Renovatiepact. Werkgroep goede actievoorbeelden

Werkgroep goede actievoorbeelden

Inhoudstafel Verslag startvergadering 28 januari 2015... 3 Lijst goede actievoorbeelden... 4 Fiches goede actievoorbeelden... 5 Actievoorbeelden besproken tijdens werkgroep vergadering 28/1... 6 1. Baden-Würtemmberg: Sanierungsfahrplan... 6 2. COHERENO... 7 3. Ecobouwers opendeur... 8 4. Ecopack... 9 5. Energielabel voor bestaande verwarmingsinstallaties... 10 6. Etra leenruimte voor nul op de meter... 11 7. Habiter mieu... 12 8. Infra Bouwteams (& Eandis bouwfit-dagen)... 14 9. IWT-proeftuin woningrenovatie... 15 10. Limburg klimaatneutraal... 16 11. NationaaL Energiebespaarfonds - Energiebespaarlening... 17 12. Powerhouse Europe - Nearly Zero Challenge... 18 13. Project Kerkrade... 19 14. Project Renoseec (IWT proeftuin)... 20 15. RENOFASE... 21 16. Renovatie Spiere... 22 17. Renovatieproject Wachtebeke - 5 sociale woningen tot passief... 23 18. Renovatiewinkels... 24 19. Stad Kortrijk - Pluimstraat buurt... 25 20. Stroomversnelling Huursector... 26 21. Studie een glasheldere kijk op BEN-woningen... 27 22. Voorbeeldprojecten Brussel... 28 23. Vorarlberg... 29 Nog niet besproken actievoorbeelden... 30 24. Blok voor blok / energieplein20... 30 25. Dampoortknaptop... 34 26. Energiebesparingsverkenner... 35 27. Europhit... 36 28. Futurfantastic... 37 29. Gents Klimaatverbond... 38 30. l'observatoire BBC... 39 31. Studie Energiezuinige maatregelen voor monumenten met woonfunctie... 41 32. The Shift Project... 42 33. UK Green Deal en Green Deal Home Improvement Fund... 43 34. Voorbeeldprojecten Wallonië (BATEX)... 44 35. WAIFER... 45 werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 2

Verslag startvergadering 28 januari 2015 Het VEA licht in een korte presentatie het toe (achtergrond, knelpunten, uitdagingen). Vervolgens wordt het stappenplan tot eind juni 2015 besproken en wordt toegelicht hoe de werkgroep goede actievoorbeelden tewerk zal gaan. In deze startvergadering worden per deelnemer één tot twee goede actievoorbeelden besproken. Deze voorbeelden worden, samen met de voorbeelden uit het startdocument, schematisch samengevat in fiches. Deze fiches zijn toegevoegd aan dit verslag. Als voorbereiding op de tweede werkgroepvergadering, wordt aan de deelnemers gevraagd om deze fiches nogmaals door te nemen en aan te vullen/te corrigeren waar nodig. Tijdens de tweede werkgroepvergadering zal dan per thema (BEN-definitie, geïntegreerd beleidskader, financiering, verplichtingen en communicatie) een rangschikking van de actievoorbeelden worden gemaakt en worden de meest veelbelovende actievoorbeelden voor eventuele uitrol in Vlaanderen opgelijst. Tijdens deze tweede vergadering kunnen nog nieuwe goede actievoorbeelden worden aangebracht. Deelnemers vergadering 28 januari 2015 Organisatie Persoon Feedback voor actie(s) Agoria/Daikin Henk Kranenberg 5. Nationaal energiebespaarfonds - energiebespaarlening 6. Etra leenruimte voor nul op de meter 7. Stroomversnelling huursector ATTB Patrick O 1. Energielabel voor bestaande verwarmingsinstallaties BBL Benjamin Clarysse 9. Ecobouwers opendeur BMP Ann Thierens 8. Renovatie Spiere Bouwunie Anja Larik 15. stad Kortrijk - Pluimstraat buurt 16. Habiter mieu BVA Joost Declercq 14. Vorarlberg CIR Els Blues 20. BPIE boosting building renovation - good practices Essenscia Saskia Walraedt 17. Project Renoseec (IWT proeftuin) Federplast Jeroen Goorman 8. Renovatie Spiere Infra Guido Claes 4. INFRAX bouwteams 24. Limburg klimaatneutraal OVED Petra Proesmans 10. Voorbeeldprojecten Brussel PHP Erwin Mlecnik 2. COHERENO 3. Renovatiewinkels 23. Project Kerkrade VCB Liesbeth Lemmens 11. Renofase VEA Ellen Moons 22. Ecopack VEA Maarten De Groote 12. IWT proeftuin woningrenovatie 21. Baden-Würtemmberg: Sanierungsfahrplan Ventibel Hendrik Daem VGI Georges Devent 13. Studie een glasheldere kijk op ben-woningen VMSW Bernard Wallyn 18. Powerhouse Europe - Nearly Zero Challenge 19. Renovatieproject Wachtebeke - 5 sociale woningen tot passief werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 3

BEN-DEFINITIE GEÏNTEGREERD BELEIDSKADER VERPLICHTINGEN FINANCIERING COMMUNICATIE Lijst goede actievoorbeelden Nr PROJECT 1 Baden-Würtemmberg: Sanierungsfahrplan 2 COHERENO (IEE-project) 3 Ecobouwers opendeur 4 Ecopack 5 Energielabel voor bestaande verwarmingsinstallaties 6 Etra leenruimte voor nul op de meter 7 Habiter mieu 8 INFRAX bouwteams (& Eandis Bouwfit-dagen) 9 IWT proeftuin woningrenovatie 10 Limburg klimaatneutraal 11 Nationaal energiebespaarfonds - energiebespaarlening 12 Powerhouse Europe - Nearly Zero Challenge 13 Project Kerkrade 14 Project Renoseec (IWT proeftuin) 15 RENOFASE 16 Renovatie Spiere 17 Renovatieproject Wachtebeke - 5 sociale woningen tot passief 18 Renovatiewinkels 19 Stad Kortrijk - Pluimstraat buurt 20 Stroomversnelling huursector 21 Studie een glasheldere kijk op ben-woningen 22 Voorbeeldprojecten Brussel 23 Vorarlberg 24 Blok voor blok / Energieplein20 25 Bouwadvies / Renovatieadvies aan huis 26 Dampoortknaptop 27 Energiebesparingsverkenner 28 EUROPHIT 29 Futurfantastic 30 Gents Klimaatverbond 31 l'observatoire BBC 32 Rollend fonds 33 Studie Energiezuinige maatregelen voor monumenten met woonfunctie 34 The Shift Project 35 UK Green Deal en Green Deal Home Improvement Fund 36 Voorbeeldprojecten Wallonië (BATEX) 37 WAIFER 38 Warmer Wonen Aantal goede actievoorbeelden 7 16 7 21 17 werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 4

Fiches goede actievoorbeelden In dit document worden fiches verzameld die concrete invulling geven aan de resultaten van de Werkgroep Goede Actievoorbeelden van het. Deze voorbeelden vormen een bron van inspiratie voor de andere werkgroepen van het. Voorbeeldfiche NAAM ACTIEVOORBEELD Wanneer Contactpersoon Naam Email werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 5

Actievoorbeelden besproken tijdens werkgroep vergadering 28/1 1. BADEN-WÜRTEMMBERG: SANIERUNGSFAHRPLAN Wanneer VEA - Maarten De Groote Baden-Würtemmberg, Duitsland Lopende - www.sanierungsfahrplan-bw.de - http://um.baden-wuerttemberg.de/fileadmin/redaktion/mum/intern/dateien/dokumente/5_energie/beratung_und_information/sanierungsfahrp lanbw/muster_sanierungsfahrplan_bw.pdf - www.ifeu.de IFEU - Institut für Energie- und Umweltforschung Heidelberg GmbH Contactpersoon Dr. Martin Pehnt martin.pehnt@ifeu.de - Renovatiestrategie voor woningen is vertaald in een individuele renovatieroadmap. Checkt onder meer mogelijkheid van stapsgewijze renovatie af met de langetermijndoelstelling. Ook de optimale volgorde van de stapsgewijze renovatie wordt bekeken. Auditeur is verplicht om hoogst technisch haalbare voor te stellen. Eigenaars van woningen + duidelijke koppeling aan langetermijndoelstelling (BEN-definitie) + vertrekkende van bestaande doelstelling, aansluitbaar op bestaande EPC + mogelijkheid tot koppeling van premies + vermijden van lock-in effect Interessant instrument met grote opportuniteiten voor uitrol: woningpas, uitbreiding van EPC met BEN-advies, ontwikkeling van langetermijnpad waardoor lock-in effect wordt vermeden, koppeling mogelijk van premies over totaalrenovatie, stimulans voor bouwteamgerelateerd werken, mogelijkheid voor uitbreiding naar woonkwaliteit, mogelijkheid voor bouwsector om hun diensten te verschuiven naar gefaseerde renovatie werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 6

2. COHERENO PHP, Erwin Mlecnik België, Oostenrijk, Duitsland, Nederland, Noorwegen Wanneer april 2013 - april 2016 www.cohereno.eu PHP Contactpersoon Erwin Mlecnik erwin.mlecnik@passiefhuisplatform.be PHP, Vito, Vlaamse Confederatie Bouw, BPIE, DENA, Ögut, TU Delft, Segel, SINTEF Doelstelling van dit Europees project is de introductie van bijna-energieneutrale renovaties in de markt te ondersteunen. Het project richt zich op het uitbouwen en/of versterken van samenwerkingsvormen tussen betrokken partijen bij renovatie van eengezinswoningen van eigenaar-bewoners, en het ontwikkelen van nieuwe business-modellen hiervoor. In de vijf landen worden er aannames gedaan voor de definitie van het BEN-niveau om het onderzoek verder te kunnen zetten. Deze zijn verschillend per land, en worden, waar mogelijk, gekoppeld aan lokale energiedoelstellingen. Bouwprofessionelen en eigenaar-bewoners van eengezinswoningen Adviezen voor nieuwe business-modellen + interessante samenwerkingsmodellen voor bouwprofessionelen + ervaring uit verschillende landen - voornamelijk onderzoeksproject en weinig concrete toepassingen Innovatie door stimulering van nieuwe business-modellen bij bouwprofessionelen werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 7

3. ECOBOUWERS OPENDEUR Wanneer BBL - Benjamin Clarysse Vlaanderen - Wallonië, en nu ook een Europees project Jaarlijks - najaar http://www.ecobouwers.be/opendeur BBL Contactpersoon Benjamin Clarysse benjamin.clarysse@bblv.be Ecobouwers Opendeur is een jaarlijks initiatief van Bond Beter Leefmilieu en vond in 2014 voor de 17de maal plaats. Tijdens twee opendeurweekends in november kan de kandidaat verbouwer tips opdoen van ervaren duurzame bouwers en inspiratie opdoen door huizen van voorlopers te bezoeken. In 2014 brachten een kleine 6000 bezoekers een bezoek aan een van de 312 Ecobouwers woningen, waarbij de lat hoog wordt gelegd. Dit initiatief is een peer-to-peer uitwisseling tussen bouwheren, waar vind de kandidaat bouwheer een voorbeeld gelijkaardig aan zijn/haar eigen project. Door bouwheren die al tot BEN-gerenoveerd hebben, in te zetten als ambassadeurs, wordt het een toegankelijk, niet technisch verhaal. De gerenoveerde woningen uit de contactlijst zouden bovendien kunnen bevraagd worden op haalbaarheid BEN-definitie en om het rebound-effect na te gaan. Bezoekers zij meestal zelf voorlopers: vaak hoger opgeleiden, met middelen en kennis. Er wordt een databank aangelegd van welke bouwprofessionals werden ingeschakeld, en dit op aangeven van bouwheer. De Vlaamse Renovatiedag is een gelijkaardig initiatief, georganiseerd door NAV, de Vlaamse architectenorganisatie en 'Ik ga Bouwen & Renoveren'. (Ver)bouwers werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 8

4. ECOPACK Wanneer Contactpersoon - VEA - Ellen Moons Wallonië Lopende http://www.ecopack-wallonie.be/fr SPW DGO4 Société wallonne du crédit social (SWCS) - Fonds du logement de la Wallonie (FLW) contact@swcs.be Het Waalse Ecopack heeft als doel burgers aan te sporen hun woning duurzaam te renoveren en hun investeringen makkelijker te financieren. Deze leningen worden sinds 2012 verstrekt door SWCS (de Waalse sociale kredietmaatschappij) en door FLW (Woningfonds voor grote gezinnen). Burgers krijgen gratis hulp bij de keuze van de meest interessante uit te voeren werken in hun woning, bij het zoeken naar aannemers en vergelijken van offertes. Leningen worden aangeboden aan 0 % interestvoet. In sommige gevallen hebben particulieren nog recht op bijkomende premies. De looptijd van de lening is afhankelijk van de energiebesparing die met de investering gepaard gaat. Per gezin kan tussen 2.500 en 30.000 euro ontleend worden. Aan de lening zijn geen notaris- of andere kosten verbonden. Leningen kunnen worden aangegaan door eigenaar-bewoners, eigenaar-verhuurders en huurders. Het belastbaar gezinsinkomen mag maimaal 93.000 euro bedragen, wat betekent dat ongeveer 93% van de Waalse gezinnen in aanmerking komt voor deze lening. Ook de woning zelf moet aan enkele voorwaarden voldoen (gelegen in Wallonië, voldoen aan enkele conformiteitseisen, bouwvergunning voor 1996 ) Een ruime range van werken kan met behulp van een Ecopacklening worden gefinancierd: grote en kleine energetische ingrepen, investeringen in hernieuwbare energie maar ook structurele werken die samen met de energiebesparende werken (moeten) worden uitgevoerd. Er worden regelmatig nieuwsbrieven gepubliceerd met gedetailleerde info over de Ecopacklening, zowel bedoeld voor professionals als voor particulieren. Zowel professionals als particulieren zijn positief over Ecopack. Aannemers die werken uitvoeren gefinancierd met een Ecopacklening, zijn zeker dat de facturen betaald worden. Particulieren kunnen investeringen uitvoeren en de kosten ervan spreiden over de tijd, gecompenseerd door besparingen in hun energieverbruik. Eigenaars van woningen die dateren van voor 1996 Cijfers opgevraagd + sterk financieringsmiddel voor eigenaars die wel de middelen hebben voor een afbetaling, maar niet voor de upfront kosten - vraagt een grote investering van de overheid om dit op te volgen Sluit sterk aan bij de Vlaamse energieleningen die sinds dit jaar onder Vlaamse bevoegdheid vallen (daarvoor FRGE). werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 9

5. ENERGIELABEL VOOR BESTAANDE VERWARMINGSINSTALLATIES Wanneer ATTB - Patrick O Duitsland Contactpersoon Naam Email + kan gekoppeld worden aan bestaande verplichtingen + duidelijke communicatietool die herkenbaar is voor eindgebruiker De Duitse overheid steunt een initiatief om aan bestaande verwarmingsinstallaties een energieprestatielabel toe te kennen. Door dit label zou het voor eigenaars/gebruikers duidelijk moeten worden wat het energieverbruik van hun verwarmingsinstallatie is, en of het aangewezen is aanpassingen te laten uitvoeren, of een nieuwe verwarmingsketel te laten installeren. De financiële ondersteuning bedraagt ongeveer een 30 euro per label. Het blijft evenwel een initiatief op vrijwillige basis. - vrijwillig systeem Deze maatregel zou kunnen gekoppeld worden aan (het verplicht onderhoud van de verwarmingsketel en) de verwarmingsaudit (dep LNE). werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 10

6. EXTRA LEENRUIMTE VOOR NUL OP DE METER AGORIA - Daikin, Henk Kranenberg Nederland Wanneer 2014 http://www.lente-akkoord.nl/meer-leenruimte-voor-nul-op-de-meter-woning/ Contactpersoon Naam Email Het bedrag dat buiten de inkomenstoetsing kan worden gehouden bij de financiering van een NulopdeMeter-woning wordt verhoogd van 13.500 naar 25.000. De verhoging hangt samen met een alternatieve berekeningswijze waarbij meer dan voorheen rekening wordt gehouden met de garantie die de bouwer geeft op de energieprestaties van de woning. Voor deze vrijstelling moet een energieprestatiegarantie afgegeven zijn voor de desbetreffende woning voor een periode van ten minste tien jaar. Met name bij renovaties van bestaande woningen naar NulopdeMeter kan het verhoogde bedrag een rol spelen (Stroomversnelling Koopwoningen). Het bedrag dat buiten beschouwing mag worden gelaten bij de financiering van bepaalde energiebesparende maatregelen of een woning met een energie-inde van 0,6 (of tenminste A++ label dat is verstrekt voor 1 januari 2015) wordt verhoogd van 8.000 naar 9.000. Vanaf 1 januari 2015 geldt voor deze vrijstelling van 9.000 ook een toetsinkomen van ten minste 32.000. Deze wijziging van de regeling sluit aan bij de wijzigingen in het energielabel. De energieprestaties van een woning worden vanaf dat moment uitgedrukt in een energie-inde. Tegelijkertijd wordt per 1 januari 2015 een nieuwe, uitgebreide en meer nauwkeurige methode geïntroduceerd voor de bepaling van de energieprestatie van een woning. Energielabels die vóór 1 januari 2015 zijn verstrekt kunnen ook worden gebruikt omdat deze tien jaar na de opnamedatum geldig zijn.) Koopwoningen Na te gaan of er effectief concrete leningen zijn uitgegeven - negatieve commentaar over bovenbedrag toetsinkomen in de media werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 11

7. HABITER MIEUX Wanneer Bouwunie - Anja Larik Frankrijk Lopende (start 2011 looptijd 7 jaar) http://www.anah.fr/habitermieu.html Agence Nationale de l Habitat (ANAH) (overheid) Contactpersoon Naam Email a Caisse nationale d'assurance vieillesse, Convention Anah et MSA, Confédération de l'artisanat et des Petites Entreprises du Bâtiment (CAPEB) et la Fédération Française du Bâtiment (FFB), EDF, GDF SUEZ et TOTAL, l'union nationale des centres communau d'action sociale (UNCCAS), La Fédération des entreprises des services à la personne (FESP) Het programma heeft tot doel 300.000 eigenaars met een laag of bescheiden inkomen (zowel eigenaar-bewoners als verhuurders) bij te staan bij het verbeteren van de energetische kwaliteit van hun woning.. Hiervoor is zowel financiële ondersteuning als gepersonaliseerde begeleiding van start tot finish voorzien (voor diagnose, financiering, uitvoering en opvolging). Voorwaarde voor deelname aan het programma is dat de woning ouder is dan 15 jaar en dat er minstens 25% energiebesparing wordt gerealiseerd via isolatiemaatrgegelen en/of vervanging van de ketel. Er wordt ook een inkomensgrens gehanteerd. De lokale actoren hebben een zekere autonomie om dit te beoordelen zodat ze rekening kunnen houden met lokale verschillen of specifieke omstandigheden Voor het hele programma werd een budget van 1,35 miljard euro vrijgemaakt. De financiële ondersteuning gebeurt via een cumul van financiële stimuli van ANAH, de gemeente en de energieleveranciers. Het is bovendien mogelijk om een voorschot te krijgen, een renteloze lening of premies van deelnemende actoren. Om als lokale organisatie (gemeente, sociale organisatie, verzekeringskas, ) te kunnen meestappen in dit programma en een beroep te kunnen doen op deze middelen, is het verplicht om een lokaal engagementscontract te ondertekenen waarin de specifieke rol van elke actor gespecifieerd wordt. Voor de zeer bescheiden inkomens, bedraagt de financiële tegemoetkoming 50% van het totaalbedrag van de werken met een maimum van 10.000 euro. Er is een forfaitaire premie van 2000 euro voorzien. Voor de bescheiden inkomens bedraagt de financiële tegemoetkoming 35% van het totaalbedrag van de werken met een maimum van 7000 euro. Er is een forfaitaire premie van 1600 euro voorzien. Wat is het verschil tussen een financiële tegemoetkoming en een premie? Zijn deze combineerbaar? Combinatie met andere premies is toegelaten. Verhuurders hebben voor thermische renovatie recht op 25% van het totaalbedrag van de werken en een complementaire premies van 1600 euro per wooneenheid. In ruil hiervoor moet de woning verhuurd worden via een SVK. Mede-eigenaars kunnen voor werken aan gemeenschappelijke delen die een energiewinst van minstens 35% opleveren genieten van dezelfde voordelen als voor individuele woningen. Kwetsbare mede-eigenaars hebben recht op bijkomende steun. Er wordt persoonlijke ondersteuning voorzien voor het gehele proces vanaf het selecteren van de nuttige werken tot het opvolgen van de uitvoering ervan. De begeleiding gebeurt door professionelen, verbonden aan de lokale Habiter mieu - loketten. Dit is gratis voor wie binnen het actieterrein van een lokaal collectief woont. Wie buiten zo n actieterrein woont, kan wel een premie ontvangen om een professionele begeleider te financieren. Bij een begeleiding worden na een plaatsbezoek samen met de eigenaar de meest aangewezen maatregelen bepaald om tot de 25% energiebesparing te komen. Daarna wordt de eigenaar begeleid bij de uitvoering en de financiering van de werken. werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 12

+ zeer veel energierenovaties in gang gezet +bijkomende ondersteuning (=ontzorging) is voorzien/gepersonaliseerde begeleiding + focus en bereik in hoofdzaak op eigenaars met een beperkt inkomen waardoor effect groter is (sterke selectiviteit) + geattesteerde energiewinst + afstemming van de ondersteuning door de diverse overheden (nationaal, departement, lokaal) Eigenaars en verhuurders van individuele woningen alsook mede-eigendom Sedert de start van het programma werden bij zo n 70.000 woningen energierenovaties uitgevoerd (2011-midden 2014). Door ANAH en het energiebesparingsfonds werden er 673 miljoen euro aan subsidies uitgekeerd. Dit leidde tot 1,4 miljard euro aan investeringen in renovatiewerken. 64.000 eigenaar-bewoners maakten tot op heden gebruik van de steunmaatregel. De premies komen in grote mate (70%) ten goede aan huishoudens met een (zeer) laag inkomen (bv. equivalent aan koppel met netto belastbaar inkomen lager dan 27.000 euro). De gemiddelde energiebesparing bedraagt 39%. De gemiddelde kostprijs van de uitgevoerde werken bedraagt 18.000 euro waarvan bijna 60% van de financiering wordt gedragen door subsidies. Het aantal bereikte verhuurders is eerder beperkt (3.300 woningen). De gemiddelde energiewinst ligt met 64% wel aanzienlijk hoger dan bij de eigenaars-bewoners. De subsidies zijn verbonden aan voorwaarden inzake een geconventioneerd huurprijs en de verhuring aan huishoudens met een laag inkomen. - grote budgetten nodig (door de sterke selectiviteit ligt de overeheidstussenkomst erg hoog) - Gepersonalieerde begeleiding en ondersteuning voor selectieve doelgroep (eigenaars met beperkt inkomen) - Rol lokale actoren werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 13

8. INFRAX BOUWTEAMS (& EANDIS BOUWFIT-DAGEN) Wanneer Infra, Guido Claes Vlaanderen Doorlopend www.bouwteams.be/ http://www.eandis.be/nl/klant/energie-besparen/tips-en-toepassingen/energiefitinfosessies Infra Contactpersoon Guido Claes guido.claes@infra.be Dialoog Infra en Dialoog maken (ver)bouwers wegwijs tijdens een reeks tweedaagse opleidingen: de InfraBouwTeams. Tijdens het BouwTeam voor verbouwers krijgt de bouwheer van een bouwdeskundige van vormingscentrum Dialoog gedurende twee volle dagen alle technische en praktische kennis mee over duurzaam en energiezuinig verbouwen. Deze opleiding is ook aangewezen voor de verbouwer die tijdens de werken de handen niet zelf uit de mouwen steekt, zo is hij/zij goed geïnformeerd voor de gesprekken met architecten, bouwfirma s en verkopers van allerlei materialen. Voorkennis is niet vereist. Je leert de voor- en nadelen van de diverse bouwmaterialen en installaties kennen. De lesgevers brengen verschillende materialen mee om zo concreet mogelijk uitleg te geven. Het aantal deelnemers is beperkt zodat iedereen volop aan bod komt. Over al deze kwesties geven bouwdeskundigen neutrale informatie. Een gelijkaardig initiatief zijn de Eandis Bouwfit dagen. Verbouwers Meer vragen over renovatie. Mensen die de cursus volgen voeren effectief energiebesparende verbouwingswerken uit/realiseren effectief meer energiezuinige woningen. Klanten zijn mondiger. Jaarlijks 500 tot 600 deelnemers. + Intensieve en uitgebreide begeleiding voor renovatie tot BEN-woning + stimuleren vraagzijde BEN + effectieve verbetering energieprestatie woningen deelnemers - Bereikt beperkt aantal kandidaat-verbouwers - Tijdrovend voor bouwheer - Zeer divers publiek, moeilijk om info in cursus hieraan aan te passen - Eandis Bouwfit zowel naar nieuwbouwers als verbouwers Project loopt reeds 10-tal jaren, vooral voor nieuwbouw maar sinds dit jaar is er ook een aparte cursus voor renovatie. Opschaling noodzakelijk. Eandis startte i.s.m. NAV met de Bouwfit cursus. werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 14

9. IWT-PROEFTUIN WONINGRENOVATIE VEA - Maarten Vlaanderen Wanneer Opgestart in 2014 (akkoord Vlaamse Regering op 22 november 2013) tot 2019 http://www.iwt.be/subsidies/proeftuinbouw IWT Contactpersoon Dirk Otte proeftuinbouw@iwt.be WTCB, PHP, VCB, NAV, Bouwunie, CIB, ORI, VE-PR, KULeuven, UGent, VITO Het doel van de IWT-proeftuin is opschaalbare en reproduceerbare renovatieconcepten te stimuleren om zo tot betaalbare oplossingen te komen voor belangrijke delen van het gebouwenbestand. Verregaande coördinatie van de actoren in de bouwketen moet leiden tot kwalitatieve, geïntegreerde, maar vooral ook reproduceerbare, opschaalbare en betaalbare oplossingen. In de proeftuin worden onderzoeks-, ontwikkelings- als demonstratie-activiteiten uitgevoerd aan de hand van reële renovatietrajecten. De proeftuin Woningrenovatie: innovatie bij energiezuinig verbouwen wil bijdragen tot betere marktcondities voor grondige renovaties van woningen door: De ontwikkeling van opschaalbare en reproduceerbare renovatieconcepten. Het stimuleren van samenwerking tussen leveranciers, ontwerpers en uitvoerders. Het versterken van de vraagzijde via een groepsgewijze aanpak en via alternatieve financieringsvormen. Het aantonen van de haalbaarheid van kostenoptimale energieprestatieniveaus. De proeftuin zal naast verschillende proeftuinprojecten ook een overkoepelend coördinatie- en kennisplatform, verantwoordelijk voor de afstemming en opvolging van de projecten, de kwaliteitsbewaking (incl. prestatiemonitoring analyse) en het kennisbeheer (verzamelen, bundelen, verspreiden). Voor de ondersteuning van de proeftuinprojecten is een budget van 5 miljoen euro ondersteuningsbudget beschikbaar. Dit actievoorbeeld bestaat uit 10 proefprojecten en een overkoepelend platform. Enkele proefprojecten komen meer gedetailleerd aan bod in dit document. Leveranciers, ontwerpers en uitvoerders van renovaties Project nog in volle opstartfase + stimulans voor innovatie in de bouw + stimuleren van schaaleffect op renovaties + coördinatie- en kennisplatform voor verspreiden van informatie komt ten goede aan gans de bouwsector - projecten hebben een lange doorloopperiode Uitbreiding van het bestaande kennisplatform voor informatieverspreiding naar gans Vlaanderen, niet enkel binnen de 10 proefprojecten. Bijkomende activiteiten en/of financiering van lopende proeftuinprojecten. Ondersteuning van overkoepelende projecten met gebruik van bv meerdere groepsrenovatie cases, bv specifiek rond ESCO, ketensamenwerking business modellen Opschaling als natraject van het project proeftuinen, via brede uitrol via uitgebreide groepsrenovatieprojecten. X werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 15

10. LIMBURG KLIMAATNEUTRAAL Wanneer Contactpersoon INFRAX - Guido Claes Limburg http://www.limburg.be/limburg/limburgklimaatneutraal/klimaat-limburg-gaatklimaatneutraal.html Draaiboek voor projecten collectieve renovatie. De provincie Limburg heeft de ambitie om klimaatneutraal te worden. Alle Limburgse gemeenten engageerden zich om mee te werken aan Limburg klimaatneutraal en ondertekenden het Convenant of Mayors, ook wel burgemeesterconvenant genoemd. Gemeenten kunnen zich inschrijven voor verschillende pilootprojecten m hun gemeentelijk klimaatplan uit te voeren. Eén van deze pilootprojecten is collectieve renovatie. De provincie Limburg, Dubolimburg en Stebo werkten voor de gemeenten een traject uit rond dit pilootproject. De gemeente is trekker van het project. De provincie Limburg, Dubolimburg en Stebo bieden ondersteuning. Het is de bedoeling om ervaringen die worden opgedaan in deze gemeenten te delen met andere Limburgse gemeenten. Voor de renovaties binnen dit project wordt gestreefd naar een zo hoog mogelijk ambitieniveau binnen lage energierenovaties. Bij voorkeur wordt gestreefd naar BEN-renovatie. werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 16

11. NATIONAAL ENERGIEBESPAARFONDS - ENERGIEBESPAARLENING AGORIA - Daikin, Henk Kranenberg Nederland Wanneer Vanaf begin 2014 http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2014/01/21/investeer-slim-met-deenergiebespaarlening.html https://www.ikinvesteerslim.nl/ Contactpersoon Naam Email Rabobank, ASN Bank, Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten Twee private grootbanken hebben met inbreng van de overheid een renovatiefonds (rollend fonds) opgericht voor koopwoningen van 300 miljoen euro. Dit fonds laat energiebespaarleningen (2.500 25.000 euro, looptijd 7-10 jaar) toe voor 14 energiebesparende maatregelen in de eigen woning. Koopwoningen + privé-initiatief van twee grootbanken, zij brengen 225 miljoen euro in aangevuld met 75 miljoen euro van de overheid + lening mogelijk fiscaal aftrekbaar Nog geen officiële evaluatie voor 2014 beschikbaar maar beperkt succes owv compleiteit voor aanvraag Energiebespaarlening - minimum-eisen zijn gesteld op productniveau, niet op totaal pakket - geen LT-doelstelling/benchmark - comple proces om lening te krijgen - hoge rente (3,4% tot 3,8% bij de start) tov marktrente Opportuniteiten onderzoeken mbt bijkomende fiscale aftrekbaarheid van een (hogere) hypothecaire lening verband met BEN-krediet? Voorbeeld voor mobiliseren private fondsen. Fonds kan dienen als garantiefonds voor BEN-leningen voor BEN nieuwbouw, verbouwing (en hernieuwbare energie). werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 17

12. POWERHOUSE EUROPE - NEARLY ZERO CHALLENGE Wanneer VMSW - Bernard Wallyn Europa http://www.powerhouseeurope.eu/ http://www.housingeurope.eu/resource-314/the-power-house-nearly-zero-energychallenge Contactpersoon Powerhouse Europe Naam sorcha.edwards@housingeurope.eu alessandro.cesale@housingeurope.eu Europees project - Powerhouse Europe - Nearly Zero Challenge - NZEB projecten die vaak af zijn - 4 taakgroepen: warm/mediterraan klimaat, koud/continentaal klimaat, divers eigenaarschap (collectief/mede-eigendom), renovatie/nieuwbouw - Structuur voor pan-europese uitwisseling tussen sociale huisvestingsmaatschappijen van kennis mbt praktische implicaties en kosten van ambitieuze energieprestatie-eisen (BEN 2015, 2018 en 2020) met terugkoppeling naar beleidsmakers - Online energieverbruiksmonitoring + vooruitgang mbt renovatiegraad (http://panel.hiveproject.eu/building-chart.php) - Begeleiding van de lidstaten op het vlak van regelgevende en financiële voorwaarden en kaders die nodig zijn om ervoor te zorgen dat energietransitie sociaal, economisch en op milieuvlak duurzaam is - Uitgebreide info cases: http://www.powerhouseeurope.eu/cases_resources/ Sociale huisvestingsmaatschappijen werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 18

13. PROJECT KERKRADE Wanneer 2012 PHP - Erwin Mlecnik Kerkrade, NL http://www.machielsbuildingsolutions.be/nl/pers-04.asp?nav=2b http://www.machielsbuildingsolutions.be/references/detail.cshtml?lang=nl&id=8 Machiels Contactpersoon Naam Email BAM + bewoners maimaal ontlast + bewoners konden blijven wonen in woning + snelheid van uitvoering In totaal worden er 144 wooneenheden compleet verbouwd tot passiefhuisniveau. Alle buitengevels en daken worden van mei tot het najaar vervangen door een houtskeletstructuur. Tegelijkertijd worden er nieuwe verwarmings- en ventilatiesystemen geïnstalleerd. Een bijzonder bouwproject, aangezien het hele proces gebeurt binnen een recordtijd van 8 dagen per woning, terwijl de bewoners hun huis kunnen blijven gebruiken. Omdat er maar 8 dagen zijn om de woningen volledig passief te maken, moest een systeem worden bedacht waarbij de wandopbouw en dakopbouw per woning telkens in 1 dag kan gebeuren. De geïsoleerde wanden worden gefabriceerd met ingebouwd schrijnwerk (ramen en deuren) en ingebouwde leidingen voor technische installaties (cv, ventilatie, elektriciteit, bekabeling). Sociale (huur)woningen/woonwijken 144 woningen gerenoveerd tot passiefniveau in 8 dagen - voornamelijk geschikt voor seriewoningen Ambitieus voorlopersproject In België zijn er 150.000 sociale huurwoningen, waarvan er een heel aantal in aanmerking komen om op grote schaal gerenoveerd te worden. werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 19

14. PROJECT RENOSEEC (IWT PROEFTUIN) Wanneer 2014 - Contactpersoon ESSENSCIA - Saskia Walraedt Gent, St Amandsberg http://www.renoseec.com/ Essenscia + aandacht voor kwetsbare groepen + focus op betaalbare renovatie via combinatiepaketten over gans de keten + focus op verdere uitrol en opschaalbaarheid afransen@essenscia.be, Anke Fransen, Corine Petry cpetry@essenscia.be KULeuven, VITO, Stad Gent, Artesis Plantijn hogeschool, BAST architects & engineers, Cantillana, Derbigum, Remmers FTB, Isover, Recticel, Sto, SVK, VCB, Alpas, Beneens, Durabrik, Domus Mundi, Samenlevingsopbouw RenoseeC beoogt de ontwikkeling, testfase en optimalisatie van een collectief betaalbaar en kwalitatief renovatietraject, en focust hiervoor als case toe op 10 woningen in de gordel rond Gent, Sint Amandsberg. Dit via een draaiboek en catalogus van oplossingen voor particuliere woningen in prioritaire stadsdelen. Als resultaat wordt een opschaalbaar en praktisch inzetbaar business model beoogd over gans de keten. Het project heeft een belangrijke maatschappelijke focus waarbij maimaal wordt ingezet op het bereiken van kwetsbare groepen. De stad Gent neemt een belangrijke rol op bij de ontzorging (administratief en juridisch) van de deelnemers met sensibilisering en activering op wijkschaal, en doorgedreven procesbegeleiding. Ketensamenwerking is eveneens geïntegreerd waarbij producenten van bouwmaterialen geen nieuwe producten ontwikkelen, maar wel gestandaardiseerde renovatie-modules, gericht naar individuele verbouwers, aanbieden. Een mi van nood-kopers, eigenaars/bewoners en eigenaars/verhuurders in het bezit van een woning die niet voldoet aan de hedendaagse woonnormen. Project nog in opstartfase, te vroeg voor concrete successen. X - nog geen concrete resultaten - nog geen focus op BEN-renovatie Mogelijk model voor ontzorging dat door andere lokale besturen als model kan dienen. Ontwikkeling van gestandaardiseerde renovatie-modules door de sector past in het one-stop-shop idee. werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 20

15. RENOFASE VCB - Liesbeth Lemmens België, Vlaanderen Wanneer Lopende - tot 2017 www.renofase.be WTCB Contactpersoon Jeroen Vrijders jeroen.vrijders@bbri.be - Vlaamse Confederatie Bouw - Bouwunie - NAV - Passiefhuisplatform - KU Leuven - Universiteit Gent - Thomas More Kempen RenoFase wil het doorgedreven energetisch renoveren van woningen op een gestructureerde manier aanpakken, om zo tot een kwaliteitsvol en efficiënt renovatieproject te komen. De problemen en uitdagingen worden via een integrale benadering aangepakt, waarbij de verschillende fasen in een renovatieproces worden gevolgd. Een belangrijke doelstelling is om de bestaande kennis en de nieuwe inzichten te vertalen zodat ze door de bedrijven zelf kan worden toegepast. Op die manier wil RenoFase bij de doelgroep concrete veranderingen teweeg brengen. Dit gebeurt via case study s, wijde verspreiding van de resultaten en de opstart van een Technologie-Innovatie-Platform, waar bedrijven ondersteund worden bij het uitwerken van innovatieve ideeën. + sterk technisch onderbouwd + breed draagvlak door de bouwsector Bouwprofessionelen Nog in onderzoeksfase - eerste evaluatiefase van gebouw mogelijks te uitgebreid (te duur) werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 21

16. RENOVATIE SPIERE Ann Thierens (BMP) en Jeroen Goorman (FEDERPLAST) Spiere Wanneer 2013-2014 http://www.renovatieoplossingen.be/nl/blog/project-spiere Wienerberger Contactpersoon Ann Thierens ann.thierens@wienerberger.com Project Spiere is de uitvoering van een energetische renovatie, met gebouwkenmerken typisch voor het Vlaamse gebouwenbestand. De eigenaar is architect en werd ondersteund door Wienerberger en KU-Leuven voor de monitoring van verbruik en binnenklimaat, en dit zowel voor als na de renovatie. Een belangrijke conclusie was dat 31% van de totale investering voor renovatie leidde tot 85% van de energiebesparing. Er werd veel onderzoek gedaan naar mogelijke U-waardes voor renovatie en mogelijke BEN-definitie voor bestaande gebouwen. Er werd ook een interessante financiële studie uitgevoerd die aangaf welk deel van de investering terugvloeit naar de overheid. Stavaza: de woning is volledig gerenoveerd, enkel nog afwerking onder het dak en luchtdichtheidstest uit te voeren, waarna een monitoring van 1 jaar zal volgen. Hoewel de energiebehoefte sterk is gedaald, is het energieverbruik niet gedaald omwille van het verhoogde comfort. Er zijn al wel tussentijdse conclusies dat door het rebound-effect het energieverbruik niet lager zal liggen. Voor renovatie was er weinig comfort en werden ruimtes weinig of niet verwarmd. Er is ook voorzien dat er een studie wordt uitgevoerd over de gerealiseerde meerwaarde van de woning. Een goede luchtdichtheid behalen bleek uiteindelijk de grootste uitdaging. (Volledig) te renoveren woningen + goed gedocumenteerd + verschillende metingen + inschatting bijdrage van verschillende ingrepen op de daling van het E-peil en prijs hiervan X - intensief proces, opschaling moeilijk werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 22

17. RENOVATIEPROJECT WACHTEBEKE - 5 SOCIALE WONINGEN TOT PASSIEF 2012 Wanneer VMSW - Bernard Wallyn Wachtebeke http://www.passiefhuisplatform.be/project/renovatie-van-5-sociale-rijwoningenwachtebeke Contactpersoon Naam Email Het belangrijkste doel van deze renovatie-operatie was om de technische en financiële haalbaarheid te evalueren voor een sociale huisvestingsmaatschappij om de bestaande woningen om te vormen tot een zeer energie-efficiënte gebouwenpark. De woningen werden zeer grond gerenoveerd tot zeer lage energiewoningen. De vensteroppervlakten werden aangepast (groter op het zuiden, kleiner op het noorden) en er werden vaste zonneschermen aangebracht. De gevelsteen werd gesloopt en vervangen door 30 cm EPS met afwerking. De betonnen kroonlijst werd verwijderd (oplossing voor koudebrug) en het dak werd geïsoleerd met 36 cm minerale wol. De kruipruimte onder de begane grond werd gevuld met 45 60 cm EPC parels. Tot slot werd een ventilatiesysteem met warmteterugwinning, incl. geïntegreerde warmtepomp gecombineerd met zonnecollectoren geïnstalleerd. Sociale huisvestingmaatschappijen + obstakels bleken eigen aan renovatiewerken en niet specifiek aan passiefstandaard + tijdens renovatieproces werden woningen aangepast om aan oppervlakte-eisen te voldoen (win-win) - hoge kostprijs per woning (166.000 euro) - gunning van de opdracht, prijs doorslaggevend en daardoor niet noodzakelijk gespecialiseerd personeel werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 23

18. RENOVATIEWINKELS PHP, Erwin Mlecnik Nederland Wanneer Start november 2013 http://energiesprong.nl/blog/renovatiewinkels Energiesprong Contactpersoon Naam Email 7 renovatiewinkels: Centrum Duurzaam Renoveren, Amersfoort Revaplan Zero De Witte Roos, Delft Reimarkt, Enschede Woon Wijzer Winkel, Rotterdam Energie Bespaar Huis, Westervoort De Duurzaam Winkel, Vlaardingen Energiesprong wil wonen zonder energierekening voor een grote groep particulieren aantrekkelijk en toegankelijk maken en stimuleert daarom de komst van fysieke verkooppunten, de Renovatiewinkels. De Renovatiewinkel werkt als architect, hypotheker, bouwbegeleider en aannemer en biedt een verbouwer een totaalaanbod aan. Energiesprong lanceerde een oproep voor Renovatiewinkels. Van de 26 inzendingen kregen de zeven beste plannen elk 25.000 co-financiering om hun concept sneller van grond te krijgen. Sommige renovatiewinkels zijn gericht op een specifieke doelgroep of typewoning (bv. monumentale woningen in de binnenstad). Eigenaars van woningen Momenteel hebben 7 Renovatiewinkels een financiering verkregen om op te starten. Opstartfase is achter de rug. Zijn ze allemaal opgestart? + ontzorging bouwheer + totaalaanbod aan klant + beperkte financiering voor opstart per renovatiewinkel ( 25.000) + sterke communicatie, veel persaandacht - er is geen samenwerking tussen de verschillende Renovatiewinkels - er is geen gemeenschappelijke langetermijndoelstelling In de Vlaamse renovatiemarkt is er grote nood aan one stop shop principe. Anderzijds bestaan er al adviesinstanties zoals de steunpunten duurzaam bouwen die planadvies geven over renoveren. Deze leveren echter geen commerciële diensten. Kan de ontwikkeling van commerciële Vlaamse one-stop-shop -renovatiewinkels door de overheid ondersteund worden? Uitbreiding takenpakket Lokale Entiteiten tot volwaardige Energiehuizen? werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 24

19. STAD KORTRIJK - PLUIMSTRAAT BUURT Bouwunie - Anja Larik Kortrijk Wanneer periode 2009-2012 http://www.leiedal.be/betaalbaarwonen/bouwblokrenovatie-kortrijk Stad Kortrijk Contactpersoon Filip Canfyn (stadsontwikkelingsbedrijf) filip.canfyn@telenet.be Stad Kortijk, OCMW, Stadsontwikkelingsbedrijf, Sociaal Verhuurkantoor De Poort Onder de noemer Bouwblokrenovatie worden acties ondernomen om eigenaars en bewoners van de Pluimstraat buurt te Kortrijk warm te maken voor de renovatie van hun (huur)woningen. (Kandidaat)bouwheren uit het gebied kunnen kosteloos een beroep doen op een renovatiebegeleider die hen door het gehele verbouwingsproces loodst en info geeft over de budgettering van de werken, de beschikbare premies, de werken die je moet uitvoeren, hoe je goede aannemers vindt... De scope van de Nu-Of-Nooit tijdelijke premie zijn werken betreffende de basisveiligheid en - gezondheid, comfort en energiezuinigheid van de woningen. De maimum toelage van 5.000 per woning, wordt uitbetaald via een renovatiecontract tussen de bouwheer en de stad. Tevens werd een rollend fonds voor de prefinanciering van renovatiewerken op poten gezet. De personeelskost voor de Stad Kortrijk is gemiddeld 1.000 per klant, de premiekost gemiddeld 3.000 per klant. Eén op drie panden in het projectgebied werd gerenoveerd. Meestal werden een hoogrendementsketel (87%) en dakisolatie (81%) geplaatst en werden werken uitgevoerd mbt elektriciteit (54%) en CO (46%). Het betreft dus zowel energiebesparende maatregelen als elementaire ingrepen ter verbetering van de woningkwaliteit en veiligheid. Gemiddeld werd per woning 20.000 euro geïnvesteerd en werd hiervan 60-70% gedragen door de verhuurder/eigenaar-bewoner. De rest werd aangevuld door premies. De nu-of-nooitpremie bedroeg gemiddeld bijna 3.000 euro per renovatiecontract. De FRGE-lening was vaak de opstap om in het project te stappen. Belangrijke conclusie: niet zozeer de centen waren doorslaggevend, maar wel de begeleiding die op een verstandige manier de budgetten kon optimaliseren. Alle woningen in een bouwblok, zowel huur, eigendom als sociale woningen. Er werden 89 van de 280 woningen gerenoveerd. Deze woningen waren een mi van huurwoningen, eigendom en sociale woningen. + het was een nu-of-nooit voorstel, hoge deelnamegraad (89 van de 280 woningen werden gerenoveerd) + sterk gepersonaliseerde aanpak en ondersteuning (enable), gemeenschappelijke dynamiek in een stadsbuurt (engage) + ontzorging + trok verhuurders over de streep - wel energiebesparende maatregelen, maar geen doorgedreven energetische renovaties - 1000 euro personeelskost/woning voor begeleiding - 3000 euro/woning premiekost - de aanpak op maat maakt een sterke betrokkenheid van lokale besturen noodzakelijk Ontzorging door renovatiebegleider voor kwetsbare doelgroepen. werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 25

20. STROOMVERSNELLING HUURSECTOR AGoria - Daikin, Henk Kranenberg Nederland Wanneer 2013-2020 http://energiesprong.nl/blog/deal-de-stroomversnelling-111-000-huurwoningen-naarenergienota0/ Contactpersoon Naam Email Platform31 Verregaande energieambities worden gerealiseerd door een combinatie van hoogwaardige isolatie, slimme installaties en de inzet van lokale duurzame energie. De huurders betalen na renovatie hun energiekosten aan hun corporatie. De corporaties investeren dat geld in renovatie en de bouwers leveren duurzaam gerenoveerde woningen zonder energiekosten. Huurders van energetisch vaak relatief slechte woningen met hoge energierekeningen krijgen zo een comfortabele en duurzame woning tegen vergelijkbare woonkosten. De corporaties investeren de nieuwe geldstroom in de waarde van hun vastgoed en de leefbaarheid van wijken, zonder overheidssubsidies. De overeenkomst levert veel werkgelegenheid op (9000 banen) en een bijdrage aan de klimaat- en energiedoelen. Om de Stroomversnelling te laten plaatsvinden, moet het mogelijk gemaakt worden dat corporaties de energiekosten bij de huurder kunnen verrekenen in de vorm van servicekosten. De deal richt zich primair op grote aantallen seriewoningen uit de jaren 50-70. Door het bouwproces te industrialiseren kunnen de kosten omlaag. De uitvoering van de samenwerking zal plaatsvinden in drie fasen: fase 1 prototyping: 1.000 woningen september 2013 t/m december 2014; fase 2 industrialisatie: 10.000 woningen januari 2015 t/m december 2016; fase 3 opschaling: 100.000 woningen januari 2017 t/m 2020. De deal is tot stand gekomen in het kader van Innovatieprogramma Energiesprong, gefinancierd door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Platform31 voert het programma uit in opdracht van dit ministerie. Huurwoningen + stimulans innovatie bouwproces (industrialisatie) + daling kostprijs + waardevermeerdering woningen + samenwerking woningcorporaties en bouwbedrijven Project in opstartfase. Zes woningcorporaties en vier bouwbedrijven betrokken. Sociale huisvestingsmaatschappijen - nog geen duidelijke BEN-doelstelling - elk bouwbedrijf specifieke aanpak - aanpassing huurwetgeving noodzakelijk werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 26

21. STUDIE EEN GLASHELDERE KIJK OP BEN-WONINGEN Wanneer Glasverbond - Georges Devent http://www.vgi-fiv.be/wp-content/uploads/2014/10/een-glasheldere-kijk-opkwaliteitsvolle-ben-woningen.pdf Contactpersoon Georges Devent Email - studie door VITO en FCL - gebruik van glas voor BEN-woningen - Ontkrachting dat glas energieverslindend is. - Franse (FB2012) als Deense EPB: eis voor minimum netto glas-oppervlakte (1/6de van de vloeroppervlakte) - onafhankelijk van de oriëntatie - Oriëntatie en typeglas Alle woningen werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 27

22. VOORBEELDPROJECTEN BRUSSEL Wanneer OVED - Petra Proesmans Brussels Hoofdstedelijk Gewest Jaarlijks http://www.leefmilieu.brussels/themas/gebouwen/voorbeeldgebouwen IBGE - BIM Contactpersoon Naam Email - Sinds 2007 organiseert het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de projectoproep "voorbeeldgebouwen" om de bouw en renovatie van projecten met goede milieuprestaties te promoten. Van 2007 tot 2013 zijn reeds in totaal 243 bouwprojecten gesubsidieerd voor een totaal bedrag van 33 miljoen euro. Deze projecten vertegenwoordigen een totale oppervlakte van ongeveer 621.000m². De laureaten krijgen een subsidie van 100/m² waarvan 90/m² voor de bouwheer en 10/m² voor de ontwerper van het project. Er is tevens technische begeleiding voorzien tijdens de realisatie van het project. De projecten worden gepresenteerd in artikels, projectfiches, seminaries, het boek "Het verhaal achter de voorbeeldgebouwen", de folder "voorbeeldgebouwen" De kandidatuurdossiers worden technisch geanalyseerd door eterne eperts, waarnaar een jury de projecten beoordeelt. Een conventie wordt opgemaakt tussen Leefmilieu Brussel en de laureaten, met wederzijdse engagementen. Een voorbeeldgebouw voldoet aan bepaalde voorwaarden op het vlak van energie, ecoconstructie, rendabiliteit en reproduceerbaarheid, architecturale kwaliteit en zichtbaarheid Particulieren + combineert verschillende doelstellingen, niet enkel energie + volledige onpartijdigheid (in prinicpie) + volledig bouwteam bij betrokken, ook architecte en energiedeskundige - grote subsidiekost voor de overheid - Nadruk voor stimulans tot werken in een team - splitsing in faseringen. Juiste deskundigen - Vermijden dat bouwheren afzeggen - Proberen op maat te ontwikkelen, mensen met geld maar geen tijd, mensen met tijd maar geen geld - ook laagdrempelige projecten meenemen. werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 28

23. VORARLBERG Wanneer BVA - Joost Declercq Oostenrijk http://www.e5-gemeinden.at/inde.php?id=42 Contactpersoon Naam Email Project Oostenrijk - model social economic & culturel - concreet: gewerkt op niveau van de gemeentes - E5-Gemeinde programma - Lokale besturen doordrongen van EE bouwen en renoveren, zowel administratie als politiek - Provinciale werking - Steunen gemeentes - financieringsinitiatieven voor energiezuinige gebouwen gemeentes - Gemeentes in E5 programma: positieve concurrentie tussen gemeenten om zich optimaal te profileren - Overkoepelend wetenschappelijk orgaan - sturen werkgroepen van vrijwilligers aan - krijgen vorming, geven vorming + netwerk van de gemeente - Werkgroepen worden gevolgd van bovenaf - Concreet naar renovatie: factor 10 - naar 10de van het verbruik oorspronkelijk gebouw - heel concreet en verstaanbaar - Oostenrijk: Sociale huisvestingmaatschappijen bouwen enkel nog passief - SHM legt dus de lat, want de rest volgt - Meeste bottom-up, maar grote marktdynamiek ontstaat nu - In de mindswitch is de drempel lager - Vlaamse burger: in lokaal netwerk aanpakken - Return voor mensen die hierin zitten: opleiding, toegang tot epertise - door vrijwilligers in te zetten en deze laten begeleiden door bezoldigde eperten wordt het rendement van de eperten geoptimaliseerd en veelvoudig inzetbaar door het netwerk van vrijwilligers - Bouwcultuur is helemaal anders: verwarmen met pelletketels of warmtenetten - Mogelijke zwakte: voldoende aanbod van het netwerk? - Is vrijwilligersnetwerk in Vlaanderen mogelijk? Voorbeeld voor Vlaanderen: overheidsgebouwen en SHM-woningen enkel nog BEN? werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 29

Nog niet besproken actievoorbeelden 24. BLOK VOOR BLOK / ENERGIEPLEIN20 Wanneer 2012 2014 VITO Ighor Van de Vyver Nederland Projecten in Amersfoort, Amsterdam, Amsterdam - Ymere Breda, Den Bosch, Deventer, Eindhoven, Groningen, Haarlem, Hardenberg, Overijssel, Rotterdam, Tilburg, Utrecht http://www.energieplein20.nl/ Rijksdienst voor Ondernemend Vlaanderen Contactpersoon Ruud van Gisteren ruud.vangisteren@rvo.nl Energieleveranciers, energiecorporaties, gemeenten, woningcorporaties, aannemers, onderwijs- en kennisinstellingen Het initiatief Energieplein20 is een landelijk kennisuitwisselingsplatform met onpartijdige en toepasbare informatie en tools voor iedereen die kansen wil benutten voor energiebesparing in de bestaande woningbouw. Het is een laagdrempelige ontmoetingsplaats voor marktpartijen, initiatiefnemers, gemeenten en andere professionals. Energieplein20 bundelt 4 jaar kennis, kennissen en ervaringen over energiebesparing opgedaan in de Blok voor blok projecten. In de blok voor blok projecten werken minstens 3 marktpartijen samen in een consortium. Ze delen hun kennis en ervaring om zo te komen tot de beste resultaten, besparingspotentieel en gelukkige bewoners. In blok voor blok zijn door het hele land veertien projecten gestart die zich richten op grootschalige energiebesparing in de bestaande woningbouw. Professionals op het gebied van energiebesparing werken hierin samen met aannemers, woningcorporaties en lokale overheden. Doel is per project 1.500 of 2.000 woningen energiezuiniger te maken. De opgedane ervaring in de veertien verschillende projecten vormt de basis voor landelijke opschaling. De kern van de aanpak is bewoners interesseren om te investeren in energiebesparende maatregelen. Van de buurt, voor de buurt: vaak met een belangrijke rol voor bewonersinitiatieven. In andere projecten ligt het accent meer op Verenigingen van Eigenaren, of juist samenwerking met woningbouwcorporaties of gemeenten. Andere bijzonderheden zijn het inzetten van warmtecamera's om energiebesparing in kaart te brengen. Lokale overheden, huisvestingsmaatschappijen, bouwprofessionals, woonbuurten, bewoners Tot 1 maart 2014 zijn door de blok voor blokprojecten circa 15.000 woningen energiezuinig gemaakt. Met betrekking tot 3.700 woningen zijn concrete afspraken gemaakt met de eigenaren over het nemen van energiebesparende maatregelen in 2014 of 2015 Volgende projecten zullen hun initieel vooropgestelde doelstelling gehaald hebben eind 2014: Amersfoort - 033Energie; Groningen - Eerste Hulp bij Energiebesparing; Haarlem - Watt voor Watt; Rotterdam - SlimWonen in Rotterdam; Tilburg - Samen Geeft Energie + zeer goed gedocumenteerd + wijkgerichte aanpak, top-down en bottom-up + grootschalige aanpak + energiebesparing op grote schaal vooral succesvol in de sociale huursector - geen BEN-renovatie - Nederlandse gebouwde omgeving is wellicht meer geschikt voor deze grootschalige aanpak dan (versnipperde) Belgische gebouwde omgeving - moeilijk om grote aantallen eigenaren van koopwoningen te verleiden tot het nemen van energiebesparende maatregelen - 3 de partijvoorfinanciering niet gelukt Bottom-up communicatie om particuliere wooneigenaars te engageren Documentatieplatform Grootschalige aanpak maar afhankelijk van wijk en contet werkgroep goede actievoorbeelden Pagina 30