THEMA PROTECTING PEOPLE AT WORK Natuurbrandbestrijding in de VS en Europa Hannover Messe succes voor TenCate TenCate is keurmerk voor kwaliteit 2014 nummer 2 zomer
txtures 2 txtures is het interne en externe relatiemagazine van materiaaltechnologieconcern Koninklijke Ten Cate nv (TenCate). Het blad verschijnt vier keer per jaar in een Nederlands- en een Engelstalige versie. Redactie Koninklijke Ten Cate nv Postbus 58 7600 GD Almelo telefoon +31 546 544 911 Coen Heldeweg txtures@tencate.com Vormgeving Aandagt reclame & marketing, Almelo Drukwerk Lulof experts in gedrukte communicatie, Almelo Het is toegestaan (delen van) artikelen over te nemen, mits deze worden voorzien van bronvermelding en niet in een afwijkende context worden geplaatst. Jaargang 49 - nummer 2 zomer 2014 Bescherming van hen die ons beschermen TenCate Protective Fabrics is altijd oplossingsgericht geweest. Een belangrijk aspect waarop we ons richten, zijn beschermende vlamwerende (FR) weefsels die de drager ervan zo weinig hinderen dat ze aanvoelen als gewone kleding. Door de ervaring die is opgedaan met de ontwikkeling van FR-weefsels voor de industriële, militaire en brandweermarkten heeft TenCate kunnen uitgroeien tot s werelds toonaangevende leverancier voor FR-weefsels. TenCate heeft van oudsher een uitstekende staat van dienst in innovatieve productontwikkeling en first-to-market oplossingen voor nieuw technisch textiel. De afgelopen jaren hebben we letterlijk en figuurlijk meer geïnvesteerd in end-usermarketing. Door in nauw contact te blijven met de eindgebruikers is TenCate erin geslaagd de gevoelige plek te raken bij de eindgebruikers over weefsels en de kleding die ze dragen. Wat de meeste eindgebruikers bezighoudt, is opgepakt door de medewerkers van TenCate die ter plaatse de wensen van de markt interpreteren. Na de succesvolle introductie van marktbepalende FR-weefsels als TenCate Defender M en TenCate Tecasafe Plus heeft TenCate onlangs TenCate Kombat Flex geïntroduceerd. Dit is een nieuw weefsel voor de buitenlaag van brandweerkleding. Brandweerlieden die deze nieuwe buitenlaag hebben getest, zeiden dat dit het meest flexibele en plezierig draagbare materiaal is dat ze ooit hebben aangehad. We behielden daarbij de materiaalsterkte waarop TenCate haar reputatie heeft opgebouwd. Foto voorzijde: Shaun Lowe Wie werkzaam is in de hulpverlening, bij industriële installaties of in conflictgebieden draagt zijn kleding langer. Daarom moeten transpiratie, vocht en warmte goed worden gereguleerd. Ons materiaal voor de thermische barrière is uitgerust met TenCate Coolderm Technology. Daardoor wordt vocht beter gereguleerd en houdt het de drager ervan koeler en droger. Deze focus op draagcomfort en mobiliteit komt rechtstreeks van de eindgebruikers. TenCate luistert naar wat eindgebruikers zeggen over wat hun weefsels wel en niet kunnen doen. Door deze informatie mee te nemen naar de ontwikkelafdelingen en tekentafels van TenCate kunnen we weefsels produceren die de mannen en vrouwen die ze dagelijks aan hebben niet alleen moeten, maar ook wíllen dragen. Wat brandweerlieden, elektriciens en werknemers in de petrochemische industrie willen, is comfort. TenCate heeft dat onvermoeibaar nagestreefd. Of het nu gaat om uitrukkleding voor de brandweerman, een FR-overall of het uniform van een soldaat, TenCate Protective Fabrics blijft alert bij het beschermen van hen die onze weefsels dragen. En we zorgen ervoor dat die zeer comfortabel zijn, zodat zij die de bescherming nodig hebben deze zo veel mogelijk willen dragen. Don Olsen, groepsdirecteur TenCate Protective Fabrics USA & APAC 2 txtures 2 2014
10 Innovatie De aanwezigheid van TenCate op de grootste industriebeurs ter wereld bleef niet onopgemerkt. Een impressie in woord en beeld. INHOUD VEILIGHEID 04 Protecting people at work: bestrijding van natuurbranden 19 Voertuigprojecten met General Dynamics 04 Protecting people TenCate richt zich op de 38 Beschermende weefsels voor industriële veiligheid groeiende behoefte aan bescherming van mensen en van hun werk- en leefomgeving. Weefsels voor beschermende werkkleding, brandweerpakken en hulpverleners leveren een bijdrage aan de uitvoering van die missie. DUURZAAMHEID 22 Van technisch textiel naar slim textiel 28 Kunstgras voor golf op niveau 40 TenCate Geotube technologie beschermt strand bij Cannes VISIE, MISSIE EN STRATEGIE 16 De 57 e aandeelhoudersvergadering Negenentachtig particuliere en institutionele aandeelhouders bezochten de 57e aandeelhoudersvergadering van TenCate. Daaronder was Delta Lloyd Asset Management, waar Sandra van der Meer-de Brouwer het Delta Lloyd Deelnemingen Fonds beheert. 38 Veiligheid voorop TenCate probeert invloed uit te 22 Column raad van bestuur 30 Visie op de fabriek van de toekomst BUSINESS CONTEXT 16 Dialoog met aandeelhouders 33 Outdoorweefsels TenCate keurmerk voor kwaliteit oefenen op de specificaties, kwaliteitscriteria en / of functionele eisen die eindgebruikers stellen aan bijvoorbeeld veiligheidskleding. End-usermarketing is een van de hoekstenen van het businessmodel van TenCate. Er gaat niets boven persoonlijk contact. 3
PROTECTING PEOPLE BESCHERMENDE WEEFSELS VOOR BESTRIJDERS NATUURBRANDEN Natuurbrandbestrijding TenCate Protective Fabrics richt zich onder meer op de markt voor gebouw- en natuurbrandbestrijding. Een natuurbrand is dynamischer dan een woningbrand. TenCate spant zich ervoor in dat ook deze brandbestrijders beschikken over de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen. Dat gebeurt op basis van onderzoek, ontwikkeling en end-usermarketing. TenCate Protective Fabrics ontwikkelt en produceert beschermende weefsels en multirisicooplossingen voor persoonlijke bescherming. Een van de toepassingsgebieden is de brandweer. TenCate levert alle componenten voor de brandweerkleding: buitenlaag, vochtregulerende tussenlaag, thermisch beschermend weefsel, thermische voering en versterkingsweefsels. Dankzij een brede portfolio aan beschermingsoplossingen kan wereldwijd worden ingespeeld op specifieke eisen en omstandigheden. Marktleider brandweermarkt VS TenCate Protective Fabrics USA had in de Verenigde Staten al een goede reputatie en marktpositie. In de VS is TenCate inmiddels marktleider in de brandweermarkt. Samen met partners wordt deze expertise ingezet om ook de bescherming van brandweerlieden in andere geografische markten op een hoger niveau te brengen. Zowel in 2013 als dit jaar zijn belangrijke orders geboekt voor brandweerkorpsen binnen en buiten Nederland. Zo onderstreept de keuze van de brandweerlieden in Koeweit voor TenCate Tecasafe Plus de groeiende vraag voor dit materiaal buiten de markt voor industriële veiligheid. Zeker in de woestijn is draagcomfort een belangrijke beslissingsfactor. TenCate behield haar sterke positie voor de Australische wildland-brandweerlieden. 4 txtures 2 2014 VEILIGHEID
Foto: Mike Inman, Los Angeles County Fire Dept. dynamisch en risicovol Natuurbrandbestrijding Een apart segment binnen de brandweermarkt is de bestrijding van brand in bossen, heide- en duingebieden: natuurbrandbestrijding. Brand in een woning of bedrijfspand blijft, ongeacht de omvang, beperkt tot één plek. Een natuurbrand is dynamischer en spannender. Dat dynamische karakter maakt het ook gevaarlijker. Een dergelijke brand verplaatst zich. Het verloop ervan is veel moeilijker te voorspellen. Door opstijging van verbrandingsgassen en aanzuiging van koelere, zuurstofrijke lucht kunnen wervelingen ontstaan en enorme windsnelheden. Een vuurfront van meer dan 1 kilometer is geen uitzondering. Brandweerlieden kunnen ingesloten raken door de vlammen. Dat speelt in de Verenigde Staten, met de grote verscheidenheid aan landschappen, nog sterker. Het is fysiek zwaar werk, met relatief snelle warmteopbouw en veel vochtverlies. Voor bestrijders van een natuurbrand geldt dat zij lange diensten draaien. De beschermende kleding die ze dragen, moet speciaal worden ontworpen en vervaardigd om te voldoen aan de omstandigheden in het terrein. De training, aanpak en persoonlijke beschermingsmiddelen zijn dus wezenlijk anders dan bij een gebouw- of binnenbrandbestrijding. Impact op milieu, mens en economie Elke natuurbrand heeft een impact op de flora, fauna, lokale bevolking èn economie. Dat geldt voor het kleine en dus relatief kwetsbare Nederland in nog sterkere mate dan voor de Verenigde Staten, Canada en Australië. Natuurgebieden worden doorsneden en geflankeerd door auto- en spoorwegen, campings, vakantieparken en buitenwijken. Dat heeft consequenties voor de beheersbaarheid van een brand. Naast klimaatverandering (opwarming) vormen deze wildland urban interface-situaties een van de snelst groeiende 5
VERVOLG PAGINA 5 problemen waarmee natuurbrandweerlieden te maken hebben. In veel gevallen resulteert dit erin dat de brandweerman aan extreme omstandigheden wordt blootgesteld. De brandweer heeft zowel in Noord-Amerika als Europa nieuwe strategieën en tactieken moeten ontwikkelen om in zulke complexe situaties zowel leven als eigendommen te beschermen. Natuurbrandbestrijding in de VS Natuurbranden komen overal in de Verenigde Staten voor, maar variëren sterk in omvang en intensiteit. De meeste en grootste natuurbranden doen zich voor in het zuidelijke en westelijke deel en tijdens de zomermaanden. Temperatuur, hoeveelheid zuurstof en brandstof (brandbaar materiaal) zijn dan optimaal. De natuurbranden variëren van een paar vierkante meter tot wel honderdduizenden hectaren. Gemiddeld komen er in de VS per jaar meer dan 100.000 bosbranden voor, die tussen de anderhalf en twee miljoen hectare natuur kosten. Dit cijfer is inmiddels al naar boven bijgesteld. Dergelijke grote branden teisteren ook Alaska en Canada. Nederland: op Amerikaanse leest Ook Nederland kent sinds een jaar een specialistisch team (hand crew) voor natuurbrandbestrijding. Het is afkomstig uit de brandweerregio s Twente en IJsselland. Adriaan ter Huurne gaf hiertoe de aanzet. Hij is vakspecialist repressie met natuurbrand als belangrijkste onderdeel bij Brandweer Twente en momenteel tevens kazernecoördinator Haaksbergen. Hij deed in 2009 gedurende drie maanden kennis op bij de San Bernardino County Fire Department (California), hevelde deze kennis over naar Nederland en kon een eigen eenheid (hand crew) samenstellen en trainen. Er zijn inmiddels twee teams van maximaal 20 man, die werken met Amerikaanse gereedschappen. Door natuurbranden in het Mastbos bij Breda en op de Hoge Veluwe bij Hoenderlo hebben zij inmiddels praktijkervaring opgedaan. De teams komen in actie wanneer brandweerwagens niet voldoende dichtbij kunnen komen. Met een container als magazijn gaan de manschappen te voet de brandhaard te lijf. Ze beschikken hierbij over vuurzwepen (houten stokken met ijzeren matteklopper), bijlen (Pulaski s), McLeods-harken en waterrugzakken van elk 20 liter. Vlamvertragende beschermingsoplossingen TenCate Protective Fabrics levert vlamwerende (FR) beschermingsoplossingen voor de US Forest Service (vergelijkbaar met Staatsbosbeheer) en is de grootste leverancier van FR-weefsels voor brandweerpakken. Door een balans aan te brengen tussen thermische bescherming met vochtregulatie en verkoelingseffecten zijn de weefsels bij uitstek geschikt voor de omstandigheden bij natuurbrandbestrijding. TenCate heeft technologieën die zijn ontwikkeld voor militaire toepassingen in Irak en Afghanistan benut voor gebruik door de brandweer. Zo wordt TenCate Defender M nu ook toegepast voor bescherming van bosbrandweerlieden. In Australië wordt voor de natuurbrandweer TenCate Tecasafe Plus gebruikt; dit materiaal is ook gewild in de VS. Voorbeelden van weefsels voor uitrukkleding die nu hun weg vinden in bosbrandbestrijding zijn TenCate Advance en TenCate Millenia XTL. Twee pakken per persoon In de Verenigde Staten beschikt een brandweerman over twee pakken: een meerlaags systeem voor het reguliere pak en een enkellaags systeem De bestrijding van natuurbranden in de Verenigde Staten is georganiseerd op federaal, staats- en lokaal niveau. Een van de staatskorpsen is het California Department of Forestry and Fire Protection (CAL FIRE) met 12,5 miljoen hectare bosgebied. Natuurbranden worden in de VS bestreden door ruim een miljoen brandweerlieden, van wie circa 25% beroeps is. Een aantal van hen is door gereedschap en training gespecialiseerd in het werk. De overheid waarvoor zij werken, zorgt voor de financiering van bijvoorbeeld blusvliegtuigen en -helikopters (helitacks), hand crews en bulldozers. Hand crews (kleine specialistische teams), smoke jumpers (parachutisten) en bemanningen maken veel uren en zijn extra kwetsbaar. Elk van deze specialiteiten vereist een bepaald niveau van bescherming. Adriaan ter Huurne, vakspecialist repressie Brandweer Twente 6 txtures 2 2014 VEILIGHEID
voor natuurbrandbestrijding. Dit is gebaseerd op TenCate Tecasafe Plus. Het is hittewerend, isolerend, sterk, heeft een goede vochtdoorlaatbaarheid, is lichter en comfortabeler, weet Adriaan ter Huurne. Zijn teams krijgen eind juli ook de beschikking over dergelijke pakken. Het staat warmte beter af. Je kunt het wel twee keer zo lang aanhouden en ermee werken voor dezelfde warmteopbouw. Dat komt de fysieke gesteldheid van de drager enorm ten goede. End-usermarketing TenCate Protective Fabrics spant zich ervoor in dat ook natuurbrandbestrijders over de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen beschikken. In het kader van end-usermarketing worden demonstraties en studiedagen georganiseerd om brandweerkorpsen te informeren over functionaliteiten, onderhoud en de oplossingen die ze biedt. Ook ondersteunt de onderneming natuurbrandweerlieden bij risicoanalyse en weefselkeuze. TenCate neemt deel aan nationale normeringscommissies, houdt voeling met overheidsinstanties als het Department of Homeland Security (DHS), heeft partnerschappen met kledingfabrikanten en onderhoudt contact met de brandweer. Zo blijft de producent op de hoogte van de eisen en risico s waarmee de brandweer wordt geconfronteerd en weten korpsen welke ontwikkelingen er op weefselgebied zijn. Minimumeisen voor bescherming De National Fire Protection Association (NFPA) heeft in haar 1977 Standard minimumeisen vastgesteld voor de beschermende uitrusting voor natuurbrandbestrijding. In haar laboratorium in Union City (Georgia) beoordeelt TenCate Protective Fabrics USA alle FR-weefsels op deze eisen, kwaliteit en prestaties. Draagproeven dragen bij aan een grondige productevaluatie. In het najaar van 2013 leverde TenCate weefsels voor een onderzoek van het directoraat Science & Technology van het DHS. Deze weefsels voldoen aan de nieuwe risicoanalyse van CAL FIRE. Deze is weer strenger dan de Natuurbranden in de VS variëren sterk in omvang en intensiteit (foto: Mike Inman) minimale beschermingseisen conform NFPA 1977. In Europa wordt gewerkt met EN 15614, waarin de minimumeisen voor kleding voor natuurbrandbestrijding zijn vastgesteld. Tatjana Topalovic, R&D-manager bij TenCate Protective Fabric EMEA, heeft zitting in de Europese normalisatiegroep voor hitte- en vlamwering voor beschermende kleding. Naar de eindgebruikers In Nederland is Karin Klein Hesselink onder andere verantwoordelijk voor de contacten met eindgebruikers in emergency response. Haar evenknie in de Noord-Amerika voor de natuurbrandweer sinds 2013 is Chief Tom Foley. Hij is oud-commandant voor de regio Zuid van CAL FIRE. Ook was hij onder meer voorzitter van de werkgroep Persoonlijke beschermingsmiddelen van CAL FIRE. Deze werkgroep heeft de normeringen vastgesteld voor de kleding van ruim 5.000 brandweerlieden in zowel de gebouw- als natuurbrandbestrijding. Als end-usermarketingmanager geeft hij regelmatig lezingen en adviseert hij brandweerlieden en hun respectieve korpsen over de juiste manier om risico s te beoordelen. Zijn expertise in zowel de reguliere als natuurbrandbestrijding is ongekend en voor TenCate bijzonder waardevol. Een natuurbrand is moeilijk voorspelbaar, dynamisch, risicovol en de bestrijding ervan is fysiek zwaar Wildland urban interface-situaties vormen een van de snelst groeiende problemen in natuurbrandbestrijding en vergen nieuwe strategieën en tactieken TenCate Protective Fabrics levert vlamwerende (FR) beschermingsoplossingen voor de US Forest Service en is de grootste leverancier van FR-weefsels voor brandweerpakken TenCate organiseert demonstraties en studiedagen voor brandweerkorpsen, ondersteunt ze risicoanalyse en weefselkeuze, neemt deel aan nationale normeringscommissies en heeft partnerschappen met kledingfabrikanten www.tencateprotectivefabrics.com protectivefabrics.europe@tencate.com protectivefabrics.americas@tencate.com 7
INDUSTRIËLE VEILIGHEID TENCATE TECASAFE PLUS VOOR VEILIGHEIDSKLEDING ARKEMA Chemieconcern kiest opnieuw voor TenCate weefsels TenCate Protective Fabrics levert TenCate Tecasafe Plus-weefsels voor de veiligheidskleding van medewerkers van Arkema. Het betreft een order van in totaal 23.000 kledingstukken. De 60.000 meter weefsel die hiervoor nodig is, wordt door confectionair Mulliez- Flory verwerkt tot kledingstukken. Voor het totstandkomen van de leveringsovereenkomst waren beschermingsniveau, draagcomfort en end-usermarketing doorslaggevende factoren. Het Franse concern, de voormalige chemische besloten de keuze voor het weefsel te scheiden divisie van Total, is niet onbekend met TenCate. van de keuze voor de confectionair. Confectionairs De afgelopen vijf jaar is voor de veiligheidskleding werd vervolgens gevraagd alleen dit weefsel in TenCate Tecasafe XA 9001 gebruikt en zulks tot hun offerte op te nemen. Dat deden zij, maar de volle tevredenheid. De eerste gesprekken voor de marge die zij berekenden viel opvallend hoog uit. nieuwe aanbesteding vonden plaats in de eerste Reden voor Arkema rechtstreeks contact te zoeken helft van 2013. Gesprekspartners waren met TenCate Protective Fabrics. In de tweede helft de afdelingen inkoop en veiligheid. van 2013 kwamen TenCate en Arkema tot een leveringsovereenkomst voor vijf jaar. Bij draagproeven in twaalf Europese vestigingen van Arkema Onder de indruk Arkema had inmiddels een aantal confectionairs kwam Mulliez-Flory als beste naar voren. uitgenodigd met nieuwe voorstellen te komen op basis van zowel dit TenCate weefsel als Uitlevering weefsels materialen van andere aanbieders. TenCate kwam In totaal gaat het om 23.000 kledingstukken, met een derde suggestie: TenCate Tecasafe Plus corresponderend met 60 kilometer TenCate XL-9300. De Fransen waren dermate onder de Tecasafe Plus. Daarvan is inmiddels 35.000 meter indruk van de bescherming en het comfort dat zij uitgeleverd aan Mulliez-Flory. Deze Franse confectionair voorziet een groot aantal vestigingen van Arkema begin september 2014 van 10.000 stuks veiligheidskleding. In het vierde kwartaal van dit jaar worden de weefsels voor een tweede serie kledingstukken uitgeleverd. De uitlevering van kledingstukken geschiedt primair aan de vestigingen van Arkema in Frankrijk en andere Europese landen. Martin Stam, regionaal salesmanager van TenCate Protective Fabrics, is ondertussen in gesprek met Arkema over veiligheidskleding voor de vestiging in Maleisië. TenCate Tecasafe Plus voldoet aan een aantal Europese NEN-EN-ISO en Noord-Amerikaanse NFPA hitte- en vlamwerende standaarden voor industriële toepassing. Dat maakt dit weefsel extra interessant voor ondernemingen die internationaal opereren. www.tencateprotectivefabrics.com protectivefabrics.europe@tencate.com 8 txtures 2 2014 VEILIGHEID
9
Astronaut André Kuipers leidt bondskanselier Angela Merkel en minister-president Mark Rutte langs de stand van TenCate, waar de monocoque voor Alfa Romeo te bewonderen was 10 txtures 2 2014 INNOVATIE
INNOVATIE TENCATE OP S WERELDS GROOTSTE TECHNOLOGIEBEURS Hannover Messe succes voor TenCate TenCate staat midden in de samenleving en draagt letterlijk bij aan verdere verduurzaming. Met haar innovatieve producten, systemen en technologische ontwikkelingen loopt TenCate veelal voorop. Dit is een van de belangrijkste conclusies die kan worden getrokken uit de aanwezigheid van TenCate op de Hannover Messe, de grootste industriebeurs ter wereld, die van 7 tot en met 11 april jongstleden plaatsvond. De beurs, die door bondskanselier Merkel samen met premier Mark Rutte werd geopend, stond in het teken van de Vierde Industriële Revolutie. Nederland was dit keer partnerland. Er waren 270 Nederlandse bedrijven aanwezig. TenCate, dat zich hier voor het eerst presenteerde, trok veel aandacht. Brug naar Duitse automobielindustrie Voor TenCate was de Hannover Messe in diverse opzichten een groot succes. De onderneming heeft de beurs onder meer aangegrepen om een brug te slaan naar de grote Duitse automobielindustrie, die ook steeds meer op verduurzaming is gericht. Dit betekent lichtere auto s, die minder energie verbruiken. Dit is een onomkeerbare trend. Vanwege Europese regelgeving geldt voor auto s zelfs de verplichting tot een lagere CO 2 -uitstoot. Composiet biedt hier een uitgelezen kans. Het is niet alleen veel lichter en duurzamer, maar ook veel sterker dan staal en dus veiliger. Op steeds drukkere wegen is de veiligheid ook van groot belang. Bovendien kunnen met composiet productievolumes in principe redelijk flexibel worden aangepast, zo bleek uit de presentatie Global Challenges, Dutch Composites. Inspirerende presentatie Robert Lenferink, director business development thermoplastic composites van TenCate Advanced Composites, was op de Hannover Messe aanwezig en hield een inspirerende presentatie. Met de overgang van onze grote kennis en ervaring met composiet in de lucht- en ruimtevaartindustrie naar de automobielindustrie gaat een heel nieuwe markt open. TenCate wil een brug slaan van de kleine (race)autoproducenten naar de grote automobielproducenten met tal van thermoset of thermoplastisch composiet onderdelen of materialen voor de grootschalige productie van personenwagens. Hiertoe wordt samengewerkt met een aantal strategische partners. Op de beurs toonde TenCate prominent het chassis van de Alfa Romeo 4C, geproduceerd 11
door Adler in Italië met thermoset composiet van TenCate uit Engeland. Voor bodemplaten is producent voestalpine Polynorm uit Bunschoten de partner en voor de inmiddels gecertificeerde velgen zijn het Zwitserse Kringlan en Sabic de samenwerkingspartners. Op deze auto-onderdelen worden gewichtsbesparingen van maar liefst 50-70% gerealiseerd. Luchtvaart continueert sterke groei TenCate is met thermoplastisch composieten al jarenlang nadrukkelijk aanwezig in de luchtvaart. Thermoset composiet van TenCate wordt uitgebreid toegepast in de ruimtevaartindustrie. Arnt Offringa, director R&D van Fokker Aerostructures, toonde tijdens de presentatie Global Challenges, Dutch Composites een aantal interessante langeretermijntrends. Deze trends zijn mede het gevolg van het toenemende gebruik van composieten in vliegtuigen. Sinds 2000 is de luchtvaart met zo n 53% gegroeid, terwijl het brandstofverbruik met slechts 3% is gestegen, aldus Arnt Offringa. Naast veel zuiniger motoren is een belangrijke factor het sterk toegenomen gebruik van de lichtere composietmaterialen in onder meer de vleugelneus en staartdelen en Arnt Offringa: Groen gecombineerd met groei recent de vleugels en rompen van de A350 en Boeing 787. Ook wordt composiet steeds meer in het interieur verwerkt. Dus groen gecombineerd met groei. Toenemende behoefte aan composiet Gezien de verwachte groei van het aantal vluchten per dag van 84.000 in 2011 naar 170.000 in 2030 zal de behoefte aan composiet alleen maar toenemen, vervolgt hij. Ook vanwege de andere voordelen van composiet. Er is sprake van minder corrosie en materiaalmoeheid dan bij traditionele aluminium vliegtuigstructuren. Dit betekent dat een grote revisie nog maar één keer in de 13 jaar hoeft plaats te vinden in plaats van iedere zes jaar. Dit scheelt aanzienlijk in de kosten. Bovendien maakt het in de constructie grotere ramen mogelijk en kan de druk en daarmee de vochtigheidsgraad in het vliegtuig hoger zijn. Dit draagt allemaal bij aan een hoger comfort voor de reiziger, betoogt de R&D director van Fokker Aerostructures. Kansen en mogelijkheden Harald Heerink, general manager van het toonaangevende ThermoPlastic composites Research Center (TPRC) in Enschede, ging in Hannover ook nadrukkelijk in op de kansen voor en de mogelijkheden van het materiaal. Thermoplastisch composiet is inherent goed toepasbaar bij efficiënte hoge volumeproductie, zoals in de automobielindustrie, vertelt hij enthousiast. Het maakt zeer snelle processing cycles mogelijk. Bovendien heeft het een grotere taaiheid, de mogelijkheid om componenten met diverse technologieën te lassen, naast een hogere chemische resistentie tegen corrosie en oplosmiddelen. Het is tevens een relatief zeer brandveilig materiaal, ook voor wat betreft rooken gifgasontwikkeling. En last but not least is er de mogelijkheid van recycling en hergebruik van het materiaal, waarmee composiet ook duurzaam is. Knelpunten voor toepassing zijn er wat Harald Heerink betreft ook. Door het relatief beperkte aantal kleinere producenten van composiet is sprake van een thin supply chain tussen leveranciers van de basismaterialen (chemiebedrijven) en de OEM s, zoals bedrijven in de lucht-, ruimtevaart- en automobielindustrie. Industrie 4.0 Dit laatste biedt evenwel kansen voor TenCate, voorloper op het gebied van thermoplastisch composiet. En het knelpunt sluit naadloos aan op het thema van de Hannover Messe ten aanzien van smart factories of Industrie 4.0, waarmee TenCate ook proactief bezig is. In dit concept wordt de supply chain voor waardecreatie steeds verder geoptimaliseerd en geïntegreerd. Met behulp van internet en de verdere digitalisering en automatisering of robotisering wordt flexibiliteit in productie en volume gecreëerd. Het gebruik van grondstoffen is efficiënter en er wordt veel beter op klantbehoeften ingespeeld. Met smart factories zijn Philips, Fokker en TenCate met Xennia Technology (zie pag. 13) voorlopers, gesteund door partners als Universiteit Twente en de Noordelijke Ontwikkelings Maatschappij (NOM). In de woorden van Hans Praat, projectontwikkelaar van de NOM: Nederland loopt hiermee zelfs voorop in vergelijking met Duitsland. Met smart factories worden complexe processen meer klantspecifiek, intrinsiek intelligent, snel en hoognauwkeurig gemaakt. TenCate slaat op Hannover Messe een brug naar de Duitse automobielindustrie, die steeds meer op verduurzaming is gericht Toepassing van composiet in aerospace betekent minder corrosie en materiaalmoeheid, minder revisie, maakt grotere ramen mogelijk en draagt bij aan hoger comfort voor de reiziger Relatief beperkt aantal kleinere producenten van composiet betrekt smalle leveringsketen tussen chemiebedrijven en bedrijven in de lucht-, ruimtevaart- en automobielindustrie 12 txtures 2 2014 INNOVATIE
DUURZAAMHEID TENCATE CETEX IN LICHTGEWICHT MOTORBESCHERMING Staatssecretaris Sander Dekker: trots op Nederland Nieuwe bodemplaat Voor een vooraanstaande Duitse automobielfabrikant heeft voestalpine samen met TenCate een zogenaamde heavy duty (HD) aero engine undertray ontwikkeld. Met gepaste trots werd deze op de Hannover Messe getoond. Dit meer dan ijzersterke prototype bodemplaat van composietmateriaal weegt slechts 3 kilogram: een gewichtsbesparing van 70% vergeleken met de huidige versie uit 2,5 mm staal. Undertrays zijn aanwezig om de aerodynamica te verbeteren. De HD-variant moet tevens de motorruimte in extreme omstandigheden beschermen. Zelfs het gehele voertuiggewicht moet kunnen worden opgevangen op scherpe voorwerpen, zoals een rotsblok. Het nieuwe composietmateriaal heeft alle testeisen uitstekend doorstaan. Nieuwe toekomst Volgens Arjen van Gelderen, director sales & business development voestalpine Plastic Solutions, staan we met deze ontwikkelingen in de automotivesector nog slechts aan het begin van een nieuwe toekomst. Wij geloven sterk in de bredere mogelijkheden van dit soort producten uit highperformance composieten, die inmiddels in middelgrote series te vervaardigen zijn. TenCate Cetex materiaal in combinatie met het transformatieproces van voestalpine levert een unieke sandwichstructuur op, een lichtgewicht, highperformance product. Arjen van Gelderen, director sales & business development voestalpine Plastic Solutions TenCate een goede partner voestalpine levert op jaarbasis voor zo n 100 miljoen euro aan componenten aan de automotive-industrie. Daarvan is circa 30% gerelateerd aan bodemplaten voor onder andere Audi, Jaguar, Landrover en Mercedes. Voor voestalpine, dat met een scala aan internationale partners succesvol samenwerkt, was TenCate voor deze organosheets van thermoplastisch composiet een goede partner. Wij zijn beide Nederlandse bedrijven. Dit komt een goede samenwerking zeker ten goede en qua competenties vullen we elkaar goed aan, besluit Arjen van Gelderen. TenCate, Fokker Aerostructures en Philips zijn de drie grote bedrijven die samen met de Noordelijke Ontwikkelings Maatschappij (NOM) het zeer innovatieve project Northern Netherlands Region of Smart Factories leiden. Ook is er een aantal excellente, getalenteerde MKB-bedrijven bij betrokken, de kennisinstituten AS- TRON en SRON (big data-specialisten), de UT en andere universiteiten en hogescholen. Alle waren ze present op de Hannover Messe, evenals staatssecretaris Sander Dekker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De staatssecretaris wilde met zijn aanwezigheid de samenwerking bevorderen tussen Nederlandse onderzoeksinstellingen, universiteiten en het bedrijfsleven onderling en hun samenwerking met de Duitse partners. Als resultaat van die samenwerking zijn er verschillende contracten en memoranda van overeenstemming ondertekend. Sander Dekker was onder de indruk: Het is mooi om te zien dat er door de aanwezigheid van Nederland als gastland zulke resultaten worden geboekt. Nederland wordt sterk vertegenwoordigd door de Nederlandse kennisinstituten, de drie technische universiteiten en het bedrijfsleven. De gesloten overeenkomsten laten het belang zien van samenwerking: tussen Nederlandse bedrijven, maar ook tussen een Nederlandse kennisinstelling als ASTRON en de Duitse universiteiten van Hamburg en Bielefeld. Kennis en innovatie horen bij Nederland. Ik ben trots hoe we dit hebben laten zien in Hannover. 13
THE CHOICE OF CHAMPIONS. #GREENFIELDS-TX Thechoiceofchampions.com
Bestuurders en commissarissen buigen zich over hun documenten. Van links naar rechts Loek de Vries, Jan Hovers, Pieter Deiters en Peter Hartman. Dialoog met aandeelhouders Op donderdagmiddag 17 april vond in Almelo de 57e algemene vergadering van aandeelhouders (AVvA) van Koninklijke Ten Cate nv plaats. Aanwezigen waren de leden van de raad van bestuur en raad van commissarissen van de beursgenoteerde onderneming, 89 aandeelhouders alsmede een klein aantal genodigden. Voor raad van bestuur en raad van commissarissen is de jaarvergadering een van de mogelijkheden om een inhoudelijke dialoog aan te gaan met aandeelhouders en verenigingen die de belangen van beleggers behartigen. Andere mogelijkheden zijn roadshows, bedrijfsbezoeken en capital market-dagen. Met institutionele aandeelhouders is jaarlijks een paar keer direct contact. Blikvanger Buiten stond als blikvanger een Alfa Romeo 4C. Koolstofvezel composiet prepregmateriaal van TenCate wordt door Adler gebruikt voor de productie van de gehele monocoque van deze auto. Binnen zaten onder anderen 89 particuliere en institutionele aandeelhouders. Zij vertegenwoordigden 11.939.712 aandelen en hadden evenzovele stemmen. Daarmee was 45% van de 16 txtures 2 2014 VISIE, MISSIE EN STRATEGIE
INVESTOR RELATIONS JAARVERGADERING IN POLMAN STADION uitstaande aandelen van TenCate vertegenwoordigd. Onderdelen van de agenda waren onder meer de toelichting door bestuursvoorzitter Loek de Vries van het jaarverslag en de jaarrekening, de vaststelling van de winstbestemming en de benoeming van een lid van de raad van bestuur en een lid van de raad van commissarissen. Nieuwe ontwikkelingen De presentatie van bestuursvoorzitter en CEO Loek de Vries bestond voor een deel uit animaties van nieuwe ontwikkelingen. Voorbeelden: het TenCate ABDS active blast countermeasure system, antiballistieke panelen voor legerhelikopters (met als bijzonderheid transparant composiet als kogelwerend venster) en een nieuwe app voor de verkoop van kunstgras. Hiermee kan een potentiële koper de waardeketen overslaan en rechtstreeks het door hem gewenste type kunstgras of systeem bepalen en aanschaffen. Na eerdere geslaagde testen vindt eind mei, begin juni ten overstaan van de legertop van de Verenigde Staten een tweede proef plaats met het TenCate ABDS active blast countermeasure system. Men is totaal verbaasd dat wij dergelijke technologieën kunnen ontwikkelen. De opdracht van General Dynamics voor de levering van armoursystemen voor voertuigen van het Duitse leger is een erkenning van onze composieten. De composietenmarkt wordt voor 90% gevormd door thermoset en voor 10% door thermoplasten van TenCate. Nu nog gebruikt de automotive-industrie overwegend thermoset composiet. Het wachten is op de doorbraak van thermoplasten voor automotive, aldus Loek de Vries. Dat ligt niet aan ons. Het knelpunt ligt in de assemblage, bij de verwerker van het materiaal. Benoemingen Eef Bos, concerndirecteur financiën, werd tijdens de vergadering benoemd tot lid van de raad van bestuur met de titel van chief financial officer, voor een periode van vier jaar. Marjan Oudeman werd benoemd tot lid van de raad van commissarissen (RvC) van TenCate, eveneens voor een termijn van vier jaar. De onderneming en aandeelhouders namen onder dankzegging afscheid van Pieter Deiters. Hij heeft zestien jaar lang zitting gehad in de RvC. Wij hebben ruim gebruik kunnen maken van zijn unieke ervaring in de industrie, zo sprak president-commissaris Jan Hovers. Hij heeft steeds gedreven en grondig zijn werk gedaan. We zullen zijn dynamische persoonlijkheid missen. Pieter Deiters op zijn beurt zei dankbaar te zijn voor het in hem gestelde vertrouwen. Ik verlaat een innovatief, dynamisch en gezond bedrijf. Dialoog met het management Een van de aanwezigen was Sandra van der Meer-de Brouwer. Zij is portfoliomanager Equities bij Delta Lloyd Asset Management, waar zij het Delta Lloyd Deelnemingen Fonds beheert. Dit fonds heeft meer dan 10% van de aandelen TenCate in portefeuille. Zij is ook medeverantwoordelijk voor de eigen portefeuille van Delta Lloyd Levensverzekering, waar een belang van meer dan 5% in TenCate zit. Sandra van der Meer volgt onze onderneming sinds 2011. Wij zijn een langetermijnbelegger. Een actieve en betrokken aandeelhouder, geen activistische. We gaan Aanwezig waren onder anderen 89 particuliere en institutionele aandeelhouders 17
VERVOLG PAGINA 17 Het wachten is op de doorbraak van thermoplasten voor automotive. Het knelpunt ligt in de assemblage, bij de verwerker van het materiaal. Ir. Loek de Vries, bestuursvoorzitter en CEO van TenCate niet op de stoel van de bestuurder zitten, maar gaan wel de dialoog aan met het management. We zeggen wel: We zouden graag dit of dat zien. Wat dat betreft is ze kritisch over de sector Overig: er wordt al geruime tijd gesproken over de plannen met Xennia Technology en (de verkoop van) TenCate Enbi. Wat haar betreft mag nu een keer de daad bij het woord worden gevoegd. Evenwicht Met de benoeming van een chief financial officer (CFO) komt er volgens Sandra van der Meer na zeven maanden weer meer evenwicht in het bestuur. Een CEO is vaak van nature ondernemend en optimistisch, die heeft meer oog voor kansen en mogelijkheden. Een CFO kijkt eerder naar de risico s en belemmeringen, aldus de portfoliomanager. Er gebeuren veel interessante en veelbelovende dingen bij TenCate, besluit ze. De activiteitenmix is niet eenvoudig te kopiëren door concurrenten en de onderneming heeft een grote technologische voorsprong. De markt heeft in 2013 niet meegezeten, maar er lijkt sprake van enig herstel, bijvoorbeeld in armour gezien de mooie orders waarover onlangs is gecommuniceerd. TenCate neemt de goede stappen door te investeren in schaalbare groei : het uitrollen van bestaande en aanverwante producten naar nieuwe eindmarkten. Voorbeelden hiervan zijn automotivecomposieten en TenCate Tecasafe Plus. Bij de jaarvergadering was 45% van de uitstaande aandelen van TenCate vertegenwoordigd Eef Bos werd benoemd tot lid van de raad van bestuur met de titel chief financial officer, Marjan Oudeman tot lid van de raad van commissarissen Activiteitenmix van TenCate is niet eenvoudig te kopiëren en de onderneming heeft een grote technologische voorsprong De notulen van de aandeelhoudersvergadering zijn op aanvraag beschikbaar via: royal@tencate.com Sandra van der Meer-de Brouwer: Er gebeuren veel interessante en veelbelovende dingen bij TenCate 18 txtures 2 2014 VISIE, MISSIE EN STRATEGIE
PROTECTING PEOPLE TENCATE ADVANCED ARMOUR IN VOERTUIGPROJECTEN GENERAL DYNAMICS Copyright: General Dynamics Armour voor General Dynamics TenCate Advanced Armour heeft in april 2014 twee orders ontvangen van General Dynamics voor voertuigbepantsering. General Dynamics European Land Systems selecteerde TenCate Advanced Armour in Denemarken als leverancier van lichtgewicht modulaire armoursystemen voor de Eagle V 4x4. De vestiging in Newark (Ohio, VS) is door General Dynamics Ordnance and Tactical Systems geselecteerd voor levering van de bepantseringoplossing voor het Ground Mobility Vehicle, de GMV 1.1. Beide orders onderstrepen de positie van TenCate als leverancier van armouroplossingen voor militaire voertuigprogramma s. Voertuigbepantsering is van oudsher de belangrijkste markt voor TenCate Advanced Armour. De marktgroep biedt passieve bepantsering van voertuigen en actieve bodemplaatbescherming tegen bermbommen voor tactische en gevechtsvoertuigen. De armoursystemen kunnen de overlevingskansen van personen in de voertuigen aanzienlijk verhogen. De oplossingen worden klantspecifiek ontworpen. Eagle V Voor General Dynamics European Land Systems (GDELS) levert TenCate modulaire armoursystemen voor de Eagle V 4x4. Dit voertuig kenmerkt zich door een hoge wendbaarheid, tactische mobiliteit en dankzij het modulaire armoursysteem een zeer hoog beschermingsniveau. De voertuigen worden van GDELS gekocht door het Bundesamt für Ausrüstung, Informationstechnik und Nutzung der Bundeswehr. Het betreft 176 voertuigen van dit type voor de Duitse Bundeswehr. De armourkits worden vervaardigd bij TenCate Advanced Armour in Vissenbjerg. GMV 1.1 General Dynamics Ordnance and Tactical Systems (GDOTS) is de hoofdaannemer voor het Ground Mobility Vehicle (GMV) van het US Army Special Operations Command (SOCOM). Het SOCOM wil de komende zes jaar 1.300 GMV s aanschaffen ter vervanging van de huidige high mobility multipurpose wheeled vehicles ofwel Humvees. De oplossing van TenCate voor de GMV 1.1 bestaat uit primaire voertuigbepantsering, inclusief transparante bepantsering. De bepantsering kan direct worden geïnstalleerd. GDOTS kocht het voertuigontwerp voor het GMV 1.1 van Flyer Defense, eigendom van Marvin Engineering. Men had vooral interesse in het elektronicapakket van de Flyer. Samen met GDOTS en Flyer ontwikkelde Ceradyne het armoursysteem voor dit voertuig. De Flyer is een snel, lichtgewicht en bijzonder wendbaar voertuig dat snel kan worden geconfigureerd voor uiteenlopende missies. Het kan 19
VERVOLG PAGINA 19 worden vervoerd door vliegtuigen en helikopters, zoals de V-22 Osprey van Boeing, Sikorsky CH-53 en de C-5 Galaxy en C-130 Hercules van Lockheed. De Flyer is buitengewoon geschikt voor operaties in ruig en onherbergzaam terrein. Defensieconglomeraat GDELS en GDOTS zijn twee verschillende bedrijven binnen Combat Systems, een van de vier kernactiviteiten van General Dynamics. De Combat Systems-groep ontwerpt en bouwt militaire rups- en andere pantservoertuigen. Het Amerikaanse defensieconglomeraat is ook actief in de luchtvaart (met Voor General Dynamics European Land Systems (GDELS) levert TenCate modulaire armoursystemen voor de Eagle V 4x4. name Gulfstream), scheepsbouw (zoals onderzeeërs, torpedobootjagers en bevoorradingschepen) en in communicatie- en informatiesystemen. De samenwerking van TenCate Advanced Armour met GDELS (destijds Mowag) vloeide voort uit het contract voor Piranha III-voertuigen ten behoeve van het Deense leger, eind negentiger jaren van de vorige eeuw. Als gevolg van dit contract kreeg een aantal Deense bedrijven compensatieorders (offset) voor indirecte of directe toelevering aan Mowag. Een belangrijk element van de Deense wetgeving inzake offset is het bevorderen en stimuleren van duurzame, Het Ground Mobility Vehicle (GMV) van het US Army Special Operations Command. De oplossing van TenCate voor de GMV 1.1 bestaat uit primaire voertuigbepantsering, inclusief transparante bepantsering. 20 txtures 2 2014 VEILIGHEID