examenkijkwijzer Taste it! Deze kijkwijzer sluit aan bij het examenthema Proeven van kunst. vmbo 2008-2009
Deze kijkwijzer gaat over kunstwerken uit verschillende tijden en windstreken in het Gemeentemuseum Den Haag. Alle hebben ze iets bijzonders met eten. De kunstwerken vind je in Wonderkamers en op de tentoonstelling De XXste Eeuw. Je kunt zelf bepalen waar je met de vragen wilt beginnen. Gebruik hiervoor de plattegrond in deze kijkwijzer. Houd voldoende afstand van de kunstwerken! Op zaal mag je alleen met potlood schrijven. Een clipboard en een potlood kun je lenen bij de infobalie in de hal. naam: school: klas: datum: 2
plattegrond Wonderkamers 3
Locatie: Wonderkamers De opstelling Jacob Jongert Winkeltrommel, 1930 blik Van Nelle fabriek, Rotterdam, van architecten Brinkman en Van der Vlugt en vormgever W.H. Gispen (Het Nieuwe Bouwen), 1927-29 Opdracht 1 Wanneer we aan producten in de supermarkt denken, komt vaak de naam van een merk in ons op. Bijna iedereen kent een merk van koffie, thee, jam of hazelnootpasta. Merkproducten hebben een eigen verpakking en vallen hierdoor op. Wat maakt een verpakking herkenbaar, denk je? Je mag ook meerdere dingen aankruisen. de kleur de combinatie van bepaalde kleuren het lettertype de grootte van de letters de vorm van de verpakking de grootte van de verpakking 4
Opdracht 2 Wie bedenkt zo n verpakking? Tegenwoordig is dat het werk van een grafisch ontwerper van een reclamebureau. Grafisch ontwerpen is een opleiding die je bijvoorbeeld op het Grafisch Lyceum in Rotterdam kunt volgen. Toen deze winkeltrommel werd ontworpen, bestond zo n opleiding er nog niet. Vaak kregen kunstenaars de opdracht voor een ontwerp. Hoe is dit blik voor thee en koffie vormgegeven? Omcirkel wat van toepassing is. met felle/zachte kleuren met veel/weinig kleuren met strakke/speelse letters met veel/weinig tekst met veel/weinig/geen plaatjes Opdracht 3 In 1930 was dit ontwerp het toppunt van wat als modern werd beschouwd. Vind je dat dit blik er nog steeds modern uitzien? Kleuren: ja, de kleuren vind ik nog steeds modern nee, ik als ontwerper zou nu kiezen voor Lettertype ja, het lettertype vind ik nog steeds modern nee, ik vind het lettertype ouderwets Geef een voorbeeld en schrijf KOFFIE met letters die jij modern vindt: 5
Opdracht 4 Op het eerste gezicht zie je een kind met een appel. Waarom houdt het kind een appel vast? De appel heeft hier een bijzondere betekenis. Ken jij een bijbelverhaal waarin een appel een bijzondere rol speelt? Vul aan. Matthijs Maris Bayre Swan, 1887 olieverf op doek Opdracht 5 De appel is in de Westerse cultuur het symbool * van kennis. Een kind wordt als zuiver en onschuldig gezien. Eigenlijk is dus de boodschap van dit schilderij: Wanneer het kind de appel gaat eten (lees: wanneer een kind begint kennis te vergaren) verliest het zijn onschuld. Waarom wordt kennis als iets slechts beschouwd, denk je? Ben je het ermee eens dat we beter geen kennis kunnen verwerven? Leg je mening uit. 6
Kabinet 2 Er was eens kom Oost-Iran, 10e eeuw Opdracht 6 Voor veel mensen is serviesgoed niet alleen om van te eten. Ze vinden het ook belangrijk dat het er mooi uitziet. Dat was 1000 jaar geleden in Iran niet anders. Bekijk eens deze kom. De vogel op de kom is met veel aandacht geschilderd. Er is iets bijzonders mee. Wat? Om de vraag te beantwoorden, druk op de knop naast de kom en luister naar het verhaal. Kabinet 4 Imitatie en Inspiratie Schotel China, 1573 1619. Porselein Schotel Delft, 1660 1675. Keramiek ; faience 7
Opdracht 7 Het serviesgoed in dit kabinet gaat over inspiratie en imitatie, over op ideeën komen en nadoen. Bekijk bijvoorbeeld de drie grote schotels in de vitrine. De ene komt uit China, de andere twee uit Nederland. Toch lijken ze op elkaar. Beschrijf de decoratie (versiering). Opdracht 8 Bekijk het stripverhaal op de muur van dit kabinet. Geef het verhaal in trefwoorden weer. Peter van Dongen voor zijn in tegels gebakken stripverhaal Opdracht 9 In de tekst naast het stripverhaal vind je wat meer informatie. Over wat voor soort scheepsreis gaat het? 8
Opdracht 10 Bekijk de schotels nog eens. Ze zijn bijna even oud. Ze komen uit een andere cultuur. Toch lijken ze op elkaar. Hoe kan dat? Opdracht 11 Ongeveer 500 jaar geleden kwam Chinees porselein voor het eerst naar Nederland. Dit porselein was sierlijk en mooi beschilderd. Rijke mensen vonden het prachtig. De Delftse pottenbakkers probeerden het Chinese porselein na maken. Dat was het begin van Delfts blauw. De twee schotels uit Nederland zijn hier voorbeelden van. Denk je dat er - omgekeerd - ook Nederlands aardewerk naar China werd vervoerd? Bekijk de twee haringschaaltjes uit de 18 e eeuw en beantwoord de vraag. Ja, want Nee, want haringschaal Delft, ca. 1755 1770. aardewerk haringschaaltje China, 1760 1795 porselein 9
Opdracht 12 Het materiaal van deze schaaltjes is niet hetzelfde. Het haringschaaltje uit China is gemaakt van porselein. Het schaaltje uit Nederland is aardewerk. Aardewerk is een verzamelnaam voor potten, schalen of kruiken van klei. De klei wordt bij een temperatuur van ~1000 ºC gebakken. Met glazuur * kun je alle kleuren geven aan het aardewerk. Misschien heb je dat op school een keer gedaan. Porselein wordt gemaakt van een speciale witte kleisoort. Deze wordt bij een hoger temperatuur dan aardewerk gebakken. Porselein is wit en een beetje doorschijnend. Meestal is porselein ook dunner dan aardewerk. Stel je voor dat je zelf net zo n haringschaaltje van aardewerk wilt maken. Wat heb je dan nodig? een speciale witte kleisoort gewone klei een oven die warmer kan worden dan 1000 ºC een oven die rond 1000 ºC heet wordt een keuken oven is voldoende Opdracht 13 Guido Geelen, zonder titel, 2001 Nog steeds laten vormgevers zich inspireren door Delfts blauw. Kijk maar rond in dit kabinet. Er zijn hier ook nieuwe voorwerpen. Kies er één uit en maak er een tekening van. 10
Opdracht 14 Naast het nieuwe voorwerp staat een vergelijkbaar voorwerp dat veel eerder is gemaakt. Wat voor overeenkomsten zie je? Kruis aan wat van toepassing is. de vorm de decoratie (versiering) anders, namelijk Locatie: Tentoonstelling De XXste Eeuw TE VERDIEPING Plattegrond tentoonstellingszalen De 20e Eeuw FLOOR WC > > LIFT 24 25 23 19 26 20 21 27 22 28 32 BINNENTUIN 30 31 36 42 43 44 41 37 39 38 40 46 45 47 ONTVANGST ZAAL 48 49 START 33 34 11
Zaal 45 Floris Vester Napje met eieren, 1906 Opdracht 15 Een schilderij van bewegingloze voorwerpen noemen we stilleven. Dit schilderij is er een voorbeeld van. Stillevens kwamen in de 17e eeuw in mode. Het ging goed met de economie en de Nederlandse burgers hadden geld om schilderijen te kopen. Stillevens werden gezien als een leuk onderwerp voor schilderijen in de woonkamer. Maak hieronder een schets (tekening) van dit stilleven. Gebruik de kleine rechthoek als kader voor je tekening. Teken de lijnen van de tafel en de omtrek van de kom en de eieren. Kijk goed naar de compositie* - waar staat de kom precies? 12
Opdracht 16 De schilder beperkte de voorstelling tot een kom met eieren. Wat heeft zijn aandacht getrokken, denk je? Je mag ook meerdere antwoorden aankruisen. de glimlichten op de eieren het licht in de hele ruimte de schakeringen* in kleur de stemming anders, namelijk Opdracht 17 De stillevens van de 17e eeuw waren wat uitbundiger dan dit stilleven. Geliefd waren afbeeldingen van tafels die vol stonden met lekkernijen en kostbaar serviesgoed. Vaak werd er tegelijkertijd een hint gegeven naar de vergankelijkheid* van dit soort luxe. Bijvoorbeeld door er een insect of een rottend fruit bij te schilderen. Wat zou er nog meer op tafel kunnen staan? Vul je tekening aan. Bedenk minimaal 5 dingen die bij de eieren passen. Gebruik nu de grote rechthoek als kader voor je tekening. 13
Zaal 41 Opdracht 18 Bekijk dit schilderij van Bernhard Blommers en beschrijf wat je ziet. Bernhard Blommers Interieur, 1872 olieverf op doek Opdracht 19 Wie zijn de mensen op het schilderij, denk je? Wat gaan ze straks doen? Wat hebben ze eerder op de dag gedaan? In welk eeuw is dit, denk je? 14
Opdracht 20 Bernhard Blommers was een populaire schilder van de Haagse school. De schilders van de Haagse school gaven tussen 1870 en 1900 de toon aan in Nederland op het gebied van schilderkunst. Ze waren gevestigd in Den Haag. Hun thema s waren landschappen, vee en binnenhuizen (interieurs). Bernhard Blommers schilderde graag het vissersleven. Ook het gezin op dit schilderij is een vissersgezin. Wat wilde hij benadrukken, denk je? Kruis aan wat je van toepassing vindt. de huiselijke sfeer tijdens de maaltijd de armoede van het gezin anders, namelijk Zaal 36 Gino Severini Stilleven met witte druiven, 1916 Olieverf op doek Opdracht 21 Aan het begin van de 20e eeuw vond men het niet meer zo interessant om dingen net echt te schilderen. Dat kwam onder andere doordat de kwaliteit van foto s steeds beter werd. Schilders begonnen in die tijd veel te experimenteren. Soms is het zelfs moeilijk om de voorwerpen op hun schilderijen nog te herkennen. Wat staat er bijvoorbeeld op deze tafel weet jij wat het is? 15
Opdracht 22 Wat vind je het meest opvallend aan dit schilderij? Opdracht 23 Waar sta je als kijker ten opzichte van de tafel? Kruis het goede antwoord aan. Ik kijk er van bovenaf op alsof ik op een trap sta (vogelvluchtperspectief) Ik kijk op ooghoogte tegen de zijkant aan Ik kijk er van onder tegenaan, alsof ik door mijn knieën ben gezakt (kikvorsperspectief) Er klopt iets niet met het perspectief*, omdat Opdracht 24 De schilder Gino Severini werd beïnvloed door de kubisten. Deze probeerden onder andere alles met eenvoudige vormen weer te geven. Het was een nieuwe manier van kijken naar de wereld. Is er nog een schilderij in deze zaal die volgens jou kubistisch is? Schrijf dan de naam van de schilder op. 16
Zaal 32 Opdracht 25 Vul aan en omcirkel wat je van toepassing vindt. Het lijkt alsof de kunstenaar met een zoomlens heeft ingezoomd op het meisje / de vrouw die uit een glas drinkt. Alles lijkt iets te groot / net te klein. Het voelt bijna alsof je van zo dichtbij eigenlijk niet mag kijken/ het is leuk om een keer van zo dichtbij te kijken. Het meisje / de vrouw heeft wel / niet door dat ze bekeken wordt. Ze kijkt zelf naar De sfeer in dit schilderij vind ik Dat komt door Ik vind dit schilderij Ina van Zyl Portret, 2008 Olieverf op doek 17
Begrippenlijst compositie ordening van delen tot een geheel glazuur beschermlaag van gesmolten glas aangebracht op voorwerpen om deze te beschermen of om deze te versieren. Door het glazuren wordt aardwerk ook minder poreus, waardoor het geschikt wordt voor het bewaren van vloeistof. perspectief de kunst om voorwerpen op een plat vlak af te beelden en de illusie van ruimte te wekken schakering variant in hoofdkleur symbool teken dat iets uitbeeld (een hart is symbool van liefde) vergankelijkheid Alles wat sterfelijk is, vergaat. Dat is de vergankelijkheid van het leven. Gemeentemuseum Den Haag afdeling Educatie, november 2008 tekst: Andrea Freckmann vormgeving: Myra de Vos 18