De Commissie Wet- en Regelgeving praat ons bij Arbeidsomstandigheden: de stand van zaken in 2012 Rob Poort Voorzitter Commissie Wet- en Regelgeving NVVK In dit eerste nummer van NVVK Info van 2012 blikken wij terug op de belangrijkste gebeurtenissen van het afgelopen jaar en kijken wij vooruit naar het nieuwe arbo-jaar. Voordat we beginnen met een blik op de stand van zaken eerst enige cijfers over de Staat van de Arbeidsomstandigheden in Nederland. Op 14 mei 2011 had de actualiteitenrubriek Zembla een interessante uitzending met als titel: Dood door het werk. Daarin werden de volgende cijfers genoemd over arbeidsongevallen in Nederland: 100 doden door het werk 3.000 doden door beroepsziekten 230.000 ongevallen per jaar 20.000 met blijvend letsel februari 2012 I 10
Het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten schat dat er 336 gevallen van beroepsziekte zijn per 100.000 werknemersjaren. Sectoren die er uitspringen, zijn de bouwnijverheid, vervoer en opslag, industrie, openbaar bestuur & defensie, informatie & communicatie. (Bron: Arbo 2010, 12) - selectiever onderzoek naar ongevallen (we laten dus sommige ongevallen passeren zonder verder onderzoek); - selectievere inspecties, wat zal inhouden dat sommige sectoren dus helemaal nooit met een bezoek zullen worden vereerd. Werkdruk bij de arbeidsinspectie Het programma van Zembla ging over de werkdruk bij de arbeidsinspectie. Minister Kamp van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) reageerde op 24 mei per brief. Kamp schrijft dat de Arbeidsinspectie naar zijn mening een deskundige dienst is, die door een goede risicoanalyse steeds selectiever wordt. Door een aanscherping van het sanctiebeleid zullen slechte bedrijven nog beter worden aangepakt. Het werk van de Arbeidsinspectie wordt daarmee volgens de minister nog effectiever. De kwaliteit van het toezicht door de Arbeidsinspectie is volgens Kamp niet (alleen) af te leiden van het aantal inspecteurs: Het toezicht is doelgericht en met inzet van de nieuwste ICT-middelen. Door andere diensten medebevoegd te maken nemen ook zij arbo-aspecten mee bij hun inspecties. De verantwoordelijkheid die in het stelsel bij de werkgevers en werknemers is neergelegd en die zij steeds beter oppakken, en de effectievere werkwijzen in het toezicht, leiden ertoe dat het aantal inspecteurs kan worden verminderd. Met een grotere rol voor sociale partners kan het toezicht nog selectiever worden. Nederlandse norm voor aantal inspecteurs lijkt op die van een ontwikkelingsland OHSAS als vrijbrief Momenteel is de inspectiefrequentie voor een grote groep, vooral kleine bedrijven: eens per 30 jaar! Bedrijven die OHSAS 18001 gecertificeerd zijn, worden niet meer geïnspecteerd. Er wordt van uitgegaan, dat die bedrijven hun zaakjes op orde hebben. De OHSAS dus als een soort vrijbrief? Ook wordt overwogen te stoppen met de ARIE-inspecties. De vraag is, of dat strookt met de actuele stand van zaken, waarbij gedacht kan worden aan de brand vorig jaar bij Chemie-Pack! Arbocatalogi niet geslaagd Bij de afsluiting van het project Begeleiding Arbocatalogi waren er 142 sectoren met een catalogus. Een aantal dat ver achter bleef bij de oorspronkelijke verwachtingen uit 2007, toen werd ingezet op zo n 250 catalogi! Het huidige aantal is te weinig voor een goede dekking. Ook bij het aantal onderwerpen per catalogus kunnen vraagtekens worden gezet. Op enkele gunstige uitzonderingen na bestaat een catalogus uit vier tot zeven onderwerpen. Daarmee kan niet gezegd worden dat alle risico s in een bedrijfstak zijn vermeld. Voldoende inspecteurs? De vraag kan worden gesteld, of er voldoende inspecteurs zijn. Het gaat in Nederland om ca. 7,2 miljoen werkenden in zo n 620.000 bedrijven. Voor arbeidsomstandigheden zijn er bij de inspectie 200 toezichthouders. Dat komt neer op ongeveer 1 toezichthouder per 36.000 werknemers. Deze norm komt overeen met die van een ontwikkelingsland. De ILO stelt als norm één toezichthouder op 10.000 werknemers. Uit een ouder onderzoek zijn voor enkele andere Europese lidstaten de volgende cijfers bekend: Engeland komt aan één inspecteur op 9.450 werknemers en zelfs Duitsland 1: 11.500. (Cijfers uit 2004, Bron: Herijking positie Arbeidsinspectie, A. T. J. M. Jacobs in Had Geers het geweten ). Selectief de ogen sluiten Maar daar heeft onze minister geen boodschap aan. Voor de komende jaren noemt hij besparingen bij zijn ministerie, die voor arbo oplopen naar 5,2 miljoen euro per jaar. Hoe gaat dat gebeuren? Onder andere door: - selectiever onderzoek van klachten (is een eufemisme voor het negeren van sommige klagers); Verder is er geen wettelijke verankering met de plicht tot het opstellen van een catalogus. En vooral onderhoudsbedrijven hebben vragen over welke catalogus gevolgd moet worden: die van de eigen bedrijfstak of die van het bedrijf waarmee men werkzaamheden uitvoert. Een probleem dat al in een vroeg stadium van het project Arbocatalogi is aangekaart, maar waar tot nu toe niets mee is gedaan! Verder kan worden vermeld dat de kennis van de werknemers, om wie het toch mede te doen was, over de inhoud van de catalogus gering is. En tenslotte mag niet onvermeld blijven, dat slechts 57% van de bedrijven bij een branche is aangesloten. De dekkingsgraad laat derhalve te wensen over. Toekomst Terecht riep dan ook de voorzitter van de commissie Begeleiding Arbocatalogi, Robin Linschoten, op het slotcongres van 17 februari 2011 de werkgevers en de werknemers op om door te gaan met de invoering van de catalogi. Een opvallende oproep van de heer Linschoten, want zijn commissie had een jaar extra gekregen en zelfs in die vier jaar was het niet gelukt meer partijen over de streep te trekken. En nu de subsi- februari 2012 I 11
die vervallen is (de subsidiepot was niet eens opgebruikt, uniek in ons land), kan niet worden verwacht dat er nog veel catalogi bij zullen komen. Daarnaast ontbreekt een blijvende infrastructuur om te garanderen dat sectoren die nog geen catalogus hebben (minimaal 50), worden benaderd om wel aan de slag te gaan. Ook een registratie van de bestaande catalogi en toezicht op de inhoud ontbreken, evenals een wettelijke verankering. Daarnaast is er niets geregeld over een blijvende betrokkenheid van de SZW bij de (her) toetsing van de Arbo-catalogi. In het hele project is 16 miljoen euro geïnvesteerd. Maar het rendement van dit alles is vooralsnog onduidelijk. Tenslotte nog een opmerking over de inhoud van de verschillende catalogi: die bood weinig nieuws, zoals uit onderstaand staatje met de top 5 van de risico s duidelijk wordt. Nota bene: Gehoorbeschadiging behoort tot de absolute top waar het gaat om meldingen bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekte!. Dat blijkt zeker niet uit deze top 5! Beleidsregels Nog even (heel kort dan) over de beleidsregels: de meeste zijn afgelopen jaar ingetrokken. Er zijn er nu nog dertien, waarvan er op termijn elf ook worden ingetrokken. Twee Beleidsregels blijven in elk geval nog bestaan. De eerste is Beleidsregel 33, met de boeteregeling en de hoogte van de nominale boetebedragen per overtreding van de Arbowetgeving. De andere beleidsregel die, in elk geval voorlopig, niet zal worden ingetrokken, is de Verzamelbeleidsregel Arbocatalogi. Daarin staat een opsomming van alle tot nu getoetste Arbocatalogi. Naar mijn bescheiden mening de meest onleesbare beleidsregel aller tijden. Risico in catalogus Percentage Aantal geteld Tillen en dragen 62% 88 Ongunstige lichaamshouding 61% 86 Trekken en duwen 55% 78 Gevaarlijke stoffen 50% 71 Geluid 46% 65 Bron: Veiligheid, april 2011 Het hele gedoe van de afschaffing van de oude, ruim 100 beleidsregels komt wat onzinnig over. Veel van die beleidsregels gingen immers over vrij specifieke onderwerpen en gaven een goed inzicht in de stand der techniek, zoals werd beoordeeld door de Arbeidsinspectie. Daarmee was ook meteen helder wat van de bedrijven mocht worden verwacht. Als er geen Arbocatalogus is, dan geldt weer de stand der techniek. De Verzamelbeleidsregel Arbocatalogi is de meest onleesbare beleidsregel aller tijden. februari 2012 I 12
Het lijkt me daarom handig voor de sectoren die geen catalogus hebben, om de oude beleidsregels voorlopig nog even niet weg te gooien. Ontwikkelingen in de wetgeving Op 2 februari 2011 werd artikel 14, lid 12 onderdeel b van de Arbowet gewijzigd. Dit betreft een verdere vereenvoudiging van de RI&E-verplichting voor kleine bedrijven. Dergelijke bedrijven hoeven geen gecertificeerde deskundige meer in te schakelen, mits ze: - minder werknemers hebben dan 25; - gebruikmaken van een instrument dat is aangemeld bij de STAR; - een RI&E-instrument hebben opgesteld met werkgevers en werknemers op brancheniveau; - hun RI&E-instrument hebben laten toetsen door tenminste één kerndeskundige; - hun RI&E-instrument elektronisch beschikbaar hebben en het door werkgever en werknemers is aangemeld; deze aanmelding geldt hoogstens voor drie jaar. Arbowet Per 1 april 2011 zijn nog enkele wijzigingen van de Arbowet van kracht geworden. Zo is aan artikel 5 van de Arbowet een zesde lid toegevoegd. De werkgever moet ervoor zorgen dat iedere werknemer kan kennisnemen van de RI&E van zijn bedrijf! Ook zijn enkele artikelen vervallen, omdat deze zijn overgeheveld naar de Algemene wet Bestuursrecht. Wijzigingen die voor de dagelijkse praktijk van geen enkel belang zijn. Het gaat dan om het artikel 34 lid 7 (Boete vervalt bij overlijden) en artikel 40 (over de invordering van de boete). Arbobesluit en Arboregeling Op 1 juli 2011 zijn enkele wijzigingen doorgevoerd in het Arbobesluit en de Arboregeling. De wijzigingen in het Arbobesluit waren voor het grootste deel correcties van taalfouten en herstel van wetstechnische fouten. Hiernaast bleek een deel van Europese regelgeving niet nauwkeurig genoeg te zijn vertaald, waardoor de bepalingen de Europese regeling niet juist weergaven. Waar bijvoorbeeld bedieningssysteem staat, moet besturingssysteem worden gelezen. Ook is een onjuiste situatie gecorrigeerd over werken in besloten ruimten met gevaar voor verstikking, bedwelming, vergiftiging, brand of explosie. Het was onduidelijk of controlemetingen op het bestaan van gevaar na het begin van werkzaamheden konden worden geëist en deze leemte is nu opgevuld. Concreet gaat het om: * Arbeidsomstandighedenbesluit Naast kleinere tekstaanpassingen en wijzigingen van artikel 3.5g (Werken in besloten ruimten) om bij bepaalde gevaarlijke werksituaties voldoende beschermingsmaatregelen te kunnen eisen en handhaven; - artikelen 7.12 tot en met 7.15, 7.41 en 7.42, i.v.m. een minder nauwkeurige vertaling in de Nederlandse tekst van de richtlijn, betreffende het onderdeel bedieningsorganen van arbeidsmiddelen. Zo was op diverse plaatsen sprake van bedieningssysteem terwijl bedoeld werd het ruimere besturingssysteem. In andere gevallen ging het juist om het beperktere bedieningsorgaan. * Arbeidsomstandighedenregeling Artikel 4.17d vervalt in verband met het schrappen van het werkplan van artikel 4.9 Arbobesluit. Bron: Staatscourant. 2010, 17575 Bouwbesluit Ook zag een nieuw Bouwbesluit het licht, met een geplande invoering op 1 januari 2012. Maar Minister Donner heeft, na overleg met de Tweede Kamer, februari 2012 I 13
Het wordt een boeiend arbo-jaar! aangegeven dat dit zal worden uitgesteld tot 1 april. Of in het uiterste geval tot 1 juli 2012. Diverse Kamerleden hadden namelijk bezwaar op de inhoud van het nieuwe Bouwbesluit en het veegbesluit. Snelle invoering zou ook (te) veel druk leggen op ambtenaren. Donner was gevoelig voor deze argumentatie en besloot daarom de invoering uit te stellen. Het besluit op deze plaats te behandelen is onmogelijk: het bestaat uit 349 pagina s. Dat is nog eens wat anders dan een Arbowet van nog geen 40 artikelen! De geïnteresseerde lezer kan het besluit nalezen in het Staatsblad 2011, 416 (Intoetsen op Google). Meer informatie is te vinden op www.bouwbesluit.net/ Inspectie SZW In 2012 zal de Inspectie SZW van start gaan. Een dienst waarin de Arbeidsinspectie (AI), de Sociale Inlichtingen en Opsporingsdienst (SIOD) en de Inspectie Werk en Inkomen (IWI) tot één inspectie worden samengevoegd. Met deze samenvoeging beoogt minister Kamp het toezicht op het terrein van SZW effectiever te laten zijn. Uit het jaarplan 2012 van deze nieuwe dienst blijkt dat de inspectie minder zal inzetten op, onder andere: - de afhandeling van ongevalsmeldingen; - klachten op het gebied van arbeidsomstandigheden; - de Arbomonitor ; - fraude met arbeid gerelateerde subsidies. Wel wordt sterker ingezet op onder meer arbeidsuitbuiting en de aanpak van bedrijven die vaak de regels overtreden op het terrein van gezond en veilig werken. Op het gebied van arbeidsomstandigheden zullen vooral de niet-nalevers worden aangepakt. De belangrijkste thema s voor 2012 zijn: - gevaarlijke stoffen; - ioniserende straling; - markttoezicht; - ketenaanpak asbestsanering; - de veiligheidscultuur en de onderhoudstops binnen de BRZO-bedrijven. Evaluatie Arbowet In het kader van de evaluatie van de Arbeidsomstandighedenwet stuurde minister Kamp op 31 oktober een brief aan de SER. Die evaluatieverplichting staat in de wet zelf (artikel 45 Arbowet). Kern bij de evaluatie zal, volgens minister Kamp, de inzet van het overheidsbeleid (SZW) zijn. Op basis van de evaluatie van de Arbowet, de doorlichting van het beleidsartikel in de Rijks begroting over arbeidsomstandigheden en een toekomstverkenning met betrekking tot het arbo-stelsel, ontwikkelt het kabinet een visie over de inzet van de overheid en de rol van andere actoren voor veilige en gezonde arbeidsomstandigheden in Nederland. De visie heeft betrekking op de inrichting van een arbo-stelsel dat rekening houdt met de resultaten van gevoerd beleid, een veranderende arbeidsmarkt en een kleinere rol van de overheid. De visie leidt tot voorstellen tot aanpassing van het huidige (wettelijke) Arbo-stelsel. Aanpassingen die de motivatie van verantwoordelijke partijen om te werken aan veilige en gezonde arbeidsomstandigheden vergroot. Het kabinet zal de SER vragen om een reactie op de kabinetsvisie. De timing van de adviesaanvraag evenals van het gevraagde advies is nog nader te bepalen. De commissie Wet- en Regelgeving zal hierbij zeker de vinger aan de pols houden. Zodra de tekst van de adviesaanvraag bekend is, zullen wij daar zeker op gaan reageren. Kortom: het wordt weer een boeiend arbo-jaar! februari 2012 I 14