Zoals het klokje thuis tikt...

Zoals het klokje thuis tikt... Onderzoek naar de wensen van ouderen voor serviceappartementen van servicecentrum Het Laar Tilburg, november 2011 Karen van de Weijer Hans Moors Mary van den Wijngaart

ii Onderzoek woonwensen serviceappartementen Het Laar Uitgever: IVA Warandelaan 2 Postbus 90153 5000 LE Tilburg Telefoonnummer: 013-4668466 Telefax: 013-4668477 IVA is gelieerd aan de UvT 2011 IVA Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of worden openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het IVA. Het gebruik van cijfers en/of tekst als toelichting of ondersteuning bij artikelen, boeken en scripties is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld.

IVA beleidsonderzoek en advies iii Inhoudsopgave Samenvatting... 5 1 Inleiding... 9 1.1 Aanleiding en doelstelling... 9 1.2 Onderzoeksopzet...10 1.2.1 Enquête doelgroep nieuwbouw...10 1.2.2 Beknopt literatuuronderzoek...11 1.2.3 Rapportage...11 2 Achtergrondkenmerken respondenten...13 2.1 De respondenten...13 2.2 Inschrijving...15 3 Huidige situatie...17 3.1 Huidige woonsituatie...17 3.2 Dagelijkse activiteiten...18 3.3 Gezondheid en mobiliteit...20 3.4 Zorg en welzijn...21 4 Ideale situatie...23 4.1 Ideale woonsituatie...23 4.2 Ideale situatie zorg en welzijn...25 4.3 Betaalbaarheid serviceappartement...28 5 Reflectie en conclusies...31 5.1 Reflectie vanuit de literatuur...31 5.2 Conclusies...33 6 Literatuur...35

iv Onderzoek woonwensen serviceappartementen Het Laar

IVA beleidsonderzoek en advies 5 Samenvatting Doelstelling en onderzoeksopzet Servicecentrum Het Laar biedt serviceappartementen aan waarin ouderen zelfstandig kunnen wonen in een prettige woonomgeving. Naast een veilig en comfortabel appartement dragen diverse hoteldiensten en zorgfaciliteiten bij aan een aangename woonomgeving. Vanwege de bestaande wachtlijst voor de serviceappartementen wenst Het Laar haar aanbod uit te breiden met nieuwe appartementen. Om de nieuwbouw aan te laten sluiten bij de wensen en behoeften van toekomstige bewoners heeft men IVA Beleidsonderzoek en advies gevraagd een woonwensenonderzoek te doen. Dit onderzoek vormt een update van een eerder woonwensenonderzoek dat is uitgevoerd in 2006. Doel is om inzicht te krijgen in de wensen van toekomstige bewoners ten aanzien van wonen, welzijn en zorg, en de mate waarin hierin veranderingen zijn opgetreden de afgelopen vijf jaar. Hiertoe is een survey verricht onder ouderen die ten tijde van het onderzoek op een wachtlijst staan voor een serviceappartement van Het Laar. De survey bestaat uit een schriftelijke enquête die zoveel mogelijk overeenkomt met de vragenlijst zoals die gebruikt is in 2006. De vragenlijst is door 136 ouderen ingevuld. Dit komt neer op een relatief hoog responspercentage van 64 procent. De survey heeft in augustus 2011 plaatsgevonden. Daarnaast is er een beknopte literatuurstudie verricht naar enkele overzichtstudies van ouderen en hun woonwensen. Op basis van de literatuurstudie kunnen de bevindingen van de survey worden toegelicht. Resultaten survey Ouderen op de wachtlijst De ouderen die zich hebben ingeschreven voor een serviceappartement van Het Laar zijn gemiddeld 73 jaar oud, ruim de helft is vrouw en de helft woont samen met een partner. Het merendeel van de ouderen heeft een redelijke sociaal economische status. De belangrijkste redenen voor inschrijving bij servicecentrum Het Laar zijn gerelateerd aan de gezondheidsituatie van de ouderen. Indien de ouderen achteruit gaan willen zij verzekerd zijn van zorg. Vooral uit voorzorg wil men verhuizen naar een serviceappartement. Het feit dat ouderen zich uit voorzorg inschrijven voor een serviceappartement blijkt ook uit het gegeven dat het voor de meeste ouderen belangrijk is dat er verzorgend personeel beschikbaar is. De ouderen geven lichtelijk de voorkeur aan de beschikbaarheid van verzorgend personeel in het gebouw. De reden waarom ouderen specifiek kiezen voor servicecentrum Het Laar heeft te maken met het goede aanbod van zorg, woningen en diensten.

6 Onderzoek woonwensen serviceappartementen Het Laar Huidige woonsituatie De ouderen die in aanmerking willen komen voor een serviceappartement bij Het Laar zijn redelijk goed gesitueerd. Ruim de helft van de ondervraagde ouderen beschikt over een koopwoning of appartement. Daarnaast beschikt ruim de helft van de ouderen over een woning met 3 of meer slaapkamers. De woonoppervlakte van de huidige woning is voor bijna driekwart van de ouderen 90 m 2 of groter. Ongeveer de helft van de ouderen heeft geen aanpassingen in hun huidige woning. In de huidige woonsituatie is er geen verschil in type woning naar alleenstaand of samenwonend. In het onderzoek van 2006 was dat wel het geval: samenwonenden hebben significant vaker een koopwoning dan alleenstaanden en de woning van samenwonenden beschikt over meer slaapkamers dan de woonruimte van alleenstaanden. Huidig welbevinden De belangrijkste bezigheden overdag van de ondervraagde ouderen en hun partners zijn sporten, fietsen, wandelen en het huishouden. Het merendeel van de ouderen vindt zichzelf en zijn of haar partner ondernemend. Uit de activiteiten die men graag onderneemt, blijkt dat ouderen graag uitstapjes maken. Ondanks de redelijk hoge leeftijd van de ouderen zijn zij over het algemeen gezond en vitaal. Een kwart vindt zijn of haar gezondheid slecht tot matig. De meeste respondenten gebruiken geen hulpmiddelen om zich te verplaatsen, zoals een stok of rollator. Ondanks dat alleenstaande en samenwonende ouderen ongeveer even gezond zijn, maken alleenstaanden wel vaker gebruik van hulpmiddelen bij het opstaan en/of lopen. De vitaliteit van de ouderen blijkt uit ook het feit dat ze weinig of geen hulp ontvangen. Wanneer zij wel hulp ontvangen, is dat met name bij het zwaardere en het lastigere werk zoals het huishouden en klussen in huis. Ideale woonsituatie Het ideale appartement heeft een oppervlakte tussen de 70 en 110 m 2, wordt gehuurd en is een 3-kamer appartement met 2 slaapkamers. Alleenstaanden geven de voorkeur aan een appartement van 70 tot 90 m 2 en samenwonenden aan een appartement van 90 tot 110 m 2. Ten opzichte van 2006 neemt de behoefte aan grotere appartementen toe. Dit kan een gevolg zijn van het feit dat nu meer samenwonenden deel uitmaken van de respondenten dan in 2006. De meeste respondenten hechten belang aan een alarmeringssysteem in geval van nood, brand en inbraak en aan een groter balkon als extra voorzieningen en aanpassingen in het ideale appartement. Daarnaast wordt een grote voorraad- of bergruimte, apart toilet en een berging in de kelder op prijs gesteld.

IVA beleidsonderzoek en advies 7 Ideale situatie diensten en zorg Een vijfde deel van de ouderen zal altijd zelf koken. Bijna een derde van de ouderen zal frequent gebruik maken van de maaltijdenservice. Alleenstaande zullen dit meer doen dan samenwonenden. De voorkeur wordt gegeven aan een tweegangenmenu s avonds. Zo n 15 procent van de ouderen wenst de maaltijd te nuttigen in een restaurant. Ten opzichte van 2006 is de voorkeur voor het gebruiken van de maaltijd in een restaurant toegenomen. In het vaste servicepakket moet zeker opgenomen zijn: een gemeenschappelijke ontmoetingsruimte. Daarnaast wordt de aanwezigheid van een restaurant, glazenwasser, winkel, bewaakte receptie en huismeester gewaardeerd. Meer dan driekwart van de ouderen is niet bereid om meer vaste servicekosten te betalen voor sport en/of wellness faciliteiten. De belangrijkste aanvullende dienst blijkt de eigen parkeerplaats of een garage te zijn. Daarnaast is er een behoorlijke belangstelling voor de maaltijdservice met twee gangen, voor logeerkamers los te huren in het complex en voor huishoudelijke hulp. Betaalbaarheid Een kale huur van 600-900 heeft bij de helft van de ouderen de voorkeur. Bijna 40 procent wil minder dan 600 betalen en slechts 12 procent meer dan 900. Op basis hiervan kan ook worden gesteld dat ouderen eerder geneigd zullen zijn om een huurprijs te betalen van 600-700 dan van 800-900 euro. Gelet op de kosten van het appartement, kiezen alleenstaanden voor de kleinere 2- kamer appartement (75 m 2 ) en samenwonenden voor een kleinere 3-kamer appartement (90m 2 ). Conclusies De belangrijkste conclusies op basis van de survey en literatuur zijn: De doelgroep van de serviceappartementen van servicecentrum Het Laar bestaat in het algemeen uit de gezonde, vitale en ondernemende ouderen die van zorg verzekerd willen zijn als over enkele jaren de gezondheidsituatie van zichzelf of de partner daar om vraagt. Dit sluit aan bij de landelijke tendens. Voor servicecentrum Het Laar is het gelet op de redenen voor inschrijving van belang de beschikbaarheid van verzorgend personeel te waarborgen voor ouderen die dat nodig mochten hebben. Hierbij gaat de voorkeur uit naar de aanwezigheid van verzorgenden en/of verpleegkundigen in huis. De helft van de ouderen is alleenstaand. Uit de literatuur blijkt dat het aandeel alleenstaanden zal toenemen in de toekomst. Dit betreft dan met name de anders alleenstaanden die een andere leefstijl hebben dan de verweduwden'. Aangezien de wensen ten aanzien van wonen gerelateerd zijn aan het alleen- of samenwonend zijn, is het van belang hier bij de nieuwbouwplannen rekening

8 Onderzoek woonwensen serviceappartementen Het Laar mee te houden. In het algemeen kan worden gesteld dat de financiële situatie van alleenstaanden beter wordt maar dat deze lager is dan van samenwonenden. Hierdoor geven zij de voorkeur aan goedkopere appartementen. Daarnaast hebben de toekomstige alleenstaanden een andere leefstijl die van invloed zal zijn op de wensen ten aanzien van de hoteldiensten en welzijnsactiviteiten. Verder zijn alleenstaanden kwetsbaarder dan samenwonenden en kunnen zij in de toekomst vaker een beroep doen op zorg en dienstverlening. Ouderen willen graag een 3-kamer appartement met twee slaapkamers huren. Alleenstaanden geven de voorkeur aan een appartement van 70 tot 90 m2; samenwonenden aan een appartement van 90 tot 110 m2. Er zijn geen verschuivingen opgetreden ten opzichte van 2006 in de wensen ten aanzien van extra voorzieningen en aanpassingen in het ideale appartement. Ouderen hechten veel belang aan de aanwezigheid van een groter balkon, alarmeringssysteem, een grote voorraadkast, extra toilet buiten de badkamer en berging in de kelder. Punt van aandacht bij de extra voorzieningen en appartementen betreft de beschikbaarheid van zogeheten slimme zorg toepassingen zoals domotica, ICT en beeld-tot-beeld verbindingen. Ouderen kennen daar op dit moment niet het hoogste belang aan toe maar deze toepassingen worden wel gezien als een belangrijk middel voor het bevorderen van de zelfredzaamheid van ouderen, mede gelet op de problematiek in de zorg wat betreft de vergrijzing en de personeelstekorten. Wij raden servicecentrum Het Laar aan bij haar nieuwbouw al te investeren in slimme zorg toepassingen. Er is bij ouderen zeker behoefte aan een maaltijdenservice. Hierbij gaat de voorkeur uit naar een tweegangenmenu. Er is geen duidelijke voorkeur voor het eten van de maaltijd in een restaurant dan wel in het eigen appartement. Ook ten aanzien van de diensten in het vaste servicepakket zijn er geen verschuivingen opgetreden ten opzichte van 2006. Het vaste servicepakket dient bij voorkeur te bestaan uit: een gemeenschappelijke ontmoetingsruimte, restaurant, glazenwasser, winkel, bewaakte receptie en een huismeester. Sport en wellness faciliteiten worden niet noodzakelijk geacht. De behoefte aan een eigen parkeerplaats of een garage is opmerkelijk toegenomen ten opzichte van 2006 en vormt nu de belangrijkste aanvullende dienst. Ouderen geven de voorkeur aan de goedkopere en daarmee ook de relatief kleinere appartementen: 75m 2 voor een 2-kamer appartement (50 procent van de alleenstaanden) en 90m 2 voor een 3-kamer appartement (42 procent van de samenwonenden). Toch kiest nog steeds bijna een op de vijf ouderen voor een duurder appartement (vanaf 950 euro en 100 m 2 ). Dit zijn wel met name de ouderen met een partner.

IVA beleidsonderzoek en advies 9 1 Inleiding 1.1 Aanleiding en doelstelling Servicecentrum Het Laar is een woonzorgcomplex voor ouderen in de gemeente Tilburg. Zij biedt een breed palet aan appartementen, zorg en dienstverlening: van een steun in de rug voor zelfstandig wonende ouderen tot en met verzorgingshuis- en verpleeghuiszorg. Het Laar kent een wachtlijst voor haar serviceappartementen waarin ouderen zelfstandig kunnen wonen en gebruik kunnen maken van diverse hoteldiensten en zorgfaciliteiten. Vanwege de wachtlijst overweegt het servicecentrum nieuwbouw. Hierbij vindt men het belangrijk dat de beoogde nieuwbouw aansluit bij de wensen en behoeften van oudere mensen. Daarom heeft servicecentrum Het Laar aan IVA Beleidsonderzoek en advies gevraagd een onderzoek te doen naar de woonwensen van toekomstige bewoners van de nieuw te realiseren serviceappartementen. In 2006 heeft IVA al een dergelijk onderzoek verricht. Dit naar aanleiding van mogelijkheden die er destijds waren voor nieuwbouw. Deze plannen zijn toen uiteindelijk niet doorgegaan. Servicecentrum Het Laar wenst een update van het onderzoek dat IVA in 2006 heeft verricht. Doel van het onderzoek is om inzicht te krijgen in de mate waarin er ten opzichte van 2006 veranderingen zijn opgetreden in de wensen van de potentiële doelgroep van de serviceappartementen wat betreft de woning, zorg en dienstverlening. Bovendien is het belangrijk inzicht te krijgen in wat eventuele nieuwe wensen zouden kunnen zijn? Wat voor appartementen willen ouderen? Welk serviceniveau wensen zij? Is er behoefte aan zorg binnen handbereik? En wat wil men daarvoor (extra) betalen? Centrale vraagstelling is: Welke wensen heeft de huidige potentiële doelgroep van de nieuw te bouwen serviceappartementen ten aanzien van wonen, zorg en diensten? Bij wonen gaat het om de appartementen zelf: oppervlakte, aantal kamers, indeling, aanpassingen en voorzieningen in de woning. Bij dienstverlening gaat het om de service en welzijnsfaciliteiten die geleverd worden bij de appartementen. Hierbij valt te denken aan een huismeester, winkel, kapsalon, eet- en drinkgelegenheid en activiteiten in de sociale en recreatieve sfeer. Bij zorg gaat het om huishoudelijke en persoonlijke verzorging en de zorg in geval van calamiteiten. Het is niet alleen de vraag wat de wensen zijn van ouderen ten aanzien van de beoogde nieuwbouw, maar ook in hoeverre zij daarvoor willen en kunnen betalen. Daarom wordt in het onderzoek ook de betaalbaarheid aan de orde gesteld.

10 Onderzoek woonwensen serviceappartementen Het Laar 1.2 Onderzoeksopzet Om inzicht te krijgen in de centrale doelstelling en vraagstelling van het onderzoek is een onderzoek verricht waarbij op twee manieren gegevens zijn verzameld over de woonwensen van ouderen: schriftelijke enquête onder toekomstige bewoners van de beoogde nieuwbouw en een beknopte literatuurstudie. 1.2.1 Enquête doelgroep nieuwbouw Er is een survey gehouden onder de potentiële doelgroep van de nieuwbouw. In het huidige onderzoek is deze potentiële doelgroep gedefinieerd als ouderen die ten tijde van het onderzoek op de wachtlijst staan voor een serviceappartement van servicecentrum Het Laar. Meer specifiek gaat het om mensen die na 2006 op de wachtlijst zijn gekomen voor een serviceappartement en die na 1930 geboren zijn. Hiermee is gekozen voor een gerichte benadering van de respondenten voor de survey (in vaktermen: purposive sampling for diversity). Reden hiervoor is dat we meer geïnteresseerd zijn in de bandbreedte aan wensen en opvattingen over wonen, zorg en diensten dan in de specifieke kenmerken van de toekomstige bewoners als zodanig. De survey bestaat uit een schriftelijke enquête. Om een vergelijking met 2006 te kunnen maken is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van de oorspronkelijke vragenlijst. In overleg met het servicecentrum is de nieuwe vragenlijst definitief opgesteld. Gestreefd is naar een bruikbare respons van 100 ingevulde vragenlijsten. Hiertoe zijn er 214 ouderen die na 2006 op de wachtlijst staan en die geboren zijn na 1930 aangeschreven. Deze mensen hebben de enquête en een begeleidende brief ontvangen vanuit servicecentrum Het Laar met het verzoek de vragenlijst in te vullen en te retourneren aan IVA. De survey heeft in augustus 2011 plaatsgevonden. De uiteindelijke respons bedraagt 136 ingevulde vragenlijsten; responspercentage is 64 procent. Dit is voor een schriftelijke enquête een relatief hoge respons. De antwoorden zijn geanalyseerd met behulp van een statistisch analyseprogramma. De resultaten van de analyses worden in procenten weergegeven. In een aantal gevallen is onderzocht of er significante verschillen zijn op basis van persoonskenmerken zoals inkomen en alleen-/samenwonenden. We noemen een verschil significant als de kans dat het verschil berust op toeval kleiner of gelijk is aan 5 procent. Daarnaast wordt aangegeven op hoeveel personen de resultaten betrekking hebben. In totaal hebben 136 respondenten de vragenlijst ingevuld en teruggestuurd. Zoals gebruikelijk hebben niet alle respondenten alle vragen beantwoord. Bovendien is het bij enkele vragen de bedoeling dat een deel van de respondenten bijvoorbeeld alleen degene die samenwonen met een partner de betreffende vraag beantwoordt. Verder is nagegaan of er nog opmerkelijke verschillen zijn tussen de huidige resultaten en die van 2006. Dit hebben we niet statistisch kunnen toetsen en heeft op hoofdlijnen plaatsgevonden op basis van de genoemde percentages. Als er sprake is van een significant of een opmerkelijk verschil wordt dit in de tekst benoemd.

IVA beleidsonderzoek en advies 11 1.2.2 Beknopt literatuuronderzoek Daarnaast is er een beknopte literatuurstudie verricht naar recente publicaties op het gebied van de ontwikkeling van ouderenpopulaties in de toekomst. Het gaat hierbij vooral over overzichtsstudies van bijvoorbeeld SCP en CBS, die een beeld geven van demografische patronen en (ontwikkeling van) leefstijlrepertoires. Dit literatuuronderzoek is van belang om de bevindingen van de survey nader te kunnen toelichten, te kunnen verklaren en in context te kunnen plaatsen. 1.2.3 Rapportage De resultaten van de survey en de literatuurstudie zijn vastgelegd in de onderhavige rapportage. Hoofdstuk twee tot met vier beschrijven de bevindingen vanuit de enquête: hoofdstuk twee gaat over de achtergrondkenmerken van de respondenten, hoofdstuk drie over de huidige situatie en hoofdstuk vier over de gewenste situatie. Tot slot, vindt er in hoofdstuk vijf een reflectie plaats op de bevindingen vanuit de literatuur en worden op basis van de survey en literatuur enkele conclusies getrokken.

IVA beleidsonderzoek en advies 13 2 Achtergrondkenmerken respondenten In dit hoofdstuk worden de achtergrondkenmerken van degene die de vragenlijst hebben ingevuld en dus op de wachtlijst staan voor een serviceappartement besproken. Eerst gaan we in op de persoonskenmerken van de respondenten. Daarna wordt aandacht besteed aan de redenen voor inschrijving. 2.1 De respondenten Uit tabel 2.1 blijkt dat ruim de helft van de ouderen een vrouw is en dat iets meer dan de helft van de respondenten het huishouden deelt samen met een partner. De respondenten zijn gemiddeld 73 jaar oud. De oudste respondent is 90 jaar, de jongste 56 jaar. Het grootste deel van deze ouderen, namelijk 62 procent, is tussen 66 en 75 jaar oud. De partners zijn gemiddeld 70 jaar oud; de oudste partner is 76 jaar en de jongste 46 jaar. Van de partners is het merendeel (67 procent) tussen de 70 en 75 jaar. Tabel 2.1 Persoonskenmerken, in percentages Geslacht respondent (n=129) Man 44 Vrouw 56 Alleen- of samenwonend (n=132) Alleenstaand 47 Samenwonend met partner 53 Leeftijd, gemiddelde in jaren Respondent (n=133) 73 Partner (n=70) 70 Kinderen (n=134) Ja 81 Nee 19

14 Onderzoek woonwensen serviceappartementen Het Laar Een groot deel van de respondenten, namelijk 81 procent, heeft kinderen (tabel 2.1). Wat betreft kinderen is er geen significant verschil tussen samenwonende en alleenstaande ouderen, zij hebben ongeveer even vaak kinderen. Ten aanzien van de persoonskenmerken zijn er enkele verschillen te onderscheiden ten opzichte van 2006. In 2006 is iets meer dan de helft alleenstaand (56 procent); nu woont iets meer dan de helft juist samen met een partner. Bovendien hebben in 2006 samenwonenden vaker kinderen dan alleenstaanden (respectievelijk 89 procent en 77 procent). Dit verschil doet zich in 2011 niet voor. Het merendeel van de ouderen heeft een (gezamenlijk) netto maandelijks inkomen van maximaal 2400 euro (tabel 2.2). De meeste ouderen hebben als hoogst voltooide opleiding: middelbaar algemeen voortgezet onderwijs. Bijna de helft heeft een middelbaar onderwijsniveau, ruim een kwart een laag onderwijsniveau en eveneens een kwart een hoog onderwijsniveau. Er is sprake van een significant verband tussen opleiding en inkomen. Hoe hoger de voltooide opleiding van mensen, hoe hoger het netto inkomen per maand. Tabel 2.2 Sociaal economische status, in percentages Netto inkomen per maand (n=133) 601-1.500 euro 29 1.501-2.400 euro 42 2.401-3.000 euro 18 3.001 euro of meer 11 Hoogst voltooide opleiding (n=128) Geen opleiding 1 Lager onderwijs 10 Lager of voorbereidend beroepsonderwijs 17 Middelbaar algemeen voortgezet onderwijs 31 Middelbaar beroepsonderwijs en beroepsbegeleidend onderwijs 16 Hoger algemeen en voorbereidend wetenschappelijk onderwijs 9 Hoger beroepsonderwijs 13 Wetenschappelijk onderwijs 2 Anders 2

IVA beleidsonderzoek en advies 15 De financiële draagkracht van mensen is sterk van invloed op de wensen die zij hebben ten aanzien van wonen, zorg en welzijn én de mate waarin zij daarvoor willen betalen. Het inkomen van alleenstaanden ligt logischerwijs significant lager dan van samenwonenden. Om meer inzicht te geven in de financiële draagkracht van alleenstaanden en samenwonenden presenteert tabel 2.3 het inkomen uitgesplitst naar beide groepen. Tabel 2.3 Inkomen naar alleen-/samenwonend, in percentages Alleenstaand (n=61) Samenwonend (n=68) Netto inkomen per maand 601-1.501 euro 52 7 1.501-2.400 euro 38 47 2.401-3.000 euro 7 28 3.001 euro of meer 3 18 Tabel 2.3 laat zien dat de helft van de alleenstaanden een netto maandelijks inkomen heeft van maximaal 1.500 euro. Dit geldt voor een minderheid van de samenwonenden, namelijk 7 procent. Een op de tien alleenstaanden heeft een inkomen dat hoger ligt dan 2.400 euro netto per maand. Voor samenwonenden is dat 46 procent. 2.2 Inschrijving Het woonwensenonderzoek is uitgevoerd onder degenen die zich ingeschreven hebben voor een serviceappartement van servicecentrum Het Laar. Voor de mensen op de wachtlijst zijn de belangrijkste redenen om zich in te schrijven: uit voorzorg voor als zijzelf of partner klachten krijgen en daardoor zorg nodig hebben, en dat men bij een serviceappartement altijd, indien nodig, snel op zorg kan rekenen (tabel 2.4). Wat betreft de belangrijkste redenen om te verhuizen naar een serviceappartement is er geen sprake van een significant verschil tussen alleenstaande en samenwonende ouderen; zij noemen ongeveer even vaak dezelfde belangrijkste redenen.

16 Onderzoek woonwensen serviceappartementen Het Laar Tabel 2.4 Belangrijkste reden om te verhuizen naar een serviceappartement, in percentages (n=131) Uit voorzorg voor als ik of mijn partner klachten krijg en zorg nodig heb Snel op zorg gerekend kan worden indien nodig Gezondheidsklachten Huidig huis is te groot Wil graag mensen om me heen hebben Meer comfort en gemak dan huidige woning Veel voorzieningen in de buurt zijn Voel me niet meer thuis waar ik nu woon Anders 52 32 7 4 2 2 1 0 1 Tabel 2.5 laat zien dat de meeste mensen juist kiezen voor servicecentrum Het Laar vanwege de goede naam die het centrum heeft en de goede woningen en diensten die het aanbiedt. Daarnaast wordt ook regelmatig aangegeven dat servicecentrum Het Laar ook zorg kan leveren als dat nodig mocht zijn en vanwege het aanbod van aanvullende diensten en zorgfaciliteiten. Tabel 2.5 Waarom servicecentrum Het Laar, in percentages (n=130) Het Laar heeft een goede naam en biedt goede woningen en diensten aan. 41 Het Laar kan ook zorg leveren als dat nodig mocht zijn. 22 Vanwege het aanbod van aanvullende diensten en zorgfaciliteiten 15 Heb altijd in deze buurt gewoond 6 Dichtbij familie en/of kinderen 5 Er wonen al bekenden of familieleden in Het Laar 4 Woon graag in deze wijk 2 Het Laar biedt grote en comfortabele woningen 2 Anders 3

IVA beleidsonderzoek en advies 17 3 Huidige situatie Voordat wordt ingegaan op de wensen van respondenten wat betreft wonen, zorg en dienstverlening, gaan we in dit hoofdstuk eerst in op de huidige situatie van respondenten ten aanzien van deze aspecten. Hoe wonen ouderen op dit moment, wat is hun algemeen welbevinden in termen van dagelijkse bezigheden en activiteiten, gezondheid en mobiliteit, en in hoeverre maken zij gebruik van zorg? 3.1 Huidige woonsituatie De respondenten wonen op dit moment iets vaker in een grondgebonden woning (52 procent) dan in een appartement (48 procent) (tabel 3.1). De woonruimte is iets vaker gekocht (55 procent) als gehuurd (45 procent). In het onderzoek van 2006 is de woonruimte even vaak gekocht als gehuurd. Er is geen significant verschil in type woning naar alleenstaand of samenwonend. Dit is in het onderzoek in 2006 wel het geval. Uit dat onderzoek blijkt dat samenwonenden significant vaker in een koopwoning wonen dan alleenstaanden (respectievelijk 60 procent en 45 procent), terwijl alleenstaanden vaker de woonruimte huren. De meeste huidige woningen hebben 2 of 3 slaapkamers (tabel 3.1). Een op de vijf heeft vier of meer slaapkamers. Slechts enkele mensen hebben maar één slaapkamer. Er is geen significant verschil tussen een woning met meer slaapkamers en het feit of men alleen dan wel samen woont. In 2006 was dat wel het geval: alleenstaanden hebben vaker 1 slaapkamer en samenwonenden vaker een woning met vier of meer slaapkamers. Verder laat tabel 3.1 zien dat de woonoppervlakte varieert, maar relatief kleine woningen van minder dan 70m 2 komen weinig voor. Er is geen significant verschil vast te stellen in woonoppervlakte tussen alleenstaanden en samenwonenden. Beide groepen leven op een vergelijkbaar woonoppervlak. De helft van de respondenten heeft aanpassingen in hun huidige woning zoals een verhoogd toilet of een traplift (tabel 3.1). Het gaat hierbij vooral om 1 à 2 aanpassingen in huis. Er is geen significant verschil in aanpassingen vast te stellen tussen alleenstaanden en samenwonenden.

18 Onderzoek woonwensen serviceappartementen Het Laar Tabel 3.1 Huidige woonsituatie, in percentages Type woning (n=133) Koopwoning 37 Huurwoning 15 Koopappartement 18 Huurappartement 30 Aantal slaapkamers in de huidige woning (n=136) 1 4 2 40 3 37 4 of meer 19 Woonoppervlakte (n=130) Kleiner dan 50 m 2 1 Tussen de 50 en 70 m 2 9 Tussen de 70 en 90 m 2 19 Tussen de 90 en 110 m 2 25 Tussen de 110 en 130 m 2 25 Groter dan 130 m 2 22 Aanpassingen (n=135) Nee, heb geen aanpassingen 49 Heb een paar aanpassingen 42 Heb meerdere aanpassingen 5 Mijn woning is volledig aangepast 4 3.2 Dagelijkse activiteiten Om een beeld te krijgen van de leefstijl van de toekomstige bewoners van de nieuw te realiseren serviceappartementen zijn enkele vragen gesteld over hun dagelijkse bezigheden en activiteiten. Uit de antwoorden in tabel 3.2 blijkt dat de belangrijkste bezigheden overdag van zowel de respondent als hun partner zijn: sporten, fietsen en/of wandelen en huishouden, gevolgd door actief zijn in het verenigingsleven. Bij

IVA beleidsonderzoek en advies 19 de respondenten wordt tuinieren nog regelmatig benoemd en bij de partner oppassen op de kleinkinderen. De helft van de ondervraagde ouderen vindt zichzelf ondernemend. Voor de partners geldt ongeveer hetzelfde (tabel 3.2). Een minderheid van de ouderen voelt zich zeer ondernemend of niet ondernemend. Samenwonenden voelen zich significant vaker ondernemend dan alleenstaanden; 62 procent tegenover 39 procent. Tabel 3.2 Dagelijkse bezigheden en activiteiten, in percentages Respondent Partner Belangrijkste bezigheden overdag* (n=122) (n=68) Betaald werk 5 4 Vrijwilligerswerk 24 24 Huishouden 49 65 Opleiding of cursus 9 4 Oppassen op kleinkinderen 22 37 Sporten, fietsen en/of wandelen 57 68 Tuinieren 27 24 Verenigingsleven, hobby s 32 32 Anders 17 7 Ondernemend iemand (n=125) (n=69) Zeer ondernemend 8 10 Ondernemend 51 49 Beetje ondernemend 36 35 Niet ondernemend 5 6 *Percentages tellen op tot meer dan 100%. Dit komt omdat meerdere antwoorden mogelijk waren. Volgens tabel 3.3 maakt het merendeel van de ondervraagde ouderen graag uitstapjes. Dit geldt ook voor hun partners. Daarnaast zijn theater, bioscoop, concert, gym, fitness, bewegen op muziek en tuinieren activiteiten die de respondenten en hun partners graag ondernemen. Sauna bezoeken en dieren verzorgen zijn activiteiten die de respondenten het minst graag ondernemen.

20 Onderzoek woonwensen serviceappartementen Het Laar Tabel 3.3 Activiteiten die men graag onderneemt*, in percentages Respondent (n=120) Partner (n=70) Uitstapjes maken 75 80 Theater, bioscoop, concert 35 39 Gym, fitness, bewegen op muziek 33 33 Tuinieren 32 27 Zwemmen 23 26 Bridge 23 17 Fotograferen, schilderen, boetseren 22 14 Biljarten 15 6 Handwerken 13 21 Muziek, zingen, koor 11 6 Sauna bezoeken 6 4 Dieren verzorgen 3 6 *Percentages tellen op tot meer dan 100%. Dit komt omdat meerdere antwoorden mogelijk waren. 3.3 Gezondheid en mobiliteit Het merendeel van de ondervraagde ouderen vindt zijn of haar gezondheid goed (tabel 3.4). Voor de partners geldt hetzelfde. Toch voelt een kwart van de ouderen zich matig of slecht gezond. Dit geldt voor zowel de ondervraagde ouderen als voor hun partners. Wat betreft gezondheid is er geen verschil tussen samenwonende en alleenstaande ouderen; zij voelen zich ongeveer even gezond. Uit tabel 3.4 blijkt dat het merendeel van de ondervraagde ouderen geen gebruik maakt van hulpmiddelen bij het opstaan en/of lopen, maar er is ook een klein deel dat minder mobiel is en wel gebruik maakt van een hulpmiddel. De partners van de ondervraagde respondenten gebruiken nog minder vaak hulpmiddelen; 92 procent van hen gebruikt nooit hulpmiddelen tegenover 80 procent van de respondenten. Ondanks het gegeven dat samenwonende en alleenstaande ouderen zich ongeveer even gezond voelen, rapporteren alleenstaanden wel significant vaker dat zij weleens tot vaak gebruik maken van hulpmiddelen bij de mobiliteit; 35 procent van de alleenstaanden tegenover 5 procent van de samenwonenden.