De uitgaven van de Vlaamse partijen voor de federale verkiezingen van 10 juni 2007 Bart Maddens, Karolien Weekers, Stefaan Fiers

Transcriptie

1 De uitgaven van de Vlaamse partijen voor de federale verkiezingen van 10 juni 2007 Bart Maddens, Karolien Weekers, Stefaan Fiers Centrum voor Politicologie K.U.Leuven

2 Inleiding De wetgeving inzake de beperking van de verkiezingsuitgaven 1 legt zowel de politieke partijen als de individuele kandidaten de verplichting op om aangifte te doen van enerzijds de voor de verkiezingscampagne verrichte uitgaven en anderzijds de herkomst van de daartoe gebruikte middelen. Op basis van deze aangiften kan worden nagegaan of de partijen en de kandidaten zich hebben gehouden aan de wettelijk voorgeschreven uitgavenplafonds. De aangiften kunnen vanaf de 75 e dag na de verkiezingen gedurende 15 dagen worden ingekeken door de kiezers van de betrokken kieskring. Gebruik makend van dit wettelijk inzagerecht registreerden onderzoekers van het Centrum voor Politicologie de aangifteformulieren van de zes grootste Vlaamse partijen 2 en al hun kandidaten voor zowel de - als de sverkiezing. Op basis daarvan kan per partij worden berekend wat de totale gedeclareerde kostprijs was van de campagne. Daarnaast kan ook worden nagegaan met welke middelen de campagne werd gefinancierd. Deze cijfers kunnen worden vergeleken met die van de verkiezingen van 2003 en 2004, toen een soortgelijk onderzoek plaatsvond. Nieuw is wel dat we dit keer ook over gegevens beschikken betreffende de Franstalige partijen. Deze gegevens werden verzameld door Jean-Benoit Pilet van het Cevipol aan de U.L.B. In een aparte gezamenlijke nota (De uitgaven van de Belgische partijen voor de verkiezingen van 10 juni 2007) worden de gegevens betreffende de uitgaven van de Franstalige en de Vlaamse partijen geïntegreerd en met elkaar vergeleken. De lijsten van de zes grootste Vlaamse partijen telden in totaal 1188 kandidaten, waarvan 954 voor de en 234 voor de. Omdat er in totaal 32 kandidaten als effectieve kandidaat en als opvolger op een lijst stonden, gaat het in totaal om 1156 verschillende kandidaten. Slechts 14 kandidaten (1,2%) voldeden niet aan de wettelijke verplichting om een aangifte in te dienen : 9 Open- VLD-, 3 Groen- en 2 LDD- kandidaten. De hierna gerapporteerde onderzoeksresultaten betreffen enkel de 1142 kandidaten die een aangifte hebben ingediend, tenzij anders vermeld. De gerapporteerde totalen betreffen telkens enkel de zes grootste Vlaamse partijen. I. De uitgaven van de partijen en de kandidaten De uitgaven van de partijen vertonen relatief weinig variatie en benaderen over het algemeen het wettelijke plafond van 1 miljoen Euro. Enkel Lijst Dedecker zit er ruim onder, met een partijuitgave van Euro. CD&V-N-VA komt het dichtst in de buurt van het wettelijke plafond, gevolgd door Open- VLD, het Vlaams Belang en SP.A-Spirit, die allen nog meer dan Euro uitgeven. Groen! geeft net iets meer dan drie vierden van het wettelijke maximumbedrag uit. Tabel I: Uitgaven van de partijen en de kandidaten, uitgave per stem Partij Kandidaten Totaal Uitgave per stem CD&V-N-VA , , ,43 1,26 Groen! , , ,05 1,75 LDD , , ,91 1,03 Open-VLD , , ,57 2,04 SP.A-Spirit , , ,63 1,99 Vlaams Belang , , ,88 1,22 Totaal , , ,47 1,55 1 Wet van 4 juli 1989 betreffende de beperking en de controle van de verkiezingsuitgaven voor de verkiezingen van de federale s, de financiering en de open boekhouding van de politieke partijen. 2 In alfabetische volgorde gaat het dus om: CD&V-N-VA, Groen!, Lijst Dedecker, Open VLD, SP.A-Spirit en Vlaams Belang.

3 De tweede kolom bevat de uitgaven van alle kandidaten samen. Hier zijn de verschillen tussen de partijen veel groter. Het meest opvallend is dat zowel de Groen!- als de LDD-kandidaten heel weinig uitgeven, zij het dat de totale uitgave van de LDD-kandidaten (0,25 miljoen) toch dubbel zo hoog is als van de Groen!-kandidaten (0,13 miljoen). Aan het andere uiterste vinden we de Open-VLD-kandidaten, op de voet gevolgd door de CD&V-N-VA-kandidaten. In beide gevallen geven de kandidaten meer dan 2 miljoen Euro uit. Daarna komen SP.A-Spirit met om en bij de 1,75 miljoen Euro en het Vlaams Belang met bijna 1 miljoen Euro. In totaal (partij plus alle kandidaten, derde kolom) spendeerden de Vlaamse partijen ,47 Euro. 39,2% van dat bedrag werd uitgegeven door de partij en 60,8% door de individuele kandidaten. Open-VLD spant de kroon en gaf iets meer uit ( ,57 Euro) dan CD&V-N-VA ( ,43 Euro). Daarna volgen SP.A-Spirit, Vlaams Belang, Groen! en Lijst Dedecker. Als we die totalen relateren aan het aantal behaalde stemmen (voor en samen), dan blijkt dat Open-VLD en SP.A-Spirit hun stemmen veruit het duurst hebben betaald. Per stem betaalden zij respectievelijk 2,04 en 1,99 Euro. Dit is ongeveer een halve Euro boven de gemiddelde prijs van 1,55 Euro per stem. Ook Groen! betaalt met 1,75 euro per stem nog meer dan het gemiddelde. Daartegenover staan Lijst Dedecker, Vlaams Belang en CD&V-N-VA. Zij hebben de beste koop hebben gedaan en respectievelijk slechts 1,03, 1,22 en 1,26 Euro betaald per stem. In totaal mochten de partijen en kandidaten bijna 18,5 miljoen Euro uitgeven voor de verkiezingen 3. Daarvan werd 67,57% ook effectief uitgegeven (tabel 2, laatste kolom). Tabel II: Door de partijen en de kandidaten besteedbare bedrag, procent effectief besteed daarvan PARTIJEN KANDIDATEN PARTIJEN + KANDIDATEN Besteedbaar % besteed Besteedbaar % besteed Besteedbaar % besteed CD&V-N-VA , , ,39 Groen! , , ,80 LDD , , ,93 Open-VLD , , ,19 SP.A-Spirit , , ,66 Vlaams Belang , , ,32 Totaal , , ,57 CD&V-N-VA heeft procentueel het grootste deel van het besteedbare bedrag uitgegeven (91,39%), maar mocht niet het meeste uitgeven 4. Het is Open-VLD over het grootste besteedbaar bedrag beschikte, maar de partij gaf daarvan een kleiner deel uit (84,8%). SP.A-Spirit beschikte dan weer over het tweede grootste besteedbaar bedrag, maar gaf daar een stuk minder van uit, namelijk 74,66%. Bij de vier grootste partijen wordt het uitgavenplafond van 1 miljoen Euro dicht benaderd, en ook Groen! komt aardig in de buurt daarvan. Het is dan ook vooral op het niveau van de kandidaten dat een aanzienlijk deel van het besteedbare bedrag onbenut blijft. Dat is het minst het geval bij CD&V-N-VA en Open-VLD, waarvan de kandidaten respectievelijk 88,3% en 85,7% uitgeven van wat is toegelaten. Ook al is er ook hier nog een zekere marge, toch suggereren deze hoge percentages dat de wettelijk opgelegde maxima wel degelijk een remmend effect hebben op de uitgaven. Dit is duidelijk wat minder het geval bij SP.A-Spirit (68,1%) en helemaal niet bij Vlaams Belang (42,2%), Groen! (10,2%) en Lijst 3 In dit totale bedrag zijn ook de maximumbedragen van de ontbrekende kandidaten begrepen. Bij de berekening van het percentage effectief besteed werd ervan uitgegaan dat de betrokken kandidaten niets hebben uitgegeven. 4 Het bedrag dat partijen mogen uitgeven is afhankelijk van het aantal kandidaten dat het maximumbedrag mag uitgeven, wat weer afhankelijk is van het aantal zetels de partij op dat moment heeft. De partij die voor de verkiezingen de meeste zetels heeft, mag dus het meeste uitgeven.

4 Dedecker (20,3%). Voor de drie laatstgenoemde partijen is het wettelijke plafond voor de kandidaten kennelijk onrealistisch hoog. Wie kandidaat is voor de geeft gemiddeld bijna dubbel zoveel uit als wie enkel voor de kandidaat is (tabel 3). De gemiddelde kandidaat-senator geeft bijna Euro uit, het gemiddelde kandidaat-lid iets meer dan Euro. Tabel III : Gemiddelde totale uitgave per kandidaat (effectief en opvolger), voor en CD&V-N-VA 9.339, ,88 Groen! 702,21 544,86 LDD 1.202, ,48 Open-VLD , ,30 SP.A-Spirit 7.703, ,18 Vlaams Belang 4.385, ,71 Totaal 5.712, ,61 Als we deze bedragen opsplitsen per partij valt op dat de kandidaten van Open VLD zowel in de als in de het meeste uitgeven: met een respectievelijk gemiddeld bedrag van ,22 Euro en ,30 Euro. CD&V-N-VA-Kandidaten geven net iets minder uit, zowel voor de als voor de. De kandidaten van SP.A-Spirit en Vlaams Belang liggen al een heel stuk lager met hun gemiddelde uitgave en de kandidaten van Lijst Dedecker en Groen! komen gemiddeld met minder dan één tiende van het budget van een Open-VLD-kandidaat toe om hun campagne te betalen. In de top tien van de kandidaten met de hoogste totale individuele uitgave zitten vier Open-VLD en vier CD&V-N-VA-kandidaten (tabel 4). Tabel IV: Top tien van de kandidaten met de hoogste totale uitgave Naam Partij Kandidaat Totale uitgave Verkozen? voor 1. Yves Leterme CD&V-N-VA S ,25 Ja 2. Nele Lijnen Open-VLD S ,59 Ja 3. Guy Verhofstadt Open-VLD S ,20 Ja 4. Wouter Beke CD&V-N-VA S ,22 Ja 5. Louis Ide CD&V-N-VA S ,23 Ja 6. Stephanie Anseeuw Open-VLD S ,26 Neen 7. Johan Vande Lanotte Sp.a-spirit S ,60 Ja 8. Hugo Vandenberghe CD&V-N-VA S ,91 Ja 9. Stef Goris Open-VLD S ,37 Neen 10. Anissa Temsamani Sp.a-spirit S ,09 Neen De andere twee plaatsen worden ingenomen door SP.A-spirit-kandidaten. Daarbij springt vooral in het oog dat drie van tien kandidaten die het meeste uitgaven, niet verkozen zijn: Stephanie Anseeuw, Stef Goris en Anissa Temsamani geven meer dan Euro uit aan hun campagne, maar kunnen geen zitje in de bemachtigen. Anseeuw en Goris stonden op de zesde en zevende plaats, terwijl enkel de eerste drie kandidaten verkozen werden, samen Jean-Jacques De Gucht, die vanop plaats 10 de vierde zetel bemachtigt en lijstduwer Verwilgen die de laatste zetel in de wacht sleept. Temsamani stond op een vijfde plaats en grijpt naast de laatste zetel, die naar lijstduwer Anciaux gaat.

5 II. De evolutie van de uitgaven We beschikken over gegevens inzake de uitgaven van de partijen en de kandidaten voor alle verkiezingen sinds 1991, toen de betrokken wetgeving voor het eerst werd toegepast. 5 Tabel 5 en grafiek 1 geven per verkiezingsdag en per partij een overzicht van de totale uitgaven van partij en kandidaten samen, uitgedrukt in euro en prijzen van juni Het is echter duidelijk dat de zes verkiezingsdagen waarop de gegevens uit tabel 6 en grafiek 1 betrekking hebben, niet zonder meer met elkaar kunnen worden vergeleken. Op de eerste plaats dient rekening te worden gehouden met de wijzigingen die de wetgeving inzake de verkiezingsuitgaven tijdens de voorbije twaalf jaar heeft ondergaan. Belangrijk daarbij is vooral dat het maximumbedrag voor de partijen in 1993 werd teruggebracht van 50 miljoen BEF naar 45 miljoen BEF en in 1998 naar 40 miljoen BEF. Bij de invoering van de euro werd het maximumbedrag vastgelegd op euro. Daarnaast varieert ook het aantal verkiezingen per verkiezingsdag, zoals aangegeven in de tabel. De enige verkiezingen die wat dat betreft helemaal vergelijkbaar zijn, zijn die van 2003 en Het is die vergelijking die we hieronder eerst maken. Tabel V : De uitgaven van partijen en kandidaten samen in 1991, 1995, 1999, 2003 en 2007 (in geactualiseerde prijzen en in euro) Provincie Vl.Parl. Br.H.Raad Vl.Parl. Br.H.Raad Eur.Parl. Vl.Parl. Br.H.Raad Eur.Parl. Agalev/ Groen! CVP/ CD&V/ CD&V-N-VA VU/N-VA PVV/ VLD/ open VLD Vlaams Blok / Vlaams Belang SP/SP.A-Spirit LDD Totaal In vergelijking met de vorige verkiezingen voor en, werd op 10 juni 2007 minder uitgegeven ( Euro). Dit verschil is voor een groot stuk te wijten aan het feit dat de N-VA als aparte partij is weggevallen. Van zodra een partij een kartel vormt met een andere dalen de uitgaven aanzienlijk, enerzijds omdat de partijuitgaven wegvallen, anderzijds omdat het totale aantal kandidaten daalt. Deze daling werd deels gecompenseerd door de intrede van de Lijst Dedecker in de electorale arena, maar slechts in beperkte mate omdat de LDD, zeker in vergelijking met de N-VA in 2003, een goedkope campagne heeft gevoerd. Wanneer we deze partijen niet mee in rekening brengen, dan blijft er maar een daling van euro over. De algemene daling van de uitgaven vinden we niet terug bij de drie traditionele partijen, waarvan de uitgaven juist stijgen in vergelijking met 2003 : de CD&V(-N-VA) campagne was Euro duurder, die van SP.A-Spirit Euro en die van de VLD zelfs Euro. Zowel in 2003 als in 2007 spant de VLD de kroon, op de voet gevolgd door de CD&V. Bij het Vlaams belang is er wel een 5 Bron : Verslagen van de Parlementaire Controlecommissie. 6 De individuele uitgaven van de kartellijsten VLD-VU-O en SP!Aga bij de verkiezingen voor de Brusselse Hoofdstedelijke Raad zijn niet meegeteld in de totalen voor de respectievelijke kartelpartners, maar wel in het algemene totaal.

6 duidelijke daling ( ), net als bij Groen! ( ). Maar bij Groen! is het wel vermeldenswaard dat de uitgaven ongeveer verdubbelen in vergelijking met 2004, toen de partij een absoluut dieptepunt kende wat de campagnekosten betreft. Als we vergelijken op langere termijn, dan zien we dat de uitgaven van 2007 in de lijn liggen van een dalende tendens die zich al sinds 1991 aftekent. Dat is zeker het geval wanneer we enkel kijken naar de verkiezing van en (eventueel samen met andere verkiezingen). In vergelijking met 2004 is er opnieuw een lichte toename ( Euro), die echter voor een groot stuk op rekening komt van de intrede van LDD en de stijging bij Groen!. in euro Grafiek I: De uitgaven van partijen en kandidaten samen in 1991, 1995, 1999, 2003, 2004 en 2007 (in geactualiseerde prijzen en in euro) Agalev/ Groen! CVP/ CD&V/ CD&V-N-VA VU/N-VA PVV/ VLD/ open VLD Vlaams Blok / Vlaams Belang SP/SP.A-Spirit Lijst Dedecker verkiezingsjaar III. Boegbeelden en 25%/10%-regel In bepaalde gevallen kunnen de uitgaven voor de persoonlijke campagne van een kandidaat het individuele uitgavenplafond overschrijden. Dit is het geval wanneer de partij (1) een boegbeeldcampagne voert rond een kandidaat of (2) een deel van haar eigen maximumbedrag transfereert naar een kandidaat. A. Boegbeelden Partijen kunnen campagne voeren rond één of meerdere boegbeelden. De uitgaven voor een dergelijke campagne worden in principe aangerekend op het quotum van de partij en niet op dat van de betrokken kandidaat. De politieke partijen dienen in hun aangifte te vermelden welke kandidaten ze als boegbeeld hebben aangewezen en welk bedrag ze hebben uitgegeven aan de betrokken boegbeeldcampagne 7. 7 Ook de betrokken kandidaten moeten op hun aangifteformulier pro memorie melding maken van het feit dat ze als boegbeeld fungeren, zij het zonder vermelding van het bedrag Wat dat betreft was het aangifteformulier echter verwarrend.

7 De partijen maken duidelijk op een zeer ongelijke wijze gebruik van de boegbeeldregel. CD&V-N-VA heeft maar liefst 32 boegbeelden, Lijst Dedecker 2, Open-VLD één en de andere partijen vermelden er geen. Enkel Lijst Dedecker vermeldt een concreet bedrag bij de boegbeelden, zoals gevraagd op het aangifteformulier. Het niet vermelden van een specifiek bedrag maakt het voor de partijen nog eenvoudiger om de boegbeeldregel te gebruiken als middel om de plafonnering van de individuele uitgaven te omzeilen. De boegbeelduitgaven worden dan als het ware verdronken in de algemene uitgaven van de partij, zodat niet meer kan worden nagegaan of een campagne voor een bepaald boegbeeld wel effectief is opgenomen in de partijuitgaven. Zeker wanneer een onrealistisch groot aantal boegbeelden wordt vermeld wordt op die manier het principe van de individuele plafonnering helemaal uitgehold. B. Transfers (25%/10%-regel) Daarnaast hebben de partijen de mogelijkheid om Euro (dit is 25% van het bedrag dat ze mogen uitgeven) te transfereren naar de individuele kandidaten. De transfer per kandidaat mag hoogstens 10% van daarvan bedragen, dit is Euro. De kandidaten mogen het betrokken bedrag besteden aan de eigen verkiezingscampagne, zonder dat dit wordt aangerekend op hun quotum. De uitgaven blijven aangerekend op het quotum van de partij. Een dergelijke transfer betekent niet noodzakelijk dat de partij de betrokken verkiezingsuitgaven ook effectief betaalt. Het betreft louter een transfer van een recht om voor een bepaald bedrag verkiezingsuitgaven te doen. Deze zogenaamde 25%/10%-regel maakt het voor de partijen met andere woorden mogelijk om een aantal kandidaten aan te wijzen die hun individueel uitgavenplafond mogen overschrijden, en dit ten belope van maximaal Euro. De partijen moeten in hun aangifte vermelden welke kandidaten van deze mogelijkheid gebruik hebben gemaakt en ten belope van welk bedrag. Ook de betrokken kandidaten moeten dit bedrag in hun aangifte vermelden. Zoals de tabel hieronder duidelijk maakt zijn er bij alle partijen (m.u.v. CD&V-N-VA) wel grote verschillen te zien tussen de mate waarin de kandidaten of de partijen dit inschrijven in hun aangifte. Tabel VI : 25% en 10%-regel, verschillend teruggevonden in aangiftes kandidaten en partijen AANGIFTES KANDIDATEN AANGIFTES PARTIJEN # kandidaten 25% /10% Totaal bedrag 25%/10% # kandidaten 25% /10% Totaal bedrag 25%/10% CD&V-N-VA , ,27 Groen! , LDD , Open-VLD , ,62 SP.A-Spirit Vlaams Belang Totaal , ,89 Wat de kandidaten betreft, zijn er 70 die een bedrag inschrijven voor steun die ze ontvingen ten gevolge van de 25%/10%-regel. Al bij al zijn er dus relatief weinig kandidaten die van die mogelijkheid gebruik maken, namelijk 6%. Deze kandidaten geven gemiddeld voor 6.634,8 Euro uitgaven aan voor rekening van de partij. In totaal gaat het om ,36 Euro, of 7% van het budget van de partijen Opvallend in deze is dat CD&V-N-VA meer dan 20% van haar partijbudget laat uitgeven door de kandidaten zelf. Indien de kandidaat geen boegbeeld was diende hij of zij de betrokken verklaring strikt genomen te schrappen in het aangifteformulier, maar dat gebeurde niet altijd even strikt. Bijgevolg kan uit de individuele formulieren moeilijk heel juist worden afgeleid of een kandidaat al dan niet boegbeeld was.

8 De 25%/10%-uitgaven moeten ook worden vermeld op de partijaangifte, als onderdeel van de uitgaven van de partij. Van de ,32 Euro die we terugvinden op de kandidaat-uitgiften wordt ,43 Euro evenwel niet gedeclareerd door de partijen. Opgesplitst per partij, zien we dat beide bedragen bij CD&V niet ver van elkaar liggen en dat één kandidaat het bedrag niet heeft vermeld. Bij Groen! en Lijst Dedecker werden deze gegevens enkel door de kandidaten en niet door de partijen ingevuld, wat al meteen een verschil van meer dan Euro verklaart. Open-VLD tenslotte geeft als partij iets meer dan de helft aan van wat de kandidaten aangeven. Het is voor deze drie laatste partijen onduidelijk of het hier illegale uitgaven betreft, die de kandidaten maken voor rekening van de partij zonder dat die worden opgenomen in de partijaangiften, dan wel of de partijen de uitgaven hebben opgenomen in hun totaal zonder ze nog eens afzonderlijk bij de 25%/10%-uitgaven te vermelden. IV. De herkomst van de middelen Zowel de kandidaten als de partijen dienen ook een aangifte te doen van de herkomst van de middelen waarmee de verkiezingsuitgaven werden betaald. Daarbij wordt telkens een onderscheid gemaakt tussen een aantal rubrieken, die we hieronder voor de duidelijkheid tot een beperkter aantal reduceren. Voor wat de partijen betreft kunnen we een onderscheid maken tussen (1) de geldmiddelen afkomstig van het eigen patrimonium van de partij 8, (2) de giften van natuurlijke personen 9, (3) tegemoetkomingen van de componenten van een partij 10 en (4) andere 11. De partijen vermelden als herkomst van de middelen bijna uitsluitend het eigen patrimonium van de partij. Inkomsten uit giften worden nauwelijks vermeld, maar wellicht gaan de partijen ervan uit dat het hier enkel gaat om specifieke giften voor de campagne, terwijl giften buiten de context van de campagne deel uitmaken van het eigen patrimonium. Eigen Patrimonium Tabel VII : Herkomst van de middelen van de partijen. Giften Tegemoetkoming Componenten Andere Totaal CD&V-N-VA ,36 0,00 0,00 0, ,36 Groen! ,02 0,00 0,00 0, ,02 LDD ,08 0,00 946,70 0, ,78 Open-VLD ,76 0,00 0,00 0, ,76 SP.A-Spirit ,06 0,00 0,00 0, ,06 Vlaams Belang ,76 925,70 0,00 0, ,46 TOTAAL ,04 925, ,70 0, ,44 Voor wat de kandidaten 12 betreft kunnen we eveneens een onderscheid maken tussen (1) de geldmiddelen afkomstig van het eigen patrimonium van de kandidaat 13, (2) de giften van natuurlijke personen 14, (3) tegemoetkomingen van de partij of de lijst 15 en (4) andere Rubriek 1 Geldmiddelen afkomstig van het eigen patrimonium van de partij. 9 Rubriek 2 Giften in contant geld van natuurlijke personen (a) te registreren giften ten belope van minder dan 125 euro per schenker (b) niet te registreren giften ten belope van 125 euro of meer per schenker ; Rubriek 3 Tegenwaarde van giften in natura van natuurlijke personen (a) te registreren tegenwaarde ten belope van 125 euro of meer per schenker (b) niet te registreren tegenwaarde ten belope van minder dan 125 euro per schenker ; Rubriek 4 Tegenwaarde van met giften gelijkgestelde prestaties of diensten van natuurlijke personen (a) te registreren tegenwaarde ten belope van 125 euro of meer per schenker (b) niet te registreren tegenwaarde ten belope van minder dan 125 euro per schenker. 10 Rubriek 5 Financiële tegemoetkoming van de componenten van de politieke partij ; Rubriek 6 Tegenwaarde van giften in natura van de componenten van de politieke partij ; Rubriek 7 Tegenwaarde van met giften gelijkgestelde prestaties of diensten van de componenten van de politieke partij. 11 Rubriek 8 Andere. 12 Het gedeclareerde herkomst van de middelen van de kandidaten betreft enkel de uitgaven voor eigen rekening en niet de uitgaven die onder de 25%/10%-regel vallen.

9 Hier is het vooral interessant om na te gaan welk deel van de individuele uitgaven door de kandidaat zelf wordt betaald. In totaal wordt slechts 25,17% van de uitgaven van de individuele kandidaten met eigen middelen betaald, terwijl 72,82% op een of andere manier afkomstig is van de partij. Die 72,82% betreft waarschijnlijk in grote mate uitgaven van de lijst of de lokale partijafdeling die pro forma worden uitgesmeerd over de verschillende kandidatenaangiften en waarvoor dan ook de partij als financieringsbron wordt vermeld. Dit vermoeden wordt bevestigd door het feit dat de verschillende kandidaten van de lijst vaak exact hetzelfde bedrag vermelden in de betrokken rubrieken, of door sterk op elkaar gelijkende bijlagen die kandidaten bij hun persoonlijke aangifte steken die veelal door het (lokale of provinciale) partijsecretariaat werden opgesteld. Tabel VIII: Herkomst van de middelen van de kandidaten, in absolute cijfers en procenten Absolute cijfers Eigen Patrimonium Giften Andere Totaal CD&V-N-VA , , ,76 0, ,84 Groen! , , ,50 0, ,30 LDD ,16 645, ,00 0, ,79 Open-VLD , , ,77 0, ,44 SP.A-Spirit ,24 500, ,56 486, ,96 Vlaams Belang , , ,60 0, ,80 TOTAAL , , ,19 486, ,13 Procenten Eigen Patrimonium Giften Tegemoetkoming Partij Tegemoetkoming Partij Andere Totaal CD&V-N-VA 24,66 3,71 71,63 0, Groen! 19,59 0,81 79,60 0, LDD 89,92 0,26 9,83 0, Open-VLD 34,73 2,54 62,73 0, SP.A-Spirit 8,45 0,03 91,50 0, Vlaams Belang 18,03 1,09 80,88 0, TOTAAL 25,17 2,01 72,82 0, Opmerkelijk is ook dat heel weinig kandidaten giften vermelden als inkomensbron. Enkel bij CD&V-N- VA en Open-VLD is het totale bedrag aan giften, respectievelijk ,99 en ,19 Euro 13 Rubriek 1 Geldmiddelen afkomstig van het eigen patrimonium van de kandidaat. 14 Rubriek 2 Giften in contant geld van natuurlijke personen (a) te registreren giften ten belope van 125 euro of meer per schenker (b) niet te registreren giften ten belope van minder dan 125 euro per schenker ; Rubriek 3 Tegenwaarde van giften in natura van natuurlijke personen (a) te registreren tegenwaarde ten belope van 125 euro of meer per schenker (b) niet te registreren tegenwaarde ten belope van minder dan 125 euro per schenker ; Rubriek 4 Tegenwaarde van met giften gelijkgestelde prestaties of diensten van natuurlijke personen (a) te registreren tegenwaarde ten belope van 125 euro of meer per schenker (b) niet te registreren tegenwaarde ten belope van minder dan 125 euro per schenker. 15 Rubriek 5 Financiële tegemoetkoming van de politieke partij of de lijst in naam waarvan de kandidaat opkomt in die hoedanigheid om die partij of lijst te vertegenwoordigen, of van andere kandidaten van die partij of lijst in het kader van een gemeenschappelijke campagne ; Rubriek 6 Tegenwaarde van giften in natura van de politieke partij of de lijst in naam waarvan de kandidaat opkomt in die hoedanigheid om die partij of lijst te vertegenwoordigen, of van andere kandidaten van die partij of lijst in het kader van een gemeenschappelijke campagne de politieke partij of de lijst in naam waarvan de kandidaat opkomt in die hoedanigheid om die partij of lijst te vertegenwoordigen, of van andere kandidaten van die partij of lijst in het kader van een gemeenschappelijke campagne ; Rubriek 7 : Tegenwaarde van met giften gelijkgestelde prestaties of diensten van de politieke partij of de lijst in naam waarvan de kandidaat opkomt in die hoedanigheid om die partij of lijst te vertegenwoordigen, of van andere kandidaten van die partij of lijst in het kader van een gemeenschappelijke campagne. 16 Rubriek 8 Andere.

10 noemenswaardig. In totaal zijn er slechts 42 kandidaten (3,7%) die melding maken van giften : 16 van Open-VLD, 11 van CD&V-N-VA, 6 van Lijst Dedecker, 5 van Vlaams Belang, 3 van Groen! en slechts & van SP.A-Spirit. Gemiddeld wordt per kandidaat enkel rekening houdend met deze 42 kandidaten ,09 Euro aan giften gedeclareerd. Bij CD&V-N-VA is het gemiddelde geschonken bedrag dubbel zo hoog (7.391,45 Euro) dan bij Open-VLD (3.640,04 Euro). Wat de individuele inbreng van de kandidaten betreft is er een opvallend groot verschil tussen de partijen. Bij Lijst Dedecker is het procent uitgaven met eigen middelen van de kandidaat heel erg hoog: maar liefst 89,92% van de uitgaven van de kandidaten wordt uit hun eigen portefeuille betaald. Reden hiervoor is dat de partij niet lang voor de verkiezingen is opgericht en de lokale afdelingen niet voldoende middelen hebben kunnen vergaren om hun kandidaten te helpen bij het betalen van hun campagne. Ook de kandidaten van Open-VLD hebben een hoge persoonlijke inbreng in hun campagne (34,73%), tegenover een erg kleine inbreng bij de SP.A-Spirit-kandidaten (8,45%). Daartussen situeren zich CD&V-N-VA (24,66%), Groen! (19,59%) en Vlaams Belang (18,03%). In vergelijking met 2003 en 2004 blijkt het aandeel van de kandidatenuitgaven dat wordt betaald door de partijen te stijgen. In 2003 bedroeg dat nog 59,3%, in ,7% en in ,8%. De verschillen tussen de partijen blijven dezelfde. Bij SP.A-Spirit wordt telkens relatief veel betaald door de partij (84,9% in 2003, 80,2% in 2004 en 91,5% in 2007). Bij de Open-VLD daarentegen is de bijdrage van de partij keer op keer relatief klein (35,5% in 2003, 42,2% in 2004 en 62,7% in 2007). Toch blijkt uit deze percentages ook dat het partijaandeel bij de Open-VLD sterk stijgt en zelfs bijna verdubbelt. Terwijl de VLD-kandidaten in 2003 nog het grootste deel (61,6%) van hun individuele campagne zelf betaalden, is dat voor de Open-VLD-kandidaten in 2007 nog slechts 34,7%. In die zin lijkt de financiering van de (Open-)VLD-campagne een structurele wijziging te hebben ondergaan. Opmerkelijk genoeg zien we dat het vroegere financieringspatroon van de VLD (waarbij de kandidaten het grootste deel zelf betalen) nu wordt overgenomen door de LDD. CD&V-(N-VA) en Vlaams Belang bevinden zich bij elke verkiezing tussen de twee uitersten SP.A-Spirit en VLD. Dat de persoonlijke investering van de Open-VLD-kandidaten hoe dan ook relatief groot blijft, blijkt ook uit de gemiddelde persoonlijke uitgave per kandidaat. Zowel voor de als scoren de Open-VLD-ers hier veruit het hoogst. De gemiddelde Open-VLD kandidaat-senator besteedt niet minder dan Euro eigen middelen aan de campagne. De CD&V-N-VA staat op de tweede plaats, op een afstand gevolgd door Lijst Dedecker,, Vlaams Belang, SP.A-Spirit en Groen!. Tabel IX : De gemiddelde uitgave per kandidaat (effectief en opvolger) afkomstig uit eigen middelen, voor en CD&V-N-VA 2.630, ,56 Groen! 142,99 84,24 LDD 1.039, ,12 Open-VLD 4.106, ,11 SP.A-Spirit 754,58 772,02 Vlaams Belang 918, ,62 TOTAAL 1.606, ,51 In de top tien van de kandidaten met de hoogste uitgaven met eigen middelen vinden we 6 Open-VLDers, de top twee wordt zelfs volledig bezet door Open-VLD kandidaten. De andere vier toptien plaatsen worden ingenomen door kandidaten van CD&V-N-VA. De enige die niet verkozen is, is Hilde Dierickx die in Oost-Vlaanderen op de vijfde plaats geen van de vijf Open-VLD zetels kon bemachtigen.

11 Tabel X : Top tien van de kandidaten met de hoogste uitgaven met eigen middelen Naam Partij Kandidaat Uitgaven met Verkozen? voor eigen middelen 1. Herman De Croo Open-VLD K ,04 Ja 2. Nele Lijnen Open-VLD S ,84 Ja 3. Hendrik Bogaert CD&V-N-VA K ,10 Ja 4. Nathalie Muylle CD&V-N-VA K ,02 Ja 5. Luk Van Biesen Open-VLD K ,96 Ja 6. Jef Van den Bergh CD&V-N-VA K ,58 Ja 7. Patrick Dewael Open-VLD K ,92 Ja 8. Roel Deseyn CD&V-N-VA K ,46 Ja 9. Bart Tommelein Open-VLD K ,94 Ja 10. Hilde Dierickx Open-VLD K ,12 Neen Op basis van de gegevens over de inkomsten van de kandidaten kunnen we ons een idee vormen van de werkelijke kostprijs van de campagne voor de partij en haar componenten en afdelingen. Deze stemt overeen met de kostprijs van de partijcampagne (cf.supra) plus het aandeel van de individuele uitgaven gefinancierd door de uiteenlopende geledingen van de partij. Daarbij dient wel opgemerkt dat het hier een raming betreft aangezien de grens tussen beide financieringsbronnen niet precies te trekken is. In het totale bedrag tegemoetkomingen van de partij of de lijst aan de kandidaten zitten immers ook middelen die door de individuele kandidaten ter beschikking gesteld worden van de partij of de partijafdelingen en die gebruikt worden voor uitgaven die, al dan niet louter pro forma, worden verdeeld over de kandidaten. Dergelijke financiële transfers binnen de partij worden door de Controlecommissie niet beschouwd als een gift en zijn dus onbeperkt toegelaten 17. Onder hoger vermeld voorbehoud kan de totale kostprijs van de campagne voor de partijorganisatie worden geschat. Wat daarbij vooral opvalt is dat de factuur voor CD&V-N-VA ( ,12 Euro) en SP.A-Spirit ( ,62 Euro) hoger uitvalt dan die voor de Open-VLD ( ,53 Euro), ondanks het feit dat de Open-VLD-campagne in haar totaliteit duurder was. Tabel XI : De totale kostprijs van de campagne voor de partij (partij-uitgaven plus financiële transfers naar kandidaten), aandeel van de partij-uitgaven in de totale uitgaven Partij-uitgaven Financiële transfers naar kandidaten Totaal PARTIJ Aandeel partij in algemeen totaal CD&V-N-VA , , ,12 80,47 Groen! , , ,52 97,10 LDD , , ,78 56,05 Open-VLD , , ,53 74,06 SP.A-Spirit , , ,62 94,45 Vlaams Belang , , ,06 90,63 Totaal , , ,63 83,54 17 Daarnaast bevat de rubriek tegemoetkomingen van de partij of lijst ook de financiering door kandidaten van de campagne van andere kandidaten in het kader van een gemeenschappelijke campagne. Aangenomen mag echter worden dat dit eerder uitzonderlijk is en dat de kandidaten de gemeenschappelijke campagne financieren a rato van de uitgaven van de campagne die ze voor hun rekening nemen.

12 Deze cijfers lijken erop te wijzen dat de Open-VLD als partij minder hoeft uit te geven omdat er een grotere financiële inbreng is van de kandidaten zelf. Het omgekeerde blijkt het geval met SP.A-Spirit : omdat de kandidaten minder eigen middelen inbrengen moet de partij een groter deel van de totale kostprijs dragen. Hetzelfde patroon vonden we ook al in 2003 en 2004 : terwijl de VLD de duurste (2003) of tweede duurste (2004) campagne voert, is het prijskaartje voor de partij als dusdanig beduidend lager dan CD&V(-N-VA) en zelfs SP.A-Spirit. Het aandeel van de totale campagnekostprijs dat door de partij wordt betaald ligt bij Groen! het hoogste met maar liefst 97,10%. Ook SP.A-Spirit en Vlaams Belang halen een percentage boven 90%. Bij de CD&V is dit procent al een stuk lager (80,47) en bij de VLD bedraagt het slechts 74,06%. Lijst Dedecker betaalt slechts iets meer dan de helft van de totale campagne maar dat is zoals gezegd te wijten aan het feit dat de partij nog niet lang bestond voor de verkiezingen.

13 V. Belangrijkste resultaten (1) De campagne van de zes belangrijkste Vlaamse partijen heeft in totaal Euro gekost. De duurste campagne was die van Open-VLD ( Euro) op de voet gevolgd door die van CD&V-N- VA ( Euro). De kostprijs van de campagnes van SP..A-Spirit ( Euro) en Vlaams Belang ( Euro) is al een flink stuk lager. De goedkoopste campagnes waren die van LDD ( Euro ) en Groen! ( Euro). (2) Ongeveer 60% van de uitgaven werd door de individuele kandidaten verricht. Een kandidaat Senator geeft gemiddeld ongeveer dubbel zoveel uit ( Euro) als een kandidaat lid (5.712). (3) De partijen besteden in totaal slechts 67,6% van wat ze theoretisch zouden mogen uitgeven. Maar bij CD&V-N-VA en Open-VLD schommelt dit percentage rond de 90%. Bij SP.A-Spirit, Vlaams belang en de kleinere partijen daarentegen is er nog een aanzienlijke marge om een duurdere campagne te voeren. (4) De totale kostprijs van de campagne sinds 1991 een dalende trend, met vooral in 2003 een sterke terugval. Dit heeft wellicht vooral te maken met de ontkoppeling van de federale en regionale verkiezingen, wat de partijen ertoe noopte om de kostprijs per campagne te reduceren. De campagne van 2007 was iets goedkoper ( Euro) dan de vergelijkbare campagne (eveneens voor en ) van Dit komt voornamelijk doordat de N-VA is weggevallen als aparte partij, terwijl de campagne van nieuwkomer LDD relatief goedkoop was. De campagnes van de drie traditionele partijen waren iets duurder dan in 2003, die van het Vlaams Belang en Groen! goedkoper. De campagne van 2007 was wel duurder dan die van 2004 ( Euro). Dit is opnieuw te wijten aan nieuwkomer LDD, maar ook aan het feit dat Groen! in 2004 heel weinig heeft uitgegeven. (5) De kandidaten betalen ongeveer één vierde van de uitgaven zelf, terwijl de partij ongeveer 73% bijdraagt. Slechts een verwaarloosbaar klein deel van de uitgaven (2%) wordt gefinancierd op basis van giften. Dit financieringspatroon verschilt sterk van partij tot partij. Bij SP.A-Spirit wordt 91,5% van de individuele uitgaven door de partij betaald. Aan het andere uiterste staat LDD, waar de partij slechts 9,8% betaalt. Ook bij Open-VLD is de bijdrage van de partij beperkt (62,7%), zij het wel beduidend hoger dan in 2003 en (6) Als we enkel rekening houden met het totale bedrag dat door de partij zelf is betaald (dit is het bedrag van de partij-campagne plus het door de partij betaalde deel van de individuele campagnes), dan blijkt dat vooral bij SP.A-Spirit de campagne relatief veel heeft gekost aan de partij. SP.A-Spirit komt dan (met een bedrag van Euro) op de tweede plaats, na CD&V-N-VA ( Euro), maar vóór Open-VLD. Dat komt doordat de socialistische kandidaten zelf relatief weinig bijdragen.