Ontdekdoos Magneten voor groep 3 en 4 docentenhandleiding
Uitgave: Amsterdams NME Centrum Ontdekdoos Magneten Docentenhandleiding Het lesmateriaal mag vrij gekopieerd worden voor gebruik op school en is gratis te downloaden van onze website www.anmec.nl. Vermenigvuldiging voor overige doeleinden is uitsluitend toegestaan na toestemming van het Amsterdams NME Centrum. Telefoon 020-622 54 04 Fax 020-427 99 29 E-mail anmec@anmec.nl Website www.anmec.nl november 2007
Inleiding Magneten hebben een vreemde kracht: ze trekken bepaalde metalen naar zich toe. Ooit ontdekte de mens een steensoort, magnetiet. Oftewel: magneetijzersteen, een steen die magnetisch ijzer bevat. Deze steensoort komt in veel delen van de wereld voor. Wie precies de steensoort ontdekte is moeilijk na te gaan. Er bestaat wel een legende over de ontdekking van magnetische stenen. Eeuwen geleden hoedde een Griekse herder zijn kudde in de heuvels van Magnesia, een Griekse provincie. Soms bleven er merkwaardige stenen aan de ijzeren punt van zijn staf kleven. U begrijpt het al: deze klevende stenen waren magneetijzerstenen. Ook de Chinezen en Arabieren hadden vroege ervaringen met magneetijzerstenen. Chinese zeelui ontdekten dat een stukje magneetijzersteen, opgehangen aan een dunne draad, steeds in dezelfde richting wees. Daardoor konden ze de richting bepalen met behulp van deze steen, als de sterren het lieten afweten door bewolking of mist. De magneetsteen wordt ook wel zeilsteen genoemd. Deze ontdekking leidde tot het maken van een kompas. Als kompas worden er tegenwoordig geen stenen meer gebruikt, maar in plaats daarvan magnetische naalden. Eén kant wijst altijd naar het noorden en de andere kant naar het zuiden. a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m - 2007 De kant die naar het noorden wijst, is vaak rood gekleurd. Aan de hand van een kompas kun je bepalen waar je bent. Want als je weet waar het noorden ligt, kun je daaruit de richting van de andere windstreken afleiden. Inhoud van de ontdekdoos Al g e m e e n Een tranparant mapje met daarin: docentenhandleiding 1 gelamineerd kopieerbaar werkblad 3 opdrachtkaarten inhoudslijst van de ontdekdoos (zie deksel) Voor de opdrachten diverse materialen voor opdrachten en vrij experimenteren Let op! Houd deze ontdekdoos en de inhoud van de ontdekdoos niet bij computers of pinpasjes: magneten wissen gegevens van de pinpas en brengen schade aan de computer. Doelgroep Onderbouw primair onderwijs, groep 3 en 4 h a n d l e i d i n g o n t d e k d o o s m a g n e t e n
Algemene doelstellingen De leerling wordt gestimuleerd eigen ontdekkingen te doen rondom thema s binnen natuuronderwijs. De leerling wordt gestimuleerd een onderzoekende houding aan te nemen. Doelstellingen voor ontdekdoos magneten De leerling is bewust bezig met magneten. De leerling weet dat magneten sommige materialen aantrekken en andere niet. De leerling weet dat een magneet twee verschillende kanten heeft met tegenovergestelde krachten. De leerling weet dat een magneet een ver reikende kracht bezit. Tijdsduur Ongeveer 30 minuten als leerlingen alle aangeboden opdrachten doen. a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m - 2007 Suggesties voor het gebruik van de ontdekdoos U kunt de ontdekdoos inzetten bij lessen natuuronderwijs over dit thema. U kunt een ontdekhoek inrichten in het klaslokaal, waarin leerlingen zelfstandig werken. Hierbij kunt u de leerling eerst zelf laten experimenteren met de materialen uit de doos en na verloop van tijd de opdrachtkaarten geven. U kunt de leerling ook laten experimenteren met de materialen zonder een opdracht te geven. Er zitten ook materialen in de ontdekdoos waarbij geen opdrachtkaart hoort. Wanneer de kinderen zelf ontdekkingen doen, kunnen ze deze in de kring aan elkaar vertellen of laten zien. Ze inspireren elkaar op deze manier. U kunt een opdrachtencircuit maken met meerdere ontdekdozen. De leerlingen gaan dan in groepjes langs elke doos. Niet alle ontdekdozen hebben evenveel opdrachten en dus neemt het werken ermee niet evenveel tijd in beslag. Een mogelijkheid is om de kinderen een half uur per doos bezig te laten zijn en erbij te vertellen dat niet alle opdrachten gedaan hoeven te worden. Als een leerling eerder klaar is met een andere opdracht, bijvoorbeeld een reken of taalopdracht, kan hij/zij (aan de hand van de opdrachtkaarten) zelfstandig met de ontdekdoos werken. h a n d l e i d i n g o n t d e k d o o s m a g n e t e n
Opdrachten Opdracht 1 - Aantrekken! De kinderen proberen uit welke materialen wel of niet door magneten worden aangetrokken. Ze ontdekken daarbij dat niet alle materialen worden aangetrokken. Voorwerpen die wel worden aangetrokken zijn vaak hard, maar niet alle harde dingen worden aangetrokken. En alles wat wordt aangetrokken is van metaal, maar niet alle metalen worden aangetrokken. Op d r a c h t 3 - Ee n v l i e g e r va n s ta a l Hoe ver reikt de kracht van een magneet? De kinderen laten met een magneet een paperclip aan een touwtje als een vlieger in de lucht zweven. Bij deze opdracht ontdekken de kinderen dat een magneet zelf iets omhooghouden kan, zonder het aan te raken. De leerlingen ontdekken tot waar de kracht van een magneet of magnetisme gaat en dingen aantrekt. Opdracht 2 - Aantrekken en afstoten De kinderen houden de magneten op verschillende manieren tegen elkaar aan en ontdekken op deze manier wat er gebeurt. Ze ervaren dat er twee verschillende kanten zitten aan magneten en wat hun krachten zijn. De ene keer trekt de magneet heel hard aan de andere magneet (noordpool tegen zuidpool), maar als de magneten op een andere manier tegen elkaar worden gehouden, kunnen ze elkaar ook afstoten (noordpool tegen noordpool en zuidpool tegen zuidpool). a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m - 2007 h a n d l e i d i n g o n t d e k d o o s m a g n e t e n
Suggesties andere opdrachten bij de ontdekdoos Maak een zo lang mogelijke ketting van allerlei materialen, bijvoorbeeld spijkers en paperclips, aan 1 magneet. Uit hoeveel spijkers of paperclips bestaat de allerlangste ketting? Hoe lang kan de ketting worden als er twee magneten gebruikt worden? Haal de ketting langzaam van de magneet af. Even blijft de ketting bestaan en valt dan uit elkaar. Hoe komt dit denk je? Suggesties voor extra opdrachten over magneten Ontdek welke kant van een staafmagneet de noordpool is en welke kant de zuidpool. Hang een ongemerkte staafmagneet in het midden aan een draadje en wacht tot deze stil hangt. Om te weten waar het noorden is, gebruik je een kompas. De kant van de magneet die ook naar het noorden wijst is de noordpool en de kant die naar het zuiden wijst is de zuidpool. Maak een eigen magneet van een lange spijker. Plak de spijker op de tafel vast. Wrijf met een pool van de staafmagneet een keer over de spijker. Ga dan met een grote boog terug naar het beginpunt. Doe dit dertig keer. Wrijf steeds dezelfde kant op en gebruik ook steeds dezelfde kant van de magneet. De spijker is nu een magneet geworden. a m s t e r d a m s n m e c e n t r u m - 2007 h a n d l e i d i n g o n t d e k d o o s m a g n e t e n
Opdrachtkaart 1 - Magneten Aantrekken! In de ontdekdoos vind je een doosje en een potje met allerlei materialen. Probeer eens welke van deze materialen worden aangetrokken tot een magneet. Schrijf dit op het werkblad. Wat he b je no d i g? m a g n e e t e e n do o s j e me t al l e r l e i mat e r i a l e n w e r k b l a d amsterdams nme centrum - 2007 Ontdekdoos magneten groep 3 en 4
Werkblad - Magneten Opdracht 1 - Aantrekken! Wel aangetrokken door een magneet Niet aangetrokken door een magneet amsterdams nme centrum - 2007 Ontdekdoos magneten groep 3 en 4
Opdrachtkaart 2 - Magnetren Aantrekken en afstoten 1 Breng de rode kant van de ene staafmagneet naar de witte kant van de andere staafmagneet. Wat gebeurt er? 2 Breng de rode kant van de ene staafmagneet naar de rode kant van de andere staafmagneet. Wat gebeurt er nu? Wat he b je no d i g? Tw e e sta a f m a g n e t e n amsterdams nme centrum - 2007 Ontdekdoos magneten groep 3 en 4
Opdrachtkaart 3 - Magneten Een vlieger van staal 1 Bind het draadje aan een paperclip vast. Plak het andere eind van het draadje met plakband op het tafelblad vast. 2 De magneet mag de paperclip niet raken. Trek de paperclip voorzichtig met behulp van de magneet omhoog. Houd hem zo hoog dat de draad strak staat. 3 Trek de magneet nu verder van de paperclip weg. Wat gebeurt er? Houd het papier tussen de magneet en de paperclip. Wat gebeurt er nu? Wat he b je no d i g? s ta a f m a g n e e t pa p i e r p l a k b a n d pa p e r c l i p s c h a a r d r a a d j e amsterdams nme centrum - 2007 Ontdekdoos magneten groep 3 en 4