Recente variaties in de temperatuur van het oceaanwater. Henk Dijkstra Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Universiteit Utrecht

Vergelijkbare documenten
KLIMAATVERANDERING. 20e eeuw

Is er een point of no return in klimaatverandering? Henk A. Dijkstra, IMAU, Departement Natuuren Sterrenkunde, Universiteit Utrecht

klimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk

Klimaatveranderingstand. wetenschap. Prof Wilco Hazeleger

KNVWS Delft. Overzicht

Klimaatmodellen. Projecties van een toekomstig klimaat. Wiskundige vergelijkingen

Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten?

Klimaatverandering. Urgentie in Slow Motion. Bart Verheggen ECN

Samenvatting. Holocene klimaatvariabiliteit in de Noord-Atlantische regio: numerieke simulaties in vergelijking tot reconstructies.

Kunnen we variaties in het klimaatsysteem begrijpen en voorzien?

Van klimaatscenario's naar klimaatverwachtingen: hoe betrouwbaar zijn klimaatmodellen? Geert Jan van Oldenborgh

Oceaancirculatie en klimaat

Hiatus: is de mondiale opwarming aan het vertragen?

Hoe ongeschikt is het om deze planet Aarde te noemen, terwijl het duidelijk Oceaan is. schrijver Arthur C. Clarke

Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering Klimaatverandering

Scenario s voor zeespiegelstijging. Caroline Katsman TU Delft / Vloeistofmechanica

Klimaatverandering in internationaal perspectief

23/11/2018. Hoelang is Hol-(Zee)land nog houdbaar?

Klimaat(les)marathon. Leren voor en over het klimaat

Energiebalans aarde: systeemgrens

Effecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee

Koolstofcyclus in de zee. Stefan Schouten. NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research (NWO)

We hebben zeer waarschijnlijk al een (kleine) klimaatverandering meegemaakt!

Modelleren van turbulente warmte en vocht stromingen in de atmosfeer met behulp van warmtebeelden van het aardoppervlak.

Het integreren van ijsbergvariabiliteit in het klimaatsysteem met behulp van het iloveclim klimaatmodel

Scenario s voor zeespiegelstijging Hoe komen ze tot stand en hoe (on-)zeker zijn ze?

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Fysische modellen De Aarde zonder en met atmosfeer

1. Waarnemingen van klimaatverandering

Het klimaat verandert, wat nu?

Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland

NOORDZEE SYMPOSIUM 2007

De klimaatverandering: fabel of pure ernst?

Nederlandse samenvatting

Klimaat in de 21 e eeuw

Achtergrondinformatie toelichtingen bij ppt1

Samenvatting (Summary in Dutch)

NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik

Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging?

Broeikasklimaten van het verre verleden als analoog voor de toekomst. Appy Sluijs

De KNMI 14 klimaatscenario s Neerslag en neerslagextremen

Bepaling primaire impacten van klimaatsveranderingen

Geologische tijdschaal. AK 4vwo vrijdag 31 oktober. 11 Het klimaat door de tijd. inhoud

Het Klimaatdebat. 09/01/2013 Bart Strengers

Tentamen Marine Sciences I

De Atlantische Oceaan, de Golfstroom en ons klimaat

Klimaatverandering. Opzet presentatie

De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden

en Science (www. sciencemag.org informatie die relevant is voor het inzicht in de risico s van klimaatverandering voor

Klimaatverandering. Opzet presentatie

DE MENSELIJKE INVLOED OP HET KLIMAAT IS ONMISKENBAAR

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II

Prof. Gerbrand Komen. (ex-) Directeur Klimaatonderzoek KNMI. 12 Maart 2009 NNV Sectie Energie en Klimaat

IPCC voorspelt klimaatverandering en verdere zeespiegelstijging. Hoe erg is dat? November 15, Het hangt er vanaf hoe het verder gaat

Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging?

KNMI 06 klimaatscenario s

Samenvatting Aardrijkskunde 4.1 t/m 4.6

Het karakter en de oorzaken van het 8.2 ka klimaatevent: Een vergelijking van resultaten van een gekoppeld klimaatmodel en paleoklimaatreconstructies

PROJECT SMARTROOF 2.0

De windgedreven oceaancirculatie Interne variabiliteit

Zeespiegelstijging langs de Belgische Kust in de tweede helft van de 20 ste eeuw

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk en

Algemene inleiding en samenvatting

Op weg naar de volgende generatie KNMI klimaatscenario s Albert Klein Tank et al.

2 De Noord-Atlantische Oscillatie

MAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM

Systeem aarde en het klimaat Wolfgang Schlager

Klimaatverandering, kansen voor agrarische ondernemers

Hittestresstest. Sobolt. Gemeente Venray. energy intelligence

Naar verbeterde actuele verdamping: Van Makkink naar Penman-Monteith?

Antarctisch alarm. Michiel van den Broeke. Woudschotenconferentie, 17 december 2005

Albert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI

Hitte op sportvelden

Zeespiegelmonitor 2018

Copernicus Institute of Sustainable Development. Koe en klimaat. Dr. Jerry van Dijk Dr. Karin Rebel. Copernicus Institute of Sustainable Development

9:45 Overzicht van de KNMI 06 klimaatscenario s. neerslag en potentiele verdamping. Aad van Ulden en Geert Lenderink

KNMI 06 klimaatscenario s

Het Klimaatdebat. 09/01/2013 Bart Strengers

THEMA 3 WEER & KLIMAAT. LES 2 Golfstromen. Deze les gaat over: Bij dit thema horen ook: Golfstromen in de oceanen Verschil landijs zee-ijs

Gebruik van Delft-FEWS voor een wereldwijde analyse van de hydrologische consequenties van klimaatverandering

Veranderingen Antwoorden

Wonen in Pijnacker. Comfortabel en duurzaam wonen

BANANEN LANGS DE NOORDZEE antwoordblad

IPCC-rapport Geschreven door Erwin - 04/01/ :59

2. Algemene circulatie

Eindexamen biologie pilot havo II

De diverse somsoorten bij Fysica

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Meteorologische gegevens,

De klimaatverandering

SAMENVATTING. F = k w (C zeewater - C lucht ) (1)

Memo. ing. L. Dielen. Datum 1 juli 2011 Onderwerp Aanleg forellenvijver te Boerdonk Ons kenmerk Van

KLIMAATVERANDERING Samenvatting van het vijfde IPCC-assessment en een vertaling naar Nederland

Zeeniveau Waarnemingen door School at Sea a/b Regina Maris

Klimaatscenario s, bandbreedtes en gebruik daarvan. Janette Bessembinder e.v.a.

tijdreeksen voor de toekomst

aan het water koeler is dan op het land langzamer afkoelt dan aarde

Weer en water in de 21 e eeuw

Wat is Meteorologie?

Samenvatting Klimaatsverandering en gletsjers

Transcriptie:

Recente variaties in de temperatuur van het oceaanwater Henk Dijkstra Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Universiteit Utrecht

De Global Warming Hiatus Mondiaal gemiddelde oppervlakte temperatuur verandering (tov 1961-1990) IPCC, 2013 De trend in de mondiaal gemiddelde oppervlakte temperatuur over de periode 1998-2012 (0.05 C/decade) is ongeveer 1/3 van de trend over de periode 1951-2012 (0.12 C/decade)

Stralingsbalans van de Aarde CERES netto straling (W/m^2) Een netto energie input van 0.5 W/m^2 over 10 jaar is genoeg om een 10 km diepe mondiale atmosfeer ongeveer 15 C op te warmen Waar blijft die warmte?

Met de warmte die een 10 km atmosfeer ongeveer 15 C opwarmt (~75 ZJ) wordt een 50 m oceaanlaag slechts 1 C warmer! Warmte inhoud oceaan vs atmosfeer Vergelijk warmte inhoud mondiale oceaan en atmosfeer Warmtecapaciteit lucht: Dichtheid lucht: Warmte nodig per graad C (J) Dichtheid oceaanwater: Warmtecapaciteit oceaanwater:

Observaties: warmte opname van de oceaan Momentopname Argo Float posities (mei 2011) Argo Netwerk (sinds 2005) Nederland: 61 floats (2014) Metingen: temperatuur tot 2000 m diepte Periode 1970-2004: beperkte observaties vanuit schepen (XBT)

Veranderingen in de warmte inhoud van de oceaan (1971-2010) Mondiaal gemiddelde warmte inhoud (t.o.v. 1971) Temperatuur verandering per decade 0-700 m zonaal gemiddeld IPCC, 2013

Klopt het mondiale warmte budget over de periode 1971-2010? Energie opname (ZJ) Totale energy toename: 274 [196-351] ZJ? Oceaan (0-700m): 64% Oceaan (700 m - bodem): 29% Land: 3% IJs: 3% Atmosfeer: 1% Totale warmtetoename komt overeen met ongeveer 0.42 W/m^2 netto straling over het aardoppervlak. Maar moeilijk om de balans precies te sluiten door een gebrek aan observaties!

Hoe wordt de warmte opgenomen in de oceaan? Locaties sterk bepaald door de oceaancirculatie Noord Atlantische Oceaan Veranderingen in de circulatie veroorzaken variaties in warmte inhoud van de oceaan

Recente discussie over (belangrijke) details Hoeveel extra warmte wordt opgenomen door de de Zuidelijke Oceaan (0-700 m)? Durach et al. (augustus, 2014) Veel meer dan eerder bepaald! Veel minder dan eerder bepaald! Hoeveel extra warmte zit beneden 2000 m diepte in de oceaan? Llovel et al. (oktober, 2014)

Wat is de oorzaak van de (20-40 jaar) variaties in de warmte inhoud van de oceaan? Interdecadal Pacific Oscillation (IPO) Atlantic Multidecadal Oscillation (AMO) Interne klimaat variaties door terugkoppelingen en instabiliteiten met een dominante rol voor de oceaancirculatie

Effect Interdecadal Pacific Oscillation (IPO) Mondiaal gemiddelde oppervlakte temperatuur verandering (tov 1961-1990) England et al. (2014) In perioden waar de IPO positief (negatief) is, is de trend in de mondiaal gemiddelde oppervlakte temperatuur positief (negatief)

Verklaringen van de `global warming hiatus? 1. Variaties in warmte opname in de Stille Oceaan Mondiaal gemiddelde oppervlakte temperatuur verandering (tov 1980-1999) Klimaatmodel: GFDL CM2.1 - HIST: stralingsforcering voorgeschreven - POGA-H: equatoriale temperatuur voorgeschreven - observaties Kosaka & Xie (2013) 2. Variaties in warmte opname in de Atlantische Oceaan Chen & Tung, (2014)

Projecties van de toekomstige opwarming van de oceaan? Globaal gemiddelde oppervlakte temperatuur verandering van de oceanen (tov 1960-1990) IPCC, Chapter 11, 2013 Projecties van de opwarming van de diepzee zijn erg onzeker! Effecten op: - zeespiegel - zuurstofgehalte - stratificatie

Samenvatting De oceaan heeft ongeveer 93% van de extra warmte in het aardsysteem opgenomen over de periode 1970-2010 r is nog grote onzekerheid over waar deze warmte precies is opgeslagen Interne (natuurlijke) variaties in het klimaatsysteem (ENSO, IPO, AMO) elijke opslag van warmte in de oceaan en daardoor voor variaties in de warm Deze variaties zijn waarschijnlijk grotendeels verantwoordelijk voor de huidige `Global Warming Hiatus In de nabije toekomst zal de oceaan verder opwarmen met ties in plaats en tijd die bepaald worden door veranderingen in de oceaancirc