Patiënteninformatie Adviezen voor omgang met botontkalking en valrisico Inhoud 1. Wat is osteoporose? 1 Oorzaken van osteoporose Risicofactoren 2 2. Voorkomen en behandelen van osteoporose Calcium 2 Vitamine D 2 Advies Vitamine D 2 Lichaamsbeweging 2 Behandeling van osteoporose met medicijnen 3. Calciumwijzer 3 4. Valrisico 4 Zelftest 4 5. Vragen? 5 Bronnen en aanbevolen websites 1 2 3 5 Inleiding U bent op de polikliniek van de osteoporoseverpleegkundige geweest. Zij heeft met u twee mogelijke problemen bekeken: osteoporose en uw valrisico. U hebt van haar adviezen gekregen om fracturen (botbreuken) in de toekomst te voorkomen. In deze folder kunt u alles thuis nog eens nalezen. 1. Wat is osteoporose? Botontkalking, ofwel osteoporose, is de meest voorkomende stofwisselingsziekte van de botten. Bot is levend weefsel. Dat betekent dat er steeds botweefsel wordt aangemaakt (door osteoblasten), maar ook afgebroken (door osteoclasten). Bij kinderen is er meer aanmaak dan afbraak. Tot ongeveer het 30ste jaar wordt er meer botmineraal aangemaakt dan er wordt afgebroken. Rond het 30ste jaar is de hoeveelheid botmineraal maximaal. Men noemt dit het bereiken van de piekbotmassa. Na ongeveer het 35ste jaar neemt de botopbouw langzaam af. Er blijft altijd aanmaak, maar dit proces moet wel ondersteund worden. Oorzaken van osteoporose Primaire osteoporose Type I: De belangrijkste en meest voorkomende oorzaak van primaire osteoporose bij de vrouw is de overgang. Door de afgenomen productie van oestrogene hormonen tijdens en na de overgang treedt er een versnelde botafbraak op. Type II: Dit type wordt veroorzaakt door de normale veroudering van het lichaam. Secundaire osteoporose Secundaire osteoporose is een gevolg van andere, buiten het bot gelegen oorzaken. Het gaat hier onder andere om aandoeningen van organen die betrokken zijn bij de regulatie van de botstofwisseling, zoals de schildklieren en de bijschildklieren, de nieren, de maag en de darmen. 6042/1216 Adviezen voor omgang met botontkalking en valrisico 1-6
Ook sommige medicijnen kunnen invloed hebben op het ontstaan van osteoporose. Risicofactoren De volgende factoren verhogen het risico op osteoporose: Te weinig ; Te weinig lichaamsbeweging; Te weinig vitamine D in de voeding; Te weinig zonlicht; Te veel vlees; Veel roken; Overmatig alcoholgebruik; Laag lichaamsgewicht; Erfelijkheid; (vervroegde) overgang. 2. Voorkomen en behandelen van osteoporose De drie belangrijkste mogelijkheden om osteoporose te voorkomen zijn: 1. Inname van (extra). 2. Inname van (extra) vitamine D. 3. (extra) lichaamsbeweging. Ad. 1.Calcium Calcium is een bouwstof voor de botten en zorgt ervoor dat deze sterk blijven. Calcium zit in uw voeding. Vooral in zuivelproducten. Om de botten gezond en sterk te houden, hebt u de aanbevolen hoeveelheden nodig: Volwassenen 1000 50-plussers 1100 70-plussers 1200 Ad. 2. Vitamine D Vitamine D is van groot belang voor de botten. Het zorgt ervoor dat beter wordt opgenomen in het lichaam. Vitamine D zit in boter, vlees, eieren, kaas en vette vis. De behoefte aan vitamine D wordt slechts voor een deel gedekt door de opname vanuit het voedsel. Een zeer groot deel van de dagelijkse benodigde vitamine D wordt onder invloed van ultraviolette straling uit het zonlicht in de huid gevormd. Daarom is een regelmatige dosis zonlicht belangrijk voor het voorkomen van osteoporose. Advies vitamine D Een gezonde voeding bevat in principe voldoende vitamine D (en ) voor meisjes/vrouwen van 4 tot en met 50 jaar en voor jongens/mannen van 4 tot en met 70 jaar. Dit geldt voor personen met een lichte huidskleur die voldoende buiten komen. De richtlijn is minimaal 15 minuten in de buitenlucht, met het gezicht en de handen onbedekt. De volgende personen hebben 10 microgram extra vitamine D nodig per dag: Kinderen tot 4 jaar. Meisjes/vrouwen vanaf 4 jaar tot 50 jaar of mannen tot 70 jaar die een donkere huidskleur hebben of onvoldoende buiten komen. Vrouwen tot 50 jaar die een sluier dragen. Vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven. Vrouwen vanaf 50 jaar en mannen vanaf 70 jaar die een lichte huidskleur hebben en voldoende buiten komen (minimaal 15 minuten). De volgende personen hebben 20 microgram extra vitamine D nodig per dag: Personen die osteoporose (botontkalking) hebben. Personen die in een verzorgings- of verpleeghuis wonen en daardoor onvoldoende buiten komen. Vrouwen vanaf 50 jaar en mannen vanaf 70 jaar die een donkere huidskleur hebben. Vrouwen vanaf 50 jaar en mannen vanaf 70 jaar die onvoldoende buiten komen (minder dan 15 minuten). Vrouwen vanaf 50 jaar die een sluier dragen. Vitamine D is te verkrijgen bij de drogist en apotheek in de vorm van tabletjes of druppels. Ad.3. Lichaamsbeweging Lichaamsbeweging is bijna net zo belangrijk als voeding, omdat het de activiteit van de osteoblasten (botcellen die zorgen voor de botaanmaak) bevordert. Het gebruiken van de botten stimuleert de botopbouw. Met de juiste lichaamsbeweging kunt u ervoor zorgen dat het versleten bot dat wordt afgebroken, weer wordt vervangen door nieuw botmineraal. Adviezen voor omgang met botontkalking en valrisico 2-6
Niet elke beweging is even goed; er moet ook sprake zijn van belasting van uw botten. Alleen als uw lichaamsgewicht (door de zwaartekracht) tijdens het bewegen op uw botten drukt, wordt de botopbouw gestimuleerd. Geschikte lichaamsbeweging is: (hard)lopen, wandelen, nordic walking. Behandeling van osteoporose met medicijnen De gekozen behandeling hangt af van de ernst van de osteoporose. Er wordt in eerste instantie geadviseerd om extra en vitamine D in te nemen. Daarnaast zijn er vier medicijngroepen beschikbaar: Bisfosfonaten (remmen de botafbraak); SERM s (bootsen de werking van oestrogeen na, maar zijn niet hormonaal); Bijschildklierhormonen (stimuleren de botaanmaak); Strontium (een minerale stof die zich na opname in de darmen ophoopt in het bot. Het stimuleert hier de botopbouw en remt de botafbraak af). 3. Calciumwijzer Tijdens het spreekuur met de osteoporoseverpleegkundige heeft u samen de wijzer ingevuld. U hebt van haar advies gekregen voor eventuele extra inname van. Bewaar deze wijzer en controleer of u voldoende tot u neemt! U kunt daarvoor de tabel een aantal keer voor uzelf invullen. Uw aanbevolen hoeveelheid is:... per dag in per dag Totale hoeveelheid in in per dag Totale hoeveelheid in in per dag Totale hoeveelheid in in per dag Totale hoeveelheid in *bij een gevarieerd eetpatroon haalt u elke dag gemiddeld 250 mg uit overige voeding. Adviezen voor omgang met botontkalking en valrisico 3-6
in per dag Totale hoeveelheid in in per dag Totale hoeveelheid in 4. Valrisico Tijdens het osteoporose-spreekuur is er ook gekeken of u regelmatig valt en of dit de laatste tijd is toegenomen. Als u gemiddeld 1 of meer keren per maand valt, is het raadzaam u te laten onderzoeken in het Dagdiagnostisch Centrum van de Geriatrie. Dit kan in overleg met uw huisarts geregeld worden. U kunt zelf met onderstaande vragenlijst testen hoe veilig uw eigen leefomgeving is. Test de veiligheid bij u thuis: kruis het betreffende hokje aan, waar de tekst klopt met de situatie bij u thuis. Huiskamer # In mijn huiskamer staan de spullen niet te dicht op elkaar, zodat ik voldoende loopruimte heb en mij niet steeds stoot of struikel. # Alle meubels zijn goed stabiel. Ik kan erop leunen of steun zoeken zonder schuiven of kantelen. # De luie stoelen zijn niet te diep, zodat ik met weinig moeite op kan staan. # Er liggen geen losse kleden op de grond waarover ik kan struikelen of uitglijden. # De vloer is voldoende stroef zodat ik niet kan uitglijden. # De telefoon staat op een makkelijk bereikbare plaats. # Op de grond liggen geen losse snoeren waarover ik kan struikelen. # Het raampje of rooster om verse lucht binnen te laten kan ik bedienen zonder klimpartijen. Keuken # De dingen die ik vaak nodig heb, staan op grijphoogte. # De spullen in de provisiekast of kelder kan ik zonder rekken of bukken pakken. # De vloer is stroef, ook als er water is gemorst. # De keukenkasten sluiten goed, zodat ik mij er niet aan stoot. Gang en trap # Gang en trap zijn goed verlicht. # Er liggen geen obstakels in de gang. # Er liggen geen spullen op de trap. # De trap is stroef. # De vloerbedekking op de trap zit goed vast. Eventuele traproeden ook. # De trap heeft aan beide zijden een stevige leuning. # Bij de laatste treden (boven en onderaan de trap) zit een extra handgreep. Slaapkamer # Het bed is voldoende hoog zodat ik zonder problemen kan opstaan. # Er liggen geen losse kleden waarover ik kan struikelen of uitglijden. # Er is een lichtknop bij het bed zodat opstaan in het donker niet nodig is. Adviezen voor omgang met botontkalking en valrisico 4-6
Badkamer en toilet # Er zijn handgrepen aangebracht als dit nodig is (steun bij het bad, de douche en het toilet, zoals een douchebeugel). # Er is voldoende ruimte om te wenden en te keren. # Er zijn veiligheidsmaatregelen genomen zodat ik niet kan uitglijden onder de douche of in het bad (antislipstickers of -tegels, douche- of badmat). # De matjes zijn voorzien van een antisliplaag. # De deur is ook vanaf de buitenzijde te ontgrendelen. # Alle verbindingen zitten vast, lampen worden met een schakelaar bediend. # Ik kan zonder problemen over de hoge rand van het bad of de douche stappen. Rond het huis # De stoep en het straatje naar mijn voordeur zijn vlak. Er liggen geen losse tegels en er steken geen tegels uit. # Er is goede verlichting op plaatsen waar dit nodig is. # De stoep en het paadje zijn niet begroeid met mos of overwoekerd met onkruid. Algemeen # In huis is een veilige huishoudtrap aanwezig (stevig, stabiel, antislip en met een steunbeugel). # Elektrische apparaten en snoeren zijn goed onderhouden. # Zowel in de huiskamer, de slaapkamer als de badkamer is een telefoon (de telefoon kan ook draadloos zijn). In geval van nood # Voor het geval er iets misgaat heb ik afspraken gemaakt met de buren, kinderen of huisgenoten. # In geval van nood is er hulp via de telefooncirkel of een alarmeringssysteem. Hoeveel veilige hokjes hebt u aan kunnen kruisen? Kijk hier onder voor de uitslag! 28-37: Heel goed Maar denk nog niet: ''Mij kan niets gebeuren. Blijf op uw hoede. 18-28: Blijf op uw hoede Kan het nog beter? Ga na hoe uw huis 'heel goed' kan worden. 9-18: Matig U loopt meer risico dan nodig is. Verbetering op enkele punten is geen overbodige luxe. 0-9: Slecht In uw huis is het oppassen geblazen. Verbetering is op tal van punten nodig. Wacht hier niet te lang mee! 5. Vragen? Hebt u na het bezoek aan de osteoporoseverpleegkundige en het lezen van deze folder nog vragen over osteoporose en/of uw valrisico, neem dan contact op met: Maryse Sheppard Osteoporoseverpleegkundige T (076) 595 42 20 Bereikbaar: Maandag van 13.00 uur t/m 17.00 uur Woensdag en donderdag van 8.30 uur t/m 17.00 uur Bronnen en aanbevolen websites: Nederlandse Zuivel Organisatie, www.zuivelonline.nl Consument en Veiligheid, www.veiligheid.nl Voedingsnormen, Gezondheidsraad, 2002/12, www.gr.nl amphia.nl Adviezen voor omgang met botontkalking en valrisico 5-6
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) Ruimte voor uw vragen en/of opmerkingen: Adviezen voor omgang met botontkalking en valrisico