Kabinet van de Staatssecretaris PERSCONFERENTIE VAN 21 SEPTEMBER 2010 Voorstelling van de informatiecampagne over de nieuwe speekseltesten 20/09 17/10/2010 Etienne SCHOUPPE Staatssecretaris voor Mobiliteit Voorzitter van het Belgisch Instituut voor Verkeersveiligheid
2 INLEIDING De laatste jaren lijkt het gebruik van bepaalde drugs bijna alledaags geworden, waardoor ook het fenomeen van het rijden onder invloed van drugs uitbreiding neemt. Om deze negatieve tendens tegen te gaan, baseerde de politie zich op de wet van maart 1999 die de mogelijkheid voorzag om controles uit te voeren en om vervolging in te stellen ingeval van rijden onder invloed van bepaalde drugs. Het belangrijkste nadeel van deze wet was de langdurige en omslachtige procedure bij controles, die onmiskenbaar een hinderpaal vormde in de aanpak van deze problematiek. Ondertussen is de technologie geëvolueerd, wat leidde tot de ontwikkeling van een vereenvoudigde controleprocedure. Deze nieuwe procedure, gebaseerd op het gebruik van speekseltesten, treedt op 1 oktober 2010 in werking. De nieuwe procedure is gemakkelijker uitvoerbaar en zou de politie in staat moeten stellen om het aantal controles op te voeren en om het fenomeen van drugs in het verkeer efficiënter te bestrijden. OMVANG VAN HET FENOMEEN Uit de resultaten van een uitgebreid literatuuronderzoek, uitgevoerd in het kader van het ROPS-project 1, blijkt duidelijk dat rijden onder invloed van drugs een probleem is. Psychotrope stoffen hebben duidelijk een negatief effect op de belangrijkste vaardigheden die men nodig heeft voor het besturen van een voertuig. Tijdens dit onderzoek werd de aanwezigheid in het verkeer van bestuurders onder invloed van drugs opgespoord. Het percentage bestuurders onder invloed van cannabis (4 %) is nauwelijks kleiner dan het percentage bestuurders onder invloed van alcohol (5,3 %)! 1 % heeft cocaïne en opiaten gebruikt en 0,8 % amfetamines. Onder de bestuurders die overleden tengevolge van een verkeersongeval, had 37 % alcohol, 10,1 % cannabis, 4,3 % benzodiazepines en cocaïne, 2,8 % opiaten en 2,4 % amfetamines gebruikt. Deze cijfers bevestigen de resultaten van ander recent onderzoek waaruit bleek dat ongeveer 3,6 % van de bevolking verklaart te rijden onder invloed van drugs. Het percentage bedraagt 15 % bij jongeren en 85 % bij drugsverslaafden. 1 Scheers, M., Verstraete, A., Adriaensen, M., Raes, E., Tant, M., Driving under the influence of psychoactive substances. (ROPS), 2006.
3 Cannabis is ongetwijfeld de meest verspreide drug, in het bijzonder bij jongeren. Volgens een onderzoek van VAD 2 in Vlaanderen, heeft bijna de helft van de jongeren die regelmatig uitgaan, in het afgelopen jaar cannabis gebruikt. 16 % van hen gebruikt één keer per maand of minder, maar 10 % is dagelijkse gebruiker! Het gaat daarbij hoofdzakelijk om actieve jonge mannen tussen 17 et 24 jaar 3. Cannabis wordt zowel tijdens als na het uitgaan gebruikt. WAT ZIJN DE RISICO S? Heel wat mensen weten welke risico s ze lopen als ze dronken achter het stuur gaan zitten. Maar ook drugs kunnen nefaste gevolgen op het gedrag van de bestuurder hebben en het risico op een ongeval doen toenemen! Ongeacht hun effecten (kalmerend, euforisch, bewustzijnsverruimend, enz.), hebben drugs nefaste gevolgen voor de rijvaardigheid. Zo toont de ROPS-studie aan dat bestuurders onder invloed van cannabis, benzodiazepines en opiaten respectievelijk 2, 2,5 et 3 keer meer risico lopen om bij een ongeval betrokken te raken. De combinatie alcohol en drugs is de gevaarlijkste: de risico s worden met 100 vermenigvuldigd indien het alcoholgehalte hoger dan 0,8 4 is. INVLOED OP HET VERKEERSGEDRAG Het gebruik van drugs doet de rijvaardigheid afnemen en kan cognitieve en/of psychomotorische schade veroorzaken. Geen enkele drug is ongevaarlijk. Alle drugs veroorzaken effecten die onverenigbaar zijn met het besturen van een voertuig. Cannabis Wanneer een bestuurder cannabis heeft gebruikt, verlaagt zijn concentratie- en perceptievermogen. Hij kan nog slechts aan één aspect aandacht schenken. Logisch denken en informatie onthouden gaat moeizamer. Een bestuurder die een hoge dosis cannabis gebruikte, kan zelfs paniekaanvallen of hallucinaties krijgen, wat natuurlijk levensgevaarlijk is in het verkeer. Kortom, cannabis tast de rijvaardigheid van de bestuurder ernstig aan. Men denkt soms dat men door regelmatig cannabis te roken de effecten kan doen verminderen, maar indien de effecten verminderen zal de gebruiker steeds de dosis cannabis verhogen om dezelfde gewaarwordingen te kunnen ervaren. Dit is eigen aan het product cannabis 2 Van Havere, T. (2008), Kwantitatief en kwalitatief uitgaansonderzoek 2006 & 2007, VAD, F. Matthys, Brussel. 3 Kinable, H. (2008), Dossier cannabis. VAD, F. Matthys, Brussel.
4 Heroïne Heroïne verhoogt de reactietijd sterk. Net zoals dat bij cannabis het geval is, vermindert heroïne het concentratievermogen. De pupillen vernauwen, wat het nachtzicht enorm beperkt. Cocaïne Aanvankelijk werkt cocaïne stimulerend. Men voelt meer energie en krijgt meer zelfvertrouwen. Deze drug camoufleert echter vermoeidheid: hoewel men het gevoel heeft dat men de wereld aankan, is men eigenlijk tot minder in staat. In het verkeer vertaalt zich dat in het nemen van onverantwoorde risico s, terwijl het concentratievermogen en de opmerkzaamheid afnemen. Na de cocaïneroes volgt er trouwens een depressie die de bestuurder onverschillig maakt voor gevaren op de baan. Bovendien worden de ogen na het gebruik van cocaïne gevoeliger aan licht zodat andere voertuigen de bestuurder sneller verblinden. Amfetamines Amfetamines (zoals speed en ecstasy) vertragen het optreden van vermoeidheid en, net zoals bij cocaïne, veroorzaken een emotionele ontremming waardoor de bestuurder zichzelf overschat. Hij krijgt meer zelfvertrouwen en geraakt in een euforische stemming. Hij neemt meer risico s in het verkeer en handelt impulsief en irrationeel. Amfetaminegebruikers vormen dus een groot gevaar op de weg. VANAF 1/10: NIEUWE PROCEDURE De nieuwe procedure (uitgevoerd door een politieambtenaar) bestaat uit drie fasen: 1) Check-list (uiterlijke kenmerken): de politieambtenaar gaat zorgvuldig na of de bestuurder geen uiterlijke kenmerken van recent drugsgebruik vertoont en controleert of het voertuig niets bevat dat drugsgebruik laat vermoeden. De gestandaardiseerde testbatterij voor het screenen van personen onder invloed van drugs was eerder tijdrovend en omslachtig. Deze uitgebreide testbatterij bestond uit een gedeelte gebaseerd op uiterlijke tekenen en een gedeelte gebaseerd op praktische psychomotorische proeven. Vooral deze laatste bleken weinig praktisch. 4 Voir étude immortal (" impaired motorists, methods of roadside testing and assessment for licensing ): www.immortal.or.at.
5 Daarom werd die testbatterij herleid tot een checklist op basis van uiterlijke tekenen met als doel tekenen van recent druggebruik te detecteren. 2) De speekseltest: de politieambtenaar overhandigt de bestuurder een apparaatje waarmee hij enkele malen over de tong moet wrijven. Deze sneltest toont meteen aan óf de bestuurder drugs heeft gebruikt en zo ja, welke drugs dit dan zijn. De wetenschap is sinds 1999 verder geëvolueerd, wat leidde tot nieuwe inzichten. Verschillende fabrikanten van speekseltesten zijn blijven werken aan de verbetering van hun producten en uit de evaluaties uitgevoerd door het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie, in samenwerking met de plaatselijke en federale politie, blijkt dat deze testen voldoende betrouwbaar zijn. Het grote voordeel van de speekseltest is dat deze veel sneller is en toelaat een reeks praktische problemen bij controles te verhelpen, zoals de noodzakelijke aanwezigheid van een sanitaire voorziening. Een ander voordeel is dat bij gebruik van de speekseltest het aantal vals positieve resultaten daalt. Het is immers zo dat metabolieten (afbraakproducten) vaak uren tot dagen aantoonbaar zijn in urine, terwijl dit niet het geval is in speeksel en bloed. Australië heeft reeds geruime tijd ervaring met speekseltesten. De Australische autoriteiten stelden vast dat de invoering van die testen een positieve invloed op het gedrag van de bestuurders had. 33 % van de drugsgebruikers verklaarde dat de drugtesten hen hadden beïnvloed (vooral door het vermijden van het gebruik van drugs voor het besturen van een voertuig) en het aandeel van druggebruikers dat verklaarde te rijden onder invloed van drugs daalde van 45% tot 35% 3) Speekselanalyse: indien de speekseltest aangeeft dat de bestuurder drugs gebruikte, geeft de politie hem een ander apparaat waarmee hij speeksel moet collecteren in zijn mond. Een laboratorium analyseert daarna welke drugs genomen werden. Bij de vorige procedure werd er steeds een bloedstaal afgenomen indien de urinetest positief was (of indien de urinetest niet mogelijk was). Het bloed mocht enkel afgenomen worden door een arts, wat de procedure erg omslachtig maakte.
6 In haar herziene versie voorziet de wet dat er een speekselstaal (en geen bloedstaal) wordt afgenomen en opgestuurd naar het laboratorium. Binnenkort wordt het KB omtrent deze speekselanalyse van kracht. De bloedproef zal slechts worden uitgevoerd indien er onvoldoende speeksel kan worden afgenomen of indien de persoon in kwestie weigert om zich aan een speekseltest te onderwerpen. De procedure in het kort: Check-list met uiterlijke kenmerken Negatief Positief Negatief Speekseltest Geweigerd zonder wettige reden of speekseltest niet mogelijk Positief Proces-verbaal + 12 uur rijverbod + bloedproef door arts Proces-verbaal + 12 uur rijverbod + Speekselanalyse of bloedproef Positief Geweigerd zonder wettige reden of speekseltest niet mogelijk Politierechtba nk Bij een positief resultaat van de speekseltest, weigering zonder wettige reden of als het onmogelijk is om de speekseltest/-analyse af te nemen, wordt het parket ingelicht met het oog op een onmiddellijke intrekking van het rijbewijs
7 SANCTIES Voor het rijden onder invloed van drugs geldt een nultolerantie! Mogelijke straffen die de politierechter kan opleggen Bij een eerste o een geldboete van minimum 1.100 tot maximum 11.000 overtreding o mogelijk verval van het recht tot sturen van minimum 8 dagen tot maximum 5 jaar. o als je minder dan twee jaar voordien je rijbewijs B hebt behaald, dan krijg je sowieso een verval van het recht tot sturen opgelegd.. Bij herhaling binnen drie jaar Bij herhaling binnen de drie jaar na de tweede overtreding o mogelijke gevangenisstraf van minimum 1 maand tot maximum 2 jaar o geldboete van minimum 2.200 tot maximum 27.500 o beiden of één van de twee bovenstaande straffen worden opgelegd o een verval van het recht tot sturen voor ten minste 3 maanden en ten hoogste 5 jaar, of voorgoed. o verdubbeling van de gevangenisstraffen en de geldboetes vermeld bij de eerste herhaling. CONCLUSIE De absolute noodzaak om het probleem van het rijden onder invloed van drugs aan te pakken, de vorige procedure die te omslachtig was, de nieuwe mogelijkheden die sinds 1999 door de wetenschap ontwikkeld zijn en waarvan de betrouwbaarheid bewezen is, waren gegronde redenen om de wetgeving te veranderen en aan de nieuwe evoluties aan te passen. Op middellange termijn zal de nieuwe procedure het risico op controles verhogen, wat de verkeersveiligheid alleen maar ten goede kan komen.