De controller in perspectief

De controller in perspectief

Dit lustrumboek is uitgebracht ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van de controllersopleiding aan de Rijksuniversiteit Groningen (RuG), die studie leidt op tot de Executive Master Finance & Control (EMFC) van de faculteit Economie en Bedrijfskunde, wat de basis is voor het verkrijgen van de titel Registercontroller (RC) van de Vereniging van Registercontroller (VRC).

De controller in perspectief Een uitgave ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van de Controllersopleiding te Groningen Onder redactie van Dirk Swagerman en Milon Galema

Dit lustrumboek is uitgebracht ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van de opleiding Executive Master Finance & Control (EMFC) aan de Rijksuniversiteit Groningen. Overal waar in deze uitgave hij of zijn staat, kan uiteraard ook zij of haar worden gelezen. De congrescommissie, die het eveneens aan dit lustrum gekoppelde congres heeft georganiseerd, bestaat uit Hilda van der Hek (voorzitter), Klaas Elgersma, Erik Elzinga, Fedde Feenstra, Bart Wittens, Angela Sap, Milon Galema en Dirk Swagerman. Deze publicatie en het lustrumcongres waren niet mogelijk geweest zonder de steun en donaties van Gasunie, NAM, Friesland Bank, Yacht en de EMFC van de Rijksuniversiteit Groningen (RuG). Groningen, december 2007 Colofon Redactie: prof. dr. D.M. Swagerman mw. M. Galema Controllersopleiding@RuG.nl Eindredactie: Veronique van der Waal Journalistieke producties & tekstcreatie, Hoevelaken Fotografie: Angela Sap Omslag: M. Zinger Drukkerij: Rijksuniversiteit Groningen ISBN: 978-90-367-3311-3 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Woord van welkom De Controllersopleiding Groningen viert haar tienjarig bestaan! Daar ben ik verheugd over, want ik ben bijzonder trots op de enige postacademische opleiding die onze universiteit rijk is. Alle reden voor een groot feest, een imponerend congres én een lustrumboek, waarvoor ik tot mijn genoegen het welkomstwoord mag schrijven. De Executive Master Finance & Control heeft op natuurlijke wijze inbedding gevonden in de Rijksuniversiteit Groningen en sluit prima aan op bestaande Masteropleidingen. De aanvraag voor de accreditatie, waarvoor we ons gezamenlijk hebben ingespannen, is succesvol verlopen. Dit alles heeft ertoe geleid dat we er in Groningen in zijn geslaagd om het academische karakter van de EMFC goed te behouden. Grote kracht van de opleiding is dat er behalve voor praktijkervaring veel aandacht is voor wetenschappelijke kennis. Dat academische gehalte geeft een blijvende meerwaarde aan het curriculum. Ook het internationale karakter van de EMFC, waaraan wordt gewerkt, juich ik toe. De opleiding beperkt zich niet tot de Nederlandse markt, maar heeft veel oog voor de internationale omgeving. Zo worden controllers opgeleid die begrijpen hoe de Europese en mondiale markt werkt; zij krijgen de kennis en vaardigheden aangereikt die nodig zijn om op interessante posities terecht te komen. Deze internationale dimensie is niet alleen belangrijk voor de Post-master studenten, maar ook voor de opleiding zelf en de universiteit als geheel. Willen we de toenemende concurrentie met het buitenland overleven, dan is het noodzakelijk ook internationale studenten aan te trekken. EMFC heeft dat oogmerk goed onderkend. In het verleden heb ik geregeld gesproken over de positionering van de opleiding binnen de Groningse universiteit. Het is bijvoorbeeld niet vreemd meer dat EMFC-studenten uitstapjes maken naar andere vakgebieden, zoals de wereld van gas en energie. Hier ligt een van de speerpunten van het RuG-beleid. Samen met de Hanzehogeschool Groningen en de Gemeente Groningen is Energy Valley in het leven geroepen voor gezamenlijke initiatieven op het gebied van energie(onderzoek). Dergelijke synergetische vormen van samenwerking zullen in de toekomst ongetwijfeld toenemen. Last but not least, of moet ik zeggen lest best, wil ik de fantastische bijdrage noemen die Dirk Swagerman, hoogleraar Controlling en opleidingsdirecteur van de EMFC, heeft geleverd. Hij heeft steeds het academische karakter van de opleiding benadrukt, zijn visie op de rol van controllers in de maatschappij verbreid en een onophoudelijk enthousiasmerende rol vervuld. Daarbij mag ook de deskundige ondersteuning van het Curatorium niet worden vergeten. Niet alleen eerder genoemden, maar ook alle anderen die de opleiding gemaakt hebben tot wat zij is (oud-)docenten, overige stafleden en (oud-)studenten iedereen wil ik oprecht bedanken voor zijn of haar bijdrage. Van harte gefeliciteerd met dit lustrum en veel succes! Frans Zwarts, Rector Magnificus Rijksuniversiteit Groningen 5

6

Inhoudsopgave Woord van welkom... 5 Inhoudsopgave... 7 Lectori Salutem... 9 VERLEDEN, HEDEN EN TOEKOMST... 11 De geschiedenis en wording van de Controllersopleiding: van PACO, PDCO en PMCO naar EMFC... 11 Huidige opleiding... 17 HET LUSTRUM... 21 Sprinkhanen: een vloek of een zegen?... 21 Vreten de sprinkhanen Nederland kaal?... 22 Sprekers... 26 DE CONTROLLER... 45 Controllers: hoe kunnen we daar naar kijken?... 45 De Groninger controller... 53 COLUMNS... 61 Het speelveld van de moderne controller... 61 Controlling in de gezondheidszorg: een metamorfose... 62 Vertrouwen, daar gaat het om... 64 Principes, reglementen en rationaliteit van vennootschappelijk bestuur... 66 Better be in control of the tax position... 68 Het kan, behalve als niemand dat weet... 70 Over het (niet) naleven van de deponeringsplicht... 72 Control in praktijk en theorie: de controller als reflective practitioner... 74 De terugkeer van de penningmeester... 76 De controller is een jongleur... 78 De grenzen van loyaliteit. De veranderende rol van de controller... 80 Hoezo financiële functie?... 82 Waar staat de controller in MVO?... 84 De controller als supermens!... 86 Van boekhouder tot business advocate: over wat controlling werkelijk is... 88 Met de RuG naar de toekomst... 90 De controller: van bakkenist naar business navigator!... 92 De waarde van theorie ook voor controllers... 94 Met de neus op de feiten!... 96 Meten is vergeten... 98 RA or RC, that s not the question... 100 Controller en logistiek manager: samen ERP de baas... 102 INTERVIEWS... 105 Inleiding... 105 1. Prof. dr. A.F.P (Age) Bakker: 106 De rol van controlling door en binnen het IMF... 106 2. Drs. P.H.E. (Peter) Bartholomeus RA: 111 7

De controller als bewaker van het beleid... 111 3. Prof. dr. E.A. (Eric) Bergshoeff: 115 Boekhouden is wiskunde plus magie... 115 4. Prof. dr. A.J. (André) Bindenga RA: 121 Je hebt controllers in alle soorten en maten... 121 5. Drs. L.C. (Bert) Bruggeman: 126 Alles is mensenwerk én risicomanagement... 126 6. Drs. P.J. (Pieter) Duisenberg RC: 130 Verlies nooit de basis uit het oog... 130 7. Ben Eikens en Jan Plat: 134 Cijfers zijn voor ons aanleiding om verder te praten... 134 8. Drs. A.F. (Erik) Elzinga RC: 138 Voor ons is het belangrijk dat we in control zijn... 138 9. Dr. E.R. (Ewald) Engelen: 142 Transparantie leidt tot standaardisatie... 142 10. Drs. R. (René) Gude: 147 Alle medewerkers zijn ethisch verantwoordelijk... 147 11. Mw. drs. H.M. (Hilda) van der Hek RC: 152 Vrouwelijke controllers zijn vaak een goede sparring partner... 152 12. Drs. G.H. (Gert) Koolman RA: 157 Brugfunctie is de kern van de controllersfunctie... 157 13. Prof. dr. L. (Lou) Traas: 162 De controller is een vakman... 162 14. Prof. dr. ir. M.C.D.P. (Mathieu) Weggeman: 167 Controllers mogen wel wat meer dapperheid tonen... 167 15. Prof. mr. J. (Jaap) Winter: 171 Het is voor een belangrijk deel corporate governance wat de klepel slaat... 171 ARTIKELEN... 177 Over ethiek en de controller... 177 Controllers, stel uzelf en uw onderneming op scherp!... 183 Tot slot... 191 Voetnoten... 192 Literatuurlijst... 193 8

Lectori Salutem Voor u ligt de publicatie ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van de Postinitiële Controllersopleiding van de Rijksuniversiteit Groningen, de Executive Master Finance & Control (voorheen Post Master Controllersopleiding). De lustrumcommissie heeft de afgelopen periode hard gewerkt om het jubileum, dat gevierd wordt met deze speciale uitgave en een lustrumcongres op 14 december 2007, tot een succes te maken. Chapeau! De Groninger Controllersopleiding heeft in zijn tienjarig bestaan al verschillende namen gehad. Officieel valt onze opleiding vandaag de dag binnen de categorie Postinitieel onderwijs. Vandaar de nieuwe naamgeving Executive Master Finance & Control. Het is nog wel even wennen Dit lustrumboek is opgebouwd uit drie delen. In het eerste deel wordt ingegaan op verleden, heden en toekomst van de opleiding. Het besluit om te starten met een internationale Controllersopleiding voor de energiesector geeft aan dat de opleiding zijn naam ondertussen heeft gevestigd en anticipeert op actuele ontwikkelingen in de markt. Het tweede deel van deze uitgave is gewijd aan de vraag die centraal staat tijdens het lustrumcongres: Sprinkhanen: een vloek of een zegen? Met specifieke aandacht voor de rol van de controller. Sprekers en panelleden, die lid zijn van het Curatorium en direct met de controlfunctie te maken hebben, geven alvast in het kort hun visie op deze vraagstelling. Deel drie is gereserveerd voor de persoon waar het toch allemaal om gaat: de controller. Interessante mensen van binnen én buiten het vakgebied hebben op onze oproep gereageerd en geven in de vorm van een column of interview hun visie op de controllersfunctie. De enquête die aan dit gedeelte vooraf gaat, probeert een antwoord te formuleren op de vraag: Wie is nu eigenlijk die Groninger controller? Tot slot wil ik een woord van dank uitspreken richting de vele mensen die hebben bijgedragen aan de totstandkoming van het lustrumcongres en deze speciale uitgave. Allereerst de sponsoren, te weten Gasunie, NAM, Friesland Bank en Yacht, die overigens voor een belangrijk deel afkomstig zijn uit de geleding van het Curatorium. Daarnaast gaat mijn dank uit naar de geïnterviewde personen en een ieder die een tekstuele bijdrage heeft geleverd. Het was een voorrecht om met u in gesprek te gaan of uw inhoudelijke bijdrage te verwelkomen. U heeft deze jubileumuitgave tot een waar hoogstandje gemaakt en ons veel stof tot nadenken bezorgd. Mijn hartelijke dank daarvoor! Ik ben de leden en oud-leden van het Curatorium dankbaar voor de ondersteuning en wijze adviezen die zij door de der jaren heen hebben gegeven. Dat geldt in het bijzonder voor voorzitter Gert Koolman, die van meet af aan bij de opleiding is betrokken. Tot slot wil ik collega-redacteur Milon Galema bedanken voor haar redactionele en organisatorische inzet, Veronique van der Waal voor haar kritische tekstuele blik, en de medewerkers van het Grafisch Centrum van het facilitair bedrijf van de universiteit. Uiteindelijk gaat het om de studenten. Met ons kleine team en de niet aflatende steun van de docenten, die met veel overgave het onderwijs verzorgen, proberen wij nu en in de toekomst een kwaliteitsproduct te bieden. Kwaliteit is het sleutelwoord voor onze opleiding. Ik wens u veel leesplezier! Dirk Swagerman, Opleidingsdirecteur Executive Master Finance & Control 9

10

VERLEDEN, HEDEN EN TOEKOMST De geschiedenis en wording van de Controllersopleiding: van PACO, PDCO en PMCO naar EMFC Door mw. M. Galema en prof. drs. A. te Bos RA Nadat de controllersfunctie begin jaren dertig in Amerika was ontstaan, is dit fenomeen pas na de Tweede Wereldoorlog het Nederlandse bedrijfsleven binnengedrongen. Nog weer vele jaren later beet de Vrije Universiteit in 1986 het spits af: de eerste postacademische Controllersopleiding was een feit. Drie universiteiten volgden het voorbeeld van de VU en langzamerhand begon ook Groningen kansen te zien. Het idee van zo een prestigieuze opleiding in het hoge noorden werd geboren bij de Faculteit Bedrijfskunde en Faculteit der Economische wetenschappen. In de eerste helft van 1995 leidde dit idee tot een haalbaarheidsonderzoek naar de mogelijkheden van een postacademische Controllersopleiding aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het onderzoek vond plaats onder de bezielende leiding van prof. drs. A. te Bos. De ontwikkelingen van de controllersopleidingen in nationale context werden onderzocht, evenals de opvattingen over taken, vakkennis en vaardigheden van de controller. Op basis van de maatschappelijke ontwikkelingen en de onderzochte functie-eisen moest het profiel van een moderne controller worden gezien in het kader van persoonlijkheid en persoonlijke vaardigheden; kennis van management en managementervaring; brede maatschappelijke (en internationaal gerichte) ontwikkeling; en gedegen financieeleconomische kennis. Postacademische Controllersopleiding (PACO) Op basis van deze resultaten werd voor een postacademische studieopzet gekozen waarbij, naast erkenning door de Vereniging van Registercontrollers (VRC), behoefte bestond om de opleiding een eigen signatuur mee te geven. Internationaal en Management waren kernwoorden die de Groningse opleiding moest onderscheiden van concurrenten. De wetenschappelijke basis in twee faculteiten maakte deze signatuur mogelijk. Het concept van een samenwerking tussen Bedrijfskunde en Economie was en is uniek in Nederland, de Controllersopleiding sloot aan op het reguliere onderwijs van twee faculteiten. De Rijksuniversiteit Groningen heeft enige tijd overwogen om de opleiding bij de Stichting AOG (Academische Opleidingen Groningen) onder te brengen. Maar omdat andere controllersopleidingen verankerd waren in een faculteit en men niet wilde tornen aan het universitaire karakter van de opleiding aan de RuG, besloot men hier van af te zien. In de eerste brochure van de opleiding staat dan ook te lezen: Deze opleiding is een vervolg op de academische studies Controlling en Accountancy van beide faculteiten en stelt zich ten doel om controllers op universitair niveau op te leiden. Echter, was er eigenlijk wel behoefte aan een postacademische Groningse Controllersopleiding? De onderzoekscommissie stelde dat Groningen ruim twintig cursisten per jaar zou mogen verwelkomen. De potentiële deelnemers zouden volgens de onderzoekers zijn afgestudeerd in een financiële of bedrijfseconomische richting aan de 11

Rijksuniversiteit Groningen of een andere universiteit. In het verwachte profiel stond verder vermeld dat de potentiële cursisten waarschijnlijk werkzaam en/of woonachtig zijn in de vier noordelijke provincies en vaak werken in het grote bedrijfsleven. Met de te verwachten instroom van ruim twintig cursisten per jaar zou er voldoende belangstelling aanwezig zijn om een dergelijke opleiding aan de Rijksuniversiteit Groningen te starten. Bovendien schoten zowel in de universitaire als in hbo-wereld de controllersopleidingen als paddenstoelen uit de grond. Deze onstuimige groei was gebaseerd op de verwachte behoeften van de markt en op de behoeften van afgestudeerden aan het hoger onderwijs om hun marktwaarde op te voeren door het volgen van een hoogwaardige vervolgopleiding. Genoeg kansen dus! De knoop werd doorgehakt en men ging met man en macht aan de slag om de voorbereidingen te treffen voor de realisatie van de Postacademische Controllersopleiding (PACO). Op 14 februari 1997 ging de opleiding officieel van start. Het bestuur van de Controllersopleiding bestond uit voorzitter prof. drs. A. te Bos RA en vice-voorzitter prof. dr. D.W. Feenstra RA. De coördinatie lag in handen van drs. J.M. van Bruggen. Unieke samenwerking Er werd in de beginjaren veel overleg gevoerd, zowel met de VRC als met het Landelijk Overleg. Er werden afspraken gemaakt over het door de diverse opleidingen te voeren beleid. Vooral het toelatingsbeleid bleek voortdurend onderwerp te zijn van onderlinge afstemming. Begin 1997 ging daarnaast een nieuwe wervingscampagne van start, omdat de opleiding in het land al enige bekendheid genoot. Gezien de ontwikkeling die destijds binnen het controllersveld plaatsvond, een groeiende vraag naar de opleiding en het aantal cursisten uit de eerste jaargang, kon de programmaleiding spreken van een goede start van de opleiding. De genoemde unieke samenwerking tussen de Faculteit Bedrijfskunde en de Faculteit der Economische Wetenschappen leverde bij de presentatie van het eerste studieprogramma in het Landelijk Overleg en aan de VRC een discussie op die tot in de (zeer) late avonduren duurde. Als voorlopig bestuur waren hierbij aanwezig prof. drs. A. te Bos en prof. dr. D.W. Feenstra. Er werd gediscussieerd over vraagstukken als: Financieel waardemanagement voor slechts 36 procent in het programma?, en Multicultureel management?. Het bleek een hele toer om de eigen signatuur (in het land al gauw de Groningse signatuur genoemd) overeind te houden. Het opleidingsbestuur werd in de discussies echter gesteund door eigen, gedegen vooronderzoek naar de eisen die aan het eind van de vorige eeuw aan de controllers werden gesteld. En dus kon toch gestart worden met een ietwat specifiek te karakteriseren studieprogramma. Vanaf dat moment werden ook invloedrijke personen aangetrokken uit het bedrijfsleven, voornamelijk afkomstig uit Groningen, en van de universiteit. Vanaf het eerste begin fungeerde drs. G.H. Koolman RA als raadsman/begeleider. Niet veel later werd hij de eerste voorzitter van het pasgevormde Curatorium. Koolman bleek zeer waardevol in zijn adviezen aan de onderzoekscommissie en het voorlopige bestuur. Hij is tot op heden een goede voorzitter geweest van het Curatorium, een functie waarvan hij op 14 december 2007 afscheid neemt. Koolman wordt opgevolgd door drs. L.C. (Bert) Bruggeman. 12

Erkenning Tweeënhalf jaar na de start officiële start van de opleiding, op 5 november 1996, kreeg de PACO de langverwachte erkenning door de VRC. Een half jaar voor de start had de opleiding al een verzoek om erkenning aan de VRC doen toekomen. De VRC beheert vanaf 1988 de collectieve dienstmerken Registercontroller en RC. Het RC-lidmaatschap van de VRC kan worden aangevraagd door afgestudeerden van door de Commissie van Toelating erkende postdoctorale controllersopleidingen. Echter, de erkenningprocedure is een lang traject. Drie jaar na het indienen van het verzoek vond de derde en laatste fase van de procedure plaats, waarbij een delegatie van de Commissie voor de Accreditering een bezoek bracht aan Groningen. Tijdens dit bezoek werd met de verantwoordelijke programmaleiding het programma van de opleiding gedetailleerd besproken. Prof. dr. L. Traas, destijds voorzitter van de accrediteringscommissie, mocht de blijde boodschap overbrengen dat de Rijksuniversiteit Groningen een goede opleiding aanbiedt. De commissie bracht een positief advies uit aan het bestuur van de VRC en op 11 oktober 1999 kreeg vice-voorzitter Feenstra de verlossende brief. Drs. F.J.P.M. van Lint RC, secretaris van het bestuur, schrijft dat de opleiding erkend zou worden met het vertrouwen dat de opleiding op vier punten zou worden aangepast voor aanvang van het cursusjaar dat begin 2000 zou starten. Ondertussen kon het bestuur tevreden constateren dat de belangstelling voor de opleiding toenam. Echter, het aantal daadwerkelijke aanmeldingen bleef achter bij de verwachtingen. Om wat meer zicht op de zaak te krijgen, drong het bestuur in het voorjaar van 2000 aan op een nieuw marktonderzoek. Duidelijke uitkomsten waren de regionale binding, evenals de nog geringe bekendheid van het bedrijfsleven met de opleiding en/of met de RCkwalificatie en de toegevoegde waarde daarvan. De toch tegenvallende bekendheid leidde ertoe dat het marketingbeleid van de opleiding werd aangepast richting de regionale doelgroep. Om de externe profilering van de, inmiddels tot Postdoctorale Controllersopleiding (PDCO) omgedoopte, opleiding verder te verbeteren besloten de decanen van de Faculteit der Economische Wetenschappen en de Faculteit Bedrijfskunde door te gaan met hun inspanningen om een hoogleraarpositie te verwerven voor de PDCO om daarmee de opleiding een boegbeeld te geven. Dit boegbeeld zou bovendien inhoudelijk aan de uitbouw van de opleiding kunnen bijdragen, zo was de verwachting. Interne en externe positionering In 2000 kreeg de opleiding de structuur zoals wij die vandaag de dag nog kennen. Er werden twee instroommogelijkheden gecreëerd ten behoeve van de efficiëntie. De instroom kreeg een impuls door het inlassen van een extra instroommoment. Hoewel de instroom van de opleiding werd bevorderd, kampte de PDCO met problemen in het doorstroomtraject. Teveel studenten zakten in na het afronden van de theoretische eerste twee jaren. Hierdoor deden ze er te lang over om met het scriptietraject te beginnen, laat staan de duur van het eigenlijke scriptietraject zelf. Er werd een begin gemaakt met groepsgewijze scriptiebegeleiding, maar dit initiatief bleek in 2001 helaas onvoldoende rendement te hebben. In 2001 werd voortgeborduurd op de bestuurlijke heroriëntatie omtrent de interne positionering van de PDCO binnen de beide deelnemende faculteiten. Er werd opnieuw gekeken naar een samenwerking met de Stichting AOG. Te grote verschillen leidden echter tot de conclusie dat samenwerking geen meerwaarde zou opleveren. Tevens werd gekeken naar een structurele samenwerking tussen de postdoctorale opleidingen 13

Controlling en Accountancy. De onderlinge contacten werden geïntensiveerd en op een aantal punten ondernamen de beide samenwerkingspartners ook al concreet actie. De marktpositionering van de opleiding werd gestaag voortgezet. De programmaleiding wilde selectiever en voornamelijk in het eigen verzorgingsgebied opereren. HR-managers van de grotere bedrijven zouden worden aangeschreven, de internetsite werd geactualiseerd, het introductiecollege kreeg een open karakter en ten slotte investeerde men in een hechter en uitgebreider bedrijvennetwerk. Dit alles om de bekendheid van de PDCO te vergroten. Dat de programmaleiding zich actief bezighield met marketing en externe positionering bleek wel uit het volgende. Op 1 oktober 2002 werd wens werkelijkheid en kreeg het boegbeeld een gezicht. Prof. dr. D.M. Swagerman werd aangenomen als de eerste hoogleraar Controlling aan de RuG én in Nederland en zou daarnaast spoedig werkzaam zijn als opleidingsdirecteur. Daarmee kwam een eind aan het bestel met prof. dr. D.W. Feenstra als voorzitter van het bestuur. Ook de coördinator wisselde van stoel; na enkele voorgangers was nu ir. J. Slagter aan de beurt als programmamanager. Swagerman en Slagter bleken een gouden duo. In 2006 nam drs. D.F.F.R. Maccow het stokje van coördinator over. Professionalisering Het jaar 2003 bleek gelijk een hectisch jaar dat zich kenmerkte door een complexe en turbulente PDCO-omgeving met vele interne veranderingen, zowel op organisatie- als op programmaniveau. Er werd een peer -review uitgevoerd om een verbetertraject in gang te zetten, met als doel om de opleiding op een structureel hoog kwaliteitsniveau te houden. Als einddoel werd gesteld om binnen één jaar de kwaliteit van de opleiding op een zo hoog niveau te hebben, dat de opleiding in 2005 voor opnieuw vijf jaar kon worden geaccrediteerd. De review gaf de aanzet tot een strategische notitie, waarin werd gesteld dat de organisatie reactief is, ad hoc overkomt en hier en daar manco s vertoont. Een groot deel van de vakken werd door de studenten gewaardeerd, enkele vakken zelfs in hoge mate. De modules in de opleiding werden gemiddeld genomen door de studenten gewaardeerd. Enkele onderwerpen vroegen echter om verbetering. Er zijn daarom evaluatie-uitkomsten aangeboden aan vakdocenten. Verder werd een begin gemaakt met een docentenoverleg, wat een betere afstemming tussen de vakken onderling moest bewerkstelligen. Nestor, de elektronische leeromgeving, deed zijn intrede om ook de communicatie tussen docenten en studenten te verbeteren. Het instroomprogramma werd gestructureerd om deficiënties weg te werken en het aantal contacturen verhoogd naar circa vierhonderd uur, conform de wensen van de VRC. Het programmamanagement bewaakte al deze processen om te komen tot de gewenste kwaliteitsverbetering en studententevredenheid. Swagerman formuleerde het als volgt: Het jaar 2003 stond in het teken van intern orde op zaken stellen. Echter, een punt van blijvende aandacht bleef het vinden van voldoende geschikte kandidaten voor de opleiding. In het jaar dat volgde stak de programmaleiding daarom veel tijd in het structureel werven van studenten. Dit leverde zoals gehoopt een grotere instroomklas op. Meer studenten betekende in dit geval meer variëteit, zodat het aantal deficiëntievakken toenam. Er werd dan ook veel aandacht besteed aan de door- en uitstroom van studenten. Het jaar 2004 ging tevens de boeken in als het jaar van de professionalisering. Het bestuur verwachtte dat de aandacht en tijd die in 2004 werd besteed aan verbeterinspanningen een uitstekende aanloop vormde voor 2005, het jaar van de visitatie. Het curriculum werd verzwaard en uitgebreid met de introductie van twee nieuwe vakken: 14

Management of Controller-related processes en Interactieve vaardigheden en competentieontwikkeling van de controller zouden betere allround Registercontrollers moeten afleveren. Verder werden veel kwaliteitsinspanningen geleverd, wat resulteerde in een kwaliteitsplan. Een databank van vakomschrijvingen, gebaseerd op uniforme richtlijnen, werd door de opleiding aangelegd. Vijfjaarlijkse visitatie 2005. Een spannend jaar waarin alle controllersopleidingen in Nederland werden gevisiteerd in het kader van de vijfjaarlijkse visitatie. Swagerman zegt samen met de rest van het bestuur erg trots te zijn op de inzet van iedereen die in 2005 een actieve bijdrage heeft geleverd aan de verbetering van de PDCO-kwaliteit en aan het visitatieproces. Naast het visitatieproces boekte het programmamanagement goede vorderingen met het PDCO-kwaliteitszorgsysteem. Dit systeem meet de onderwijskwaliteit op gesystematiseerde wijze en op diverse niveaus. Er werd een nieuw model opgesteld voor bewaking van de kwaliteit binnen de PDCO, waarmee vanaf 31 december 2005 de kwaliteit van de opleiding wordt gemeten. Door middel van een nulmeting, bestaande uit evaluaties onder (oud-)studenten, werden criteria ontwikkeld voor kwaliteit en kwaliteitsborging. Aan de hand van deze meting bleek dat de opleiding op sommige punten minder goed scoorde. In 2006 werd hard gewerkt om deze punten te verbeteren. Op 1 januari 2006 trad het nieuwe kwaliteitszorgsysteem in werking. De effecten van deze invoering worden vooralsnog eerst afgewacht alvorens ISO-certificering te overwegen. Het jaar 2005 kenmerkte zich verder door een toegenomen aantal afstudeerders, die zich gelijk konden aanmelden bij de in dat jaar opgerichte alumnivereniging SACCN. De SACCN telt anno 2007 158 leden. Post Master Controllersopleiding (PMCO) In 2004 werd voor het eerst aandacht besteed aan corporate governance, een aspect dat bij gerenommeerde organisaties eigenlijk niet mag ontbreken. Door de jaren heen heeft het model zich steeds verder ontwikkeld, wat in 2006 resulteerde in het governance model Post Master Controllersopleiding (PMCO). Dit model richt zich voornamelijk op het governance model van de opleiding in relatie tot de Faculteit Bedrijfskunde en de Faculteit der Economische Wetenschappen. Het bestuur en het Curatorium, toezichthouder op de PMCO, zijn altijd van mening geweest dat de PMCO zo dicht mogelijk bij de faculteiten moet worden gepositioneerd. Als academische opleiding dient het onderdeel uit te maken van de faculteit en bovendien zou dit de wetenschappelijkheid ten goede komen, stelde ook de VRC. Te zijner tijd zou overwogen kunnen worden om de opleiding deel uit te laten maken van de nog op te richten Groningse Business School. Het bestuur vindt het echter op dit moment wenselijk om de PMCO te positioneren in het primaire proces van onderwijs en onderzoek bij de vakgroep Accountancy van de faculteit waarbinnen ook de discipline Management Accountancy & Control valt. Swagerman redeneert dat de opleiding kan worden opgevat als een verbijzondering van de activiteiten van de vakgroep Management Accounting. Bij de genoemde aansluiting is een verankering mogelijk met de wetenschappelijke vooropleiding BAMA Accountancy & Controlling, waarvan de aansturing in de basiseenheid is ondergebracht. Er zijn initiatieven om tot een onderzoeksinstituut Accounting te komen. De onderzoeksactiviteiten van de PMCO kunnen daar dan in worden ondergebracht. De opleiding heeft wel een status aparte. Dit heeft betrekking op de financiering, de 15

aansturing en verantwoordelijkheden, het leiding geven aan PMCO-medewerkers en de relatie met het faculteitsbestuur. Tevens wordt er op dit moment voortgeborduurd op ideeën uit 2002. Men zat toen te denken aan het aanbieden van specialisatiemogelijkheden. Dit om cursisten te trekken die de opleiding meer gericht zouden willen zien op hun specifieke werksituatie. Dit idee is een eigen leven gaan leiden en momenteel zijn er zelfs ontwikkelingen gaande om tot een internationale Controllersopleiding voor de olie- en gassector te komen in samenwerking met PricewaterhouseCoopers (PwC). Dit wordt een nieuwe opleiding, die ook onder de PMCO wordt gepositioneerd, doch wel met een aparte opleidingsdirectie. De studenten maken formeel deel uit van de EMFC. Vooruitkijken en aanpassen De PMCO blijft vooruitkijken en zich continu aanpassen aan de stroom van ontwikkelingen en veranderingen in de maatschappij en het specifieke werkveld, net zoals de naam van de opleiding aan continue verandering onderhevig is. Van Postacademische Controllersopleiding (PACO), Postdoctorale Controllersopleiding (PDCO) naar Post Master Controllersopleiding (PMCO), om uiteindelijk de naam Executive Master Finance & Control (EMFC) te krijgen. Op de vraag waarom de opleiding in tien jaar tijd al een paar keer van naam is veranderd, antwoordt Swagerman: Het was een logische gevolgtrekking op de verandering van doctoraal naar de huidige bachelor-master structuur in het academische onderwijs. Zoals veel mensen moeite hebben met verandering, heeft ook de opleiding EMFC dat. Af en toe duikt nog steeds de naam PMCO op. Dus duidelijkheid voor altijd: heren en dame van het bestuur, maak uw keus! 16

Huidige opleiding De Executive Master Finance & Control (EMFC) is een beroepsgerichte topopleiding op toegepast wetenschappelijk niveau, geschikt voor studenten met een afgeronde doctoraalstudie of Master of Science studie. Studenten met een universitaire vooropleiding en als afstudeerrichting Accountancy of Controlling en studenten met een RA-opleiding vinden eveneens goed aansluiting op het gewenste aanvangsniveau. In sommige vallen kunnen er kandidaten worden toegelaten die niet aan die eis voldoen, zoals in het geval van studenten van de HOFAM-opleiding. Twee jaar werkervaring als controller of in een vergelijkbare functie is een vereiste. De functie van controller was langdurig vooral een administratieve, controlerende functie ten behoeve van de directie. Meer en meer blijkt deze zich te verbreden naar een beslissingsondersteunende en stimulerende functie voor het management. De controller van vandaag en morgen is toekomstgericht. Hij adviseert op basis van vaktechnische bekwaamheden en legt relaties met de meest uiteenlopende beleidsaspecten. De EMFC wil financiële mensen toerusten om beter om te gaan met aspecten als toenemende complexiteit en onzekerheden. Het curriculum van de opleiding heeft om die reden een toegepast wetenschappelijk, beroepsgericht integratiekarakter. In de samenvoeging van de Faculteit Bedrijfskunde en Faculteit der Economische Wetenschappen tot Faculteit Economie en Bedrijfskunde wordt hieraan inhoud gegeven, terwijl ook de Juridische Faculteit een substantiële bijdrage levert. Beroepsgericht wil zeggen dat het leren toepassen van wetenschappelijke kennis, methoden en technieken centraal staat bij de oplossing van praktijkproblemen. Tevens gaat veel aandacht uit naar het verder uitbouwen van vaardigheden. Het integratiekarakter van het curriculum staat voor een interdisciplinair aanbod van leerstof om praktijkvraagstukken vanuit verschillende gezichtspunten te benaderen: financieel-economisch, juridisch, informatie- en organisatiekundig. Besturing en beheersing zijn centrale thema s. De interdisciplinaire basis biedt de mogelijkheid om uiteenlopende probleemgebieden te behandelen en samenhang en dwarsverbanden te leren herkennen. Afgestudeerden zijn in staat om complexe vraagstukken op het gebied van controlling adequaat te behandelen. In 2007 is een verzwaring doorgevoerd in financiële vakken als Corporate Finance en beslissingscalculaties. Dit is aanleiding geweest voor de naamswijziging van PMCO naar EMFC. Ook is het zo dat de visitatie voor de meeste opleidingen aanleiding is geweest om meer aansluiting te zoeken bij de faculteit. In het verleden was de opleiding gericht op het verkregen van het dienstmerk RC, oftewel de inschrijving in het register. Tegenwoordig kan het diploma van een Executive Master door de universiteit worden verstrekt. Daarnaast kan inschrijving in het register worden gerealiseerd. De afgelopen jaren is veel aandacht besteed aan het bestaansrecht van de opleiding. Dit heeft geresulteerd in een aantal organisatiedoelen en de volgende opleidingsdoelen (in overeenstemming met het VRC beroeps- en opleidingsprofiel): De afgestudeerde heeft het vermogen (kennis, vaardigheden en attitude) om als controller of financieel manager in de praktijk op te treden binnen profit- en non-profit organisaties. Hij kan een vertrouwens-, beheersings- en/of ondersteunende rol vervullen op directie- en managementteamniveau en zelfstandig en objectief oordelen over te nemen of reeds genomen financieel-economische beslissingen binnen de eigen organisatie. 17

De organisatorische inbedding van de activiteiten is op de Rijksuniversiteit Groningen op de volgende manier geregeld: - De algemene leiding is in handen van de opleidingsdirecteur. Deze functie werd in het verleden hoogleraar-directeur genoemd. De opleidingsdirecteur is tevens hoogleraar Controlling aan de Faculteit: - De werkzaamheden worden ondersteund door een office-manager en een programmamanager, met name om invulling te geven aan de dagelijkse gang van zaken. Hiervoor wordt periodiek werkoverleg gehouden; - Er is een opleidingsbestuur. Dit bestuur wordt gevormd door de opleidingsdirecteur, een hoogleraar van een van de kernvakken en een studentlid. De programmamanager en de office-manager wonen de vergaderingen bij; - Een Curatorium fungeert als de vertegenwoordiging vanuit het beroepsveld. Het Curatorium bewaakt zoveel mogelijk de kwaliteit van de opleiding en staat zij de opleiding met raad en daad terzijde; - Er is een toelatingscommissie. Deze adviseert over de toelating van de kandidaten. In de commissie zitten twee hoogleraren van de kernvakken, een VRC-lid en de opleidingsmanager. De office-manager treedt op als secretaris. Hieronder wordt in grafiekvorm het opleidingsproces op basis van de bekende waardeketen gespresenteerd. Er stromen nieuwe studenten in, en aan het eind van de keten worden uiteindelijk gediplomeerde EMFC ers opgeleverd. Figuur 1: De waardeketen van de opleiding Executive Master Finance & Control Primaire activiteiten Ingaande logistiek De instroom van studenten die de opleiding EMFC willen gaan volgen. Werving van studenten door middel van marketingactiviteiten, zoals voorlichtingen, intakegesprekken, een deficiëntietraject, brochure, website, adverteren en netwerken. Selectie vindt plaats aan de hand van de toelatingseisen. Operaties De studenten zoveel mogelijk meegeven tijdens het opleidingstraject. We bieden hen een onderwijs programma dat bestaat uit vijf modules. Vier modules bestaan uit hoofdvakken, die gericht zijn op financiële en control activiteiten. Hieronder 18

vallen vakken als Corporate Finance, Management Accounting & Control en Internal Control. Naast hoofdvakken zijn er ook bijvakken, zoals Multicultureel Management, Management of Change en Strategisch Management. De vijfde module is de afstudeerfase. Om het onderwijsproces zo goed mogelijk te laten verlopen, maken we gebruik van een kwaliteitssysteem, wat onder meer bestaat uit vakevaluaties (door student en docent). Uitgaande logistiek Na het afronden van het afstudeertraject ontvangen de studenten het EMFCdiploma. Hiermee kunnen zij zich bij de VRC inschrijven, waarna zij naast de universitaire EMFC-titel ook het dienstmerk als de RC-titel kunnen voeren. Service Bijvoorbeeld het aanbieden van PE-punten in de toekomst en toegang tot de alumnivereniging. Secundaire activiteiten Verwerving Inkoop van docenten van binnen en buiten de faculteit, zalen en laptops, de repro voor het drukken van bijvoorbeeld syllabi en de studiegids. Technologieontwikkeling Nestor als electorische leeromgeving en toegang tot (elektronische) bibliotheek. Management van menselijk kapitaal (HRM) Een opleidingsdirecteur, een progammamanager en een office-manager. Door het volgen van diverse trainingen, workshops, opleidingen blijven zij up to date. Infrastructuur De opleiding is ingebed in de Faculteit Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde en maakt gebruik van de bijbehorende financiële administratie (facturering, jaarverslagen, budgetten), juridische ondersteuning en huisvesting. De opleiding is aangesloten bij het cluster Management & Accounting, waarbinnen ook onderzoek kan worden gedaan. Op het terrein van Internal Control maken we gebruik van de diensten van de vakgroep Accountancy. Tevens is er een Curatorium dat de opleiding gevraagd en ongevraagd mag en kan adviseren. Marge Uiteindelijk resulteert dit in het product van onze opleiding en een goed opgeleide controller. 19

20