TOEKOMST BEGRAVEN EN CREMEREN HARDERWIJK Notitie Beleidsuitgangspunten Concept datum: 22 oktober 2014
INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING... 3 2. ONTWIKKELINGEN OP HET GEBIED VAN BEGRAVEN EN CREMEREN... 5 3. ANALYSE... 6 3.1 Ontwikkeling begraven en cremeren in Harderwijk... 6 3.2 Ontwikkeling exploitatie begraafplaatsen... 7 3.3 Overige aandachtspunten... 9 3.4 SWOT analyse... 12 4. BELEIDSUITGANGSPUNTEN... 13 5. MOGELIJKHEDEN VOOR EEN CREMATORIUM IN HARDERWIJK... 14 5.1 Crematoria in de omgeving van Harderwijk... 14 5.2 Prognose ontwikkeling cremeren... 15 6. LOCATIE EN ORGANISATIE CREMATORIUM... 17 6.1 Locatie... 17 6.1.1 Criteria voor locatie crematorium... 17 6.1.2 Crematorium op begraafplaats Elzenhof?... 17 6.2 Verkenning organisatievorm... 19 6.2.1 Voorwaarden en aandachtspunten... 19 6.2.2 Mogelijke organisatievormen... 20 6.2.3 Afweging exploitatie crematorium... 20 6.2.4 Afweging realisatie crematorium... 21 7. HAALBAARHEID GEMEENTELIJK CREMATORIUM... 22 7.1 Uitgangspunten bij onderzoek economische haalbaarheid... 22 7.2 Programma van eisen... 23 7.3 Verkenning exploitatie... 23 7.3.1 Investering... 24 7.3.2 Verkenning exploitatie... 24 7.3.3 Exploitatie-risico s... 24 8. OVERIGE ONTWIKKELINGSMOGELIJKHEDEN/VERVOLG... 25 Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 2
1. INLEIDING Gemeente Harderwijk heeft drie begraafplaatsen in beheer. Op twee begraafplaatsen wordt actief begraven. Het betreft: Begraafplaats Oostergaarde (Oosteinde 12, Harderwijk) Deze begraafplaats wordt al sinds lange tijd begraven. Waarschijnlijk is de huidige begraafplaats aangelegd in twintiger jaren van de negentiende eeuw. Er zijn nog graven uit 1829. Op de begraafplaats bevindt zich een Belgische Erehof 1914-1918. Ook zijn er Oorlogsgraven uit de Tweede Wereldoorlog, onder andere van vliegtuigbemanningen die tussen 1941 en 1945 in het IJsselmeer of elders in de omgeving van Harderwijk zijn neergestort. De begraafplaats heeft een monumentaal en parkachtig karakter. Het gebouwtje aan de rechterzijde van de toegang is een gemeentelijk monument. Begraafplaats Elzenhof (Walstein 99-101, Harderwijk) Eind jaren negentig zag het er naar uit dat Begraafplaats Oostergaarde op niet te lange termijn vol zou raken. Begraafplaats Elzenhof werd aangelegd en in 2003 in gebruik genomen. De begraafplaats heeft een karakteristieke cirkelvormige structuur en een groen karakter. Er is een speciale plek voor vroeggeborenen. Figuur 1. Begraafplaats Oostergaarde. De gemeente beheert ook de Joodse begraafplaats aan de Veldkamp voor de Joodse Gemeenschap. Hier wordt niet meer begraven, hoewel er nog wel rechten zijn. In Harderwijk zijn geen andere bijzondere begraafplaatsen 1. 1 Een bijzondere begraafplaats is aangelegd en wordt beheerd door een kerkgenootschap, een privaatrechtelijk of een natuurlijk persoon (Wet op de lijkbezorging, art 37). Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 3
Figuur 2. Voorplein begraafplaats Elzenhof. Het grootste deel van de begravingen in Harderwijk vindt plaats op begraafplaats Oostergaarde. Op beide actieve begraafplaatsen is het mogelijk een urn te plaatsen in een urnenmuur/graf. Op begraafplaats Elzenhof is een strooiveld. Gemeente Harderwijk vindt het belangrijk dat op een waardige wijze afscheid kan worden genomen en worden herdacht. Zo is in de folders over de twee begraafplaatsen te lezen: De gemeente legt er een eer in de verzorging en begeleiding van de begrafenis op een waardige wijze te regelen. Dat geldt ook voor de jaren na de dag van de teraardebestelling. U hoeft zich geen zorgen te maken over het onderhoud van de begraafplaats. En dat statement is ook buiten terug te zien. Beide begraafplaatsen hebben een hoog onderhoudsniveau. Wettelijk kader In de Wet op de lijkbezorging is vastgelegd wat de wettelijke taken zijn voor een gemeente. Dit zijn: Afgeven van verlof tot begraving of crematie (art. 11); Zorgdragen voor lijkbezorging indien niemand anders daarin voorziet. De burgemeester draagt daarvoor zorg (art 21); Bieden van de mogelijkheid tot begraven op een gemeentelijke 2 begraafplaats, tenzij Gedeputeerde Staten hiervan ontheffing hebben verleend (art. 33); Op de gemeentelijke begraafplaatsen tenminste elke dag met uitzondering van zondag en een wettelijk erkende feestdag, de mogelijkheid bieden tot begraven gedurende een redelijke tijd (art. 34). Aanleiding Het huidige beleid gaat uit van kostendekkende exploitatie van de begraafplaatsen. Dit blijkt echter lastig te realiseren. Er moet dus nagedacht worden hoe de exploitatie van de begraafplaatsen kan worden verbeterd. 2 De Wet op de lijkbezorging maakt onderscheid in gemeentelijke en bijzondere begraafplaatsen. Een gemeentelijke begraafplaats wordt aangelegd en beheerd door een gemeente. Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 4
Een van de mogelijkheden zou kunnen zijn om op Elzenhof een crematorium te realiseren, De aula zou daardoor vaker gebruikt worden en mogelijk kiezen dan meer mensen voor een asbestemming (plek voor urn of asverstrooing) op Elzenhof. De keuze voor een crematorium heeft effecten op de (exploitatie van de) begraafplaatsen. In het bestemmingsplan is destijds expliciet opgenomen dat op begraafplaats Elzenhof geen crematorium gerealiseerd mag worden. Voor 2015 is herziening van het bestemmingsplan voor de woonwijk inclusief de begraafplaats voorzien. Wanneer de mogelijkheid tot vestiging van een crematorium wordt geboden, kan dit in de herziening van het bestemmingsplan worden meegenomen. Omdat begraven en cremeren niet los van elkaar gezien kunnen worden, zijn in deze notitie beleidsuitgangspunten benoemd en is de keuze voor een crematorium in een bredere context geplaatst. Status Deze notitie geeft de bestaande situatie weer evenals de beleidsuitgangspunten voor de toekomst van begraven en cremeren in Harderwijk. Op het onderwerp crematorium wordt wat dieper ingegaan, omdat de vraag wel of niet een crematorium op begraafplaats Elzenhof actueel is. Na vaststelling van de beleidsuitgangspunten zullen onderdelen verder uitgewerkt worden. 2. ONTWIKKELINGEN OP HET GEBIED VAN BEGRAVEN EN CREMEREN De wereld rond afscheid nemen, herdenken, begraven en cremeren is volop in beweging. De volgende ontwikkelingen zijn zichtbaar: Een meer persoonlijke invulling van het afscheid. Het afgelopen decennium is er meer aandacht gekomen voor het afscheid: hoe en waar het afscheid wordt georganiseerd, de keuze van muziek of andere performances, presentaties bij de plechtigheid, keuze in kisten of lijkwaden, e.d. De invulling van het afscheid wordt ook steeds meer gespreksonderwerp voordat iemand overlijdt. Uitvaartondernemers/begeleiders spelen daar op in: meer mogelijkheden voor rouwvervoer, een grote keuze aan lijkkisten/lijkwades, een grote diversiteit aan urnen en nagedachtenisvormen (van sieraad tot een struik in een pot waarin de overledene op symbolische wijze voortleeft). Maar ook verhalen over een persoonlijke uitvaarten in brochures van uitvaartorganisaties, open dagen of lezingen in uitvaartcentra en in radio- en tv-reclames. Meer behoefte aan plekken en andere manieren om te herdenken. We herdenken meer en anders. Iedere dag of week herdenken we wel een gebeurtenis of een persoon. Daarvoor verschijnen collectieve monumenten. Ook zijn er herdenkmomenten als Lichtjesavond of een bijeenkomst op Moederdag of Kerstavond. Burgers zijn steeds meer kostenbewust. Burgers zijn steeds mondiger en op zoek naar informatie om eigen keuzes te maken. In 2014 is het 100 jaar geleden dat in Nederland de eerste crematie plaatsvond. Sinds 1955 is cremeren wettelijk verankerd. In 2013 was het crematiepercentage in Nederland 61%. De verwachting is dat dit percentage de komende jaren groeit naar 75%. De redenen om te kiezen voor cremeren zijn: Ontkerkelijking, maar ook meer keuzevrijheid voor degenen die wel verbonden zijn met een kerkgenootschap; De wens geen zorg voor de nabestaanden achter te laten in de vorm van grafonderhoud en/of de keuze wel of niet verlengen van het graf; Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 5
Kosten (bij een crematie zijn er geen kosten voor grafrecht, grafmonument en onderhoud van het graf, men kan kiezen uit diverse vormen van asbestemmingen, maar die kosten zijn meestal lager dan van een graf); Culturele achtergrond. Er zal echter altijd een groep blijven die om geloofs- of culturele redenen kiest voor begraven. In Nederland zijn nu ongeveer 80 crematoria en op diverse plaatsen worden plannen voor nieuwe crematoria ontwikkeld. Burgers die kiezen voor een begrafenis worden veelal begraven in hun eigen woonplaats of gemeente. Anders kiezen ze vooral voor hun geboorteplaats of geboorteland. Een vrije nieuwe ontwikkeling is natuurbegraven. 10 jaar geleden is de eerste natuurbegraafplaats in Nederland geopend. Sindsdien is de belangstelling toegenomen. Particuliere organisaties (vaak landgoedeigenaren of beheerders van natuurterreinen) en ondernemers springen hier om financiële redenen - op in. Redenen om te kiezen voor natuurbegraven zijn: Het graf hoeft door nabestaanden niet verzorgd te worden; Eeuwigdurende grafrust; Natuurbegraafplaatsen zijn over het algemeen mooie terreinen waar het prettig vertoeven is en waar een heel andere sfeer hangt dan op de traditionele begraafplaatsen. Met name door de terugloop van het aantal begravingen, wordt het voor steeds meer gemeenten moeilijk om de begraafplaatsen kostendekkend te exploiteren. Een aantal gemeenten heeft de afgelopen jaren de tarieven fors verhoogd. Op sommige plekken leidt dit tot meer crematies, in meer kerkelijke gebieden heeft de hoogte van de tarieven weinig invloed op de verhouding begravingen/crematies 3. 3. ANALYSE 3.1 Ontwikkeling begraven en cremeren in Harderwijk Zoals eerder beschreven, beheert gemeente Harderwijk twee actieve gemeentelijke begraafplaatsen. Er zijn geen bijzondere begraafplaatsen waar actief begraven wordt. Dat betekent dat iedereen die kiest voor begraven in Harderwijk op de gemeentelijke begraafplaatsen begraven wordt. 3 Onderzoek door nobel results voorjaar 2014 in opdracht van gemeente Zeist Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 6
Figuur 3: Keuze voor begraven of cremeren door inwoners van Harderwijk in de periode 2002-2013. Het aantal overlijdens fluctueert jaarlijks. In 2012 lag het aantal overlijdens in Harderwijk op hetzelfde niveau als in 2002. Het aandeel begravingen fluctueert ook. In de periode 2002-2013 tussen 64 en 75%. Er is dalende lijn te zien in het aandeel begravingen, van 75% in 2002 naar 64% in 2013. En daarmee een stijgende lijn in de keuze voor cremeren. Met een crematiepercentage van 36% in 2013 is het aandeel cremeren aanzienlijk lager dan het landelijk crematiepercentage, dat in 2013 op 61% lag. Figuur 4. Begravingen en asbestemmingen op gemeentelijke begraafplaatsen Harderwijk in de periode 2002-2013. 3.2 Ontwikkeling exploitatie begraafplaatsen Het uitgangspunt is kostendekkende exploitatie van de begraafplaatsen. In 2008 is een evaluatie van de exploitatie van de begraafplaatsen gemaakt, die heeft geleid tot aanpassingen in de lasten en de baten. Er is toen een prognose gemaakt van de begravingen en op basis daarvan is de exploitatie doorgerekend. Daarbij waren tariefsverhogingen voorzien. Deze zijn in de begroting vertaald in 2011 en 2012. In 2013 was de exploitatie kostendekkend doordat een aantal inkomsten voor het boekjaar 2014 meegenomen is in de rekening 2013(zie figuur 5 en 6). Er blijven zorgen over de toekomst, omdat het aantal begravingen onder druk staat en daarmee de inkomsten. Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 7
Figuur 5. Ontwikkeling lasten en baten in de periode 2009-2013 Figuur 6. Ontwikkeling kostendekkendheid begraafplaatsen in de periode 2009-2013 In de overzichten van baten en lasten vallen een aantal zaken op: De kapitaallasten zijn relatief hoog. Ruim 35% van de jaarlijkse lasten in de exploitatie bestaat uit kapitaallasten. De oorzaak hiervan is de investering die is gedaan bij de aanleg van begraafplaats Elzenhof. De kapitaallasten van het gebouw worden niet terugverdiend. Het gebruik van de aula is aanzienlijk geringer dan in het verleden voorzien. De ondergrond van een deel van het gebouw is in erfpacht uitgegeven aan een uitvaartondernemer (Sluijmer & van Olst Uitvaartverzorging), die hier een koffiekamer heeft evenals rouwkamers en een kantoor. De opbrengsten uit de erfpacht komen niet ten goede van de exploitatie van de begraafplaatsen, terwijl de kosten (kapitaallasten van de grond) wel ten laste van de exploitatie komen. Gemeente Harderwijk heeft rond begraafplaats Elzenhof grond in eigendom, die gereserveerd is voor de begraafplaats. En waarvan de kosten op de exploitatie van de begraafplaatsen drukken. Deze ruimte lijkt echter niet geheel nodig voor uitbreiding van de begraafplaats (zie 3.3). Slechts een deel van de kosten van kosteloze begravingen wordt vergoed. Het gaat hier om begravingen van minvermogenden of mensen zonder familie. De gemeente heeft de (wettelijke) taak zorg te dragen voor de begraving. Het is echter de vraag of deze kosten ten laste van de exploitatie van de begraafplaats moeten komen. Bij veel gemeenten Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 8
drukken deze kosten op het budget van de Sociale Dienst. De afgelopen 3 jaar waren de kosten gemiddeld 10.150 per jaar. De opbrengst gemiddeld 4.317 (42%). Figuur 7. Ontwikkeling belangrijkste lasten begraafplaatsen in de periode 2009-2013. De baten hebben zich de afgelopen jaren positief ontwikkeld. De begraafrechten zijn de afgelopen jaren gestegen. Ook is er een toename van de opbrengsten voor onderhoud van graven. Dit is een gevolg van het besluit om in 2011 en 2012 de tarieven met 9% te verhogen. Figuur 8. Ontwikkeling baten begraafplaatsen in de periode 2009-2013. 3.3 Overige aandachtspunten Naast de exploitatie is er een aantal punten die aandacht vragen. Nieuwe graven uitgeven op begraafplaats Oostergaarde? Bij de aanleg van begraafplaats Elzenhof is besloten geen nieuwe graven meer uit te geven op Begraafplaats Oostergaarde. Er was destijds ook geen ruimte meer. Nu worden echter regelmatig afstand gedaan van een graf, waardoor er weer nieuwe graven uitgegeven kunnen worden. Door Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 9
nieuwe graven uit te geven op Oostergaarde kan aan de wens van inwoners van Harderwijk om juist op die begraafplaats begraven te worden, tegemoet gekomen worden. Om nieuwe graven te kunnen uitgeven, moeten oude graven geruimd worden. Vaak verdwijnt hierbij het grafmonument. Op begraafplaats Oostergaarde zijn veel bijzondere grafmonumenten, die ook de geschiedenis van Harderwijk laten zien. Nu al worden vrijkomende grafmonumenten soms op een aparte plek bij elkaar gezet, om iets van de geschiedenis van Harderwijk en de begraafplaats te bewaren. Figuur 9. Begraafplaats Oostergaarde Is uitbreiding van begraafplaats Elzenhof nodig? Bij de besluitvorming over de aanleg van Begraafplaats Elzenhof in de jaren 90/begin 20 e eeuw was de situatie heel anders dan nu. Het crematiepercentage was veel lager dan nu (landelijk gemiddelde in 2000 48,9% en dat kwam vooral door de hogere crematiecijfers in de grote steden). Ook was de verwachting dat het aantal overlijdens door de vergrijzing snel zou stijgen. Sindsdien is het crematiepercentage gestegen. En we leven langer, waardoor het aantal overlijdens per jaar minder is gestegen dan geraamd. Bij de besluitvorming telde zwaar mee dat Begraafplaats Oostergaarde vol was, er konden geen nieuwe graven meer uitgegeven worden. Ook was de uitgiftetermijn voor een graf in die tijd langer. Nu wordt op Elzenhof soms al na 10 jaar afstand gedaan van een particulier graf, dat is een nieuwe ontwikkeling. Voor de aanleg van begraafplaats Elzenhof is destijds 5,1 ha grond gereserveerd. Alleen de eerste fase is aangelegd (2,1 ha). Er is nu (medio 2014) nog ruimte voor circa 480 nieuwe graven op eerste fase van Elzenhof. De verwachting is dat op niet al te lange termijn uitbreiding van begraafplaats Elzenhof nodig is. Het ontwerp voor de uitbreiding direct aansluitend aan het bestaande deel ligt klaar. De volgende vragen zijn gerezen: Is het gezien de ontwikkelingen op het gebied van begraven en cremeren wel verstandig om het oorspronkelijk ontwerp uit te voeren? Of kunnen we beter inspelen op nieuwe ontwikkelingen en ook andere typen graven en asbestemmingen aanbieden? Hoe groot moet de uitbreiding zijn? Iedere m2 die wordt ingericht als begraafplaats moet onderhouden worden. Het is dus belangrijk om niet meer aan te leggen dan strikt Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 10
noodzakelijk. Begraafplaats Oostergaarde is in trek bij de bevolking van Harderwijk. De keuze om wel/niet nieuwe graven uit te geven op begraafplaats Oostergaarde is van invloed op de benodigde oppervlakte uitbreiding op begraafplaats Elzenhof. Gebruik aula op begraafplaats Elzenhof De gemeentelijke aula op begraafplaats Elzenhof is ruim, er zijn 120 zitplaatsen (nog uit te breiden met klapstoelen) en er is in totaal ruimte voor 200-250 personen. De aula wordt weinig gebruikt (16 x in 2012 en 48 x in 2013). Veel afscheidsdiensten worden in kerkgebouwen gehouden. Voor condoleances wordt gebruikt gemaakt van de koffiekamer die onderdeel is van het uitvaartcentrum dat Sluijmer & Van Olst Uitvaartverzorging op deze locatie in gebruik heeft. Ook worden condoleances georganiseerd in andere uitvaartcentra in Harderwijk. Figuur 10. Aula Elzenhof Gebruik voorzieningen/aula op begraafplaats Oostergaarde: De aula op begraafplaats Oostergaarde is een eenvoudige voorziening. De aula biedt ruimte aan ruim 100 personen. De afgelopen jaren is de aula gemiddeld 6 maal per jaar gebruikt. Wanneer de familie er voor kiest hier de condoleance te houden, wordt de aula tijdens het bezoek van de familie aan het graf omgezet in een koffiekamer. Er is geen keuken. Een uitvaartondernemer of cateraar regelt de koffie en de broodjes en andere zaken. Naast de aula is er kantoorruimte. De aula wordt weinig wordt gebruikt en de voorzieningen zijn niet optimaal. Dit betekent dat er een keuze gemaakt moet worden: of verbeteren van de aula zodat deze aantrekkelijk en sfeervol wordt of de aula een andere functie geven. Organisatie Er is geen duidelijke visie vastgelegd hoe de gemeente diensten op het gebied van lijkbezorging, gedenken en herdenken kan verlenen die aansluiten bij de wensen van de bevolking. Ook zou Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 11
bepaald moeten worden welke facilititeiten de gemeente wil bieden en welke rol zij wil vervullen op het gebied van lijkbezorging: nieuwe voorzieningen zelf exploiteren of alleen faciliteren? Een ander punt van aandacht is dat de medewerkers ouder worden. De huidige medewerkers zijn zeer betrokken, kennen de achtergronden bij de graven en veel van de bezoekers. Daarnaast verzorgen ze het beheer en onderhoud van de begraafplaats op bijzonder goede wijze. Dat is een pluspunt voor de Harderwijkse begraafplaatsen. Hoe dit vast te houden? En wanneer de gemeente meer wil faciliteren betekent dat invulling van de rol van gastheer/gastvrouw. Hoe is dit te realiseren? 3.4 SWOT analyse Er is een sterkte zwakteanalyse gemaakt van de begraafplaatsen. Ook zijn kansen en bedreigingen in beeld gebracht. Huidige situatie Van de bestaande situatie zijn de sterke en zwakke punten op een rij gezet. Sterk Service/dienstverlening/flexibiliteit om in te spelen op vragen/wensen van de nabestaanden Niet commercieel Zwak Het afrekenen voor extra diensten of producten is vaak ondergeschikt. Dit is wel belangrijk met het oog op de exploitatie. Hoog onderhoudsniveau op de begraafplaatsen De profilering De betrokkenheid en kwaliteit van De leeftijdsopbouw van de ploeg medewerkers medewerkers Bedrijfsvoering is op orde Uitvaartondernemers die zaken aan de nabestaanden beloven en die niet geregeld zijn. Dan springen de medewerkers van de begraafplaats in om het toch te regelen voor de familie Locatie: begraafplaats Oostergaarde, goed bereikbaar, iedereen weet het te vinden, is geaccepteerd in de buurt. Begraafplaats Elzenhof in de stadrand, groen uitzicht Uitvaartondernemers die zaken aan de nabestaanden beloven, die niet geregeld zijn en die in rekening gebracht worden bij de familie. Daar wordt de gemeente/de medewerkers soms op aangekeken. Bij verhuur van de aula verwacht men dat de gemeente alles regelt, terwijl dit de taak is van de uitvaartondernemer. Bereikbaarheid begraafplaats Elzenhof door de woonwijk Exploitatie afgelopen twee jaar kostendekkend Het is de vraag of de exploitatie kostendekkend kan blijven. Mentaliteit van de bezoekers (geen Weinig samenwerking tussen begraafplaatsen vernielingen, respect voor buurgraven) in de regio Twee begraafplaatsen met verschillende sferen, waardoor inwoners kunnen kiezen. Figuur 11. Overzicht sterke en zwakke punten beheer en exploitatie begraafplaatsen Ontwikkelingen Ontwikkelingen in de maatschappij bieden kansen maar vormen soms ook bedreigingen. Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 12
Kansen Ontwikkeling begraafplaatsen als gedenkpark (versterken wandelfunctie, verbinding maken met omgeving om te wandelen, opnemen in wandelroutes, informatie over bijzondere monumenten, bekende personen, geschiedenis, etc). Verbinding maken tussen de maatschappij en de begraafplaatsen (passieve en actieve betrokkenheid van inwoners van Harderwijk) Bedreigingen Toename crematies waardoor minder begravingen. Bezuinigingen vanwege kostendekkende exploitatie begraafplaatsen. Dat betekent een negatieve spiraal waardoor minder mensen voor een Harderwijkse begraafplaats kiezen. Crematorium op Elzenhof waardoor zowel begraven als cremeren in Harderwijk mogelijk wordt (meer gebruik aula, versterken dienstverlening, meer asbestemmingen) Maatwerk in dienstverlening, typen graven en asbestemmingen. Persoonlijke benadering. Weinig regels. Versterken samenwerking tussen begraafplaatsen in de regio Goede communicatie en voorlichting Figuur 12. Overzicht kansen en bedreigingen voor beheer en exploitatie begraafplaatsen. 4. BELEIDSUITGANGSPUNTEN Uitgangpunten voor het beleid met betrekking tot begraven en cremeren in Harderwijk zijn: De gemeente legt er een eer in de verzorging en begeleiding van de begrafenis op een waardige wijze te regelen. Dat geldt ook voor de jaren na de dag van de teraardebestelling. Dit betekent dat de gemeente voor het afscheid en het herdenken passende voorzieningen en faciliteiten biedt en dat het onderhoud op de begraafplaatsen op een hoog onderhoudsniveau wordt uitgevoerd (CROW niveau A). Ontwikkeling van de begraafplaatsen tot gedenkparken. Versterken binding met de Harderwijkse bevolking. Kostendekkende exploitatie van de begraafplaatsen. Ruimte voor ontwikkeling van een crematorium op begraafplaats Elzenhof. Niet op een andere locatie in de gemeente. Zoals ook bij de begrafenissen gebeurt, zal gemeente Harderwijk ook de begeleiding en verzorging van crematies met bijbehorende dienstverlening in eigen beheer aanbieden. Gemeente Harderwijk is geen uitvaartondernemer maar wil wel de gezamenlijk faciliteiten zoals een aula neutraal aan kunnen bieden. Goede en actieve informatie en communicatie over de begraafplaatsen (en crematorium als daar voor wordt gekozen) aan de bevolking van Harderwijk. De gemeente voert periodiek overleg met de uitvaartondernemers en andere betrokkenen. Aansluiten bij het duurzaamheidsbeleid van gemeente Harderwijk, de Energieke Stad. Toelichting Het huidige beleid is dat gemeente Harderwijk de begrafenis op een waardige wijze wil regelen en ook de begraafplaatsen goed wil onderhouden. In de toekomst wordt dit beleid doorgezet. Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 13
Voor de exploitatie van de begraafplaatsen is het belangrijk dat het aantal begrafenissen op peil blijft. De gemeente kan dit niet sturen, maar een goede kwaliteit van dienstverlening, goed onderhoud van de begraafplaatsen, verschillende mogelijkheden voor graven en asbestemmingen, maar ook bekendheid van de begraafplaatsen zijn daarop van invloed. Goede en actieve communicatie en informatie zijn daarvoor van belang. Begraafplaatsen hebben meer waarden voor de maatschappij/de burgers dan alleen de functie voor begraven. De begraafplaatsen hebben natuurwaarde, het is er rustig. Begraafplaats Oostergaarde heeft daarnaast ook cultuurhistorische waarde en het is een sfeervol oud park met grote bomen. Begraafplaatsen zijn plekken waar mensen ook komen om even rust te zoeken, misschien om iemand te herdenken die er niet begraven is. Maar naast de functie voor begraven en asbestemmingen, is ook de functie voor herdenken en gedenken belangrijk. Deze functie wordt belangrijker. Harderwijk kan hierop inspelen door de begraafplaatsen te ontwikkelen tot gedenkpark. 5. MOGELIJKHEDEN VOOR EEN CREMATORIUM IN HARDERWIJK Bij de verkenning van mogelijkheden voor een crematorium is het van belang dat het crematorium economisch haalbaar is. Wanneer dat niet het geval is, is de exploitatie voor de gemeente zelf niet interessant, maar zal er ook geen ondernemer zijn die belangstelling heeft. Verwachte aantallen crematies in relatie tot de benodigde investering zijn belangrijk peilers voor de economische haalbaarheid. Kwaliteit belangrijk Bij begraven kiezen veel mensen voor een begraafplaats in hun woonplaats of de plaats waar ze oorspronkelijk vandaan komen. Bij cremeren ligt dit anders. Niet iedere gemeente heeft een crematorium en de keuze wordt beïnvloed door meer factoren. De nabestaanden hebben de keus uit meerdere crematoria. Uitvaartondernemers wijzen hen op de mogelijkheden en faciliteiten die verschillende crematoria bieden. Om een crematorium in Harderwijk een toekomst te geven, is het noodzakelijk de goede voorwaarden te schappen. De belangrijkste factoren zijn: Locatie en bereikbaarheid (fysiek en psychologisch) ten opzichte van andere crematoria; Kwaliteit van dienstverlening en voorzieningen; Bekendheid (feitelijk en beoordeling/waardering in de regio); Uitvaartverzekering, waardoor binding met een uitvaartorganisatie; Prijsstelling. Kwaliteit van dienstverlening en voorzieningen is bij een crematorium van groot, zo niet doorslaggevend belang. Kwaliteit van dienstverlening betreft de sfeer, de mogelijkheden die geboden worden om in te spelen op vragen/behoeften van de nabestaanden, maatwerk rondom plechtigheden en mogelijkheden voor asbestemmingen. De hele dienstverlening moet goed georganiseerd worden, zodat het afscheid gaat zoals de familie dat wenst. 5.1 Crematoria in de omgeving van Harderwijk In de directe omgeving van Harderwijk liggen (nog) geen crematoria. In figuur 13 is een overzicht gegeven van de crematoria in de wijdere omgeving van Harderwijk. Hierbij is een straal van 30 km om Harderwijk aangehouden, omdat voor degenen die een uitvaartverzekering hebben (een kleine 40% van de Nederlandse bevolking), geldt dat zij in principe gebruik maken van een crematorium van de organisatie waarbij zij verzekerd zijn. Crematorium Ölandhorst (Yarden) in Lelystad ligt hemelsbreed het dichtst bij Harderwijk (1). Op een afstand van circa 30 km liggen Crematorium Heidehof (Monuta) in Ugchelen/Apeldoorn (2), Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 14
Crematorium Amersfoort (Gemeente Amersfoort) in Leusden (3) en Crematorium Almere in Almere Stad (Yarden en PC Hooft) (4). Op ruim 30 km afstand ligt crematorium Kranenburg in Zwolle (6). Bekend is dat een ondernemer plannen heeft om een crematorium te vestigen op de gemeentelijke begraafplaats Wenum-Wiesel (gemeente Apeldoorn) (5). Dit leidt tot veel weerstand bij de plaatselijke bevolking. Voor zover nu bekend, zijn er geen andere concrete plannen in de regio. Maar dit kan snel veranderen, leert de ervaring. In figuur 13 is ook een cirkel met een straal van 20 km rond Harderwijk aangegeven. De ervaring leert dat nabestaanden bij vrije keuze gemiddeld niet meer dan 20 km willen reizen naar het crematorium. Binnen een straal van 20 km om Harderwijk is geen crematorium aanwezig. Figuur 13. Crematoria in de omgeving van Harderwijk. 5.2 Prognose ontwikkeling cremeren Op basis van de beschikbare cijfers is een prognose gemaakt voor het aantal overlijdens en het aantal crematies voor de komende 20 jaar in Harderwijk. De verwachting is dat het aandeel crematies komende jaren landelijk stijgt naar 75%. In welke mate en hoe snel het crematieaandeel Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 15
in Harderwijk zal stijgen is niet te voorspellen. Het hangt er mede van af of er een crematorium komt in de gemeente Harderwijk. Bekend is dat het crematiepercentage stijgt wanneer een crematorium in de gemeente gevestigd wordt. Onderstaand de scenario s die zich zouden kunnen voordoen. In het meest waarschijnlijke scenario is rekening gehouden meegehouden dat in de komende jaren een crematorium in Harderwijk gevestigd wordt. Jaar Aandeel crematies 2015 0,33 2020 0,38 2030 0,48 2040 0,58 Figuur 14. Prognose aandeel cremeren bij meest waarschijnlijke scenario in komende jaren rekening houdend met crematorium in Harderwijk na 2015). Een crematorium in Harderwijk zal ook inwoners uit de regio trekken. Dit is ook nodig om een kostendekkende exploitatie te realiseren. Voor inwoners uit de regio gelden dezelfde criteria die in het begin van dit hoofdstuk zijn genoemd. Echter hier spelen de volgende criteria een belangrijke rol: Gerichtheid vanuit de betreffende kern en de betreffende familie op Harderwijk; Bereikbaarheid van het crematorium in Harderwijk (praktisch en psychologisch) ten opzichte van andere crematoria; Uitvaartverzekering, omdat men dichter bij een crematorium van een van de desbestreffende organisaties woont. Gebruikers uit de regio zullen met name uit die gemeenten komen, die liggen binnen 20 km van Harderwijk (zie figuur 10). Het gaat om de gemeenten: Zeewolde, Dronten, Elburg, Nunspeet, Ermelo, Putten en Nijkerk. De combinatie van de prognose van crematies in Harderwijk en de regio volgens het meest waarschijnlijke scenario geeft onderstaand beeld: Figuur 15. Prognose aantal crematies voor crematorium in Harderwijk. In deze prognose is geen rekening gehouden met: De omvang van de aula (120 zitplekken, totaal 140 plaatsen); Koffiekamer is in beheer van Sluijmer & van Olst Uitvaartverzorging, dat kan voor andere uitvaartondernemers een beperking zijn; Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 16
Dit kan enig effect hebben op het aantal gebruikers van een crematorium op begraafplaats Elzenhof. 6. LOCATIE EN ORGANISATIE CREMATORIUM Bij een crematorium wordt meestal gedacht aan een totaalvoorziening bestaande uit: Aula Familiekamer Koffiekamer(s) en keuken Ovenruimte met bijbehorende technische ruimten evenals een algemene urnennis Urnenwinkel Asbestemmingen. Daarnaast is er vaak ruimte voor opbaren/rouwkamers. Door een combinatie van deze faciliteiten en diensten is een economisch verantwoorde exploitatie van een crematorium te realiseren. In Harderwijk is zijn echter al 3 uitvaartondernemers die rouwkamers hebben. (Monuta, Schaftenaar, Sluijmer & van Olst Uitvaartverzorging). 6.1 Locatie 6.1.1 Criteria voor locatie crematorium In hoofdstuk 5 is aangegeven dat er verschillende factoren van belang zijn bij de exploitatie van een crematorium. Locatie en bereikbaarheid spelen daarbij een belangrijke rol. Meer specifiek gaat het dan om de volgende voorwaarden: Kijk naar de locatie en de voorzieningen door de ogen van de gebruikers/bezoekers; Ligging in/tegen Harderwijk, want dat is de kern van het verzorgingsgebied; Goede bereikbaarheid met OV, auto en fiets; Combinatie met een begraafplaats, omdat mensen de weg naar de begraafplaats al kennen en een emotionele band hebben met die plek. Wanneer al een familielid op de begraafplaats begraven is of een asbestemming heeft, zal men eerder naar een crematorium op die locatie gaan. De beleving is belangrijk, kies voor een plek waar de bezoekers graag heen willen om te gedenken; Rust, ruimte, uitzicht uit de aula (zodat men weg kan kijken tijdens de afscheidsplechtigheid); Investering beperken door bestaande gebouwen te (her)gebruiken, door dubbelgebruik van voorzieningen voor begraven en cremeren en/of een lage grondprijs. 6.1.2 Crematorium op begraafplaats Elzenhof? In Harderwijk is een voor de hand liggende locatie voor een crematorium., namelijk begraafplaats Elzenhof. Om die reden is er geen onderzoek gedaan naar potentiële locaties voor een crematorium in Harderwijk of een afweging van potentiële locaties gemaakt. Begraafplaats Elzenhof is een voor de hand liggende locatie om de volgende redenen: Begraafplaats Elzenhof heeft al een zekere bekendheid in Harderwijk.; Gebouwen en voorzieningen kunnen zowel voor begraven als cremeren gebruikt worden, wat tot een betere exploitatie leidt. De aula zal meer gebruikt worden. Ook kan het aanwezige personeel zowel voor begraven als crematies worden ingezet. Er is voldoende ruimte voor een crematorium/crematiegebouw en voor meer asbestemmingen op begraafplaats Elzenhof. Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 17
Begraafplaats Elzenhof is een rustige groene omgeving,. Het ligt aan de rand van een rustige woonwijk. Er is weinig kans op geluidsoverlast tijdens plechtigheden. Een crematorium moet minimaal 100 meter van woningen afliggen (VNG publicatie Bedrijven en Milieuzorg), dat is hier mogelijk; De wegen die door de woonwijk naar begraafplaats Elzenhof leiden, zijn voldoende breed en hebben voldoende capaciteit. Bereikbaarheid: de loopafstand vanaf een bushalte is kort; het is circa 5 minuten vanaf bushalte Elsweg waar regelmatig een bus komt. Goed bereikbaar per fiets. Een crematorium zorgt voor extra asbestemmingen. Indien er goede voorzieningen voor asbestemmingen zijn, kan de exploitatie van de begraafplaats hiervan profiteren door extra inkomsten. Er zijn echter ook kanttekeningen te plaatsen bij een crematorium op begraafplaats Elzenhof: De ontsluiting van begraafplaats Elzenhof loopt via de woonwijk Frankrijk. Via woonstraten als de Krommekamp en de Walstein. Door de komst van een crematorium zal het aantal verkeersbewegingen toenemen. De bewoners van de wijk zullen daar geen rekening meegehouden hebben toen ze hun woning uitzochten. Voor het rouwverkeer is een rustige groene aanrijroute het meest optimaal, een route door woonstraten is minder geschikt. Voor bezoekers uit de regio is de bereikbaarheid via een woonwijk niet optimaal. Het uitzicht uit de aula wordt bepaald door een hoogspanningsleiding die dwars over de begraafplaats loopt en waarvan een van de staanders hinderlijk in beeld staat (zie figuur 16). Voor veel bezoekers van een uitvaart is het uitzicht van de aula van groot belang, men kan dan even wegkijken. Figuur 16. Uitzicht aula begraafplaats Elzenhof bij openen van de deuren. Er is geen familiekamer en ontvangstruimte. Deze voorzieningen zijn ook bij begraven gewenst, maar bij de keuze van een crematorium telt de kwaliteit van de voorzieningen sterker mee. Vrijwel alle crematoria beschikken daarover. Een familiekamer kan ook benut worden voor een afscheidsplechtigheid van een klein gezelschap. Een familiekamer is lastig Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 18
in te passen in het bestaande gebouw en op een logische plek in de route van een afscheidsplechtigheid. Ook routing van rouwauto s en bereikbaarheid van crematiegebouw en overige voorzieningen is een aandachtspunt. In het bestemmingsplan is een crematorium nadrukkelijk uitgesloten. Het bestemmingsplan wordt echter in 2015 herzien. Wat betreft de hoeveelheid verkeer moet rekening gehouden worden met de volgende gegevens: De groepsgrootte per crematie verschilt sterk. De meest voorkomende groep is 60-70 personen; Gemiddeld aantal auto s per crematie 30-40 auto s. Parkeernorm CROW: 30 auto s t.o.v. 31,6 auto s voor een begraafplaats. Het aantal verkeersbewegingen hangt samen met het aantal crematies en zal in de loop der jaren toenemen. 6.2 Verkenning organisatievorm De wet staat zowel een gemeentelijk als een bijzonder crematorium toe. In het laatste geval wordt het crematorium geëxploiteerd door een kerkgenootschap, een privaatrechtelijk of een natuurlijk persoon. Het hangt mede van de locatie af welke exploitatievorm het meest passend is. Alle gemeentelijke crematoria in Nederland staan op een gemeentelijke begraafplaats, zodat het beheer en de exploitatie gecombineerd kunnen worden (efficiënte inzet personeel en dubbelgebruik van de voorzieningen). Voorbeelden hiervan zijn crematorium Amersfoort op begraafplaats Rusthof, crematorium en begraafplaats De Nieuwe Ooster in Amsterdam. Er zijn ook gemeentelijke begraafplaatsen waareen bijzonder crematorium gevestigd is. Voorbeelden hiervan zijn crematorium Heidehof van Monuta op begraafplaats Heidehof in Ugchelen en crematorium Kranenburg van de Facultatieve Groep op de gelijknamige begraafplaats in Zwolle. Bij een andere locatie dan een gemeentelijke begraafplaats ligt het minder voor de hand dat de gemeente de exploitatie van het crematorium ter hand neemt. 6.2.1 Voorwaarden en aandachtspunten In Harderwijk gaat de voorkeur voor de locatie van het crematorium uit naar de gemeentelijke begraafplaats Elzenhof. Het gebouw op begraafplaats Elzenhof is gedeeltelijk van de gemeente (aula en werkruimten) en gedeeltelijk van Sluijmer & van Olst Uitvaartverzorging (koffiekamer en rouwkamers). De begraafplaats is eigendom van de gemeente. Voorwaarden voor duurzaam exploitabel crematorium Naast locatie en bereikbaarheid zijn de volgende factoren doorslaggevend voor exploitatie van een crematorium: Uitstekende dienstverlening Maatwerk Ruimte tijden voor de uitvaarten Kleinschalig Identiteit Een neutrale uitstraling. Uitvaartondernemers gaan niet graag naar een crematorium van een collega-uitvaartondernemer/uitvaartorganisatie, tenzij ze daar nauwe banden mee hebben/ bij die uitvaartorganisatie werken. Veel families stellen het op prijs als alle zaken die rond de crematie geregeld moeten worden op één locatie kunnen plaatsvinden. Daarom is het een positief aspect wanneer sprake is van een combinatie van opbaren, afscheidsplechtigheid en crematie op één locatie. Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 19
Aandachtspunten Aandachtspunten bij de keuze voor een organisatievorm zijn: Het gaat hier om een kleinschalig crematorium. De exploitatie van de begraafplaats blijft in handen van de gemeente. Evenals het verzorgen en begeleiden van begrafenissen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de aula en de werkruimte op de Elzenhof. De gemeente kan beslissen de bouw/realisatie en de exploitatie zelf te doen. In het geval van exploitatie door andere partijendere zal gemeente Harderwijk het recht op exploitatie van een crematorium op begraafplaats Elzenhof uitgeven, dat wil zeggen via een concessie. Hierbij is de gemeente gebonden aan de (Europese) Aanbestedingsrichtlijnen die tegenwoordig ook voor concessies gelden. Er zal dan een (openbare) aanbesteding georganiseerd moeten worden. Dit geldt ook voor het kiezen van partijen in een PPS. Een duidelijke keuze voor rollen van partijen. 6.2.2 Mogelijke organisatievormen Er zijn verschillende mogelijkheden voor de realisatie en exploitatie van een crematorium op begraafplaats Elzenhof. De mogelijkheden zijn weergegeven in onderstaand schema. Derden kunnen uitvaartondernemers, uitvaartorganisaties of andere partijen zijn. Vorm Realisatie Exploitatie crematorium 1 Gemeente Gemeente 2 Gemeente Derden 3 Derden Gemeente 4 Derden Derden Figuur 17. Overzicht van mogelijkheden voor realisatie van een crematorium op begraafplaats Elzenhof. Keuze organisatievorm in stappen De keuze voor de organisatievorm kan in een aantal stappen gemaakt worden: 1. de meest principiële keuze is de keuze voor het al dan niet zelf ter hand nemen van de exploitatie door de gemeente. 2. Wanneer die keuze is gemaakt, kunnen keuzen worden gemaakt over de realisatie van het crematorium. 6.2.3 Afweging exploitatie crematorium Onderstaand zijn de belangrijkste voor- en nadelen voor de gemeente op een rij gezet van zelf doen of een concessie voor de exploitatie (en evt. realisatie) uitgeven aan een ondernemer, in de specifieke situatie van een crematorium op begraafplaats Elzenhof. Exploitatie door de gemeente Het uitgangspunt hierbij is dat begraven en cremeren in een gezamenlijke exploitatie komen. Voordelen Nadelen/risico s Alle inkomsten uit crematies en bijbehorende Gemeente loopt exploitatierisico. producten en diensten komen ten goede aan de exploitatie van begraven en cremeren. Optimale afstemming tussen plechtigheden Het beheren en exploiteren van een voor begraven en cremeren op de Elzenhof. crematorium is veel marktgerichter dan het beheer van een begraafplaats. De gemeente moet deze slag (willen en kunnen) maken. Dienstverlening en maatwerk moeten centraal Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 20
De combinatie biedt groeiperspectief voor het personeel. Het werk kan gevarieerder worden. Gemeente bepaalt de standaard voor de dienstverlening. Geen verschil tussen begraven en cremeren. Gemeentelijk crematorium is neutraal. Veel uitvaartondernemers vinden dat prettig en zullen familie eerder adviseren naar een gemeentelijk crematorium te komen, mits de dienstverlening en voorzieningen van goede kwaliteit zijn. Exploitatie door een ondernemer Voordelen Gemeente loopt geen financieel risico staan. Crematorium Harderwijk moet een plekje in de markt veroveren. Dat betekent dat gezorgd moet worden voor uitstekende contacten met uitvaartondernemers, communicatie en profilering Gemeente heeft de kennis en ervaring op het gebied van cremeren/exploiteren van een crematorium nog niet. Moet investeren in de kennis en organisatie. Nadelen/risico s (Europese) aanbestedingsprocedure nodig in verband met uitgifte concessie; dit kost tijd en geld. Samenwerken op één locatie kan in de praktijk lastig te zijn. Afstemming tussen begraven en cremeren nodig, want crematie gaat over de begraafplaats. Ook de aula zal zowel door de ondernemer als door de gemeente gebruikt worden. Uitvaartondernemer/organisatie kan failliet gaan. Een crematorium van een ondernemer is niet neutraal. Andere uitvaartondernemers hebben daar moeite mee. 6.2.4 Afweging realisatie crematorium In het geval de gemeente het crematorium zelf gaat exploiteren is het logisch dat de gemeente de noodzakelike voorzieningen zelf realiseert, evenals de noodzakelijke aanpassingen aan de bestaande bebouwing Het hoofdgebouw is immers grotendeels eigendom van de gemeente. Dat betekent een keuze voor vorm 1 uit figuur 17. Wanneer de exploitatie van het crematorium aan de markt wordt overgelaten zijn er in principe twee mogelijkheden: 1. Gemeente Harderwijk realiseert de voorzieningen en zoekt een exploitant 2. Gemeente Harderwijk laat realisatie over aan de marktpartij. Het zal echter ook afhangen van de mogelijkheden om het crematorium in te passen in de bestaande bebouwing of dat een vrijstaand crematiegebouw nodig is. De huidige voorzieningen zoals aula en werkplekken voor de medewerkers zijn ook van belang voor het verzorgen en begeleiden van de begrafenissen. Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 21
Wanneer de keuze wordt gemaakt het crematorium over te laten aan de markt zullen de keuzes rond de gebouwen verder uitgewerkt worden. 7. HAALBAARHEID GEMEENTELIJK CREMATORIUM In hoofdstuk 5 zijn de mogelijkheden voor een crematorium in Harderwijk onderzocht. Op basis van dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat er ruimte is voor een kleinschalig crematorium in Harderwijk. Bij een kleinschalig crematorium moet gedacht worden aan gemiddeld 1-2 crematies per dag. In figuur 15 is te zien welke aantallen crematies in Harderwijk verwacht kunnen worden (inwoners van Harderwijk en de regio). Op basis van deze prognose is de economische haalbaarheid van een gemeentelijk crematorium op begraafplaats Elzenhof verkend. In principe is een crematorium economisch haalbaar wanneer: Het aantal verwachte crematies met bijbehorende producten/diensten voldoende inkomsten genereert over een langere periode; En wanneer de kosten en opbrengsten met elkaar in evenwicht zijn 4 of er een positief resultaat behaald wordt over een langere periode. Of een crematorium economisch haalbaar is, hangt af van een aantal factoren. De belangrijkste zijn: 1. Het aantal verwachte crematies 2. De te leveren producten en diensten 3. De benodigde investering 4. De exploitatiekosten De punten 1 en 2 bepalen samen de opbrengsten. De punten 3 en 4 bepalen de kosten. 7.1 Uitgangspunten bij onderzoek economische haalbaarheid Deze verkenning gaat uit van een exploitatie van een crematorium op begraafplaats Elzenhof in eigen beheer door gemeente Harderwijk. Uitgangspunten bij het haalbaarheidsonderzoek voor een gemeentelijk crematorium zijn: Gezamenlijke exploitatie van begraafplaatsen en crematorium. Kostendekkend begraven en cremeren. Dat betekent in ieder geval kostendekkende exploitatie van het crematorium en zo mogelijk een positief financieel resultaat om eventuele tekorten op de exploitatie van de begraafplaatsen te dekken. Hoge kwaliteit van faciliteiten, (buiten)ruimte en dienstverlening. Dat zijn voorwaarden om in deze tijd een crematorium te starten en ook voor de toekomst de exploitatie te kunnen volhouden. Naar verwachting zal de concurrentie alleen maar toenemen. Bij de start van een nieuw crematorium moet er rekening mee gehouden worden dat: Het crematorium zich een plek in de markt moet veroveren. Het aantal crematies moet groeien. Er zal een aanloopproces zijn van enkele jaren voordat de geprognotiseerde aantallen gerealiseerd worden. 4 In het kader van de BBV mogen leges niet meer dan kostendekkend zijn. Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 22
7.2 Programma van eisen Het programma van eisen geeft aan welke ruimten nodig zijn, evenals andere punten van belang voor het ontwerp en de inrichting van het crematorium. Bij een crematorium op begraafplaats Elzenhof moet gedacht worden aan een familiekamer, opknapbeurt voor de bestaande aula, crematieruimte (ontvangstruimte en technische ruimten), urnenwinkel, kantoorruimte e.d. Ook zijn routing voor bezoekers en voor de rouwauto van belang. Het programma van eisen wordt uitgewerkt wanneer besluiten over de realisatie van een crematorium zijn genomen. De eerste verkenning leidt tot het volgende overzicht van benodigde aanvullende gebouwde ruimte: Locatie Oppervlakte (m2 BVO) Hoofdgebouw (ontvangstruimte, familiekamer, 100-120 m2 technische ruimte bij aula) Crematieruimte (ontvangstruimte en technische 160 200 m2 ruimten) Op nader te bepalen plek (urnenwinkel, kantoor) 56 62 m2 Totaal 316-382 NB. m2 BVO = brutto vloer oppervlak Figuur 18. Voorruimte bij oven (crematorium Laurentius in Rotterdam) 7.3 Verkenning exploitatie Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 23
7.3.1 Investering Voor de investering wordt uitgegaan van een uitbreiding van de gebouwen met 350 m2, inrichting van de nieuwe ruimten en enkele aanpassingen aan het terrein. De benodigde investering is geraamd op 2,6 miljoen incl. BTW. Voor lijkbezorging geldt een 0- tarief voor de BTW. Dit betekent dat BTW niet compensabel is en dus in de investering moet worden meegenomen. 7.3.2 Verkenning exploitatie Exploitatielasten De lasten bestaan uit: Kapitaallasten: afschrijving en rente Groot en klein onderhoud (gebouwen en installaties) Schoonmaak Personeel Nutsvoorzieningen PR en communicatie Bijkomende zaken als verzekeringen, automatisering, beeld en geluid, inkoop van materialen, etc. De baten bestaan uit: Crematies (al dan niet met aulagebruik) Gebruik algemene nis Asbestemmingen op begraafplaatsen Elzenhof of Oostergaarde of elders Overig: opname op CD van de uitvaartplechtighied en andere kleine extra diensten. Omdat het aantal crematies in de eerste jaren nog moet groeien, het crematorium bekendheid moet krijgen en gewaardeerd worden, blijven de baten in de eerste jaren achter bij de lasten. Vanaf jaar 4 zijn de baten naar verwachting hoger dan de lasten. Dan wordt de exploitatie (meer dan) kostendekkend. De aanloopverliezen kunnen vanaf dat moment terugverdiend worden. Dit betekent dat een gemeentelijk crematorium op begraafplaats Elzenhof in principe economisch haalbaar is. 7.3.3 Exploitatie-risico s Een gemeentelijk crematorium op Elzenhof biedt kansen, maar geeft ook risico s. De belangrijkste risico s zijn: Meer crematoria in de regio (binnen 20 km van Harderwijk). Gemeentelijk crematorium Harderwijk biedt onvoldoende kwaliteit in voorzieningen en dienstverlening. Positionering gemeentelijke crematorium Harderwijk laat te wensen over. Lange procedures bestemmingsplan en omgevingsvergunning. Marktkansen kunnen daardoor verminderen en bovendien kunnen de investeringskosten in de periode stijgen. Crematorium Elzenhof vraagt hogere investering door inpassing in de gemeentelijke begraafplaats dan nu geraamd. De prognose van het aantal overlijdens, het aantal crematies en de keuze voor crematorium Harderwijk blijkt te optimistisch. Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 24
Meer crematoria in de regio zijn door gemeente Harderwijk niet tegen te houden. De andere risico s kunnen door professioneel projectmanagement en inzet van ervaringsdeskundigen op het gebied van realisatie en exploitatie van crematoria worden beheerst. 8. OVERIGE ONTWIKKELINGSMOGELIJKHEDEN/VERVOLG In deze beleidsnotitie zijn zaken op hoofdlijnen aangegeven. Er zijn een aantal zaken die verder uitgewerkt moeten worden. Hierbij valt te denken aan: Uitbreiding begraafplaats Elzenhof: o Bepalen capaciteitsbehoefte begraafplaatsen en het moment waarop een uitbreiding van begraafplaats Elzenhof in gebruik genomen moet worden. Deze berekening moet tijdig worden uitgevoerd omdat de aanleg van een uitbreiding tijd kost. o Bepalen op welke wijze de uitbreiding van de Elzenhof vorm krijgt. Doorgaan op het bestaande ontwerp of variëren in sfeer om in te spelen op veranderende behoeften aan graven en asbestemmingen. Ook de bouw van een crematorium op begraafplaats Elzenhof heeft invloed op het ontwerp. o Bepalen of alle gronden die nu beschikbaar zijn voor uitbreiding van begraafplaats Elzenhof beschikbaar zijn, in de toekomst echt nodig zijn. En bepalen welke bestemming deze gronden dan krijgen. Welke functie past zo dicht tegen een begraafplaats op de overgang naar het buitengebied. Dierenbegraafplaats? Dierencrematorium? Uitwerken beleidsuitgangspunten: o Hoe geven we vorm en inhoud van de verbinding tussen de begraafplaatsen en de maatschappij, hoe kunnen we de begraafplaatsen beter profileren en het benodigde overleg opzetten? o Uitwerken plan voor ontwikkeling begraafplaatsen tot gedenkpark. o Uitwerken plan voor (behoud van) kostendekkende exploitatie begraafplaatsen. Vervolg geven aan /verdere uitwerking van het onderwerp crematorium en de daarvoor te zetten stappen. Beleidsnotitie begraven en cremeren Harderwijk 25