ALS ONMISBARE PARTNER VAN JUSTITIE... 11 16. Afschaffing plaatsvervangende rechters... 11 17. Verbetering derde toegangsweg magistratuur... 11 18. Neutrale verkiezing leden-advocaten Hoge Raad voor de Justitie... 11 19. Uniforme en betere vergoeding van gerechtelijke mandaten... 11 20. Vrijwaring beroepsgeheim... 11 21. Alternatieve geschillenbeslechting... 12 22. Wettelijke oplossing voor de toegang tot het beroep... 12 23. Aanpassing tuchtwet... 12 24. Verbetering sociaal statuut zelfstandigen... 13 IV. EEN ACTUEEL RECHT OP MAAT VAN EEN VERANDERENDE SAMENLEVING... 14 25. Einde misbruik voorlopige hechtenis... 14 26. Uitvoering basiswetten gedetineerden... 14 27. Aangepaste therapie geïnterneerden... 14 28. Een betere strafuitvoering... 15 29. Uitbouw nieuw jeugdsanctierecht... 15 30. Bijstand advocaat bij uitoefening hoorrecht minderjarigen... 16 31. Een hervormd huwelijksvermogensrecht... 16 32. Efficiënte administratieve rechtscolleges... 16 33. Een fundamenteel hervormd vreemdelingenrecht... 16 2

I. EEN CORRECT FUNCTIONERENDE RECHTSSTAAT De OVB acht een aantal grondige aanpassingen aan de rechtsstaat noodzakelijk, opdat die opnieuw correct zou kunnen functioneren. Conform aan haar wettelijke taak om de belangen van de rechtzoekenden te behartigen vraagt de OVB ter remediëring van de huidige toestand naast minder maar betere wetgeving en een legitieme fiscaliteit bovenal een hervorming van de juridische tweedelijnsbijstand, een adequate financiering van de juridische eerstelijnsbijstand, een omzetting van de Europese Salduz-bis-richtlijn, een vrijwaring van het pleitmonopolie en een stimulering van de rechtsbijstandsverzekering. 1. ADEQUATE FINANCIERING JURIDISCHE EERSTELIJNSBIJSTAND In het kader van de juridische eerstelijnsbijstand geven advocaten gratis een eerste oriënterend advies over eenvoudige juridische problemen aan particuliere rechtzoekenden. Doorgaans gebeurt dit in een Justitiehuis of in een Sociaal Huis. Door de Zesde Staatshervorming wordt de bevoegdheid over de juridische eerstelijnsbijstand overgedragen naar de gemeenschappen. De OVB vraagt bij die gelegenheid de financiering van de Commissies voor Juridische Bijstand te herzien. Momenteel subsidieert de FOD Justitie die Commisies via een gesloten enveloppe in drie werkingsschijven en moeten uitgaven worden bewezen vooraleer ze worden terugbetaald, wat de facto neerkomt op een prefinanciering door de Commissies, die pas bij de ontvangst van de subsidie en de bepaling van het totale aantal verleende prestaties de vergoedingen van advocaten kunnen berekenen en betalen. Naar de toekomst bepleit de OVB een open enveloppe, waarbij advocaten die de eerstelijnsbijstand verlenen vooraf weten aan welk tarief ze werken en ook meteen worden betaald als ze hun adviezen hebben verstrekt. Tot slot vraagt de OVB om rekening te houden met de aanwezigheid van gesloten centra. 2. HERVORMING JURIDISCHE TWEEDELIJNSBIJSTAND Tijdens de huidige legislatuur heeft de OVB onophoudelijk inspanningen geleverd om tot een hervorming van de juridische tweedelijnsbijstand te komen. Ze bezorgde aan de minister van Justitie en de partijvoorzitters een volledig uitgewerkt wetsvoorstel met de bijhorende koninklijke besluiten, die de interne consensus tussen de 14 Vlaamse balies daarover weergeven en die beogen de juridische tweedelijnsbijstand te doen toekomen aan wie die echt nodig heeft. Daar werd evenwel niets mee aangevangen. De situatie op het terrein is inmiddels onhoudbaar. De huidige gesloten enveloppe impliceert een gelijkblijvend budget, ook al wordt er veel meer een beroep gedaan op de juridische tweedelijnsbijstand. Als gevolg daarvan daalt de waarde van het punt van de nomenclatuur voortdurend, moet de advocatuur constant bij de overheid smeken voor bijpassingen en verlopen de interne kruiscontroles door Franstalige advocaten van Nederlandstalige confraters en vice versa in een steeds bitsere en de facto onwerkbare sfeer. In een zichzelf respecterende rechtsstaat zou de overheid voldoende budget moeten uittrekken voor bijstand aan de meest kwetsbare rechtzoekenden. 3

Nu de Vlaamse Gemeenschap door de Zesde Staatshervorming bevoegd wordt voor de juridische eerstelijnsbijstand, acht de OVB het logisch dat die eveneens bevoegd zou worden voor de juridische tweedelijnsbijstand, die er het onmisbare verlengstuk van vormt. Door een dergelijke homogene defederalisering zou de Vlaamse regering onmiddellijk werk kunnen maken van de noodzakelijke hervorming en zo het behoud van de juridische tweedelijnsbijstand kunnen verzekeren. De OVB bevestigt eens te meer haar bereidheid om onmiddellijk de hand aan de ploeg te slaan. 3. MINDER MAAR BETERE WETGEVING De hoeveelheid wetgeving neemt jaar na jaar toe; vorig jaar bereikte het Belgisch Staatsblad een omvang van 104 172 bladzijden. Elke burger wordt geacht de wet te kennen, maar dat adagium kan in de praktijk nog moeilijk worden toegepast. De OVB verzoekt de wetgever om in het belang van alle rechtzoekenden een grondige schoonmaak uit te voeren in het gigantische arsenaal aan wetgeving. In het bijzonder vraagt ze om bij de goedkeuring van nieuwe wetten of decreten onverminderd na te gaan welke vroegere wetten of decreten kunnen worden afgeschaft. Tevens roept de OVB op om het parlement opnieuw meer te betrekken bij de totstandkoming van de wetgeving en zijn fundamentele rol daarin te respecteren. Meer en meer wordt immers vastgesteld dat het parlement enkel nog beslissingen mag bekrachtigen, die eerder op kabinetten en in interkabinettenwerkgroepen zijn gebetonneerd, of in ijltempo moet instemmen met programmawetten die te nemen of te laten zijn, waardoor elke discussie onmogelijk wordt. Over de ingrijpende hervorming van het gerechtelijk landschap werd bijvoorbeeld in Kamer en Senaat samen amper 60u gedebatteerd, maar ondertussen bleek wel al een wet met overgangsmaatregelen (wet 21 maart 2014, B.S. 24 maart 2014) noodzakelijk op de wet van 1 december 2013. De afschaffing van de vrijstelling van de btw voor advocaten werd dan weer in een programmawet over sociale zaken ondergedompeld, waardoor een bespreking in de Commissie Financiën van de Kamer vakkundig werd vermeden. Evenzo neemt de OVB aanstoot aan de meer en meer gebruikte techniek om binnen de regering voorbereide wetsontwerpen als wetsvoorstel te laten indienen door volksvertegenwoordigers van de meerderheid om zo te ontsnappen aan het voor wetsontwerpen verplichte advies van de Afdeling Wetgeving van de Raad van State. De OVB wijst erop dat kwaliteitsvolle wetgeving tijd vergt en dat het in een parlementaire democratie betaamt om voorafgaand aan de inwerkingtreding de gevolgen grondig te toetsen in de organen die daarvoor door de bevolking verkozen zijn en daartoe door de Grondwet gelegitimeerd zijn. De OVB stipt nog aan dat de huidige inflatie van slechte wetgeving onvermijdelijk leidt tot een gevoelige stijging van beroepen tot nietigverklaring bij het Grondwettelijk Hof, waarbij dat Hof de wetgever in het gareel van de Grondwet dwingt. Ter zake neemt de OVB in het belang van alle rechtzoekenden haar verantwoordelijkheid op en stelde ze onder meer beroepen tot vernietiging in tegen de hervorming van het gerechtelijk arrondissement Brussel en de afschaffing van de btw-vrijstelling voor advocaten. 4. OMZETTING VAN DE EUROPESE RICHTLIJN SALDUZ-BIS De EU-richtlijn inzake de bijstand van een advocaat bij het verhoor werd op 6 november 2013 gepubliceerd. België beschikt nu nog over 31 maanden om ze te implementeren; ten laatste op 27 november 2016 moet de huidige Salduzwet aangepast zijn aan de nieuwe richtlijn. Dergelijke omzetting zal onvermijdelijk gepaard moeten gaan met een grondige hervorming van de strafrechtsprocedure. Zo niet dreigt de factuur voor de federale overheid substantieel steeds zwaarder te zullen doorwegen. 4

De OVB wil vanuit haar specifieke terreinkennis de handschoen opnemen en is bereid om voluit mee te werken aan de uitbreiding van de huidige Salduzwet en de bijhorende hervorming van de strafrechtsprocedure. Ook bij de totstandkoming van de huidige Salduzwet is de OVB immers een onmisbare speler gebleken bij de implementatie. In dat verband herinnert de OVB aan de uitvoerige parlementaire behandeling destijds van de zogenaamde «Grote Franchimont» (Parl. St., Senaat, 2003-2007, nr. 450). Dat wetsvoorstel houdende wetboek van strafprocesrecht, dat nooit wet werd, is in het algemeen de loutere toepassing van de rechtspraak van het Europees Hof van de Rechten van de Mens en kan in het licht van het komende debat alsnog het uitgangspunt vormen. 5. VRIJWARING PLEITMONOPOLIE De advocatuur is door haar onafhankelijkheid en partijdigheid kernwaarden van het beroep bij uitstek geroepen om cliënten in rechte te vertegenwoordigen en te verdedigen. De OVB stelt evenwel vast dat het pleitmonopolie van de advocatuur steeds meer wordt uitgehold. Bij tal van administratieve rechtscolleges wordt reeds toegestaan dat ambtenaren namens de overheid optreden. Bij de nakende groepsvorderingen wordt het initiatiefrecht uitsluitend bij consumentenorganisaties gelegd en wordt de advocatuur genegeerd. De OVB roept op om het pleitmonopolie in elk geval te vrijwaren en waar nodig te herstellen. Ook vraagt de OVB een sluitende controle op iedereen die juridisch advies geeft. Ze herinnert er in dat verband aan dat de advocatuur opereert binnen een strikt deontologisch kader, waarvan de niet-naleving leidt tot tuchtmaatregelen. Het is in het belang van de rechtzoekenden niet meer dan billijk dat derden die overgaan tot juridisch advies aan dezelfde voorwaarden als de advocatuur zouden voldoen. De OVB wijst erop dat de advocatuur ouder is dan het koninkrijk België en op haar merites moet worden beoordeeld. Als ze na een kortstondige afschaffing tijdens de Franse Revolutie door Napoleon opnieuw werd ingesteld met het decreet van 14 december 1810, dan is dat precies omdat ze zo levensnoodzakelijk bleek voor het functioneren van justitie. 6. EEN LEGITIEME FISCALITEIT De OVB roept op om inzake fiscaliteit het legaliteitsbeginsel te hanteren en vraagt bovenal de rechten van de belastingplichtigen te respecteren. Onder internationale druk verschuift het beginsel in dubio contra fiscum steeds meer naar een tendens in dubio pro fiscum. Dergelijke evolutie acht de OVB zonder meer een gevaarlijk hellend vlak als er niet tegelijk zorgvuldig op toegezien wordt dat grondwettelijke vrijheden niet in het gedrang komen. De OVB beklemtoont dat advocaten die zich toeleggen op fiscaal advies, getrouw aan de deontologie van hun beroep, altijd opereren binnen de wettelijke marges. De OVB wijst erop dat elke burger van dit land het recht heeft om zijn belastingen te optimaliseren en maximaal gebruik te maken van de bepaalde wettelijke mogelijkheden. Het gaat derhalve niet op de advocatuur voortdurend te verwijten daarin haar rol te spelen en haar te beschuldigen van het uitwerken van illegale constructies. Conform de scheiding der machten kan alleen de rechterlijke macht daarover oordelen. De wetgever van zijn kant kan te allen tijde de fiscale wetgeving grondig hervormen en drastisch vereenvoudigen. 5

De OVB wijst er eveneens op dat de advocatuur, anders dan door bepaalde opiniemakers wordt voorgesteld, haar volledige medewerking heeft verleend en zal blijven verlenen aan de uitvoering van de anti-witwaswetgeving. 7. STIMULERING RECHTSBIJSTANDSVERZEKERING De OVB stelt vast dat de wetgever niet altijd het gecumuleerde effect beseft van wat hij aanneemt. De OVB was destijds vragende partij voor de invoering van een rechtsplegingsvergoeding, te dragen door de in het ongelijk gestelde partij, maar de combinatie daarvan met de invoering van de btw dreigt sinds 1 januari 2014 de toegang tot het gerecht voor vele burgers in de praktijk gevoelig te beperken. Uiteraard is er de juridische tweedelijnsbijstand, die weliswaar door recente beslissingen zijn doel enigszins voorbijschiet, maar waar de zwaksten in de samenleving een beroep op kunnen doen. Voor wie echter niet in aanmerking komt voor de tweedelijnsbijstand, acht de OVB een rechtsbijstandsverzekering een absolute noodzaak. Evenwel moet ze vaststellen dat dergelijke verzekering nog helemaal niet courant is. De OVB vraagt de wetgever daarom met aandrang een fiscale aftrekbaarheid van premies van de rechtsbijstandsverzekering te willen overwegen of eender welke andere maatregel die kan leiden tot een veralgemening van de rechtsbijstandsverzekering. De OVB wil en kan principieel niet aanvaarden dat rechtzoekenden zich niet durven te wenden tot een advocaat uit vrees voor de kostprijs. De OVB vraagt een correct functionerende rechtsstaat, waarvoor ze essentieel acht: 1. een adequate financiering van de juridische eerstelijnsbijstand 2. een hervorming van de juridische tweedelijnsbijstand 3. minder maar betere wetgeving 4. een omzetting van de Europese Salduz-bis-richtlijn 5. een vrijwaring van het pleitmonopolie 6. een legitieme fiscaliteit 7. stimulering van de rechtsbijstandsverzekering. 6

II. EEN MODERN JUSTITIEEL APPARAAT Het stramien van de Belgische justitie ontstond met de organieke wetten van 1832 en in veel opzichten werd het 19 e eeuws aanschijn bewaard. De OVB vraagt een quantumsprong naar de 21 ste eeuw met prioritair aandacht voor een volgehouden daadwerkelijke informatisering, een fundamenteel hertekend gerechtelijk landschap, een objectieve werklastmeting, een onafhankelijke en aanwezige griffie, een onafhankelijk openbaar ministerie, het wegwerken van de gerechtelijke achterstand, respect voor de taalwetgeving, afschaffing van belastingen op justitie en een aanpassing van de toewijzing van zaken aan rechtbanken en hoven. 8. EEN DAADWERKELIJKE ELEKTRONISCHE PROCESVOERING De OVB zet sinds 2011 zelf voluit in op de ontwikkeling van een eigen Digitaal Platform van en voor de Advocaat (DPA) en wenst dat justitie op haar beurt werk maakt van de ontwikkeling van een eigentijdse informaticastructuur, zodat communicatie en gegevensuitwisseling tussen beide structuren uitgroeit tot een evidentie. Geleerd uit de mislukte ervaringen met de Phenix- en Cheopsprojecten werd bij justitie tijdens de huidige legislatuur bottom-up herbegonnen. De eerste resultaten worden thans zichtbaar, maar de OVB roept op om de inspanningen op te drijven, naar analogie met wat ze zelf doet voor haar eigen DPA. In een zeer nabije toekomst verlangt de OVB dat de advocatuur en justitie beveiligd elektronisch kunnen communiceren en dat mededelingen die zo worden verricht de rechtsgevolgen hebben van handelingen hebben die op de griffie worden gesteld. de advocatuur elektronisch kan betalen, en alle griffies worden uitgerust met betaalterminals. vonnissen en arresten, ook in strafzaken, elektronisch aan advocaten worden overgemaakt. alle procedureakten elektronisch kunnen worden neergelegd, met inbegrip van verzoekschriften. de advocatuur elektronisch toegang krijgt tot vermoedelijke pleitdata. conclusietermijnen elektronisch worden bepaald. alle burgerlijke en strafdossiers elektronisch toegankelijk zijn. De OVB benadrukt dat een dergelijke daadwerkelijke elektronische procesvoering ook en vooral de rechtzoekende ten goede zal komen, omdat ze zal leiden tot een goedkopere, snellere en efficiëntere rechtsgang. De OVB roept op om hier in een volgende legislatuur voldoende middelen voor vrij te maken. 9. EEN FUNDAMENTEEL HERTEKEND GERECHTELIJK LANDSCHAP De OVB betreurt dat de hervorming van het gerechtelijk landschap in ijltempo door het parlement werd gejaagd, in die mate dat een hoorzitting met de stakeholders, waaronder de advocatuur, niet tot de mogelijkheden bleek te behoren. De OVB neemt akte van de nieuwe gerechtelijke arrondissementen, die zich bijna hoofdzakelijk baseren op provinciale grenzen, maar niet aangepast zijn aan de situatie op het terrein. De OVB 7

voorspelt dat de asymmetrische organisatie van de rechtbanken van eerste aanleg (georganiseerd per arrondissement) en de rechtbanken van koophandel/arbeidsrechtbanken (georganiseerd per ressort) aanleiding zal geven tot talloze praktische problemen. Ondanks de tegenovergestelde keuze van de wetgever, blijft de OVB daarom ijveren voor een echte eenheidsrechtbank en een werkelijk eenheidshof van beroep. Schaalgrootte moet afhankelijk zijn van de noodzaak om een voldoende grote instroom van zaken te hebben voor een kwalitatief hoogstaande en gespecialiseerde rechtspraak en om voldoende maatschappelijke binding te bezitten. De OVB vindt het frappant dat alleen Eupen een echte eenheidsrechtbank zal krijgen, maar dan wel om de verkeerde redenen en ondanks een te kleine schaalgrootte. De OVB wijst er tot slot op dat de lopende hervorming niet zal kunnen slagen zonder de medewerking van magistraten, griffiers en gerechtspersoneel. In het bijzonder vraagt de OVB dat magistraten het uitgangspunt zouden respecteren dat hun mobiliteit zal moeten vergroten, doordat zij zich over de verschillende afdelingen van de zetel zullen moeten verplaatsen. Voorts moet aan de benoeming en/of vervanging van magistraten een hoge prioriteit worden verleend en moeten de procedures op een snellere en efficiëntere wijze geschieden. De OVB vraagt dat daarbij maximaal rekening wordt gehouden met de door de advocatuur uitgebrachte adviezen, die geenszins als een te verwaarlozen formaliteit mogen worden beschouwd. Ook wat betreft de griffiers en het gerechtspersoneel is het voor een goede werking van justitie van essentieel belang dat constant voldoende functies zijn ingevuld en er geen onderbezetting is. 10. EEN OBJECTIEVE WERKLASTMETING De OVB vraagt eens te meer de werklast van de magistraten van rechtbanken en hoven objectief in kaart te brengen. De advocatuur ervaart dat er op bepaalde plaatsen onder meer in bepaalde kamers van de hoven van beroep te Gent en Brussel een ernstige gerechtelijke achterstand heerst, daar waar op andere plaatsen nauwelijks voldoende contentieux aanwezig is om de inzet van het beschikbare magistratenkorps te kunnen verantwoorden. In beide gevallen is de rechtzoekende het slachtoffer, ofwel omdat verjaring dreigt ofwel omdat er te weinig specialisatie en expertise in hoofde van de magistratuur aanwezig is. De OVB juicht toe dat in de aflopende legislatuur een poging werd ondernomen voor het gerechtelijk arrondissement Brussel en dat voor de hoven van beroep werklastmetingen in uitvoering zijn. De OVB vraagt evenwel dat de resultaten van die metingen niet onder de mat worden geveegd en dat ter uitvoering eveneens de nodige verschuivingen gebeuren. De OVB betreurt in dat verband nog dat de advocatuur niet werd gevraagd op de één of andere wijze te participeren; advocaten zijn bevoorrechte getuigen en kunnen als geen ander het concrete functioneren van een magistraat of rechtbank beoordelen. 11. EEN ONAFHANKELIJKE EN AANWEZIGE GRIFFIE De OVB vraagt de werking van de griffies aan te passen aan de standaarden die gelden voor een hedendaagse en klantgerichte dienstverlening. De huidige openingsuren (8u30 tot 12u30 en 13u30 tot 16u) zijn onaangepast. Verstuurde faxberichten bereiken vaak niet tijdig of helemaal niet de bestemmeling. Elektronische communicatie zou een vanzelfsprekendheid moeten zijn, maar e- mailadressen worden onvoldoende benut omdat de zekerheid ontbreekt dat e-mails de betrokkene tijdig bereiken. De tijd tussen de rechterlijke uitspraak en de aflevering van een afschrift van die uitspraak aan de betrokken partijen en hun raadslieden is vaak onaanvaardbaar groot. 8

De OVB vraagt eveneens om de functie van griffier te herwaarderen als onafhankelijke en cruciale speler binnen justitie. De griffier moet bovenal uitgroeien tot bewaker van de agenda en organisator van zittingen. In overleg met de raadslieden van partijen kan hij fixaties vastleggen en nutteloze uitstellen verhinderen. De griffier vervult daarmee een belangrijke taak. Vanzelfsprekend is een permanentie in de gerechtsgebouwen hiervoor vereist; een thuiswerkende, onbereikbare griffier is onverzoenbaar met een behoorlijk functionerende justitie. 12. EEN ONAFHANKELIJK OPENBAAR MINISTERIE De OVB vraagt de rol van het openbaar ministerie (OM) in het burgerlijk en strafproces grondig te evalueren. Het OM mag niet tegen de magistraten van de zetel aanleunen en zeker niet bij de burger de schijn wekken dat beide magistratenkorpsen nauw bij elkaar aansluiten ( Justice must not only be done, it must also be seen to be done ). Daarom hoort het parket in de rechtszaal niet naast de rechter te zetelen, maar wel ín de rechtszaal, op gelijke hoogte met de advocatuur. De OVB vraagt tevens het parket te organiseren als een korps, waarbij in principe de magistraten van de staande magistratuur hun hele carrière in dat korps zullen maken, en niet langer voor doorbenoeming in de zittende magistratuur in aanmerking komen. De OVB vraagt tot slot dat de leden van de staande magistratuur, die als korps de onafhankelijkheid verbonden aan hun statuut van magistraat claimen, geen deel meer zouden mogen uitmaken van ministeriële kabinetten, noch andere (para)politieke functies zouden opnemen. 13. RESPECT VOOR DE TAALWETGEVING De OVB vraagt met aandrang namens alle Nederlandstalige rechtzoekenden de huidige taalwetgeving, resultaat van moeizaam bereikte compromissen in het verleden, te blijven respecteren, ook en vooral in het gerechtelijk arrondissement Brussel. In dat verband wijst de OVB erop dat zij en de bij haar aangesloten plaatselijke Ordes bevoegd zijn voor alle advocaten die zich op het grondgebied van het Vlaams Gewest vestigen en voor de Nederlandstalige advocaten die zich op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vestigen. De OVB begrijpt evenwel dat het om economische redenen aangewezen kan zijn om een Engelstalige kamer op te richten in de Brusselse rechtbank van koophandel, die minstens bevoegd zou zijn voor arbitrages in handelszaken. Op dat vlak blijken de huidige absolute nietigheden van de taalwetgeving te restrictief voor de praktijk en hebben ze ertoe geleid dat een aanzienlijk contentieux is uitgeweken naar buurlanden. Tot slot roept de OVB op om de richtlijn inzake tolken en vertalen in criminele procedures om te zetten in Belgische wetgeving, waardoor het recht op tegenspraak van anderstaligen in onze procedures en rechtbanken kan worden gevrijwaard. Dit had al in oktober 2013 moeten gebeurd zijn. Goed opgeleide tolken moeten via registers kunnen worden opgespoord en ingezet en alle actoren binnen justitie moeten worden opgeleid om efficiënt met tolken te kunnen werken. 14. AFSCHAFFING BELASTINGEN OP JUSTITIE De OVB verzet zich in beginsel tegen de invoering of de handhaving van heffingen, taksen en belastingen op het procederen en kan daarom moeilijk instemmen met een algemeen 9

boetesysteem voor zogenaamd onterecht procederen. Elke burger van dit land heeft het fundamenteel democratische recht om zijn rechten af te dwingen voor een rechtbank en/of hof. De OVB is er wel voorstander van om de juridische tweedelijnsbijstand slechts mogelijk te maken vanaf een bepaalde ondergrens. De OVB vraagt evenzeer om de thans bestaande belastingen rolrechten, griffierechten, expeditierechten, registratierechten etc. af te schaffen dan wel gevoelig te verlagen. Het hoort niet in een rechtsstaat dat de overheid verdient aan een openbare dienst, wat de rechtspraak is en blijft, des te meer omdat een bijwerking ervan is dat vooral de zwakste rechtzoekenden uit financiële overwegingen terugschrikken voor de rechter. De OVB wijst erop dat aan een beroep op het hoogste Belgisch rechtscollege, met name het Grondwettelijk Hof, helemaal geen gerechtskosten verbonden zijn. Ook betreurt de OVB dat onderzoeksrechters er nog steeds niet in slagen uniforme waarborgen op te leggen. Het is onbegrijpelijk en onaanvaardbaar dat bij eenzelfde geschil een verschillende financiële inspanning van de klager wordt gevergd naargelang het arrondissement waar hij om de tussenkomst van een onderzoeksrechter vraagt. De OVB is er tevens voorstander van dat onderzoeksrechters zich veel meer concentreren op de leiding van het onderzoek en het aanbrengen van argumenten à décharge. 15. AANPASSING TOEWIJZING ZAKEN AAN RECHTBANKEN EN HOVEN De OVB vraagt om de toewijzing van zaken in het Gerechtelijk Wetboek bij de tijd te brengen. Dit is voor het laatst gebeurd in 1994 en twintig jaar later dringt een grondige aanpassing naar boven zich op. Zaken met een geldwaarde van minstens 1860 euro behoren thans tot de rechtsmacht van de rechtbank van eerste aanleg, wat in de praktijk vaak niet substantieel genoeg blijkt en zonder bezwaar door de vrederechter zou kunnen worden behandeld. Dat bedrag wordt weliswaar binnenkort verhoogd tot 2500 euro, maar die bijsturing is te gering om veel effect uit te oefenen. Aansluitend wenst de OVB dat er opnieuw logica in de bevoegdheidsverdeling zou worden gebracht en dat werk zou worden gemaakt van een uniformisering van de proceduretermijnen. De OVB vraagt een modern justitieel apparaat, dat voor haar bestaat uit: 8. een daadwerkelijke elektronische procesvoering 9. een fundamenteel hertekend gerechtelijk landschap 10. een objectieve werklastmeting 11. een onafhankelijke en aanwezige griffie 12. een onafhankelijk openbaar ministerie 13. respect voor de taalwetgeving 14. afschaffing belastingen op justitie 15. aanpassing toewijzing zaken aan rechtbanken en hoven 10

III. WAARDERING VAN DE ADVOCATUUR ALS ONMISBARE PARTNER VAN JUSTITIE 16. AFSCHAFFING PLAATSVERVANGENDE RECHTERS De OVB blijft zich nadrukkelijk kanten tegen de structurele inzet van advocaten als plaatsvervangende rechters. Een betere benutting van het beschikbare magistratenkorps kan de gerechtelijke achterstand oplossen. De OVB vraagt om een pool van toegevoegde rechters samen te stellen voor de vervanging van magistraten die om de één of andere reden verhinderd zijn. De advocaat is bij uitstek partijdig en dient niet om te verwachten afwezigheden of laattijdige opvullingen van het wettelijk kader op te vangen. 17. VERBETERING DERDE TOEGANGSWEG MAGISTRATUUR Het is abnormaal dat plaatsvervangende rechters die als magistraat optreden en in die hoedanigheid voldoen om zittingen te houden en vonnissen te schrijven niet slagen voor het examen om effectief magistraat te worden. De OVB vraagt een hoger gereserveerd percentage voor kandidaten met balie-ervaring tot minstens 20 % en een effectieve invulling daarvan. 18. NEUTRALE VERKIEZING LEDEN-ADVOCATEN HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE De OVB vraagt dat advocaten die namens de advocatuur in de Hoge Raad voor Justitie willen zetelen hun kandidatuur voorleggen aan haar algemene vergadering (en mutatis mutandis aan die van de OBFG), die vervolgens de kandidaten van haar keuze kan voordragen. Alleen op die manier kan politieke inmenging volledig worden geweerd en worden alle kandidaturen gelijk behandeld. De OVB vraagt bijgevolg haar wetsvoorstel van 13 mei 2009 ter aanpassing van artikel 259bis-2, 2 Ger. W. opnieuw in het parlement in te dienen en goed te keuren. 19. UNIFORME EN BETERE VERGOEDING VAN GERECHTELIJKE MANDATEN De OVB ijvert voor een uniforme regeling van de vergoeding van de gerechtelijke mandaten. Op dit moment bestaan verschillende wettelijke regelingen hetzij op basis van prestaties hetzij op basis van kosten. Ook worden bepaalde mandaten (onder meer dat van voogd ad hoc) thans niet vergoed. De OVB vraagt in het bijzonder een betere en vluggere uitbetaling van de schuldbemiddelaars door het Fonds ter bestrijding van de Overmatige Schuldenlast en daartoe een verhoogde financiering van dat Fonds. 20. VRIJWARING BEROEPSGEHEIM De OVB heeft moeten leren leven met de afschaffing van de vrijstelling voor advocatenprestaties inzake btw, maar vraagt met aandrang om het beroepsgeheim bij fiscale controles te respecteren. De OVB begrijpt de beweegredenen van de fiscus om maximale transparantie te bekomen, maar 11

plaatst daartegenover het voor de uitoefening van de advocatuur absoluut noodzakelijke beroepsgeheim, waarvan de waarde keer op keer door het Grondwettelijk Hof wordt herhaald. De OVB vraagt een dringende wettelijke oplossing en is ultiem bereid te aanvaarden dat de fiscus tegen de beslissing van de stafhouder in beroep kan gaan bij de tuchtraad van beroep. In het belang van de bescherming van de rechtzoekende kan de OVB evenwel niet dulden dat die grens wordt overschreden door radicalere voorstellen. De OVB handhaaft haar verzet tegen de omzetting van de recent door het Hof van Justitie ongeldig verklaarde Europese databewaringsrichtlijn (2006/24/EG), waardoor telecomoperatoren en internetproviders gegevens moeten bijhouden die de privacy van burgers raken. De OVB blijft wijzen op de verregaande implicaties die die massale opslag van gegevens met zich kan meebrengen. De idee dat elke burger potentieel gevaarlijk is, druist in tegen het vermoeden van onschuld dat een fundamenteel recht is in ons rechtsbestel. Iedereen wordt geacht onschuldig te zijn totdat zijn schuld volgens de wet wordt bewezen. Vanzelfsprekend verstoort een verplichte databewaring eveneens ernstig het beroepsgeheim van de advocaat. 21. ALTERNATIEVE GESCHILLENBESLECHTING De OVB beklemtoont dat de advocaat niet meer uitsluitend handelt in het kader van gerechtelijke procedures en net een cruciale rol kan spelen in het vermijden ervan. Advocaten zijn door hun expertise bij uitstek geschikt als bemiddelaars en arbiters. De OVB vraagt zowel een uitvoerige promotie als een meer dwingende stimulering van bemiddeling, arbitrage en andere vormen van alternatieve geschillenbeslechting. 22. WETTELIJKE OPLOSSING VOOR DE TOEGANG TOT HET BEROEP Door de beide gelijkstellingswetten van 30 december 2009 werden de diplomavereisten voor de toegang tot het beroep van advocaat in België aangepast aan de bachelor-master structuur. De houders van een masterdiploma in de rechten, behaald in België of in een lidstaat van de Europese Unie, konden toegang krijgen tot de balie, indien ze aan een Belgische universiteit examen hadden afgelegd over een aantal Belgische rechtsvakken. In zijn arrest nr. 129/2011 (B.S. 12 augustus 2011) heeft het Grondwettelijk Hof evenwel die vakkenlijst vernietigd, waardoor er geen wettelijke verankering meer is van de vereiste basiskennis van het Belgische recht. De OVB interpreteert sindsdien de lege lata de term master in de rechten van de gelijkstellingswetten van 30 december 2009 sensu stricto als een Belgische master in de rechten. De OVB vraagt dat de federale overheid samen met de gemeenschappen dringend werk maakt van een nieuwe wettelijke formulering van de voorwaarden van het masterdiploma dat toegang geeft tot de juridische beroepen. 23. AANPASSING TUCHTWET De OVB was de drijvende kracht achter de grondige aanpassing van de tuchtwetgeving in 2006. Na bijna tien jaar ervaart de OVB dat de toepassing van de tucht op bepaalde vlakken nog kan worden verbeterd en acht ze het haar wettelijke taak om de wetgever daarop te attenderen. De OVB heeft een remediërend wetsvoorstel opgesteld en verlangt een spoedige behandeling daarvan in het parlement. 12

24. VERBETERING SOCIAAL STATUUT ZELFSTANDIGEN Alle Vlaamse advocaten hebben het statuut van zelfstandige, wat essentieel is om de onafhankelijkheid van het beroep te vrijwaren. De OVB toont zich enthousiast over de volgehouden inspanningen van de afgelopen jaren om de sociale voorzieningen voor zelfstandigen geleidelijk aan op een hoger peil te brengen. De OVB vraagt evenwel dat de inspanningen ook in de toekomst onverminderd worden voortgezet. Onder meer op het vlak van pensioenen blijft een diepe kloof gapen tussen de pensioenen van zelfstandigen en werknemers enerzijds en die van ambtenaren anderzijds. Het is helaas een jammerlijke misvatting te denken dat alle advocaten vermogend genoeg zijn om zelf voor een aanvullend pensioen boven het wettelijk pensioen te kunnen instaan. De OVB vraagt respect op te brengen voor de advocatuur als onmisbare partner van justitie, wat kan door: 16. afschaffing plaatsvervangende rechters 17. verbetering derde toegangsweg magistratuur 18. neutrale verkiezing leden-advocaten Hoge Raad voor de Justitie 19. uniforme en betere vergoeding van gerechtelijke mandaten 20. vrijwaring beroepsgeheim 21 alternatieve geschillenbeslechting 22. wettelijke oplossing voor de toegang tot het beroep 23. aanpassing tuchtwet 24. verbetering sociaal statuut zelfstandigen 13

IV. EEN ACTUEEL RECHT OP MAAT VAN EEN VERANDERENDE SAMENLEVING IV.A - EEN ACTUEEL STRAFRECHT 25. EINDE MISBRUIK VOORLOPIGE HECHTENIS De OVB wil het misbruik van de voorlopige hechtenis niet gedogen. Het is onaanvaardbaar dat de voorlopige hechtenis nog steeds wordt misbruikt om bekentenissen af te dwingen of dat de duur ervan mee de effectief toegekende straf bepaalt. Evenzo kan het niet door de beugel dat de raadkamer standaardformuleringen hanteert om een verlenging van het aanhoudingsmandaat toe te staan of dat een onderzoek op de lange baan wordt geschoven zodra een verdachte in voorlopige hechtenis is genomen. De OVB vraagt met aandrang het vermoeden van onschuld in alle omstandigheden te garanderen. Opsluiting van wie nog niet definitief veroordeeld is, moet een absolute uitzondering blijven en mag niet de regel worden, wat het met meer dan een derde van de gevangenisbevolking de facto nu wel is. Bovendien moeten voorlopig aangehoudenen een ander statuut en behandeling krijgen dan veroordeelden. De OVB steunt uiteraard voluit het gebruik van alternatieven (huisarrest, contactverbod, elektronisch toezicht). 26. UITVOERING BASISWETTEN GEDETINEERDEN De interne en externe rechtspositie van gedetineerden werd wettelijk gereglementeerd bij basiswet van 12 januari 2005 betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden (B.S. 1 februari 2005) en bij wet van 17 mei 2006 betreffende de externe rechtspositie van de veroordeelden tot een vrijheidsstraf en de aan het slachtoffer toegekende rechten in het raam van de strafuitvoeringsmodaliteiten (B.S. 15 juni 2006). De trage inwerkingtreding zorgt ervoor dat de rechtspositie van gedetineerden slechts een papieren bestaan heeft. De OVB dringt er dan ook op aan dat verdere uitvoeringsbesluiten worden genomen, zodat die basiswetten van 2005 en 2006 volledige ingang kunnen vinden. 27. AANGEPASTE THERAPIE GEÏNTERNEERDEN De OVB betreurt ten zeerste dat de wet van 21 april 2007 betreffende de internering van personen met een geestesstoornis zeven jaar na datum nog steeds dode letter blijft bij gebrek aan uitvoeringsbesluiten en door de constante verschuiving van de datum van inwerkingtreding naar de toekomst. Zij juicht toe dat het wetsvoorstel 5-2001 (Parl. St., Senaat, 2012-2013) betreffende de internering van personen nog deze legislatuur gestemd is geraakt, maar vraagt met aandrang om de uitvoering van die toekomstige wet niet ook op de lange baan te schuiven. Zij aan zij met het Grondwettelijk Hof en het Europees Hof van de Rechten van de Mens vraagt de OVB alle politici hun verantwoordelijkheid op te nemen en de nodige materiële en financiële 14

middelen vrij te maken voor een consequent psychiatrisch en verzorgingsbeleid. Het is immers onaanvaardbaar in een rechtsstaat dat geïnterneerden die beschouwd moeten worden als patiënten terechtkomen in de gevangenis zonder aangepaste therapeutische begeleiding en verzorging. Overeenkomstig art. 5.1 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens kan een vrijheidsberoving van een geesteszieke slechts rechtmatig plaatsvinden als ze gebeurt binnen een inrichting die is aangepast aan de bijzondere behoeften van geesteszieken. 28. EEN BETERE STRAFUITVOERING De OVB stelt vast dat de strafuitvoeringsrechtbanken kampen met een aanzienlijke werklast en benadrukt dat meer middelen en personeel moeten worden ingezet om de werking van de strafuitvoeringsrechtbanken te optimaliseren. Een tijdige voorbereiding van dossiers zorgt ervoor dat de betrokken personen tijdig kunnen verschijnen en vermijdt wachttijden. De OVB gaat niet akkoord met de wijze waarop de wetten van 11 februari 2014 houdende diverse maatregelen betreffende de verbetering van de invordering van de vermogensstraffen en de gerechtskosten in strafzaken (B.S. 8 april 2014) zijn goedgekeurd in Kamer en Senaat. De OVB is van mening dat zeker de beroepsgroepen die rechtstreeks of onrechtstreeks de gevolgen van die wetten zullen voelen advocatuur, zittende magistratuur, onderzoeksrechters, gerechtsdeurwaarders en notarissen, gehoord moesten worden en dat rekening moest worden gehouden met de geformuleerde kritieken. De ratio legis van die wetten, i.e. budgettaire redenen, is absoluut verwerpelijk als basis voor wetgeving die de persoonlijke vrijheden en grondrechten van elke burger ernstig dreigt in te perken. De OVB vraagt daarom om de bevoegdheden die de wetgever aan het openbaar ministerie geeft, te begrenzen en de wetgeving in die zin te herzien. IV.B EEN ACTUEEL JEUGD- EN FAMILIERECHT 29. UITBOUW NIEUW JEUGDSANCTIERECHT Met de Zesde Staatshervorming wordt Vlaanderen bevoegd om maatregelen te nemen ten aanzien van minderjarigen die misdrijven hebben gepleegd. De OVB vraagt te worden betrokken bij de voorbereidende werkzaamheden van het nieuwe decreet jeugdsanctierecht. Zo meent de OVB dat de uithandengeving zou moeten worden afgeschaft. Daarnaast dringt ze erop aan dat minderjarigen in een jeugdsanctierecht dezelfde rechtswaarborgen hebben als volwassenen. De reactie moet aangepast zijn aan het gepleegde misdrijf. De minderjarige moet gesanctioneerd worden voor het misdrijf dat hij heeft gepleegd zonder meer. Functioneert hij bovendien problematisch, dan is een doorverwijzing naar de jeugdhulpverlening noodzakelijk. Daar kunnen verdere maatregelen worden genomen, bij voorkeur op vrijwillige basis. Bovendien moet de minderjarige door een onafhankelijke en onpartijdige rechter worden berecht, wat betekent dat dezelfde rechter niet in de voorlopige fase én in de fase ten gronde kan optreden. 15

Daarnaast moet in constructieve sancties worden voorzien (bv. werkproject, leerproject), veeleer dan de minderjarige te plaatsen in een gesloten instelling. 30. BIJSTAND ADVOCAAT BIJ UITOEFENING HOORRECHT MINDERJARIGEN De wet tot oprichting van de familie- en jeugdrechtbank verleent aan minderjarigen een recht om gehoord te worden in rechterlijke procedures die hen aanbelangen (art. 1004/1 Ger. W.). De OVB heeft herhaaldelijk de bijstand van een advocaat, die bij voorkeur een specifieke opleiding in de omgang met minderjarigen heeft gevolgd, bij het verhoor van de minderjarige bepleit. Hoewel dat in de loop van de parlementaire besprekingen in de tekst stond geschreven, werd het in extremis om budgettaire redenen opnieuw geschrapt. De OVB betreurt dat ten zeerste en vraagt dat alsnog in te voeren. 31. EEN HERVORMD HUWELIJKSVERMOGENSRECHT De OVB streeft naar een globale regeling voor de pensioencompensatie zoals in Duitsland en Nederland. De OVB beschouwt de groepsverzekering als een spaarverrichting en niet als een inkomen voor de toekomst en vraagt de rechtspraak van het Grondwettelijk Hof en het Hof van Cassatie hieromtrent te implementeren. Voorts wijst de Orde erop dat de voorgestelde pensioencompensatie via het alimentatierecht niet werkbaar is in de praktijk, omdat de partneralimentatie slechts beperkt is in de tijd en vervalt bij zware fout van de echtgenoot die er recht op heeft. IV.C EEN ACTUEEL ADMINISTRATIEF RECHT 32. EFFICIËNTE ADMINISTRATIEVE RECHTSCOLLEGES De OVB blijft voorstander van de oprichting van administratieve rechtbanken, die naar Nederlands model kunnen worden ingevoerd als afdeling in de huidige rechtbanken van eerste aanleg en waarvoor een verhaalsmogelijkheid zou moeten berusten bij de Raad van State. De burger heeft ook bij administratieve geschillen recht op een spoedige beslissing en een dubbele aanleg. De OVB pleit er daarnaast voor om de individuele betwistingen over het personeelsstatuut, die nu tot de bevoegdheid van de Raad van State behoren, over te hevelen naar de arbeidsrechtbanken. Inzake de Vlaamse administratieve rechtscolleges, die in de toekomst gegroepeerd worden onder de koepel van de Dienst voor de Bestuursrechtscolleges, roept de OVB op om meer dan in het verleden te voorzien in een structurele financiële en personele omkadering, voldoende aangepast aan de werklast. Zo kan niet alleen de huidige achterstand worden ingehaald, maar kan ook nieuwe achterstand worden vermeden. De opgedane ervaringen bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen moeten in dat verband tot lering strekken. 33. EEN FUNDAMENTEEL HERVORMD VREEMDELINGENRECHT De OVB vraagt om de aanbevelingen die de Senaat in de vorige legislatuur heeft gedaan bij de evaluatie van de vreemdelingenwet uit te voeren. Tijdens de huidige legislatuur is vooral werk 16

gemaakt van een politiek geïnspireerde verstrenging om het aantal asielzoekers te doen dalen, maar is het raamwerk van de huidige vreemdelingenwet niet meer aangepast. Als deze aanbevelingen worden uitgevoerd, zal automatisch ook een groot aantal thans noodzakelijke procedures kunnen worden vermeden. De OVB vraagt in het bijzonder prioriteit te geven aan deze aanbevelingen: De procedure voor het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) moet een tegensprekelijk debat krijgen en de verhoren moeten audiovisueel worden opgenomen. De Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV) moet opnieuw onderzoeksbevoegdheid worden toegekend in asielzaken. De RVV moet in andere dan asielzaken volle rechtsmacht krijgen. Het rechterlijk toezicht op de opsluiting van vreemdelingen moet worden onttrokken aan de criminele sfeer van de raadkamer door die bevoegdheid toe te wijzen aan een andere rechtbank. Die derde rechtbank moet tevens bevoegd zijn om de evenredigheid en de opportuniteit van de opsluiting te beoordelen. Op het niveau van de RVV zou een bureau voor kosteloze rechtspleging moeten worden opgericht, zodat kosteloze bijstand kan worden gevraagd voor het vertalen van documenten, de aanstelling van dokters-experten, psychiaters, enz. De rechtzoekende moet op zijn verzoek van taalrol kunnen veranderen tijdens de procedure. De verzoekende partij moet schriftelijk kunnen reageren op de nota van het CGVS voor de RVV in asielzaken. De OVB vraagt daarnaast een betere bescherming van de niet-repatrieerbare vreemdelingen (waaronder de asielzoekers die niet erkend werden, geen subsidiaire bescherming kregen, maar ook niet teruggestuurd worden) en de creatie van een wettelijk statuut voor de staatlozen. Tot slot vraagt de OVB een betere werking van de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ). De oprichting van een contactpunt voor advocaten bij de DVZ is absoluut noodzakelijk om dossiers rechtstreeks met de dossierbehandelaar te kunnen bespreken. Evenzeer is het cruciaal dat advocaten een volledige kopie van het administratief dossier van de DVZ kunnen krijgen en dat de advocaat als eerste kopie krijgt van de beslissing. De OVB vraagt een actueel recht op maat van een veranderende samenleving, wat ze invult als: 25. einde van het misbruik van de voorlopige hechtenis 26. uitvoering basiswetten gedetineerden 27. aangepaste therapie geïnterneerden 28. een betere strafuitvoering 29. uitbouw van een nieuw jeugdsanctierecht 30. bijstand advocaat bij uitoefening hoorrecht van minderjarigen 31. een hervormd huwelijksvermogensrecht 32. efficiënte administratieve rechtscolleges 33. een fundamenteel hervormd vreemdelingenrecht. 17