Fiscale Praktijkreeks Echtscheiding Fiscale en civiele gevolgen drs. R.M. Kavelaars-Niekoop FM mr. A.N. Labohm tweede druk
Fiscale Praktijkreeks Echtscheiding Fiscale en juridische gevolgen Tweede druk drs. R.M. Kavelaars-Niekoop FB mr. A.N. Labohm Sdu Uitgevers, Den Haag, 2012
Voor een volledig overzicht van de in de Fiscale Praktijkreeks verschenen boeken verwijzen wij u graag door naar: www.rechtinfiscaal.nl/catalogus/boeken/fiscale+praktijkreeks. Ontwerp omslag: SD Communicatie Technische realisatie: GrafiData bv ISBN: 978-906476-2321 NUR: 826 Sdu Uitgevers bv, Den Haag, 2012 Alle rechten voorbehouden. Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij Sdu Uitgevers bv. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich te wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden. Vanwege de aard van de uitgave, gaat Sdu uit van een zakelijke overeenkomst; deze overeenkomst valt onder het algemene verbintenissenrecht. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the publisher s prior consent. While every effort has been made to ensure the reliability of the information presented in this publication, Sdu Uitgevers neither guarantees the accuracy of the data contained herein nor accepts responsibility for errors or omissions or their consequences.
Inhoud Voorwoord / 11 1 1.1 1.2 1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.2.4 1.3 1.4 1.4.1 1.4.2 1.4.3 1.4.4 1.4.5 1.5 1.6 1.6.1 1.6.2 1.6.3 1.6.4 1.7 1.8 1.9 1.9.1 1.9.2 1.9.3 Relatierecht, enkele civielrechtelijke regels / 13 Inleiding / 13 De gemeenschap van goederen / 18 Boedelmenging / 18 De omvang van de gemeenschap / 19 De uitsluitingsclausule / 20 Verknochte goederen / 23 Vergoedingsvordering / 26 Schulden / 33 Voorhuwelijkse schuld / 34 Privé- of gemeenschapsschuld / 34 Bestaan er verknochte schulden? / 36 Schulden met betrekking tot de huishouding / 37 Schulden: aansprakelijkheid, draagplicht, verhaalbaarheid / 38 Inlichtingen en bestuur / 40 De ontbinding van de gemeenschap / 42 Fiscale gevolgen van ontbinding van de gemeenschap / 43 Bestuur vanaf de ontbinding van de gemeenschap / 44 Vruchten van de ontbonden gemeenschap / 45 Kosten van de huishouding na de ontbinding / 47 De verdeling van de ontbonden gemeenschap / 48 Huwelijkse voorwaarden / 54 Huwelijkse voorwaarden en het verrekenbeding / 58 Omvang en waarde van het te verrekenen vermogen / 59 Het vervalbeding in de overeenkomst van huwelijksvoorwaarden / 60 Het inkomensbegrip in de overeenkomst van huwelijkse voorwaarden? / 61 Inhoud 5
1.9.4 2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 2.15 2.16 2.17 2.18 2.19 3 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 4 4.1 Gevolgen beperkte vastlegging van geldstromen / 62 Enkele fiscale regels / 65 Inleiding / 65 Soorten belastingplichtigen / 66 Het boxenstelsel / 66 Het tarief / 67 Heffingskortingen / 68 Heffingskorting en toeslagen box 3 bij echtscheiding / 70 Het partnerbegrip / 71 Toerekening van inkomsten en vermogen / 72 De toerekening van inkomsten van het minderjarige kind / 73 Duurzaam gescheiden leven / 73 De toerekening van de persoonsgebonden aftrek / 74 Persoonsgebonden aftrek / 75 Kapitaalverzekeringen / 75 Spaarrekeningen en beleggingsrechten / 75 Lijfrenteverzekeringen / 75 Verliesverrekening / 76 Overdrachtsbelasting / 76 Schenkbelasting / 77 Erfbelasting / 78 Onderhoudsverplichtingen / 79 Inleiding / 79 Hoe bepaal je de behoefte van de alimentatiegerechtigde partner? / 81 De behoefte / 81 Behoeftigheid / 85 Draagkracht / 86 Kinderalimentatie / 93 Tabel kosten kinderen / 95 Netto gezinsinkomen / 96 Verdeling van de kosten van de kinderen / 97 Kinderen uit meerdere relaties / 98 Eigen woning / 101 Inleiding / 101 6 Echtscheiding
4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.6.1 4.6.2 4.6.3 4.6.4 4.6.5 4.7 4.8 4.9 4.10 4.11 4.12 4.13 5 5.1 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.2.4 5.3 5.4 5.4.1 5.4.2 5.5 5.6 5.7 5.8 5.9 5.10 5.11 Hoofdlijnen van de eigenwoningregeling / 102 Periode van duurzaam gescheiden leven / 102 Hypotheekrenteaftrek / 105 Aftrek hypotheekrente bij verhuizing / 106 Kapitaalverzekering eigen woning bij echtscheiding / 108 Algemeen / 108 Periode van duurzaam gescheiden leven / 108 Einde fiscaal partnerschap / 109 De periode van onverdeeldheid / 109 De verdeling / 109 Enkele praktische voorbeelden / 111 Overbedelingsschulden / 112 De echtelijke woning en het verrekenbeding / 112 Gebruiksvergoeding / 115 Vergoedingsrechten / 116 Onverdeelde woning en verblijf in de woning door één der echtgenoten / 123 Wetsvoorstel Wet herziening fiscale behandeling eigen woning / 123 Oudedagsvoorzieningen / 125 Inleiding / 125 Pensioenaanspraken / 126 Algemeen / 126 Pensioenrechten / 126 Afkoopsom pensioen / 128 Verevening pensioenrecht door betaling lijfrentepremie / 129 Kapitaalverzekering / 129 Lijfrente / 130 (Tijdelijke) oudedagslijfrente, overbruggingslijfrente of nabestaandenlijfrente / 130 Andere lijfrenten / 131 Stamrecht / 131 Overlijdensrisicoverzekering / 132 Mogelijke schenking of verkrijging krachtens successierecht? / 132 AOW / 133 ANW / 133 Dummy / 133 Dummy / 134 Inhoud 7
6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8 6.9 6.10 6.11 6.12 6.13 6.14 6.15 6.16 6.17 7 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.5.1 7.5.2 7.5.3 7.6 7.7 7.8 7.9 7.10 7.11 7.12 7.13 7.14 7.15 De ondernemer en echtscheiding / 135 Inleiding / 135 De eenmanszaak versus personenvennootschap en BV / 137 De personenvennootschap / 137 Voortzettingsbeding in personenvennootschapscontract / 138 De onderneming gedurende de periode van onverdeeldheid / 139 Verdelen en waardering / 140 Andere factoren voor de waardering / 142 De waardering van goodwill? / 143 Vrije-beroepsbeoefenaren / 143 Een redelijke prijs voor ondernemingsvermogen / 144 Soms toch de waarde in het vrije economische verkeer / 145 Tijdstip van de waardering / 146 Onttrekkingen en de financiering van de overbedelingsvordering / 147 De financiering van de overbedelingsvordering / 147 De ondernemer en huwelijkse voorwaarden / 148 Betaling van de verrekeningsvordering / 149 Mediation / 149 De persoonlijke ondernemer / 151 Inleiding / 151 Huwelijksgoederenregime en ondernemer / 152 De ondernemer is gehuwd in gemeenschap van goederen / 153 De ondernemer is gehuwd op huwelijkse voorwaarden / 155 De ondernemer en de personenvennootschap / 157 Inleiding / 157 Overnemingsbeding of vervreemdingsclausule / 158 Winstverdelingsclausule / 158 Winstrechtgenieters / 159 De positie van de echtgenoot van de ondernemer / 159 Fiscaal partnerschap en onderneming / 159 Het belang van fiscale vermogensetikettering / 160 Vergoedingsrechten / 162 Geruisloze doorschuiving / 163 Vennootschap onder firma en ontbinding huwelijk / 163 Medegerechtigden / 163 Medegerechtigde en echtscheiding / 164 Overbedeling / 165 8 Echtscheiding
8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.5.1 9.5.2 9.5.3 9.5.4 9.5.5 9.6 10 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 10.7 10.8 10.9 10.10 De directeur-grootaandeelhouder / 167 Inleiding / 167 De invloed van het huwelijksgoederenregime op aanmerkelijk belang / 170 Waardering van de aandelen / 176 Uit te keren winsten / 177 Aandachtspunten bij de vaststelling van de verrekeningsvordering / 178 Overige zaken / 181 Inleiding / 181 Een tweede woning / 181 Andere onroerende zaken / 182 Vrije beleggingen / 182 Terbeschikkingstelling / 183 Algemeen / 183 Vermogensetikettering en werkzaamheid / 184 Echtscheiding en terbeschikkingstelling / 185 Terbeschikkingstelling en de besloten vennootschap / 186 Wat gebeurt er na afloop van de terbeschikkingstelling? / 188 Schulden / 188 Mediation / 189 Inleiding / 189 Mogelijkheden voor conflictoplossing / 190 Contra-indicatie voor mediation / 190 Voordelen van mediation / 190 Nadelen van mediation / 191 Het mediationproces / 191 De rol van de mediator / 192 Deskundigenbericht met behulp van mediationtechnieken / 192 De ondernemer en mediation / 193 Adressen / 193 Trefwoordenregister / 195 Inhoud 9
Voorwoord Veel mensen kiezen ervoor hun relatie met een huwelijk of geregistreerd partnerschap te bekronen. Een huwelijk heeft behalve juridische ook financiële gevolgen. Lang niet iedereen overziet daarvan de gevolgen. Zolang het huwelijk goed gaat, doen zich in de meeste gevallen geen problemen voor. Helaas houden niet alle huwelijken stand. In 2010 zijn ruim 32.000 huwelijken ontbonden, waarvan 290 tussen personen van gelijk geslacht. Daarom is het zeer zinvol om voor het sluiten van een huwelijk al een aantal zaken te overdenken en te regelen. En als het toch mis gaat, wat komt er dan zoal bij kijken? In dit boek komt een aantal zaken aan de orde die van groot belang is bij een echtscheiding. Aan de hand van praktijkvoorbeelden wordt stap voor stap duidelijk gemaakt waar men op attent moet zijn. Daarom wordt eerst aandacht besteed aan enkele civiele en fiscale algemene regels. Daarna komen enkele specifieke zaken aan de orde zoals alimentatie, het hebben van een eigen woning en de gevolgen voor oudedagsvoorzieningen. Een aantal hoofdstukken is gewijd aan het hebben van een onderneming, omdat zich daar bijzondere problemen voordoen. Dat geldt niet alleen voor een persoonlijke onderneming, maar ook voor een BV. Een echtscheiding is emotioneel een moeizame en soms ook langslepende gebeurtenis, maar soms kan dat enigszins verlicht worden doordat men mediation toepast. Het boek is geschreven naar de stand van wetgeving en jurisprudentie per 1 oktober 2012. Mr. A.N. Labohm Drs. R.M. Kavelaars-Niekoop FM Gouda, oktober 2012 Voorwoord 11
Echtscheiding drs. R.M. Kavelaars-Niekoop FM en mr. A.N. Labohm Een huwelijk is een vreugdevolle gebeurtenis. Toch moet een aantal zaken niet uit het oog worden verloren, want problemen ontstaan meestal niet tijdens het huwelijk, maar wel als het komt tot een echtscheiding. Vaak wordt daarbij gedacht aan de juridische gevolgen, maar een echtscheiding heeft ook financiële en fiscale gevolgen. Vragen als: wie krijgt de kinderen, ben ik verplicht toe te staan dat de ex-echtgenoot in de woning blijft wonen en wat betekent dat financieel voor mij, zijn dan aan de orde van de dag. In dit boek komen eerst enkele civiele en fiscale aspecten aan de orde. Er wordt nader ingegaan op alimentatie en de gevolgen voor het hebben van een eigen woning of andere vermogensbestanddelen. Ook oudedagsvoorzieningen passeren de revue. Sinds een aantal jaren kennen we de Wet verevening pensioenrechten bij echtscheiding en deze zorgt ervoor dat beide partners in aanmerking kunnen komen voor pensioenrechten. Drijft een van de ex-echtgenoten een onderneming, dan doen zich bijzondere problemen voor. Zo moet de onderneming (of ingeval van een BV moeten de aandelen) gewaardeerd worden. Lang niet altijd kan de werkelijke waarde van de onderneming of van de aandelen worden uitgekeerd. Ten slotte wordt aandacht besteed aan mediation (conflictbemiddeling) bij echtscheiding. Het boek geeft duidelijk inzicht in alle civiele en fiscale consequenties van een echtscheiding. Het belang van het hebben van huwelijksvoorwaarden in bepaalde situaties wordt aangegeven. De materie is lastig en daarom wordt regelmatig gebruik gemaakt van voorbeelden. Dat alles maakt Echtscheiding tot een praktisch naslagwerk en een handzaam boek voor iedereen die met echtscheiding van doen heeft. Over de auteurs Drs. R.M. Kavelaars-Niekoop is werkzaam geweest als belastinginspecteur, als wetenschappelijk medewerker aan de universiteit en als wetenschappelijk adviseur bij een belastingadviesorganisatie. Daarnaast publiceert zij regelmatig fiscale artikelen en is zij verbonden als redacteur aan diverse tijdschriften. Thans leidt zij een eigen adviesbureau en is zij forensisch en registermediator. Tevens is zij een van de redacteuren van de Fiscale Praktijkreeks. Mr. A.N. Labohm is vele jaren als adviseur werkzaam geweest in een adviespraktijk voor personen- en familierecht. Tevens was hij mediator. Thans is hij werkzaam als senior raadsheer bij het Gerechtshof te s- Gravenhage. Met enige regelmaat publiceert hij artikelen. ISBN 9789064762321 www.rechtinfiscaal.nl