Dorst DE KUNST VAN HET WATER ZUIVEREN TECHNIEK Tekst en foto s Gijs Loning Zonder voedsel houdt een gezond mens het wel een tijdje uit. Zonder water is het in n paar dagen gedaan. In onze westerse wereld is schoon drinkwater ruimschoots voorhanden. En waar dat niet zo is, zuiver je gewoon zelf je water. 75

Ziek! Maar waarvan? Water hebben we allemaal nodig. De hoeveelheid varieert van 1,5 tot 8 liter per dag en hangt af van waar je bent en wat je doet. In het eerste geval ben je thuis, bezig met je dagelijkse beslommeringen, in het tweede geval doe je een poging de Mount Everest te beklimmen. Water zuiveren is noodzakelijk als je niet genoeg schoon drinkwater kunt meenemen. En met schoon bedoelen we niet helder. Helder water lijkt schoon, maar er kunnen verontreinigingen in zitten die je met het blote oog niet ziet. Water kan namelijk vergeven zijn van ziekmakers in alle soorten en maten. In grote lijnen zijn er vier groepen. Hiernaast zetten we ze op een rijtje. Protozoa: kleine eencellige micro-organismen. In aantal en biomassa de grootste groep levende wezens op aarde. Ze komen overal voor en leven vooral in met ontlasting verontreinigd water. Eén slok en ze nestelen zich in je darmen met misselijkheid, buikkrampen en diarree als gevolg. Protozoa zijn groter dan 1 micron (= 1/1000 mm) en doordoor makkelijk uit het water te fi lteren. Beruchte protozoa zijn giardia, cryptosporidium en ook entamoeba. Bacteriën: zijn groter dan 0,2 micron en iets kleiner dan protozoa. Driekwart van alle reizigersdiarree wordt veroorzaakt door een kleine groep bacteriën en is meestal na een dag of drie weer over. Er zijn echter ook ernstige ziekteverwekkers. Denk hierbij aan cholera, buiktyfus en legionella. Virussen: kleiner dan 0,1 micron en de kleinste ziektemakers die we in ons drinkwater kunnen tegenkomen. Afrika en Azië zijn gebieden waar virussen een niet te onderschatten bedreiging vormen. Denk aan het rotavirus, norwalk-virus, hepatitis A en B en polio. Chemische verontreinigingen: niet te zien, soms te ruiken en te proeven. Verontreinigingen waarmee je te maken kunt krijgen zijn pesticiden en insecticiden maar ook gewoon chloor dat in sommige landen overmatig aanwezig is in al gezuiverd water. KATADYN VARIO 129,95 FILTERT Bacteriën, protozoa, chemisch. PRIJS FILTERS Keramisch 12,95; glasvezel 49,95; actief kool 14,95,- (twee zakjes). POMPSNELHEID 2 l/min. LEVENSDUUR FILTER 2000 liter. LEVENSDUUR ACTIEF KOOL 200 liter. GEWICHT 425 gr. PAKMAAT 19 X Ø 10 cm. De Vario heeft 4 filterstappen: een zeef (130 micron), een keramische filterschijf (1 micron), een glasvezelfilter (0,3 micron) en een actief koolfilter. Effectief omdat elke slag een pompbeweging is. Goede Nederlandse gebruiksaanwijzing en veel onderhoudsspulletjes waaronder een setje rubberen afdichtringen. LEVERANCIER Robijns BV (0297) 38 32 00; www.robijns.nl. KATADYN POCKET 339,- FILTERT Bacteriën, protozoa. PRIJS FILTERS Keramisch 185,-. POMPSNELHEID 1 l/min. LEVENSDUUR FILTER 50.000 liter. GEWICHT 550 gr. PAKMAAT 24 X Ø 6 cm. De Pocket heeft een met zilvernitraat verrijkte keramische filter (2 micron). De Pocket is een zeer solide pomp. Goede Nederlandse gebruiksaanwijzing en veel onderhoudsspulletjes waaronder een setje afdichtringen. 20 jaar garantie. LEVERANCIER Robijns BV (0297) 38 32 00; www.robijns. 76

4x zuiver Beestjes, bacteriën, virussen en chemische verontreinigingen. Om al deze troep uit je drinkwater te halen, kun je vier dingen doen: het water fi lteren, zuiveren, UV-desinfecteren of koken. We zetten de feiten op een rijtje. FILTEREN De meeste fi lters zijn fietspompachtige apparaten. Ze zijn verkrijgbaar in veel verschillende varianten en werken in drie fasen: Zodra het water wordt opgepompt houdt een grof fi lter de eerste verontreinigingen tegen. Denk hierbij aan slibdeeltjes, bladresten of kleine organismen. Daarna gaat het water naar het fi lterelement, ook wel microfi lter genoemd. Het microfi lter is meestal gemaakt van keramiek en zit vol gaatjes die kleiner zijn dan 0,2 micron. Aangezien de meeste verontreinigingen zoals bacteriën en protozoa groter zijn dan 0,2 micron houdt het fi lter ze tegen. Virussen worden NIET tegengehouden, ze zijn immers kleiner dan de gaatjes. Maar het leuke aan virussen is dat ze een gastheer nodig hebben om in leven te blijven en laten dat nu net bacteriën zijn. Twee minuten zonder gastheer en ook virussen leggen het loodje, maar 100% zeker dat dit gebeurt, is het niet. De derde stap is een zilver- of actief koolfi lter. Kool haalt chemische verontreinigingen uit het water en neutraliseert de smaak. Zilver voorkomt dat de bacteriën die in het fi lter achterblijven zich kunnen vermenigvuldigen. CHEMISCH ZUIVEREN Met chemisch zuiveren voeg je een chemisch goedje toe aan het water. Meestal is dit chloor. Chloor zorgt ervoor dat bacteriën en virussen worden afgedood. Virussen kunnen niet gedood worden. Afgedood is de wetenschappelijke term voor het uitschakelen van de capaciteit van de virussen om je ziek te maken waarmee tevens voorkomen wordt dat ze zich vermenigvuldigen. Eén kanttekening bij chemisch zuiveren: er zijn gebieden waar met name het protozoön cryptosporidium immuun is geworden voor chloor en je alsnog ziek kunt worden. Een vervelende bijsmaak is nog een ander nadeel van chloor. Maar daar hebben we dan weer een actief koolfi lter voor! Hadex is hét middel waar je in Nederland bij het chemisch zuiveren op uit komt. Het kan ook met jodium en zilvertablet- MSR WATERWORKS EX 190,- FILTERT Bacteriën, protozoa, chemisch. PRIJS FILTERS Keramisch/actief kool 52,-; membraanfilter 73,-. POMPSNELHEID 1 l/min. LEVENSDUUR FILTER 2.000 liter. GEWICHT 540 gr. PAKMAAT 20 X Ø 10 cm. De Waterworks filtert in drie stappen: een keramische filter (0,3 micron), een membraan filter (0,1 micron) en een actief koolfilter. Engelse gebruiksaanwijzing. Geen extra onderhoudsspulletjes. LEVERANCIER CJ Agencies, (035) 542 42 00; www.msrcorp.com. MSR MIOX 155,- PRIJS TESTSTRIPS 26,-. ZUIVERSNELHEID 15 min tot 4 uur. LEVENSDUUR BATTERIJEN 200 liter. LEVENSDUUR ZOUT 200 liter. GEWICHT 227 gr. PAKMAAT 18 X 10 x 4 cm. De MIOX verandert een water/zoutmengsel door elektrolyse in hypochloride. Hypochloride is een goed desinfectie middel. De gemaakte hypochloride giet je in het water dat je wilt desinfecteren. Nederlandse gebruiksaanwijzing. LEVERANCIER CJ Agencies, (035) 542 42 00; www.msrcorp.com. 77

ten, maar jodium is alleen op doktersrecept verkrijgbaar en zilvertabletten mogen in Nederland niet worden verkocht. Een bijzondere manier van chemisch zuiveren is de MSR Miox. De Miox lijkt nog het meeste op een heel dikke alcoholstift die gevuld is met twee 3-voltbatterijen. Aan de bovenkant van de Miox zit een dop en daaronder zit een vakje waar de plus- en minpolen van de batterijen in uitkomen. In het vakje doe je een beetje zout en een klein beetje van het water dat gezuiverd moet worden. Dan is het een kwestie van schudden en op de knop drukken. De Miox geeft een stroomstoot door het zout-watermengsel en door elektrolyse verandert het zoute water in hypochloride. Voor de liefhebbers: NaCl (zout) in H 2 O (water) oplossen. NaCl splitst zich meteen in Na- en Cl-moleculen. Door het mengsel onder stroom te zetten, splitst H 2 O zich in H 2 - en O-moleculen. O-moleculen hebben de eigenschap dat ze zich graag binden met andere moleculen en de keuze valt op de vrije Cl-moleculen. Zie daar; OCl oftewel hypochloride. Hypochloride is net als chloor een goed desinfectiemiddel. Het verse desinfectiemiddel giet je vervolgens bij een grotere hoeveelheid water die je wilt desinfecteren en dan is het een kwestie van wachten. Vijftien minuten tot vier uur, afhankelijk van wat je wilt afdoden. UV-DESINFECTIE In de drinkwaterwereld is zuiveren met ultraviolet licht UV-desinfectie de normaalste zaak van de wereld. Sinds vorig jaar is er ook voor buitensporters een compacte UV-lamp op de markt: de Steripen. UV heeft als eigenschap dat het als de dosis UV maar hoog genoeg is alle ziekte verwekkers kan afdoden. Voorwaarde is wel dat in het water niet te veel veront reinigingen als slib zitten, omdat elk deeltje een schaduw veroorzaakt en de ziekteverwekkers in deze schaduw niet worden uitgeschakeld. Reden ook dat bij drinkwaterbedrijven uv alleen als laatste zuiveringsstap wordt gebruikt. Tegen chemische verontreinigingen doet UV- desinfectie niets. KOKEN Als je er 100% zeker van wilt zijn dat je het vieze water ook echt kunt drinken zonder ziek te worden, dan is koken de enige optie. Maar er zijn wel richtlijnen waaraan je je moet houden. Om bacteriën te doden moet water drie minuten op minimaal 90 graden koken. HADEX 7,50 ZUIVERSNELHEID Minimaal 30 minuten. HOUDBAARHEID 1 jaar. VERBRUIK 5 druppels per liter, totaal 150 liter. GEWICHT 40 gr. PAKMAAT 9 X 3 cm. Hadex maakt alle verontreinigingen in het water onschadelijk. Er zijn gebieden waar met name het protozoön cryptosporidium immuun is geworden voor chloor en je alsnog ziek kunt worden. Chloor heeft nog een ander, minder ernstig, nadeel; een vervelende bijsmaak. LEVERANCIER Tropenzorg, (036) 533 47 11; www.careplus.nl. CARE PLUS FILTRIX 19,95 ZUIVERT Bacteriën, protozoa. ZUIVERSNELHEID Zo snel je drinken kunt. LEVENSDUUR FILTER 100 liter. GEWICHT 15 gr. PAKMAAT 20 X 1,5 cm. Een rietje met een filter (0,2 micron). Dopjes eraf en drinken maar. LEVERANCIER Tropenzorg, (036) 533 47 11; www.careplus.nl. 78

WATER ZUIVEREN IS NOODZAKELIJK ALS JE NIET VOLDOENDE SCHOON DRINKWATER KUNT MEENEMEN Het voorgaande klinkt misschien gek omdat we geleerd hebben dat water kookt bij 100 graden. Klopt, zolang je op zeeniveau zit. Naarmate de hoogte toeneemt krijg je de watertemperatuur niet meer op 100 graden en daarom is langer koken noodzakelijk. Boven de 3.000 meter geldt: voor elke 1000 meter meer kook je één minuut langer door. Virussen kunnen niet leven zonder gastheer. Als de bacteriën eenmaal dood zijn, sneuvelen de virussen twee minuten later. Toch is het verstandig om vijf minuten door te koken. Better safe than sorry, zullen we maar zeggen. De vijf-minuten-regel geldt ook om protozoa zoals giardia in het water uit te schakelen. Maar hierbij is een temperatuur van 80 graden al voldoende. Met koken dood je dus alle biologische gevaren in water, chemische verontreinigingen blijven echter in het water achter. Daarom kan het nodig zijn om water alsnog door n koolfi lter te halen. Koken heeft als nadeel dat je extra brandstof moet meenemen als je geen natuurlijke materialen voorhanden hebt. Bovendien: naarmate je hoger komt, moet je veel meer energie in je water stoppen om het aan het koken te krijgen. Extra gastankjes of benzine mee dus. Overigens weegt n fi lter ook wat, dus het gewichtsverschil zal lood om oud ijzer zijn. Eenmaal gezuiverd is het water goed te drinken. STERIPEN CLASSIC 119,- ZUIVERSNELHEID 50 seconden voor 0,5 liter. LEVENSDUUR LAMP 5000 doses. LEVENSDUUR BATTERIJEN 10 liter (alkaline) 65 liter (lithium). GEWICHT 275 gr. PAKMAAT 19 X 4 cm. De Steripen werkt met uv-licht. UV kan als de dosis UV maar hoog genoeg is alle ziekte verwekkers afdoden. Eis is wel dat in het water niet te veel verontreinigingen als slib zitten, omdat elk deeltje schaduw veroorzaakt en ziekte verwekkers in de schaduw niet worden uitgeschakeld. Engelse handleiding. LEVERANCIER Technolyt, (075) 647 45 47; www.technolyt.nl. @ Surf TOCH NOG VRAGEN OVER WATERZUIVERING? naar oppad.nl voor de FAQ s. 79