Zaaknummer 00476075 Onderwerp MIL Overeenkomst regionale energiestrategie Hart van Brabant Collegevoorstel Aanleiding / voorgeschiedenis De ambitie van Nederland is om in 2050 een CO2-arme, veilige, betrouwbare en betaalbare energievoorziening te hebben. Om de ambitie te halen zijn structurele veranderingen op het vlak van energie nodig (energietransitie). De transitie-opgave gaat over de gemeentegrenzen heen en is steeds meer regionaal gericht. Samenwerking met partners in de regio maar ook met andere overheidspartijen (waterschappen, provincie, rijk) is daarbij belangrijk. Doel is om met behulp van een energiestrategie op regionaal niveau de energietransitie stevig in te zetten en te versnellen. Vijf pilotregio s starten met het ontwikkelen van een regionale energiestrategie. Hart van Brabant is gekozen als één van deze pilotregio s. Voor het uitvoeren van de pilot is het nodig dat door de regio een contract wordt gesloten met de VNG. Het regiocontract moet worden goedgekeurd door de colleges van alle negen regiogemeenten. In dit voorstel wordt u voorgesteld als gemeente Heusden akkoord te gaan met het door de regio Hart van Brabant ondertekenen van het regiocontract. Feitelijke informatie De energiestrategie op regionaal niveau is een voorstel van de gemeenten (VNG) samen met het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Unie van Waterschappen (UvW). De aanpak is bekrachtigd met een green deal tussen het rijk (ministeries Economische Zaken, Infrastructuur en Milieu, Binnenlandse Zaken) en de koepelorganisaties VNG, UvW en IPO. De regionale energiestrategie is vooral een gebiedsgericht proces om met en tussen overheden, bedrijfsleven, bewoners etc. in de regio tot ruimtelijk relevante besluitvormingstrajecten te komen. Het plan is om een lerend netwerk op te zetten. Daarin ontwikkelen vijf pilot\regio's een regionale energiestrategie. De ervaringen uit deze pilots worden gebruikt bij het landelijk opschalen naar andere regio's. In de pilotregio's wordt met ondersteuning van de VNG (via financiering vanuit het rijk) een traject gestart voor de ontwikkeling van een energiestrategie met een uitvoeringsplan. Hart van Brabant (PoHO Milieu& Afval) heeft zich begin 2016 aangemeld als een van de pilotregio's. Uit een grote groep van aanmeldingen is Hart van Brabant gekozen als een van de pilotregio's. Naast onze regio zijn ook West Brabant, Midden Holland, Drechtsteden, Noord Veluwe en Friesland gekozen als pilotregio's. De pilot duurt een jaar. Hierna liggen er de volgende resultaten: Een strategische energievisie met doelen voor zowel de lange termijn tot 2050 als ook voor de korte termijn tot 2023 waarbij ruimtelijke consequenties meegenomen zijn; Een uitvoeringprogramma/plan met concrete uit te voeren projecten die bijdragen aan de transitie naar de doelen voor 2023; Een samenwerkingsverband voor het ten uitvoer brengen van het uitvoeringsplan en kennis in de regio te borgen; Bestuurlijke besluitvorming over de strategische energievisie en het uitvoeringsplan. Voor het uitvoeren van de pilot is het nodig dat door de regio een contract wordt gesloten met de VNG. De VNG treedt coördinerend op voor de koepelorganisaties. Het regiocontract moet worden goedgekeurd door de colleges van alle negen regiogemeenten. Provincie Noord-Brabant, Waterschap De Dommel en Waterschap Brabantse Delta hebben inmiddels bestuurlijk hun commitment aan dit project uitgesproken. 1
Zaaknummer 00476075 Onderwerp MIL Overeenkomst regionale energiestrategie Hart van Brabant In de regio Hart van Brabant wordt aangesloten bij de bestaande structuur van de regionale Deal: Op weg naar energieneutrale woningen in Hart van Brabant. Voor deze deal is reeds een stuurgroep en ambtelijke werkgroep geformeerd. De stuurgroep is 4 O georganiseerd (overheid, ondernemers, onderwijs, ondernemende burger). Het regiocontract wordt - na goedkeuring door de colleges - ondertekend door de voorzitter van de stuurgroep, Jan van Groos (wethouder gemeente Waalwijk). Afweging Het meewerken aan de pilot regionale energiestrategie is om meerdere redenen gewenst en daarmee ook voor onze gemeente van belang. Hiermee wordt tevens de keuze voor samenwerking in Hart van Brabant op dit vlak bekrachtigd. De ontwikkeling van een regionale energiestrategie met een bestuurlijk vastgesteld uitvoeringsprogramma biedt de basis voor de regionale aanpak. Het bruist in de regio Hart van Brabant van initiatieven, projecten en activiteiten in het kader van de energietransitie. Duidelijk is tevens dat dit alles nog niet solide met elkaar is verbonden. Daarbij is het met name nodig om de stap naar grootschaligheid te zetten. Dit is alleen maar mogelijk als wordt gedacht in niet te kleine, maar ook niet te grote gebieden. De regio is hiervoor een goede maat. Een energiestrategie op regionaal niveau komt tegemoet aan de wens van het rijk. Het rijk constateert dat de energietransitie meer en meer plaats vindt op het regionale niveau. Gezamenlijk kan draagvlak worden georganiseerd en de regio is een stevigere gesprekspartner richting rijk. De provincie is gestart met de ontwikkeling van een provinciale omgevingsvisie en daar past de ontwikkeling van een regionale energiestrategie goed in. Vanuit het uitvoeringsprogramma energieke landschappen 1 van de provincie Noord Brabant, wil de provincie o.a. stimuleren dat regio s/groepen van gemeenten werken aan een gezamenlijke energiestrategie/-visie. Duurzame opwekking van energie legt een nieuwe claim op de beschikbare ruimte in Nederland en vraagt om een (nieuwe) afstemming en integratie met bestaande functies. Ondersteuning door de VNG De regio wordt bij de ontwikkeling van de regionale energiestrategie op meerdere manieren ondersteund door de VNG o.a. door op kosten van de VNG een programmamanager aan te trekken gedurende een jaar en de mogelijkheid om expertise in te huren. Inpassing bestaande eigen Energievisie Heusden heeft een eigen Energievisie Heusden: meebewegen in de energietransitie. Ook is al eerder gestart met de actualisering van de duurzaamheidsagenda binnen de gemeente Heusden. Waar dat aan de orde is, wordt voor samenhang en verbinding gezorgd hiervan met de regionale energiestrategie. 1 Programma waarbij ingezet wordt op de plaatsing van windmolens, zonneweides en andere duurzame energiebronnen, maar ook wordt gezocht naar hoe het energielandschap van de toekomst eruit komt/kan komen te zien. 2
Zaaknummer 00476075 Onderwerp MIL Overeenkomst regionale energiestrategie Hart van Brabant Inzet van middelen De pilot wordt gefinancierd door de VNG. Vanuit het budget Milieu en Afval van Hart van Brabant is een budget van 10.000 beschikbaar gesteld om indien nodig te kunnen gebruiken. Van de gemeente wordt geen financiële bijdrage maar alleen ambtelijke inzet verwacht. Tilburg gaat uit van 150 uur voor het pilotjaar; voor Heusden zal het gaan om maximaal een vergelijkbaar aantal uur. In de voorjaarsnota 2016 is vanaf 2017 personele inzet op het gebied van duurzaamheid opgenomen. Hiermee kan de gewenste inzet voor de pilot ingevuld worden voor zover deze niet binnen de beschikbare capaciteit opgevangen kan worden (onder voorbehoud van besluitvorming van de raad bij de begroting 2017). Voorgenomen besluit Het voorstel is om bijgaand besluit vast te stellen. 3
Zaaknummer 00476075 Onderwerp MIL Overeenkomst regionale energiestrategie Hart van Brabant BESLUIT Het college van Heusden heeft in de vergadering van 12 juli 2016 besloten: akkoord te gaan met de ondertekening van het regiocontract met de VNG voor de ontwikkeling van de regionale energiestrategie voor de regio Hart van Brabant; akkoord te gaan met de ondertekening van het regiocontract door wethouder Jan van Groos uit Waalwijk namens de regio Hart van Brabant. namens het college van Heusden, de secretaris, mr. J.T.A.J. van der Ven 4
Regio overeenkomst regionale energiestrategie Midden Brabant Wat wil Midden Brabant (Hart van Brabant) zijn? Hart van Brabant staat te boek als een duurzame regio. Een plek waar economische ontwikkeling (profit) in samenhang met ecologische en sociale belangen invulling krijgt. Aandacht voor de planetkant van de duurzaamheidsdriehoek is even vanzelfsprekend als die voor bedrijvigheid en samenleving. Binnen Brabant strekt de regio tot voorbeeld voor andere regio s als het gaat om de wijze waarop duurzame energieopwekking, besparen op energieverbruik en de toepassing van duurzame energiebronnen georganiseerd zijn. Gezamenlijk afvalmanagement en waterbeheer dragen bij aan een leefbare, veilige en prettige leefomgeving, waarbij maatschappelijke kosten in de hand gehouden worden. De excellente kennis die in de regio aanwezig is met instituten als Telos, Globus, het Tilburg Sustainability Center, MOED en het European Centre for Nature Conservation, versterkt de positie van de regio. De regio beschikt hiermee over een basis van waaruit de komende jaren flinke stappen gezet kunnen worden door overheid, organisaties, bedrijfsleven, onderwijsinstellingen en burgers in de noodzakelijke transitie naar het vergroenen van de economie en het faciliteren van een circulaire economie. Ambitie Hart van Brabant voor Leefomgeving en Milieu Hart van Brabant is een toekomstbestendige regio. Een regio waar mensen graag willen wonen, werken en verblijven. Om concurrerend te zijn heeft de regio een triple-helix gestuurd economisch stimuleringsprogramma (belegd bij Midpoint Brabant) en zet ze, in samenhang hiermee, erop in dat ze aantrekkelijk, bereikbaar, concurrerend en duurzaam is. De aantrekkelijkheid van de regio zien we in de juiste kwaliteit en kwantiteit van werklocaties, woonmilieus en een kwalitatief hoogwaardig landschap. Via de realisatie van hoogwaardige infrastructuur en het beter benutten ervan zijn zowel de externe bereikbaarheid (in het stedelijk netwerk in Nederland en Europa) als de interne bereikbaarheid van de regio optimaal. Het duurzame karakter van de regio versterken we door in te zetten op energieminimalisatie en een transitie van lineaire naar circulaire economie. Duurzaam In het kader van duurzaam bouwen streven we naar verduurzaming van de woningvoorraad. We zijn provinciaal koploper als het gaat om Nul op de Meter Woningen (energie neutrale huur- en koopwoningen) en stellen waar mogelijk energie-eisen aan nieuwbouw bij gronduitgifte. We bewijzen duurzaam ruimtegebruik via hergebruik en revitalisering van bestaande bedrijventerreinen en toepassing van de ladder van duurzame verstedelijking. Herontwikkeling van vrijkomende locaties stimuleren we door inzet van zowel juridische als financiële instrumenten. Bijzondere aandacht hebben we voor het herbestemmen van kerken en industrieel erfgoed. We voeren actief energiebeleid, o.a. via het sluiten van Green Deals, om op regionale schaal tenminste de Rijksdoelstelling van 14% duurzame energie in 2020 te halen. We bevorderen grootschalige lokale duurzame energieopwekking (o.a. middels zon, wind en geothermie), evenals grootschalige energiebesparing (bij maatschappelijk vastgoed en op bedrijventerreinen, al dan niet via ESCOvorming). Minder en schoner energieverbruik moeten zorgen voor betere luchtkwaliteit. Daarom verbeteren we ook het openbaar vervoer en stimuleren we gebruik van de fiets en elektrisch vervoer. De ambities die in het landelijke programma VANG (Van Afval Naar Grondstof) staan om de afvalberg rigoureus terug te brengen, vragen veel inzet. Bij het realiseren van de ambities van VANG kijken we welke punten gezamenlijk aangepakt kunnen worden. Het oppervlakte- en grondwater zijn van goede fysisch/ chemische, ecologische en fysieke kwaliteit en in een geschikte kwantiteit, die veilig is voor de volksgezondheid en bijdraagt aan een positieve beleving van de leefomgeving. 1
Daarbij krijgt mogelijk watertekort op de hoge zandgronden extra aandacht. De waterketen wordt doelmatig en duurzaam beheerd tegen de laagst maatschappelijke kosten. Noodzaak voor regionale energiestrategie Zoals uit bovenstaande duidelijk is, heeft Hart van Brabant een stevige ambitie m.b.t. de duurzame ontwikkeling van de regio. De energie en klimaataanpak is daarin een belangrijk thema. Er gebeurt veel. Vele organisaties zijn actief. De ontginning van deze ambitie vraagt een aanpak en verbinding op regionaal niveau. Daarbij is het ruimtelijk zoeken en het daadwerkelijk realiseren van de mogelijkheden een belangrijke opgave voor de regio. Dit dan in samenhang met de belangrijke economische pijlers als basis voor de triple helix aanpak binnen Midpoint Brabant. In de regio Hart van Brabant wordt ingezet op integratie van de beleidsvelden RO, economie, verkeer, milieu en duurzaamheid. Dit langs de lat van Aantrekkelijk, Bereikbaar, Concurrerend en Duurzaam (ABCD). Daarnaast werkt de regio aan de realisatie van "duurzame energie knooppunten". Voorbeelden hiervan zijn de ontwikkeling van het duurzaam energiepark Spinder (Tilburg), het Ecopark (Waalwijk) en het duurzaam bedrijventerrein de Wildert (Dongen). Dit zijn grootschalige ontwikkelingen die passen binnen de integrale gebiedsopgaven in de regio. Daarnaast zijn er lage en middelgrote gebiedsopgaven die vragen om integraliteit. De provincie is gestart met de ontwikkeling van een provinciale omgevingsvisie. Voor de invulling van de integrale gebiedsopgaven in de regio is een verbinding met deze ontwikkeling belangrijk. Vanuit het uitvoeringsprogramma energieke landschappen van de provincie Noord Brabant, wil de provincie o.a. stimuleren dat regio s/groepen van gemeenten werken aan een gezamenlijke energiestrategie/-visie. Dit vanuit het gegeven dat duurzame opwekking van energie een nieuwe claim legt op de beschikbare ruimte in Nederland en vraagt om een (nieuwe) afstemming en integratie met bestaande functies. De provincie wil de komende tijd voor heel Brabant in beeld gaan brengen welke mogelijkheden er zijn voor opwekking van duurzame energie, hergebruik en besparing en welke keuzes we daarin kunnen maken. Ook wil de provincie een eerste beeld schetsen welke mogelijkheden/potenties er zijn, op de schaal van Brabant, om aansluiting te zoeken bij bestaande/toekomstige economische kenmerken/potenties, sociaal-economische kenmerken, gebiedskenmerken, enz. Vanuit of in samenhang met deze studie, zou er verder ingezoomd kunnen worden op de specifieke regio. Voor de provincie moet deze studie en een aantal meer regionale/lokale verkenningen, input vormen voor het onderdeel duurzame energie in de Omgevingsvisie. De ontwikkeling van een regionale energiestrategie met een bestuurlijk vastgesteld uitvoeringsprogramma biedt de basis voor de regionale aanpak. 2
Gemeente Aantal inwoners (1-1-16) Oppervlakte (km 2 ) Dongen 25.413 29,29 Gilze en Rijen 26.152 65,49 Goirle 23.111 42,69 Heusden 43.274 78,88 Hilvarenbeek 15.164 94,92 Loon op Zand 22.929 50,13 Oisterwijk 25.835 63,87 Tilburg 212.941 117,24 Waalwijk 47.021 64,62 Regio Hart van Brabant 441.840 607,13 Gegevens lokale energie etalage Op de website van de lokale energie etalage zijn de percentages van het energieverbruik opgezocht van de zes sectoren (wonen, diensten, maatschappelijk vastgoed, mobiliteit, industrie en landbouw). Tevens is gekeken wat het percentage opgewekte zon en wind energie is ten opzichte van het totale energieverbruik in de gemeente. De cijfers zijn in percentage en van 2013 en 2014. Dongen Gilze en Rijen Goirle Heusden Hilvarenbeek Loon op Zand Oisterwijk Tilburg Waalwijk Wonen 26 48 24 36 40 35 30 27 Diensten 11 10 5 10 11 12 11 17 Maatschappelijk 8 7 3 5 12 9 10 5 vastgoed Mobiliteit 41 21 27 33 29 38 30 32 Industrie 8 7 14 2 2 2 19 17 Landbouw 1 7 25 6 6 2 0 2 % zon+wind energie tov totaal energieverbruik 0,4 1,2 1,7 1,0 1,9 0,9 1,3 2,1 4,7 3
Gegevens klimaatmonitor Totaal bekend energiegebruik via totalen gas en elektr. (incl. duurzame warmte en snelwegen) [2013] Rendabel besparingspotentieel Totaal [2014] Dongen?? Gilze en Rijen 2657? Goirle 1363? Heusden 5131 228 Hilvarenbeek 1343 37 Loon op Zand 1694? Oisterwijk 2268 66 Tilburg 17282 733 Waalwijk 4878? Speciale waarden Eenheid Bron? Ontbreekt TJ Berekening o.b.v. gegevens meerdere bronnen Bovenstaande tabel toont aan dat bij de start van de ontwikkeling van een regionale energiestrategie er nog een slag is te slaan om het besparings- en duurzaam energie potentieel enigszins te kwantificeren. Deelnemers Opdrachtgever is regio Hart van Brabant. In dit verband werken de volgende gemeenten samen; Dongen, Gilze en Rijen, Goirle, Heusden, Hilvarenbeek, Loon op Zand, Oisterwijk, Tilburg, Waalwijk. Duo-projectleider regio Hart van Brabant: Pieter Biemans, gemeente Tilburg, pieter.biemans@tilburg.nl, 06-51406999 Esther Raats, gemeente Waalwijk, eraats@waalwijk.nl, 0416-683 865 Waterschap De Dommel: bestuurlijk portefeuillehouder: Jan Verhoeven ambtelijk contactpersoon: Richard Moerman Waterschap Brabantse Delta: bestuurlijk portefeuillehouder: T. Schots ambtelijk contactpersoon: Patrick de Rooij Provincie Noord-Brabant: bestuurlijk portefeuillehouder: Anne Marie Spierings ambtelijk contactpersoon: Rob de Groot/Teun Meulepas Opdracht voor regio Het opstellen van een regionale energiestrategie met een korte termijn doelstelling en bijbehorende concrete acties (2023) gekoppeld aan een lange termijn doelstelling (2050). Daarbij wordt niet alleen naar de gebouwde omgeving gekeken maar ook naar het landelijk gebied. 4
Eindresultaat Strategische Energievisie met doelen voor zowel de lange termijn tot 2050 als ook voor de korte termijn tot 2023 waarbij ruimtelijke consequenties meegenomen zijn. Een uitvoeringprogramma/plan met concrete uit te voeren projecten die bijdragen aan de transitie naar de doelen voor 2023. Een samenwerkingsverband voor het ten uitvoer brengen van het uitvoeringsplan en kennis in de regio te borgen. Er heeft bestuurlijk besluitvorming plaatsgevonden over de strategie energievisie en het uitvoeringsplan. Regio proces In de regio worden 8 proces stappen doorlopen. In samenspraak met de programma manager wordt een plan opgesteld hoe een stap georganiseerd wordt en wat er precies in gedaan wordt. Verzamelen van de juiste informatie Stap 1: Informatie verzamelen Er is nog geen regionale ambitie geformuleerd. Bij elke gemeente en de twee waterschappen wordt geïnventariseerd wat daar reeds beschikbaar is. Ook wordt geïnventariseerd welke projecten in elke gemeente en bij de waterschappen al lopen (zie ook onder Projecten in de regio ). Tevens wordt voor zover mogelijk en i.s.m. de VNG met behulp van de nationale energie atlas informatie geïnventariseerd over het huidige energiegebruik en de potentie voor energiebesparing en opwekking duurzame energie. Ook de projectmanager heeft in deze fase een nadrukkelijke opgave om data te genereren. De opgave daarbij is niet om zeer gedetailleerd te werk te gaan. Het niveau van de informatie moet zodanig zijn dat op het niveau van de strategie en het uitvoeringsplan keuzes kunnen worden gemaakt. Stap 2. Energieanalyse Hierbij wordt een eerste verkenning verricht naar de mogelijke energiehuishouding in de toekomst. Verkennen mogelijkheden, maken van keuzes Stap 3. Ruimtelijke plannen verkennen Het eindresultaat van deze stap is inzicht in de ruimtelijke plannen binnen de regio. De kansen en beperkingen zijn verkend. Dit gebeurt onder andere met behulp van een ruimtelijk atelier. De ruimtelijke mogelijkheden en de diverse ontwikkelingsrichtingen voor energiebesparing en duurzame energieproductie voor de regio worden inzichtelijk gemaakt. Bij de uitvoering van het uitvoeringsplan worden deze ontwikkelingen en richtingen samen met stakeholders in de regio uitgewerkt. De verschillende toekomstbeelden worden ruimtelijk verkend. Stap 4. Maatschappelijke kosten en baten Er is voor zover mogelijk een globaal inzicht in de maatschappelijk kosten en baten van de energietransitie in de regio. Dit wordt meegenomen om van daaruit de opgave/ambitie en strategie te kiezen. Stap 5. Opgave vaststellen Er wordt helder geformuleerd wat de (ruimtelijke) mogelijkheden in de regio zijn. Ambitie, doelen, strategie en uitvoering Stap 6. Ambities en doel bepalen De partijen in de regio formuleren in overleg met elkaar een ambitie en doel voor de regio. Stap 7. Strategie uitwerken 5
In een strategie wordt uitgewerkt hoe de regio haar ambitie en doelen wil gaan bereiken. Hierbij wordt een inzicht gegeven in kansrijke projecten voor de korte en de lange termijn. E.e.a. wordt vastgelegd in een uitvoeringsplan. Ook wordt een samenwerkingsverband georganiseerd om het aan de strategie hangend uitvoeringsplan na afloop van de pilot te realiseren. Stap 8. Besluitvorming m.b.t. strategie De regionale energiestrategie met uitvoeringsplan gaat bij de deelnemende gemeenten, de waterschappen en de provincie het besluitvormingsproces in. Op 20 juli is een startbijeenkomst gepland waarbij naast de aan te stellen projectmanager ook vertegenwoordigers van de regiogemeenten, waterschappen en de provincie aanwezig zijn. Samen zal de aanpak en planning rondom de ontwikkeling van de regionale energiestrategie worden besproken. De projectmanager zal daarvoor een voorstel inbrengen. Globale opgave indien mogelijk (bandbreedte besparing en opwek) Aangezien momenteel nog onvoldoende inzicht bestaat in het huidige verbruik in de regio en de kansen voor opwekking is het niet mogelijk om een opgave van de besparing te benoemen. Bestuurlijk commitment In het portefeuillehoudersoverleg (PoHo) Milieu en Afval van de regio Hart van Brabant op 3 maart 2016 hebben de wethouders van de 9 gemeenten besloten om het proces aan te gaan om tot een regio overeenkomst te komen. De daadwerkelijk overeenkomst zal in de 9 colleges behandeld worden. Geprobeerd wordt om de behandeling in de colleges voor de zomer vakantie (medio juli) te laten plaatsvinden. Op 18 april 2016 is een brief van waterschap Brabantse Delta ontvangen waarin zij hun bestuurlijk commitment uitspreken. De heer Schots is de bestuurlijke portefeuillehouder voor de pilot bij waterschap Brabantse Delta. Op 1 maart 2016 is commitment aan deze pilot in het dagelijks bestuur van waterschap De Dommel besproken. Het dagelijks bestuur heeft tijdens het overleg haar commitment uitgesproken. In de besluitvorming van de provincie Noord-Brabant over de mandatering aan het IPO m.b.t. de ondertekening van de landelijke Green Deal over dit onderwerp, wordt gelijktijdig de medewerking van de provincie aan de twee Brabantse pilot regio s geformaliseerd. Eerder is al zowel ambtelijk als bestuurlijk (gedeputeerde) commitment aan de pilots toegezegd. Organisatie In de regio Hart van Brabant wordt aangesloten bij de bestaande structuur van de regionale Green Deal Op weg naar energieneutrale woningen in Hart van Brabant. Voor deze deal is reeds een stuurgroep en ambtelijk werkgroep geformeerd. De stuurgroep bestaat uit: - Jan van Groos (wethouder gemeente Waalwijk namens Overheid) - Bert Brandenhorst (voorzitter van de Energiecoöperatie Loon op Zand namens Ondernemende burgers) - Maya van de Heuvel (Avans Hogeschool namens Onderwijs) - René van Loon (vestigingsmanager Van Loon Hoppenbrouwers namens Ondernemers) Opmerking: het is mogelijk dat de stuurgroep uitgebreid wordt gedurende de pilot Bestuurlijk opdrachtgever voor de regio HvB: Jan van Groos, wethouder gemeente Waalwijk Ambtelijk opdrachtgever voor de regio HvB: Henk van Noort, gemeentesecretaris gemeente Dongen 6
Ambtelijke projectleider (gedeeld): Pieter Biemans (Tilburg) en Esther Raats (Waalwijk) Werkgroep: Mark Roza (Dongen), Paul van Dijk (Tilburg), Rik Peters (Hilvarenbeek), Digna van den Broek (Heusden), Henk van Boxtel (Goirle), Suzanne Hendriks (Loon op Zand), Frenkel Beerens (Oisterwijk), Ron Tuin (Gilze en Rijen), Richard Moerman (waterschap De Dommel), Patrick de Rooij (waterschap Brabantse Delta), Teun Meulepas (provincie Noord-Brabant). Deze in eerste instantie ambtelijke werkgroep wordt o.l.v. de projectmanager uitgebreid met vertegenwoordigers van andere lokale partijen, zoals de heer Gels van MOED. Projecten in de regio Elke gemeente heeft zijn eigen projecten. Hier is vanuit de regio geen goed zicht op. Ook is er geen overzicht welke projecten vanuit de waterschappen in de regio lopen. Wel wordt op dit moment bij de RWZI in Tilburg door het Waterschap de Dommel een energiefabriek (slibvergisting) gerealiseerd. De RWZI maakt deel uit van het zogenaamde duurzaam energiepark Spinder aan de noordzijde van Tilburg waarin zowel bio-energie als ook wind en zonne-energie zullen worden gerealiseerd. Hart van Brabant: - Verduurzaming van de regionale woningvoorraad: gezamenlijke ambitie om in de periode van medio 2015 tot eind 2017, grote aantallen particuliere woningeigenaren energetische maatregelen in woningen aan te laten schaffen, dit met het concrete doel: a. 3.000 particuliere koopwoningen energetisch verbetert met oog op Nul op de Meter en; b. hiervan worden 200 woningen in één keer naar Nul-op-de-Meter (NOM) gerenoveerd, in een verdeling van 75% huur, 25% koop. Deze woningen zijn (in principe) gebouwd in de periode 1950-1980. Dit project levert een bijdrage aan de energiebesparingsopgave van de regio. - Pilot binnen de Omgevingsdienst Midden en West Brabant (OMWB) om energie als thema mee te nemen bij de handhaving van bedrijven. - Midden Brabantse Ontwikkelmaatschappij voor Energie en Duurzaamheid (MOED) vormt een ontwikkelkracht voor het realiseren van grootschalige energiebesparings- en duurzame energieprojecten in de regio. Ze wordt 3O (Overheid, Ondernemers, Onderwijs) aangestuurd. Er lopen diverse projecten, zoals het plaatsen van zonnepanelen op gemeentelijk gebouwen met behulp van SDE subsidies, de opleiding van energie architecten om bedrijven te ondersteunen bij hun besparings- en duurzame energie mogelijkheden, het samen met de lokale energiecorporaties oprichten van windpark Spinder, inzet restwarmte (uitwisseling) tussen bedrijven op bedrijventerreinen en mogelijk met het Amerwarmtenet, uitwerking van het concept energieke regio waarin MOED de in Goeree Overflakee ontwikkelde bedrijvenaanpak binnen de regio brengt, etc. In het onderstaande overzicht zijn enkel lopende zonnepanelen projecten met hun energiebijdrage opgesomd: Project Capaciteit Besparing huishoudens equivalenten Windpark Spinder 12 MW (4 x 3) MW) 7.200 Tilburg Basis-scholen Aero-parc Gilze en Rijen 1,6 MW; 10.000 m 2 PV-panelen 0,9 MW; 7.850 m 2 PV-panelen 363 285 7
Gemeente Tilburg en Waalwijk 2 7 MW; 49.396 m PV-panelen 2.337 Bedrijfsdaken SDE 2014: 7 MW; 47.863 m2 PV-panelen 2.338 BZW MOED SDE 2016: 10,2 MW; 69.723 m 2 PV panelen 4.121 Maatschappelijk vastgoed SDE 2016: 0,757 MW; 6.308 m 2 PV panelen 306 Ondersteuning van de regio Benodigde ondersteuning: - Om de energietransitie in de eigen gemeente van de grond te krijgen wordt bij diverse gemeenten capaciteit gemist. - Er lopen diverse initiatieven in de regio, maar de samenhang wordt gemist. Ondersteuning die de regio zelf inbrengt: - Regio Hart van Brabant gaat uit van een netwerksamenwerking. Dit betekent dat door de gemeenten capaciteit ingebracht wordt. Zo leveren Tilburg en Waalwijk capaciteit voor het projectleiderschap. - Vanuit de regio is MOED opgericht en deze wordt ook deels door de regio gefinancierd. MOED is een stakeholder in dit proces. - Kennis en onderzoek t.b.v. Tilburgse lange termijn strategische klimaatvisie met roadmap. - Strategische agenda Hart van Brabant verbindt diverse beleidsvelden binnen de regio - Via Midpoint Brabant wordt verband gelegd met de belangrijke economische activiteiten in Midden Brabant (Leisure, Logistic, Maintenance, Care). Ondersteuning die de regio krijgt: - Programmamanager: Voor 1 fte kan gedurende een jaar een programma manager in dienst worden genomen. De programma manager wordt door de VNG betaald na goedkeuring van de factuur door de regio. De regio mag de programma manager zelf uit een pool kiezen. - Ruimtelijk atelier: om inzichtelijk te krijgen wat initiatieven en ambities ruimtelijk betekenen wordt in elke pilot regio een ruimtelijk atelier georganiseerd. - Strippenkaart: Met behulp van een strippenkaart systeem kan expertise ingehuurd worden. - Lerend netwerk: naast de vijf pilot regio s nemen ook andere regio s (koplopers) deel aan het lerend netwerk. De bedoeling is dat tijdens deze bijeenkomsten kennis en ervaringen gedeeld worden. - Community of Practice. De regio verbindt zich met het ondertekenen van dit contract aan de opdracht en stuurt de programmamanager vanuit deze opdracht aan. 8
Regionale Energiestrategie Versie: 1, april 2016 Auteur: Esther Raats-Leenders Ambtelijke opdrachtgever: Henk van Noort Bestuurlijk opdrachtgever:
Inhoud Achtergrond... 2 Het project... 3 Doel... 3 Resultaat... 3 Aanpak... 3 Organisatie... 5 Financiën... 5 Relatie bestaande projecten... 6 1
Achtergrond De ambitie van Nederland is om in 2050 een CO 2 arme, veilige, betrouwbare en betaalbare energie voorziening te hebben. Dit is ambitieus. De energietransitie die nodig is om de rijks ambitie te halen gaat maatschappelijke impact hebben. In het Energierapport 2016 staat De energietransitie heeft alleen kans van slagen als vroegtijdig en zorgvuldig het gesprek wordt aangegaan met burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties over de ruimtelijke inpassing van productie, opslag en transport van energie. De besluitvorming hierover vindt in de praktijk in de regio plaats. Samenwerking tussen regionale en nationale overheidspartijen is daarbij cruciaal. VNG heeft i.s.m. IPO en UvW een voorstel richting het rijk gedaan om met behulp van een energiestrategie op regionaal niveau de energietransitie stevig in te zetten en daarmee te versnellen. De Regionale Energie-strategie is vooral een gebiedsgericht proces om met en tussen overheden, bedrijfsleven, bewoners etc. in de regio tot ruimtelijk relevante besluitvormingstrajecten te komen. Er zijn een aantal redenen waarom een energiestrategie op regionaal niveau nodig en gewenst is: Landelijk - Het Rijk heeft een belang bij de totstandkoming van kwalitatief goede regionale energiestrategieën met betrouwbare besluitvorming en bij partnerschap met de andere overheden. - De energietransitie vindt - fysiek en sociaal en met inzet van de overheden, maatschappelijke organisaties, bewoners en het lokale bedrijfsleven - meer en meer plaats op het regionale niveau. - Gemeenten geven aan dat zij alleen onvoldoende capaciteit en mogelijkheden tot sturing hebben (ruimte krijgen) om duurzame projecten los te kunnen trekken. - Een regionale energiestrategie organiseert draagvlak en commitment voor de lange termijn (tot 2040/2050) van regionale overheden, maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven en bewoners. Ook ontstaat een samenwerkingsstructuur die de uitvoering van concrete projecten op korte termijn (tot 2020) mogelijk maakt. - Met de energiestrategie worden slimme, concrete, verbindingen gemaakt zodat doelstellingen van Energieakkoord, Europa, rijk, provincie en gemeente op een lijn komen te liggen. Regionaal - Gezamenlijk kan beter draagvlak worden georganiseerd; de regio is een stevigere gesprekspartner richting rijk. - Binnen de regio lopen diverse projecten, zowel lokaal als regionaal. Met een regionale energie strategie wordt een paraplu gecreëerd voor alle initiatieven. Het zorgt ervoor dat er inzicht in de ambities is. Hierdoor kunnen projecten elkaar versterken. Lokaal - De regionale energiestrategie kan als in-put voor de gemeentelijk omgevingsvisie gebruikt worden. - Door op regionaal niveau samen te werken worden de lasten (waaronder capaciteitsinspanning) gedeeld. 2
Het project Doel Het hoofddoel van de regionale energiestrategie is een volledig duurzame energie-voorziening in de regio. Het nevendoel is het parallel uitwerken (en in overeenstemming brengen) van ambities en concrete projecten die toewerken naar deze energietransitie door de verschillende overheidslagen. Het opstellen van de regionale energiestrategie moet er toe leiden dat energie een serieus aspect is in gebiedsontwikkelingen. Het moet het draagvlak voor de energietransitie vergroten. In de energiestrategie is aandacht voor beperken van de energie vraag (technisch en gedrag), opwekken van duurzame energie (technisch en ruimtelijk) en indien nog fossiele brandstof nodig is deze zo efficiënt mogelijk gebruiken. Resultaat Met een regionale energiestrategie en het daaraan gekoppelde uitvoeringsprogramma ontstaat: Investeringszekerheid voor de markt doordat partijen zich hebben gecommitteerd aan lange termijn afspraken in de strategie en er een ruimtelijk perspectief wordt gecreëerd. Een beter overzicht op regionaal schaalniveau in vraag en aanbod die daardoor beter en sneller gematched kunnen worden. Verbinding van al lopende projecten die daarmee extra uitvoeringskracht krijgen, zoals de Energieke Regio, het verduurzamen van de particuliere woningvoorraad, zonnepanelen. Uitvoeringsprogramma. Daarnaast levert de regionale energiestrategie het volgende op: Er is op korte termijn (ca 6 maanden) inzicht in de ruimtelijke impact van de energietransitie. Er is op korte termijn inzichtelijk wat het besparingspotentieel is. Er is op korte termijn inzichtelijk wat het praktisch uitvoerbare potentieel is v.w.b. duurzame energie. En voor de lange termijn een strategie hoe verder te groeien naar lange termijn doelen. Aanpak Door VNG zijn vijf regio s waaronder Hart van Brabant geselecteerd als pilot regio. De overige vier regio s zijn West-Brabant, Drechtsteden, Midden-Holland en Friesland. De vijf pilot gemeenten worden op diverse manieren ondersteund. - Programmamanager: Voor 1 fte kan gedurende een jaar een programma manager in dienst worden genomen. De programma manager wordt door de VNG betaald. De regio mag de programma manager zelf uit een pool kiezen. - Ruimtelijk atelier: om inzichtelijk te krijgen wat initiatieven en ambities ruimtelijk betekenen wordt in elke pilot regio een ruimtelijk atelier georganiseerd. - Strippenkaart: Met behulp van een strippenkaart systeem kan expertise ingehuurd worden. 3
- Lerend netwerk: naast de vijf pilot regio s nemen ook andere regio s (koplopers) deel aan het lerend netwerk. De bedoeling is dat tijdens deze bijeenkomsten kennis en ervaringen gedeeld worden. De duur van de pilot is een jaar met als start juni 2016. In dat jaar moeten de volgende stappen doorlopen worden. Coördinator voorbereiding voorbereiding voorbereiding Overheden meerdere overleggen Maats. Org. Bedrijfsleven Best. Commitment en stuurgroep vooraf regelen Gezamenlijke verkenning Gezamenlijke verkenning Gezamenlijke verkenning DOOR ALLE PARTIJEN DOOR ALLE PARTIJEN Bewoners Energie Energie Energie dialoog? dialoog? dialoog? Producten: 1.Informatie verzamelen 2.Energie analyse 3.Ruimtelijke plannen verkennen 4.Maatschappelijke kosten en baten 5. Opgave vaststellen 6. Ambities doel bepalen 7. Strategie uitwerken 8. Besluitvorming mbt Strategie De processtappen leveren het volgende op : 1. Informatie beschikbaar van energieverbruik nu en in de toekomst. Potentie energiebesparing en duurzame energie nu en op doeltermijn. Ruimtelijke plannen, lopende projecten etc. 2. Energieanalyse Eerste verkenning naar mogelijke energiehuishouding in de toekomst 3. Ruimtelijke plannen, kansen en beperkingen zijn verkend 4. Maatschappelijke kosten en baten zijn globaal verkend 5. Opgave gevalideerd en vastgesteld door alle partijen 6. Consensus over ambitie en doel met alle partijen 7. Strategie uitgewerkt met een ruimtelijke inpassing van de opgave en overzicht van het praktisch potentieel duurzame energie. Strategie vastgesteld inclusief doelstelling bestuurlijk en met bedrijfsleven. Besluit op uit te voeren projecten voor de korte termijn en het schetsen van een meerjarig perspectief voor lange termijn investeringen (zekerheid en betrouwbaarheid overheid). 8. Besluitvorming m.b.t. strategie 4
Organisatie Het programma komt voort uit de samenwerking van de koepels VNG, IPO en UvW en het Rijk (ministerie EZ, I&M en BZK). De coördinatie van het programma ligt bij de VNG. VNG is daarmee verantwoordelijk voor het onderhouden van de contracten met de koepels, het regio en de deelnemende regio s. VNG betaalt de programmamanager en organiseert het lerend netwerk. In de regio wordt aangesloten bij de stuurgroep van de regionale deal verduurzaming woningvoorraad. De stuurgroep bestaat uit: - Jan van Groos (wethouder gemeente Waalwijk namens Overheid) - Bert Brandenhorst (voorzitter van de Energiecoöperatie Loon op Zand namens Ondernemende burgers) - Maya van de Heuvel (Avans Hogeschool namens Onderwijs) - René van Loon (vestigingsmanager Van Loon Hoppenbrouwers namens Ondernemers) Bestuurlijk opdrachtgever: nog onbekend Ambtelijk opdrachtgever: H. van Noort, gemeentesecretaris gemeente Dongen Ambtelijke projectleider (gedeeld): Pieter Biemans (Tilburg) en Esther Raats (Waalwijk) Ambtelijke werkgroep: Mark Roza (Dongen), Paul van Dijk (Tilburg), Rik Peters (Hilvarenbeek), Digna van den Broek (Heusden), Henk van Boxtel (Goirle), Suzanne Hendriks (Loon op Zand), Frenkel Beerens (Oisterwijk), Ron Tuin (Gilze en Rijen), ambtenaar waterschap De Dommel en waterschap Brabantse Delta, Rob de Groot (provincie Noord-Brabant). De programmamanager is momenteel nog onbekend. VNG stelt een pool van kandidaten samen. Uit deze pool wordt door de regio middels selectiegesprekken een manager uitgekozen. Financiën De kosten van het project worden door de VNG betaald vanuit een vastgesteld budget van 1,5 miljoen voor het gehele project. Uit dit budget wordt door VNG de programma manager betaald. Het bedrag wat hiervoor beschikbaar is bestaat uit 150.000,00 per regio. Daarnaast worden op kosten van de VNG een aantal kennis bijeenkomsten georganiseerd. De pilot regio s krijgen daarnaast de beschikking over een zogenaamde strippenkaart waarmee specifieke kennis ingekocht kan worden. Er wordt ook veel waarde gehecht aan het uitvoeren van een ruimtelijk atelier. VNG heeft hiervoor per atelier een budget van 15.000,00 geraamd. De inspanning van de regio bestaat uit ambtelijke capaciteit. Om uren van de ambtenaren in de regio te besparen is ervoor gekozen om aan te sluiten bij een bestaande projectstructuur van de regionale deal verduurzaming woningvoorraad. 5
Vanuit het budget van Hart van Brabant, portefeuille Milieu en Afval wordt in 2016 een bedrag van 10.000,00 ter beschikking gesteld. Dit bedrag wordt als werkbudget gebruikt om bv kosten van bijeenkomsten uit te betalen of extra kennis in te huren. Relatie bestaande projecten In de regio lopen momenteel al diverse initiatieven op het gebied van energiebesparing en duurzame energieopwekking. Zo is er een regionale green deal gesloten over de verduurzaming van de woningvoorraad. In dit project wordt samengewerkt met het onderwijs, het bedrijfsleven, de lokale energiecoöperaties en de woningcorporaties. De lokale energiecoöperaties zijn momenteel bezig met een samenwerking op T-Wind op te richten. T-Wind gaat vervolgens een windmolenpark in Tilburg ontwikkelen en beheren. Midden Brabantse Ontwikkelmaatschappij voor Energie en Duurzaamheid (MOED) maakt zich sterk voor de verduurzaming van het bedrijfsleven. Naast de regionale projecten zijn de gemeenten ook individueel aan de slag met energie. Gemeente Waalwijk, Loon op Zand en Dongen zijn samen met de lokale energie coöperaties in gesprek met Casade over het plaatsen van PV panelen. Gemeente Waalwijk heeft SDE+ subsidies aangevraagd en gekregen voor het plaatsen van PV panelen op vijf gemeentelijke gebouwen. Gemeente Gilze Rijen werkt samen met stichting Energieke Regio om de verduurzaming van het bedrijfsleven te ondersteunen. In gemeente Heusden heeft de LEC Energiek Heusden samen met Sustain particuliere woningeigenaren benaderd om energiebesparing maatregelen te nemen in de eigen woning. De bovenstaande projecten zijn zo een greep uit alles wat in de regio speelt en dat is nog veel meer. De Regionale Energiestrategie komt als een paraplu over al deze projecten heen te liggen en zal de samenhang versterken. 6