De verkiezingsuitgaven voor de gemeenteraadsverkiezingen van 8 oktober 2006 in de 13 Vlaamse centrumsteden

De verkiezingsuitgaven voor de gemeenteraadsverkiezingen van 8 oktober 2006 in de 13 Vlaamse centrumsteden Bart Maddens en Karolien Weekers Centrum voor Politicologie, K.U.Leuven http://www.kuleuven.be/politicologie 1

Inleiding Sinds 1994 zijn ook de lokale verkiezingen onderworpen aan de regelgeving betreffende de beperkingen van de verkiezingsuitgaven 1. Dit houdt onder meer in dat de kandidaten en de partijen aangifte moeten doen van zowel de uitgaven die ze voor de verkiezingscampagne hebben gedaan als de herkomst van de daarvoor gebruikte financiële middelen. Typisch voor de lokale verkiezingen is dat er bijkomend ook aangifte moet worden gedaan van de uitgaven voor de campagne van de lijst. De aangiften van de kandidaten en de lijsten kunnen vanaf de 30 e dag na de verkiezingen gedurende 15 dagen worden ingekeken door de kiezers van de betrokken gemeente. Dit wettelijk inzagerecht maakt het in theorie mogelijk om de campagne-uitgaven van alle kandidaten en lijsten systematisch in kaart te brengen en te analyseren. In de praktijk bleek het echter onbegonnen werk om in elk van de 308 Vlaamse gemeenten een kiezer bereid te vinden om de aangiften te gaan overschrijven. Daarom hebben we dit onderzoek beperkt tot de gemeenteraadsverkiezingen 2 in de dertien Vlaamse centrumsteden 3. In elk van die steden werden de aangifteformulieren van de lijsten en kandidaten systematisch geregistreerd door onderzoekers van het Centrum voor Politicologie. We beperkten ons wel tot de lijsten die op een of andere manier geaffilieerd zijn met de grootste vijf Vlaamse partijen, meer bepaald CD&V, VLD, SP.A, Vlaams Belang en Groen!. Louter plaatselijke lijsten of lijsten geaffilieerd met kleinere partijen werden buiten beschouwing gelaten. De onderzochte lijsten worden opgesomd in tabel 1. De analyse heeft betrekking op alle kandidaten van deze lijsten, inclusief de kandidaten die behoren tot een kartelpartner of die als onafhankelijke op een lijst staan. Onze gegevens hebben in principe betrekking op 61 lijsten, met in totaal 2575 kandidaten. Van een aantal kandidaten konden de aangiften echter niet worden teruggevonden. Dit waren er in totaal 80 (3,11%) 4. De hierna gerapporteerde onderzoeksresultaten betreffen enkel de 2495 kandidaten wiens aangifte wel werd teruggevonden op de rechtbanken van eerste aanleg, tenzij anders vermeld. I. De uitgaven van de lijsten en de kandidaten op 8 oktober 2006 Hieronder zullen de uitgaven van lijsten en kandidaten bij de verkiezingen van 8 oktober 2006 in detail worden besproken. Er zal niet alleen worden ingegaan op de absolute en relatieve uitgaven van kandidaten, lijsten en partijen in de dertien verschillende Vlaamse centrumsteden, maar ook op de mate waarin deze uitgaven het wettelijk uitgavenplafond al dan niet benaderen. 1 Decreet van 7 mei 2004 houdende regeling van de controle van de verkiezingsuitgaven en de herkomst van de geldmiddelen voor de verkiezing van het Vlaams Parlement, de provincieraden, de gemeenteraden en de districtsraden. Dit decreet vervangt de wet van 7 juli 1994 betreffende de beperking en de controle van de verkiezingsuitgaven voor de verkiezing van de provincieraden en de gemeenteraden, de districtsraden en voor de rechtstreekse verkiezing van de raden voor maatschappelijk welzijn. Naar aanleiding van de lokale verkiezingen van 8 oktober 2006 publiceerde de Vlaamse Controlecommissie voor de Verkiezingsuitgaven een vademecum met commentaar en aanbevelingen met betrekking tot de interpretatie van de regelgeving. De Vlaamse regelgeving en de wijze waarop de Controlecommissie die interpreteert sluiten dicht aan bij de eerdere federale regelgeving. (http://www.vlaamsparlement.be/vpweb/p3app/htmlpages/vp/pdf/20052006/brochures/controleverkiezingsuitgaven.pdf). 2 Dit betekent dat alle provincieraadsverkiezingen en de districtraadsverkiezingen in Antwerpen buiten het onderzoek vallen. 3 Met name: Aalst, Antwerpen, Brugge, Genk, Gent, Hasselt, Kortrijk, Leuven, Mechelen, Oostende, Roeselare, Sint-Niklaas en Turnhout. 4 Het grootste deel van de ontbrekende aangiften (49 van de 80) betrof kandidaten in Antwerpen. In Antwerpen stelde zich echter het probleem dat de aangiften niet gerangschikt waren volgens partij en ook vermengd waren met de aangiften van de districtraadsverkiezingen. De nogal wanordelijke toestand waarin de Antwerpse aangiften werden aangetroffen doet vermoeden dat de meeste ontbrekende aangiften wel zijn ingediend maar gewoonweg verloren zijn geraakt. 2

1.1 Absolute en relatieve totale uitgaven per lijst In eerste instantie hebben we per lijst de totale kostprijs van de campagne berekend, dit is de optelling van de uitgaven van de lijst en van alle individuele kandidaten 5 samen. De uitgaven voor de campagnes in de verschillende centrumsteden kunnen natuurlijk niet zomaar met elkaar vergeleken worden, aangezien deze steden aanzienlijk verschillen in omvang. Een campagne in een grote stad zal automatisch duurder zijn dan in een kleine, al was het maar omdat het toegelaten maximum daar hoger ligt. Daarom is het zinvoller om de lijsten met elkaar te vergelijken aan de hand van de kostprijs van de campagne per ingeschreven kiezer in de gemeente. Op basis van die relatieve kostprijs van de campagne hebben we in tabel 1 alle onderzochte lijsten gerangschikt van hoog naar laag. TABEL 1: Relatieve en absolute totale uitgaven per lijst (gerangschikt volgens relatieve totale uitgave) Uitgaven relatief Uitgaven absoluut LIJST (per ingeschreven kiezer) Totaal kandidaten lijst Totaal kandidaten lijst CD&V-N-VA Kortrijk 2,93 1,84 1,09 167.369 105.299 62.070 CD&V-N-VA Brugge 2,81 1,84 0,97 260.623 170.972 89.651 VLD-CDO-Groen! Mechelen 2,75 1,68 1,07 158.138 96.737 61.401 CD&V-N-VA Genk 2,68 1,89 0,78 116.703 82.625 34.078 CD&V Roeselare 2,49 1,55 0,94 109.610 68.118 41.492 CD&V-N-VA Mechelen 2,41 1,19 1,23 138.927 68.264 70.663 CD&V-N-VA Leuven 2,37 1,25 1,12 158.383 83.538 74.845 VLD-VIV Aalst 2,17 1,28 0,89 134.058 78.886 55.171 VLD-VIV Oostende 2,16 1,17 0,99 119.828 64.801 55.027 PROHASSELT Hasselt 2,09 1,01 1,08 117.010 56.350 60.659 SP.A-Spirit Oostende 2,08 1,35 0,74 115.549 74.712 40.837 VLD Kortrijk 2,02 1,07 0,95 115.208 61.230 53.978 VLD-VIV Hasselt 1,88 1,41 0,46 105.078 79.274 25.804 SP.A-Spirit Leuven 1,75 0,64 1,11 116.807 42.506 74.301 CD&V-N-VA Sint-Niklaas 1,74 1,19 0,55 93.685 64.115 29.570 CD&V Turnhout 1,71 0,84 0,87 51.831 25.459 26.372 CD&V-N-VA Hasselt 1,71 1,04 0,67 95.890 58.300 37.590 SP.A-Spirit Aalst 1,68 0,93 0,75 103.933 57.537 46.396 SP.A-Spirit-Groen! Sint-Niklaas 1,63 0,74 0,89 87.905 39.828 48.077 CD&V-N-VA Oostende 1,54 0,91 0,63 85.426 50.647 34.779 VLD-VIV Gent 1,53 0,98 0,55 267.218 171.086 96.132 VLD Roeselare 1,41 0,92 0,49 62.292 40.721 21.571 CD&V-N-VA Gent 1,40 0,90 0,50 243.667 156.804 86.863 PROGENK Genk 1,36 0,73 0,63 59.294 31.665 27.629 SP.A-Spirit Gent 1,32 0,84 0,48 230.978 146.674 84.304 VLD Turnhout 1,29 0,42 0,87 39.124 12.705 26.420 SP.A-Spirit Brugge 1,26 0,55 0,71 116.847 50.796 66.052 CD&V-N-VA Aalst 1,23 0,73 0,50 75.950 44.905 31.045 SP.A-Spirit Mechelen 1,16 0,60 0,56 66.567 34.538 32.029 5 Voor het berekenen van dit lijsttotaal werd bij kandidaten waarvan de aangifte ontbrak de individuele uitgave gelijkgesteld met de gemiddelde uitgave van de andere kandidaten op de lijst. 3

SP.A-Spirit Kortrijk 1,14 0,45 0,70 65.266 25.443 39.822 VLD-VIV Sint-Niklaas 1,14 0,48 0,65 61.168 26.019 35.150 VLD-VIV Leuven 1,06 0,65 0,40 70.698 43.659 27.039 VLD-VIV Brugge 0,99 0,62 0,37 91.998 57.830 34.168 SP.A-Spirit Turnhout 0,79 0,05 0,74 23.846 1.523 22.323 Vlaams Belang Aalst 0,77 0,18 0,58 47.408 11.301 36.107 SP.A-Spirit Antwerpen 0,73 0,38 0,35 236.003 123.107 112.896 SP.A-Spirit Roeselare 0,71 0,16 0,55 31.339 6.935 24.404 VLD-VIV Antwerpen 0,68 0,64 0,04 219.376 207.462 11.913 VLD-VIV Genk 0,64 0,27 0,37 28.085 11.991 16.094 CD&V-N-VA Antwerpen 0,48 0,26 0,22 156.659 83.743 72.917 Vlaams Belang Sint-Niklaas 0,47 0,14 0,34 25.573 7.508 18.064 Groen! Turnhout 0,46 0,00 0,46 13.962 0 13.962 Vlaams Belang Mechelen 0,46 0,07 0,39 26.391 3.919 22.472 Vlaams Belang Genk 0,43 0,09 0,34 18.615 3.878 14.737 Vlaams Belang Brugge 0,41 0,11 0,30 38.051 10.463 27.588 Groen! Roeselare 0,39 0,00 0,39 16.995 0 16.995 Vlaams Belang Leuven 0,38 0,06 0,32 25.706 4.017 21.689 Vlaams Belang-Vlot Antwerpen 0,36 0,09 0,27 116.880 28.096 88.784 Vlaams Belang Oostende 0,36 0,10 0,26 19.835 5.667 14.167 Groen! Gent 0,34 0,03 0,31 59.124 4.777 54.347 Vlaams Belang Gent 0,31 0,09 0,22 53.534 14.913 38.621 Vlaams Belang Turnhout 0,29 0,08 0,22 8.891 2.351 6.539 Vlaams Belang Roeselare 0,28 0,06 0,22 12.320 2.476 9.845 Groen! Leuven 0,24 0,04 0,20 15.932 2.859 13.074 Vlaams Belang Kortrijk 0,23 0,02 0,21 13.379 1.359 12.020 Groen! Antwerpen 0,23 0,03 0,19 73.076 10.682 62.394 Vlaams Belang Hasselt 0,22 0,04 0,18 12.566 2.282 10.284 Groen! Oostende 0,20 0,03 0,16 10.973 1.846 9.127 Groen! Aalst 0,17 0,00 0,16 10.235 235 10.000 Groen! Brugge 0,11 0,01 0,09 9.974 1.238 8.736 Groen! Kortrijk 0,07 0,00 0,07 4.152 0 4.152 De CD&V(-N-VA) komt zes keer voor in de top tien van de (relatief gezien) duurste campagnes. De twee duurste campagnes waren die van die van CD&V-N-VA in Kortrijk (2,93 Euro per kiezer) en Brugge (2,81 Euro per kiezer). Maar ook in Genk, Roeselare, Mechelen en Leuven heeft CD&V een opmerkelijk dure campagne gevoerd. In vergelijking daarmee was de CD&V-campagne in Antwerpen opvallend goedkoop. Dat heeft onder meer te maken met het in eerder onderzoek 6 al vastgestelde fenomeen dat campagnes relatief gezien goedkoper worden als de kieskring, in dit geval de gemeente, groter wordt 7. Maar ook bekeken in absolute termen heeft CD&V niet echt zwaar ingezet in 6 B.MADDENS, Het effect van verkiezingsuitgaven. Een verkennend onderzoek op basis van de aangiften bij de lokale verkiezingen van 8 oktober 2000, Res Publica, 2004, 1, pp. 67-68; B.MADDENS, K.WEEKERS EN J.NOPPE, De verkiezingsuitgaven van de Vlaamse kandidaten bij de verkiezingen van 18 mei 2003 en 13 juni 2004, in : Res Publica, 2006, 4, pp. 135-155. 7 Daarnaast moeten we ook rekening houden met het feit dat de campagnes voor de districtsraadsverkiezingen in Antwerpen buiten dit onderzoek vallen. Allicht hebben die verkiezingen een deel van de middelen opgeslorpt die anders in de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen zouden zijn geïnvesteerd. 4

Antwerpen. De duurste CD&V-campagnes waren die in Brugge (260.623 Euro), Gent (243.667 Euro) en Kortrijk (167.369 Euro), terwijl Antwerpen (156.659 Euro) slechts op de vijfde plaats komt. In de top 10 van relatief duurste campagnes vinden we ook drie VLD-lijsten. De duurste VLDcampagne was (relatief gezien) die van Mechelen, waar de partij (in kartel met CDO en Groen!) 2,75 Euro per kiezer uitgaf. Ook in Aalst (2,17 Euro), Oostende (2,16 Euro), Kortrijk (2,02 Euro) en Hasselt (1,88 Euro) voerde de partij een relatief dure campagne. Dit staat in schril contrast met steden als Leuven (1,06 Euro), Brugge (0,99 Euro), Antwerpen (0,68 Euro) en Genk (0,64 Euro). Bekeken in absolute termen heeft de VLD de grootste financiële inspanning gedaan in Gent (267.218 Euro) en Antwerpen (219.376 Euro). Op een afstand volgen Mechelen (158.138 Euro) en Aalst (134.058 Euro). Bij SP.A-Spirit zijn er geen grote uitschieters naar boven en zijn de totale uitgaven, in vergelijking met VLD en CD&V, evenwichtiger gespreid over de verschillende steden. De standaarddeviatie 8 tussen de relatieve uitgaven bedraagt voor de SP.A slechts 0,45, tegenover 0,69 voor CD&V en 0,61 voor VLD. In de algemene top 10 van duurste campagnes haalt de lijst Prohasselt (2,09 Euro per kiezer) net de 10 e plaats. Die lijst wordt onmiddellijk gevolgd door de SP.A-Spirit-lijst in Oostende, waar de campagne (relatief gezien) ongeveer even duur was (2,08 Euro per kiezer). In vergelijking met de andere steden zette SP.A-Spirit ook vrij veel in op de campagnes in Leuven (1,75 Euro), Aalst (1,68 Euro) en Sint- Niklaas (1,63 Euro). In Antwerpen (0,73 Euro) en Roeselare (0,71 Euro) was de campagne relatief gezien het goedkoopst. In absolute termen daarentegen was de Antwerpse campagne juist heel duur naar SP.A-normen (236.003 Euro). Daarna volgen Gent (230.978 Euro), Hasselt (117.010 Euro), Brugge (116.847 Euro) en Leuven (116.806 Euro). De top tien van de goedkoopste campagnes wordt gedomineerd door Groen!. De relatief duurste groene campagne was die in Turnhout, waar de campagne 46 Eurocent per kiezer kostte. De allergoedkoopste campagne was die van Groen! in Kortrijk, waar amper 7 Eurocent per kiezer werd uitgegeven. In absolute termen was de groene campagne in Antwerpen (73.076 Euro) het duurst. Ook de meeste Vlaams Belang-lijsten hebben heel weinig in de campagne geïnvesteerd en staan overwegend onderaan de lijst. Relatief gezien was de campagne het duurst in Aalst (met 0,77 Euro per kiezer). In absolute termen kostte de Antwerpse campagne het meest aan het Vlaams Belang (116.880 Euro). Daarna volgden Gent (53.534 Euro) en Brugge (38.051 Euro). 1.2 Relatieve totale uitgaven van de lijsten per stad Het is ook interessant om deze gegevens per stad te bekijken. In tabel 2 worden de lijsten per stad gerangschikt volgens de relatieve totale kostprijs (per ingeschreven kiezer) van de campagne. Vlaams Belang B en Groen! G voerden in alle steden de goedkoopste campagne. Enkel in Aalst en Antwerpen voerde het Vlaams Belang een campagne min of meer op maat van de traditionele partijen. In acht van de dertien steden was de CD&V-campagne C de duurste. Maar het was vooral in Brugge, Genk, Kortrijk en Leuven dat de partij de concurrentie vrij ver achter zich liet (althans in financieel opzicht). De enige stad waar CD&V duidelijk achterop hinkte was Aalst. Dat is meteen één van de twee steden waar de VLD V de duurste campagne heeft gevoerd. De andere stad is Mechelen. Daartegenover staan drie steden waar de VLD opvallend weinig centen heeft ingezet in vergelijking met de andere traditionele partijen, meer bepaald Leuven, Sint-Niklaas en Genk. De enige stad waar de SP.A S de duurste campagne heeft gevoerd is Hasselt, maar het verschil met de andere partijen is 8 Zie tabel 3. 5

niet echt groot. In Kortrijk, Mechelen, Roeselare en Turnhout daarentegen blijft de partij aanzienlijk achter bij de twee andere traditionele partijen. TABEL 2: Schematische weergave van de relatieve totale uitgaven van de lijsten in de dertien centrumsteden 0,1 0,3 0,5 0,7 0,9 1,1 1,3 1,5 1,7 1,9 2,1 2,3 2,5 2,7 2,9 AAL G B C S V ANT G B C S V BRUG G B V S C GENK B V S C GENT B G S C V HAS B C V S KOR G B S V C LEUV G B V S C MECH G B S C V OOS G B S V C ROES B G S V C STNIK B V S C TURN B G S V C 1.3 Absolute en relatieve uitgaven per partij In tabel 3 worden de uiteenlopende uitgaven opgeteld per partij 9. Deze gegevens bevestigen dat de CD&V veruit het meest heeft uitgegeven in de centrumsteden. Die partij komt op een totaalbedrag van 1.754.723 Euro. De gemiddelde CD&V-kandidaat besteedde 1.947,5 Euro aan de campagne. De uitgavenniveaus van SP.A en VLD zijn onderling sterk vergelijkbaar: SP.A investeerde in totaal 1.371.343 Euro in de centrumsteden, VLD 1.472.269 Euro. Maar bij de VLD worden de meeste van die 9 Kartellijsten worden ingedeeld bij de grootste partij die er deel van uitmaakte. De 13 CD&V-lijsten, bijvoorbeeld, omvatten zowel de twee afzonderlijke CD&V-lijsten als de elf CD&V-N-VA-lijsten. De kartellijsten waar Groen! deel van uitmaakte, meer bepaald VLD-CDO-Groen! in Mechelen, Prohasselt in Hasselt, Progenk in Genk en SP.a-spirit-Groen! in Sint-Niklaas, worden ingedeeld bij respectievelijk VLD en SP.A. Enkel de kandidaten die opkomen op aparte Groen!-lijsten worden hier als kandidaten van Groen! beschouwd. 6

uitgaven gedaan door de kandidaten (64,68%), tegenover slechts 50,43% bij de SP.A. Het gevolg is dat de gemiddelde uitgave per kandidaat een stuk hoger is bij VLD (1.724,4 Euro) dan bij SP.A (1.237,2 Euro). In vergelijking met de traditionele partijen komt het Vlaams Belang aan een opvallend laag totaalbedrag, meer bepaald 419.148 Euro, waarvan niet minder dan 76,56% door de lijsten werd uitgegeven. Vandaar ook dat de gemiddelde uitgave per kandidaat heel laag is bij het Vlaams Belang (177,1 Euro). De partij die veruit het minst uitgeeft is Groen!. In totaal kostte de groene campagne slechts 214.424 Euro in de centrumsteden, waarvan het overgrote deel (89,91%) werd uitgegeven door de lijsten. Gemiddeld besteedde een Groen!-kandidaat slechts 52,8 Euro aan de campagne. TABEL 3: Absolute en relatieve totale uitgaven in de dertien centrumsteden samen, per partij Partij (aantal lijsten) Uitgaven absoluut Gemiddelde totale uitgave per lijst per ingeschreven kiezer (Std.) Gemiddelde uitgave per kandidaat Totaal Lijsten Totaal kandidaten Algemeen totaal CD&V (13) 691.935 1.062.788 1.754.723 1,96 (0,69) 1.947,5 VLD (13) 519.868 952.401 1.472.269 1,52 (0,61) 1.724,4 SP.A (13) 679.729 691.614 1.371.343 1,36 (0,45) 1.237,2 Vlaams Belang (13) 320.918 98.230 419.148 0,38 (0,14) 177,1 Groen! (9) 192.787 21.637 214.424 0,24 (0,12) 52,8 Totaal (61) 2.405.237 2.826.670 5.231.907 1,15 1.096 In vergelijking met de verkiezingen van 2003 en 2004 10 vallen twee zaken op. Terwijl zowel in 2003 als 2004 VLD en CD&V aan elkaar gewaagd waren wat de uitgaven betreft, stellen we nu vast dat CD&V duidelijk het zwaarst heeft geïnvesteerd in de centrumsteden, terwijl VLD terugvalt naar het niveau van SP.A. Ten tweede stelden we zowel in 2003 als 2004 vast dat het Vlaams Blok stilaan het uitgavenniveau van de traditionele partijen begon te benaderen. Bij de lokale verkiezingen van 2006 daarentegen valt het Vlaams Belang opnieuw terug naar het niveau van de kleine partijen. Uit de optelling van alle uitgaven (tabel 3, onderste rij) blijkt dat door alle kandidaten en lijsten samen in totaal 5.231.907 Euro uitgegeven in de centrumsteden. Net iets meer dan de helft van dat bedrag werd uitgegeven door de kandidaten, meer bepaald 2.826.670 Euro of 54,03 % van het totaal. 2.405.237 Euro (45,97% van het totaal) werd door de lijsten uitgegeven. 1.4 Het wettelijk uitgavenplafond Zowel voor wat betreft de lijsten als de kandidaten kunnen we vervolgens nagaan in welke mate de uitgaven onder het wettelijk bepaalde plafond blijven. Bij de lokale verkiezingen geldt per gemeente één enkel maximumbedrag voor alle kandidaten, ongeacht hun plaats op de lijst. De maximumbedragen staan min of meer in verhouding tot het aantal ingeschreven kiezers in de gemeente 11. In tabel 4 geven we per partij zowel het totale besteedbare bedrag (voor alle lijsten en kandidaten in de dertien steden) als het procent dat daarvan (door lijsten en kandidaten) ook effectief werd uitgegeven. Van alle besteedbare middelen wordt in totaal slechts 30,64% uitgegeven. Dit 10 B.MADDENS, K.WEEKERS en J.NOPPE, De uitgaven van de Vlaamse kandidaten, o.c.. 11 Van alle dertien centrumsteden waren de maximumbedragen het hoogst in Antwerpen (8869,12 Euro voor de kandidaten en 9021 Euro voor de lijsten) en het laagst in Turnhout (2421,68 Euro voor de kandidaten en 5.063,62 Euro voor de lijsten). Voor wie tegelijkertijd kandidaat is voor de provincieraadsverkiezingen geldt enkel het hoogste maximumbedrag. 7

algemene procent wordt echter sterk naar beneden getrokken door Groen! en Vlaams Belang, die slechts een fractie uitgeven van wat mag, respectievelijk 7,92% en 11,70%. De drie traditionele partijen spenderen een groter deel van het toegelaten bedrag, maar de bovengrens blijft ook hier ver weg. Bij CD&V gaat het om 48,78%, bij VLD om 41,00% en bij SP.A om 38,12%. We kunnen ook voor de kandidaten afzonderlijk nagaan in welke mate hun uitgaven het toegelaten maximum benaderen. Gemiddeld besteedt een kandidaat slechts 21,90% van wat hij of zij mag uitgeven. Maar dit procent varieert uiteraard aanzienlijk per partij. Een CD&V-kandidaat besteedt gemiddeld 41,48% van het toegelaten bedrag. Bij VLD en SP.A bedragen die procenten respectievelijk 33,01% en 23,97%. Kandidaten voor Groen! (0,80%) en Vlaams Belang (3,14%) geven gemiddeld slechts een fractie uit van wat is toegestaan. TABEL 4: Totale uitgaven van partijen en kandidaten en gemiddelde uitgave per kandidaat als procent van het besteedbare bedrag, per partij Partij (aantal lijsten) Totale besteedbare bedrag (lijsten + kandidaten) Totale uitgaven (lijsten + kandidaten) % Besteed (lijsten + kandidaten) Gemiddeld % Besteed per kandidaat CD&V (13) 3.597.419 1.754.723 48,78 41,48 VLD (13) 3.591.022 1.472.269 41,00 33,01 SP.A (13) 3.597.606 1.371.343 38,12 23,97 Vlaams Belang (13) 3.583.305 419.148 11,70 3,14 Groen! (9) 2.705.896 214.424 7,92 0,80 Totaal (61) 17.075.248 5.231.907 30,64 21,9 Zoals ook al bleek uit eerder onderzoek 12 stellen we vast dat het uitgavenplafond bij lokale verkiezingen onrealistisch hoog ligt voor de kandidaten. Daardoor kan er moeilijk een remmend effect van uitgaan. Dit in tegenstelling tot de federale en regionale verkiezingen, waarbij het besteedbare bedrag veel dichter wordt benaderd. Dit neemt niet weg dat er toch een aantal kandidaten zijn die wel (bijna) tegen het plafond aanbotsen. 4,65% van alle kandidaten besteedt 90% van wat is toegelaten. Maar bij CD&V en VLD stijgt dit percentage tot telkens 9,18%. Bij SP.A haalt slechts 3,36% dit percentage en bij Groen! en Vlaams Belang niemand. 1.5 Grootste uitgave per stad Tenslotte kan per centrumstad worden nagegaan welke kandidaat het meest heeft uitgegeven. In tabel 5 worden die kandidaten gerangschikt volgens de absolute kostprijs van hun campagne. De duurste campagne was die van Ann Coolsaet (VLD) in Antwerpen. Voor het overige wordt de lijst vooral gedomineerd door CD&V- en VLD-kandidaten. In zes van de dertien centrumsteden was het een CD&V-kandidaat die de duurste campagne heeft gevoerd. In vijf steden een VLD-er. Enkel in Aalst en Genk staat het uitgavenrecord op naam van een SP.A-kandidaat. In tien van de dertien centrumsteden werd de duurste campagne gevoerd door een politicus die ook kandidaat was voor de provincieraadsverkiezing. 12 B.MADDENS, Het effect van verkiezingsuitgaven, o.c.. 8

TABEL 5: Kandidaat die het meeste uitgeeft in elke stad Stad Naam Lijst Bedrag Antwerpen Ann Coolsaet VLD-VIV 8.867,68 Gent Helga Stevens* CD&V-N-VA 7.298,90 Brugge Jean-Marie Bogaert* CD&V-N-VA 6.802,35 Mechelen Stefaan Deleus* CD&V-N-VA 5.459,36 Oostende Bart Tommelein* VLD-VIV 5.416,45 Kortrijk Vincent Van Quickenborne* VLD 5.319,82 Sint-Niklaas Jo De Cuyper* CD&V-N-VA 4.921,50 Leuven Carl Devlies CD&V-N-VA 4.763,15 Turnhout Suzy Maes* CD&V 4.605,54 Aalst Dirk De Merleer* SP.A-SPIRIT 4.446,42 Hasselt Cyrille Bruyninx* VLD-VIV 4.368,79 Genk Erika Graulus* PROGENK 4.269,25 Roeselare Francis Reynaert VLD 3.515,85 * Ook kandidaat voor de provincieraadsverkiezing II. De herkomst van de middelen Zowel de kandidaten als de lijsten dienen ook een aangifte te doen van de herkomst van de middelen waarmee de verkiezingsuitgaven werden betaald. Daarbij wordt telkens een onderscheid gemaakt tussen verschillende rubrieken, die we hieronder voor de duidelijkheid tot een beperkter aantal reduceren. In onderstaande analyses zal zowel worden ingegaan op de herkomst van de middelen van lijsten en kandidaten, als op de totale kostprijs van campagnes voor de partijen en de spreiding daarvan over de dertien centrumsteden. 2.1 Herkomst van de middelen van de partijen Voor wat de lijsten betreft wordt voor de herkomst van de middelen een onderscheid gemaakt tussen (1) de geldmiddelen afkomstig van het eigen patrimonium van de lijst 13, (2) de giften van natuurlijke personen 14 en (3) andere 15. De cijfers worden weergegeven in tabel 6. Het belangrijkste wat we uit de cijfers kunnen afleiden is dat de lijstcampagnes nauwelijks met giften worden gefinancierd. Giften dekken slechts 1,60% van de uitgaven. In totaal gaat het slechts om 38.367 Euro aan giften, voornamelijk aan de lijsten van CD&V en VLD. Slechts acht van de 61 onderzochte lijsten vermelden een geschonken bedrag. In die gevallen gaat het om een bedrag van gemiddeld 4.796 Euro. 13 Rubriek 1 Geldmiddelen afkomstig van het eigen patrimonium van de lijst. 14 Rubriek 2 Giften in contant geld van natuurlijke personen (a) te registreren giften ten belope van minder dan 125 Euro per schenker (b) niet te registreren giften ten belope van 125 Euro of meer per schenker. Rubriek 3 Tegenwaarde van giften in natura van natuurlijke personen (a) te registreren tegenwaarde ten belope van 125 Euro of meer per schenker (b) niet te registreren tegenwaarde ten belope van minder dan 125 Euro per schenker. Rubriek 4 Tegenwaarde van met giften gelijkgestelde prestaties of diensten van natuurlijke personen (a) te registreren tegenwaarde ten belope van 125 Euro of meer per schenker (b) niet te registreren tegenwaarde ten belope van minder dan 125 Euro per schenker. 15 Rubriek 5 Andere. 9

TABEL 6: Herkomst van de middelen van de lijsten, in absolute cijfers en procenten, per partij Partij (aantal lijsten) Eigen patrimonium Giften Andere Abs. % Abs. % Abs. % CD&V (13) 641.335 92,69 15.600 2,25 35.000 5,06 VLD (13) 402.856 77,49 13.900 2,67 103.112 19,83 SP.A (13) 679.179 99,92 560 0,08 0 0,00 Vlaams Belang (13) 320.918 100,00 0 0,00 0 0,00 Groen! (9) 168.877 93,59 8.307 4,60 3.267 1,81 Totaal (61) 2.213.165 92,49 38.367 1,60 141.379 5,91 2.2 Herkomst van de middelen van de kandidaten De gegevens over de herkomst van de middelen van de kandidaten 16 (tabel 7) zijn interessanter. Daarbij kunnen we een onderscheid maken tussen (1) de geldmiddelen afkomstig van het eigen patrimonium van de kandidaat 17, (2) de giften van natuurlijke personen 18, (3) tegemoetkomingen van de partij of de lijst 19 en (4) andere 20. Hier is het vooral relevant om na te gaan welk deel van de individuele uitgaven door de kandidaat zelf wordt betaald. In totaal wordt 64,70% van de uitgaven van de individuele kandidaten met eigen middelen betaald, terwijl 32,78% op een of andere manier afkomstig is van de partij. Bij Groen! en Vlaams Belang wordt verhoudingsgewijs het meest door de kandidaten zelf betaald, maar aangezien die kandidaten zo weinig besteden gaat het in absolute termen om bescheiden bedragen. Interessanter is het grote verschil tussen de VLD en de SP.A. De campagne van de liberale kandidaten wordt voor niet minder dan 72,95% uit eigen middelen betaald, terwijl de partij slechts 24,94% bijlegt. Bij de SP.A daarentegen is de bijdrage van de partij (49,09%) opvallend groot en worden de individuele campagnes slechts voor 47,87% gedragen door de kandidaten zelf. Dat er bij SP.A een grote inbreng is van de partij en bij de VLD van de kandidaten was ook gebleken bij de verkiezingen van 2003 en 2004 21. 16 De gedeclareerde herkomst van de middelen van de kandidaten betreft enkel de uitgaven voor eigen rekening en niet de uitgaven die onder de 25%/10%-regel vallen. 17 Rubriek 1 Geldmiddelen afkomstig van het eigen patrimonium van de kandidaat. 18 Rubriek 2 Giften in contant geld van natuurlijke personen (a) te registreren giften ten belope van 125 Euro of meer per schenker (b) niet te registreren giften ten belope van minder dan 125 Euro per schenker. Rubriek 3 Tegenwaarde van giften in natura van natuurlijke personen (a) te registreren tegenwaarde ten belope van 125 Euro of meer per schenker (b) niet te registreren tegenwaarde ten belope van minder dan 125 Euro per schenker. Rubriek 4 Tegenwaarde van met giften gelijkgestelde prestaties of diensten van natuurlijke personen (a) te registreren tegenwaarde ten belope van 125 Euro of meer per schenker (b) niet te registreren tegenwaarde ten belope van minder dan 125 Euro per schenker. 19 Rubriek 5 Financiële tegemoetkoming van de politieke partij of de lijst in naam waarvan de kandidaat opkomt in die hoedanigheid om die partij of lijst te vertegenwoordigen, of van andere kandidaten van die partij of lijst in het kader van een gemeenschappelijke campagne. Rubriek 6 Tegenwaarde van giften in natura van de politieke partij of de lijst in naam waarvan de kandidaat opkomt in die hoedanigheid om die partij of lijst te vertegenwoordigen, of van andere kandidaten van die partij of lijst in het kader van een gemeenschappelijke campagne. Rubriek 7 Tegenwaarde van met giften gelijkgestelde prestaties of diensten van de politieke partij of de lijst in naam waarvan de kandidaat opkomt in die hoedanigheid om die partij of lijst te vertegenwoordigen, of van andere kandidaten van die partij of lijst in het kader van een gemeenschappelijke campagne. 20 Rubriek 8 Andere. 21 B.MADDENS, K.WEEKERS en J.NOPPE, De uitgaven van de Vlaamse kandidaten, o.c.. 10

TABEL 7: Herkomst van de middelen van de kandidaten, in absolute cijfers en procenten, per partij Partij (aantal kandidaten) Eigen patrimonium Giften Tegemoetkoming componenten Andere Abs. % Abs. % Abs. % Abs. % CD&V (534) 686.529 66,32 27.990 2,70 320.702 30,98 0 0,000 VLD (534) 661.985 72,95 19.123 2,11 226.332 24,94 24 0,003 SP.A (535) 316.037 47,87 20.101 3,04 324.067 49,09 0 0,000 Vlaams Belang (520) 73.501 81,23 371 0,41 16.617 18,36 0 0,000 Groen! (372) 15.656 91,10 765 4,45 764 4,45 0 0,000 Totaal (2495) 1.753.708 64,70 68.350 2,52 888.482 32,78 24 0,001 Een kandidaat voor de lokale verkiezingen legt gemiddeld 702,89 Euro uit eigen middelen op tafel. Maar zowel bij CD&V als VLD is dit bedrag beduidend hoger, respectievelijk 1.285,64 en 1.239,67 Euro. De VLD-kandidaten mogen dan al over het algemeen minder hebben besteed dan de CD&V-kandidaten, de campagne heeft hen persoonlijk evenveel gekost. De implicatie is dus dat niet de kandidaten maar wel de partij relatief weinig heeft geïnvesteerd in de campagne. In vergelijking met CD&V en VLD komt de gemiddelde SP.A-kandidaat er vrij goedkoop van af. Die betaalt slechts 590,72 Euro uit eigen middelen. Giften vormen voor de kandidaten over het algemeen een verwaarloosbare inkomstenbron. In totaal werden er in de centrumsteden voor 68.350 Euro aan giften uitgekeerd aan de kandidaten. Daarmee kon amper 2,52% van de uitgaven worden betaald. De totale som aan giften gaat naar een heel kleine groep van 49 kandidaten (1,96% van het totaal), die elk gemiddeld 1.395 Euro ontvangen. Slechts 16 kandidaten vermelden een bedrag aan giften hoger dan 1.000 Euro. 2.3 Herkomst van de middelen van partij-kandidaten op kartellijsten In het geval van kartellijsten stelt zich bijkomend de vraag in welke mate het inkomsten- en uitgavenprofiel verschilt al naargelang de partij waartoe de kandidaat behoort. We hebben dit nagegaan voor wat betreft SP.A-Spirit en CD&V-N-VA (tabel 8). Kandidaten van Spirit en SP.A investeren gemiddeld ongeveer evenveel eigen middelen in hun campagne. Maar de Spirit-kandidaten krijgen daarbovenop beduidend meer middelen van de partij. Een Spirit-kandidaat ontvangt gemiddeld 1.354 Euro van de partij, een SP.A-kandidaat slechts 491 Euro. Het gevolg is dat de Spirit-kandidaten een campagne konden voeren die gemiddeld 851 Euro duurder is dan hun lijstgenoten van SP.A. TABEL 8: Gemiddelde uitgaven en inkomsten bij kandidaten op SP.A-Spirit- en CD&V-N-VA-kartellijsten, opgesplitst volgens partij SP.A-Spirit lijsten CD&V-N-VA-lijsten SP.A Kandidaten Spirit Kandidaten CD&V Kandidaten N-VA Kandidaten Gemiddelde uitgave per kandidaat 1.157 2.008 2.130 1.554 Betaald met eigen middelen 619 643 1.417 568 Betaald door partij-tegemoetkoming 491 1.354 653 864 11

Ook bij CD&V-N-VA stellen we vast dat de N-VA-kandidaten gemiddeld meer middelen toegestopt krijgen van de partij : een N-VA kandidaat beschikt gemiddeld over 864 Euro aan partijmiddelen, een CD&V-kandidaat slechts over 653 Euro. Daarbij komt echter dat de gemiddelde N-VA kandidaat beduidend minder eigen middelen in de campagne investeert dan zijn of haar lijstgenoten van CD&V. Een N-VA kandidaat legt gemiddeld 568 Euro op tafel, een CD&V-kandidaat niet minder dan 1.417 Euro. Het resultaat is dat de gemiddelde N-VA-kandidaat, ondanks de grotere toelage van de partij, toch een goedkopere campagne voert. Zowel in het geval van N-VA als van Spirit heeft de grotere toelage van de partij te maken met het feit dat de beschikbare partijmiddelen over een veel kleinere groep kandidaten moeten worden verdeeld dan bij de grotere kartelpartner. In totaal hebben zowel Spirit als N-VA beduidend minder partijmiddelen doorgesluisd naar de kandidaten dan hun grotere kartelpartner. Bij Spirit ging het in totaal om 74.469 Euro, tegenover 214.502 bij SP.A. Bij N-VA om 63.095 tegenover 255.310 bij CD&V. 2.4 Totale kostprijs van de campagnes voor de partij Zoals hierboven bleek is ongeveer een derde van alle individuele uitgaven gefinancierd door de partij. Dit betekent dat de uitgaven die door de lijsten worden gedeclareerd slechts een deel omvatten van de totale campagnekosten voor de partij. Om te weten hoeveel een campagne in totaal heeft gekost aan de partij moeten we dus de uitgaven van de lijst optellen bij de uitgaven van de kandidaten die door de partij werden betaald. Het resultaat van deze oefening is af te lezen in de eerste kolom van tabel 9. Partij (aantal lijsten) TABEL 9: Totale uitgaven van de partij (lijsuitgaven + steun aan kandidaten), in absolute cijfers en als aandeel van de totale uitgaven, per partij Partij-uitgaven (lijstuitgaven + steun aan kandidaten Uitgaven kandidaten, betaald met individuele middelen en giften Totale uitgaven % van de totale uitgaven, betaald door de partij CD&V (13) 1.012.637 742.085 1.754.722 57,71 VLD (13) 746.200 726.069 1.472.269 50,68 SP.A (13) 1.003.796 367.547 1.371.343 73,20 Vlaams Belang (13) 337.535 81.613 419.148 80,53 Groen! (9) 193.551 20.873 214.424 90,27 Totaal (61) 3.293.719 1.938.187 5.231.906 62,95 Vooral het hoge bedrag voor SP.A valt daarbij op, meer bepaald 1.003.796 Euro, dit is nauwelijks minder dan de totale partij-uitgaven van de CD&V (1.012.637 Euro). Ondanks het feit dat de SP.Acampagnes beduidend goedkoper waren dan die van de CD&V (zie hoger) hebben ze aan de partij toch evenveel gekost. Dat komt natuurlijk omdat de uitgaven bij SP.A in grotere mate door de partij worden gedragen en minder door de kandidaten zelf. 73,20% van alle SP.A-campagneuitgaven in de centrumsteden werd op een of andere manier door de partij betaald. Bij de CD&V gaat het slechts om 57,71%. De VLD komt dan weer opvallend goedkoop van af, én omdat er over het algemeen relatief weinig werd uitgegeven, én omdat slechts een relatief klein aandeel daarvan (50,68%) door de partij zelf werd betaald. 12

2.5 Spreiding van de totale partij-uitgaven over de centrumsteden Tenslotte is het interessant om te zien hoe de partijen hun totale uitgaven (dit zijn de uitgaven van de lijsten plus de uitgaven van de kandidaten betaald door de partij) hebben verdeeld over de dertien centrumsteden (tabel 10). We kunnen nagaan in welke steden een partij uitzonderlijk veel of uitzonderlijk weinig heeft geïnvesteerd door de partij-procenten te vergelijken met de totale verdeling van de partij-uitgaven in de rechterkolom. Deze totale verdeling wordt natuurlijk in grote mate bepaald door de omvang van de steden, al is het opvallend dat niet Antwerpen maar wel Gent de stad is waar alle partijen samen het meest hebben uitgegeven. TABEL 10: Verdeling (in verticale procenten) van de totale partij-uitgaven (lijstuitgaven+steun aan kandidaten) over de dertien centrumsteden, per partij Stad CD&V VLD SP.A Vlaams Belang Groen! Totaal Gent 18,36 19,00 17,61 11,45 28,08 18,14 Antwerpen 9,09 12,99 15,98 26,42 32,59 15,23 Mechelen 9,36 13,81 6,63 6,66 0,00 8,71 Brugge 11,81 4,58 8,11 10,73 4,55 8,51 Leuven 9,88 4,88 7,95 7,62 6,75 7,74 Hasselt 5,89 6,89 10,74 3,05 0,00 6,96 Aalst 3,52 8,50 8,09 11,30 5,17 6,93 Kortrijk 8,57 7,78 4,47 3,56 2,15 6,25 Oostende 5,04 7,41 5,30 4,20 4,72 5,55 Sint-Niklaas 3,83 5,16 6,18 5,35 0,00 4,78 Genk 7,74 2,48 4,27 4,37 0,00 4,69 Roeselare 4,10 2,98 2,43 3,07 8,78 3,51 Turnhout 2,83 3,54 2,22 2,24 7,21 3,00 100 100 100 100 100 100 Bij CD&V zijn het vooral Brugge, Leuven, Kortrijk en Genk die naar boven uit de band springen. Omgekeerd heeft CD&V relatief weinig ingezet op Aalst en Sint-Niklaas. Bij VLD valt vooral op dat heel veel middelen worden gealloceerd in Gent en Mechelen. Ook in Kortrijk en Oostende werd relatief zwaar geïnvesteerd. Dat ging vooral ten nadele van Antwerpen, Brugge, Leuven en Genk. Vooral in Brugge en Leuven valt het op dat de partij zich (althans in financieel opzicht) niet ten volle in de strijd heeft gegooid. Bij SP.A zijn de middelen vrij evenwichtig over de steden verdeeld, zoals eerder ook al vastgesteld. Toch zijn er ook hier een aantal uitschieters naar boven, meer bepaald Hasselt, Aalst en Sint-Niklaas. In Kortrijk daarentegen alloceerde de SP.A relatief weinig middelen. Ruim één vierde van de totale uitgaven van het Vlaams Belang in de centrumsteden werd in Antwerpen geïnvesteerd. Daarnaast waren ook de campagnes in Brugge en Aalst relatief goed bedeeld. Naar Gent, Mechelen, Hasselt en Kortrijk zijn dan weer opvallend weinig partijmiddelen gevloeid. Bij Groen! zijn de (weliswaar uiterst schaarse) partij-uitgaven nog meer in Antwerpen geconcentreerd, terwijl ook Gent met een groot deel van de koek gaat lopen. Daarnaast heeft Groen! Ook relatief veel geïnvesteerd in Turnhout en Roeselare. 13

2.6 De totale partij-uitgaven in de centrumsteden vergeleken met de nationale uitgaven Ook de partijen als geheel moeten een aangifte indienen met betrekking tot de uitgaven voor de nationale campagne. Deze uitgaven zijn wettelijk beperkt tot 372.000 Euro, en tot 340.00 Euro voor partijen die in minder dan 50 gemeenten met een eigen lijst opkomen. CD&V declareerde 22 een bedrag (371.907,64 Euro) net onder dit uitgavenplafond. Daarbij komt dan nog eens 109.891,72 Euro van de N-VA, die in een aantal gemeenten met een eigen lijst opkwam en daardoor het recht had om voor 340.000 Euro een eigen nationale campagne te voeren. Op die manier laat het kartel CD&V-N-VA, met in totaal voor 481.799,36 Euro aan uitgaven, de andere partijen ver achter zich. Op afstand volgen Groen! (317.576,17 Euro), Vlaams Belang (316.434,46 Euro) en VLD (284.788,18 Euro). SP.A komt, met 182.337,63 Euro, nog niet aan de helft van het maximumbedrag. Als we daar nog de 14.286,97 Euro van kartelpartner Spirit bijtellen bekomen we het nog steeds bescheiden bedrag van 196.624,6 Euro. Voortgaand op onze gegevens betreffende de centrumsteden mogen we echter aannemen dat deze bedragen een totaal verkeerd beeld geven van de verhouding tussen de partijen wat hun campagneuitgaven betreft. Dat komt omdat sommige nationale partijen aanzienlijke middelen investeren in de lokale partij-afdelingen en de kandidaten, waardoor de werkelijke kostprijs van de lokale verkiezingen veel hoger ligt. Groen! en Vlaams Belang mogen nationaal dan al een vergelijkbaar bedrag hebben uitgegeven als de VLD, in werkelijkheid liggen hun uitgaven veel lager omdat ze kennelijk veel minder middelen hebben doorgeschoven naar hun lokale afdelingen. Omgekeerd heeft SP.A-Spirit in werkelijkheid veel meer uitgegeven dan wat blijkt uit de nationale aangiftes. III. Belangrijkste resultaten (1) De CD&V heeft veruit het zwaarst geïnvesteerd in de campagnes in de dertien Vlaamse centrumsteden. Daarna volgen SP.A en VLD met een vergelijkbaar uitgavenniveau. In 2003 en 2004 waren CD&V en VLD nog aan elkaar gewaagd wat de uitgaven betreft, maar in 2006 valt de VLD terug tot op het niveau van de SP.A. (2) Ook het Vlaams Belang heeft relatief weinig geïnvesteerd in de campagne. Zowel in 2003 als in 2004 benaderde de partij het uitgavenniveau van de traditionele partijen. Maar bij de lokale verkiezingen heeft de partij op Antwerpen en Aalst na nergens een campagne gevoerd op maat van de grote partijen. De partij benadert veeleer het uiterst lage uitgavenniveau van Groen!. (3) De officiële aangiften van de partij-uitgaven, die enkel betrekking hebben op de nationale campagne, geven een vertekend beeld van de werkelijke campagne-uitgaven van de partijen. Volgens die aangiften hebben Groen! en Vlaams Belang ongeveer evenveel uitgegeven als de VLD en meer dan de SP.A. In werkelijkheid hebben die twee partijen, voortgaand op de analyse in de centrumsteden, in het totaal het minst van al uitgegeven, zoals hoger aangegeven. (4) In acht van de dertien centrumsteden was de CD&V-campagne de duurste. Vooral in Brugge, Genk, Kortrijk en Leuven heeft de partij relatief veel middelen ingezet en liet ze de concurrentie, althans in financieel opzicht, ver achter zich. In absolute cijfers werd er het meest uitgegeven in Brugge, Gent en Kortrijk. De VLD heeft relatief zwaar ingezet op Mechelen en Aalst, maar investeerde opvallend weinig in Leuven, Sint-Niklaas en Genk. In absolute cijfers hebben de VLD-campagnes in Gent en Antwerpen 22 De verslagen van de aangiften van de verkiezingsuitgaven van de partijen kunnen vanaf de zestigste dag na de verkiezingen gedurende 15 dagen worden ingekeken door de kiezers. 14

het meest gekost. De uitgaven van de SP.A zijn evenwichtiger gespreid over de centrumsteden, zij het dat er wel opvallend veel middelen naar Hasselt zijn gegaan. Maar bekeken in absolute termen waren de campagnes in Antwerpen en Gent het duurst voor de partij. Zowel het Vlaams Belang als Groen! alloceren een opvallend groot deel van hun (beperkte) uitgaven in Antwerpen. (5) De uitgaven van de kandidaten werden voor ongeveer twee derden gedragen door de kandidaten zelf en voor ongeveer één derde door de partij. Bij de VLD is de bijdrage van de partij evenwel lager (ongeveer 25%) en bij de SP.A beduidend hoger (ongeveer 50%). Doordat de VLD-kandidaten relatief meer bijdragen heeft de campagne minder gekost aan de VLD dan aan de SP.A, ondanks het feit dat hun uitgaven vergelijkbaar waren. De VLD-kandidaten hebben gemiddeld evenveel persoonlijke middelen in de campagne geïnvesteerd als de CD&V-kandidaten. Dat de VLD financieel niet voluit is gegaan ligt met andere woorden aan de partij en niet aan de kandidaten. (6) Zowel bij CD&V-N-VA- als bij SP.A-Spirit-lijsten krijgen de kandidaten van de kleinere kartelpartner gemiddeld meer partijmiddelen toegestopt. Spirit-kandidaten investeren daarbovenop ook meer persoonlijke middelen in de campagne. Het resultaat is dat ze gemiddeld beduidend meer uitgeven dan hun lijstgenoten van SP.A. N-VA-kandidaten daarentegen investeren minder persoonlijke middelen dan hun lijstgenoten van CD&V. Het resultaat is dat de gemiddelde N-VA-kandidaat, ondanks de hogere toelage van de partij, toch een goedkopere campagne voert. Anderzijds heeft de N-VA wel een duurdere nationale campagne gevoerd dan Spirit. 15