De verkiezing van de Belgische Europarlementsleden

Transcriptie

1 De verkiezing van de Belgische Europarlementsleden Wouter Wolfs en Steven Van Hecke KU Leuven Instituut voor de Overheid 18 juli 2014

2 Op 25 mei trokken de Belgen naar de stembus om nieuwe volksvertegenwoordigers te kiezen op Vlaams, federaal en Europees niveau. De Belgische Europese Parlementsleden worden traditioneel verkozen in drie kiesdistricten: een Nederlands (12 parlementsleden), Frans (8 parlementsleden)en Duits kiescollege (1 parlementslid). Door de afschaffing van de rechtstreekse verkiezing van de Senaat (in het kader van de zesde staatshervorming) zijn de Europese verkiezingen de enige waarvan het kiesdistrict het hele Vlaamse grondgebied bestrijkt. Door het in werking treden van het Verdrag van Lissabon dat een maximum van 751 leden van Europees Parlement voorschrijft en de toetreding van Kroatië tot de Europese Unie is België in vergelijking met de verkiezingen van 2009 één zetel verloren. Omwille van een intern Belgische regel die gebaseerd is op de bevolkingscijfers is het Nederlands kiescollege één zetel verloren. Het Nederlands kiescollege telt nu 12 in plaats van 13 Europarlementsleden. 1. De verkozen Europese Parlementsleden Nederlands Kiescollege Johan Van Overtveldt Helga Stevens Mark Demesmaeker Louis Ide N-VA N-VA N-VA N-VA Guy Verhofstadt Annemie Neyts-Uyttebroeck Philippe De Backer Marianne Thyssen Open Vld Open Vld Open Vld CD&V Ivo Belet Kathleen Van Brempt Bart Staes Gerolf Annemans CD&V sp.a Groen Vlaams Belang

3 Frans Kiescollege Marie Arena Marc Tarabella Hugues Bayet PS PS PS Louis Michel Frédérique Ries Gérard Deprez MR MR MR Philippe Lamberts Ecolo Claude Rolin cdh Duits Kiescollege Pascal Arimont CSP

4 2. Zetelverdeling Nederlands Kiescollege Tabel 1: Volgorde van de toewijzing van de zetels in het Nederlands Kiescollege Volgorde van de toewijzing van de zetels in het Nederlands Kiescollege Zetel Partij Kandidaat 1 N-VA Johan Van Overtveldt 2 Open Vld Guy Verhofstadt 3 CD&V Marianne Thyssen 4 N-VA Helga Stevens 5 Sp.a Kathleen Van Brempt 6 Groen Bart Staes 7 Open Vld Annemie Neyts-Uyttebroeck 8 CD&V Ivo Belet 9 N-VA Mark Demesmaeker 10 Open VLD Philippe De Backer (opvolger van Karel De Gucht) 11 Vlaams Belang Gerolf Annemans 12 N-VA Louis Ide In vergelijking met 2009 is er een forse winst voor N-VA, die van 1 naar 4 zetels gaat. Open Vld blijft de tweede partij en behoudt haar 3 zetels. Karel De Gucht neemt zijn zetel niet op en wordt opgevolgd door Philippe De Backer. CD&V, sp.a en Vlaams Belang verliezen elk één zetel. Groen boekt ook winst, maar niet voldoende om een tweede zetel binnen te halen. Lijst Dedecker beschikte over een zetel in het uitgaande Europese Parlement, maar besliste om voor de verkiezingen van 2014 geen Europese lijst in te dienen. De resultaten van de Europese verkiezingen werden op de verkiezingsavond pas zeer laat bekend gemaakt en het duurde nog tot maandag 26 mei vooraleer de uiteindelijke zetelverdeling bekend was. Vooral de toewijzing van de twaalfde zetel aan ofwel CD&V ofwel N-VA was erg nipt; uiteindelijk had CD&V 1700 stemmen te weinig om de zetel binnen te halen (zie Bijlage I). Frans Kiescollege Tabel 2: Volgorde van de toewijzing van de zetels in het Frans Kiescollege Volgorde van de toewijzing van de zetels in het Frans Kiescollege Zetel Partij Kandidaat 1 PS Marie Arena 2 MR Louis Michel 3 PS Marc Tarabella 4 MR Frédérique Ries 5 Ecolo Philippe Lamberts 6 cdh Claude Rolin 7 PS Hugues Bayet 8 MR Gérard Deprez Het politieke systeem in Franstalig België telt twee grote partijen PS en MR en twee kleinere partijen cdh en Ecolo, wat ook meteen duidelijk wordt in de verdeling van de Europese zetels.

5 Zowel PS als MR halen drie zetels; cdh en Ecolo halen elk één zetel. De grote verliezer hierbij zijn de Franstalige groenen: de partij verliest meer dan 11 procentpunten en daarmee ook haar tweede Europese zetel. Deze zetel gaat over naar MR, hoewel de partij nauwelijks 1 procentpunt beter doet dan in 2009 (zie Bijlage I). Duits Kiescollege Tabel 3: Volgorde van de toewijzing van de zetels in het Duits Kiescollege Volgorde van de toewijzing van de zetels in het Frans Kiescollege Zetel Partij Kandidaat 1 CSP Pascal Arimont In het Duits kiescollege wordt maar één parlementslid verkozen. Dit is merkwaardig omdat voor de Europese verkiezingen in principe altijd een bepaalde vorm van evenredige vertegenwoordiging moet worden gebruikt, waarbij de verdeling van de stemmen zo proportioneel mogelijk wordt omgezet in de verdeling van de zetels. Dit is voor het Duits kiescollege dus niet het geval: de partij met de meeste stemmen behaalt de zetel; de andere partijen zijn niet vertegenwoordigd. Feitelijk wordt hier dus een meerderheidsstelsel (met name het Britse First Past the Post-systeem) toegepast. Merk ook op dat het Europees parlementslid van de Duitstalige Gemeenschap slechts inwoners vertegenwoordigt, tegenover bijvoorbeeld voor een Duits Europees parlementslid. Het is overigens sinds de Europese verkiezingen van 1994 dat de Duitstalige Gemeenschap een apart Europees Parlementslid mag aanduiden. Sinds die verkiezingen is het steeds de Christlich-Soziale Partei (CSP) die de zetel kon behalen. 3. Voorkeurstemmen Tabel 4: 25 kandidaten met het hoogste aantal voorkeurstemmen Plaats Naam Partij Absoluut aantal voorkeurstemmen Relatief aandeel stemmen in eigen kieskring 1 VERHOFSTADT Guy Open Vld ,61% 2 THYSSEN Marianne CD&V ,07% 3 MICHEL Louis MR ,84% 4 VAN OVERTVELDT N-VA Johan ,87% 5 ARENA Marie PS ,63% 6 VAN BREMPT Kathleen SP.A ,89% 7 VANACKERE Steven CD&V ,58% 8 BELET Ivo CD&V ,49% 9 RIES Frédérique MR ,99% 10 STAES Bart GROEN ,16% 11 DEMESMAEKER Mark N-VA ,96% 12 STEVENS Helga N-VA ,28% 13 ANNEMANS Gerolf Vlaams Belang ,14% 14 DE GUCHT Karel Open Vld ,11% 15 TARABELLA Marc PS ,52%

6 16 TRULLEMANS Luc PARTI POPULAIRE ,26% 17 NEYTS Annemie Open Vld ,89% 18 VAN ROMPUY - CD&V WINDELS Geertrui ,87% 19 ROLIN Claude cdh ,10% 20 DESCHEEMAECKER N-VA Marc ,78% 21 EL KHADRAOUI Said SP.A ,61% 22 DE CLERCK Marie CD&V ,43% 23 LAMBERTS Philippe Ecolo ,45% 24 IDE Louis N-VA ,39% 25 DEPREZ Gérard MR ,27% Bij de voorkeurstemmen vallen de goede scores van Guy Verhofstadt en Louis Michel op, wat ook een deel van de verklaring is voor de goede scores van Open Vld en MR. Ook Marianne Thyssen (CD&V) en nieuwkomer Johan Van Overtveldt (N-VA) scoren goed. Steven Vanackere (CD&V) heeft ondanks zijn goede persoonlijke score geen zetel kunnen behalen in het Europees Parlement. Ook Marc Descheemaecker (N-VA) kan geen zetel behalen vanop de lijstduwersplaats; de vierde N-VA zetel gaat naar Louis Ide op de vierde plaats, dankzij de goede score van de drie eerste N-VA kandidaten en de overgedragen lijststemmen. Tabel 5: Vergelijking voorkeurstemmen 2009 en 2014 Naam Partij Voorkeurstemmen 2014 Verschil Voorkeurstemmen 2009 Guy VERHOFSTADT Open Vld ,07% Marianne THYSSEN CD&V ,54% Louis MICHEL MR ,37% Kathleen VAN BREMPT Sp.a ,41% Ivo BELET CD&V ,90% Frédérique RIES MR ,50% Bart STAES Groen ,25% Mark DEMESMAEKER N-VA ,95% (opvolger) Marc TARABELLA PS ,31% Annemie NEYTS- Open Vld ,19% UYTTEBROECK Saïd EL KHADRAOUI Sp.a ,55% Philippe LAMBERTS Ecolo ,78% Gerard Deprez MR ,40% (opvolger) Philippe DE BACKER Open VLD (opvolger) +62,86% (opvolger) Wanneer we de voorkeurstemmen 2014 vergelijken met die van 2009, zijn er een aantal kandidaten die opmerkelijk beter scoren: Marianne Thyssen (CD&V) kan haar persoonlijk stemmenaantal bijna verdubbelen en ook Mark Demesmaeker (N-VA) zet een opmerkelijk betere persoonlijke score neer in vergelijking met 5 jaar geleden, toen hij lijstduwer was bij de opvolgers. Ook Bart Staes (Groen), Marc Tarabella (PS), Philippe Lambers (Ecolo) en Frédérique Ries (MR) halen een significant aantal voorkeurstemmen meer dan in Opvallend is ook dat uittredend parlementslid Saïd El

7 Khadraoui ondanks zijn betere persoonlijke score zich niet heeft kunnen verzekeren van een nieuwe termijn. De liberale kopstukken Guy Verhofstadt (Open Vld) en Louis Michel (MR) scoren nog steeds zeer goed, maar toch beduidend minder dan in Ook opvallend is dat Gerard Deprez (MR) als effectieve kandidaat minder goed scoort dan als opvolger in 2009, al was hij toen uittredend Europees Parlementslid. 4. Ervaring van de Europese Parlementsleden Tabel 6: 25 kandidaten met het hoogste aantal voorkeurstemmen Parlementsleden Beginjaar mandaat Duur mandaat (jaren) Gérard Deprez ; Marianne Thyssen Bart Staes Annemie Neyts-Uyttebroeck ; Frédérique Ries Ivo Belet Marc Tarabella ; Kathleen Van Brempt ; Philippe Lamberts Louis Michel Guy Verhofstadt Philippe De Backer Mark Demesmaeker Gerolf Annemans Marie Arena Pascal Arimont Hugues Bayet Louis Ide Claude Rolin Helga Stevens Johan Van Overtveldt Gemiddelde duur 6,5 De Europese ervaring van de nieuwe Belgische Europarlementsleden is erg divers. Marianne Thyssen (CD&V) en Gerard Deprez (MR) kunnen terugvallen op een indrukwekkend lange carrière in het Europees Parlement. De vier Europese parlementsleden van N-VA daarentegen hebben opvallend weinig ervaring. Van hen zat alleen Mark Demesmaeker al eerder in het Europees Parlement, zij het dan slechts voor periode van één jaar. Ook twee van drie parlementsleden voor de PS zijn nieuw in het Europese halfrond, namelijk Marie Arena en Hugues Bayet. 5. Nieuwe Europese parlementsleden In vergelijking met nationale parlementen kent het Europees Parlement een relatief hoog verloop. Sinds 1994 ligt het aandeel van nieuwe Europese Parlementsleden in het begin van de legislatuur

8 tussen de 50 en 60 procent. Het aandeel nieuwe parlementsleden in België schommelt tussen de 40 en 50 procent. Een uitschieter is 1999, toen de Europese verkiezingen ook samenvielen met de federale en Vlaamse verkiezingen en er een hele stoelendans tussen de verschillende parlementen op gang kwam. Grafiek 1: Aandeel nieuwe Europese Parlementsleden ,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Aandeel nieuwe Europese Parlementsleden Percentage nieuwe Europese Parlementsleden Percentage nieuwe Parlementsleden België De Belgische cijfers van nieuwe parlementsleden liggen dus relatief laag. Dat wordt ook duidelijk wanneer we de cijfers voor België vergelijken met die van de andere Europese lidstaten: België is bij de landen met het minste aantal nieuwe parlementsleden. Tussen de lidstaten zijn er overigens grote verschillen. Zo is er in Griekenlang geen enkel uittredend parlementslid herkozen, terwijl in Duitsland slechts één parlementslid op drie niet in het vorige Parlement zetelde. Grafiek 2: Aandeel nieuwe Europese Parlementsleden 2014 per lidstaat 100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Percentage nieuwe Europese Parlementsleden per lidstaat Griekenland Italië Tsjechië Cyprus Estland Bulgarije Spanje Portugal Polen Ierland Finland Nederland Hongarije Letland Malta Slovenië Zweden Frankrijk Denemarken Slovakije Litouwen Verenigd Koninkrijk Oostenrijk Roemenië België Kroatië Luxemburg Duitsland Percentage nieuwe Europese Parlementsleden Percentage totaal Europees Parlement

9 Bijlage I 1. Gedetailleerde verdeling van de zetels tussen de partijen Nederlands Kiescollege CD&V Open Vld Sp.a N-VA VB Groen PvdA+ Percentage 19,96% 20,40% 13,18% 26,67% 6,76% 10,62% 2,40% Stemmenaantal Kiesdeler , , , , , , , , , , , , , , , ,2 Frans Kiescollege PS MR Ecolo cdh PP PTB+ Percentage 29,29% 27,10% 11,69% 11,36% 5,98% 5,48% Stemmenaantal Kiesdeler , , Duits Kiescollege CSP PFF Ecolo SP PRO DG Percentage 30,34% 16,06% 16,66% 15,12% 13,23% Stemmenaantal Kiesdeler