Handleiding bij de Opstaplessen Op dit voorblad staan alle programmagegevens op een rij. Hierdoor kun je in één oogopslag zien wat er nodig is voor het programma en hoe het in de reeks past. Handig voor bijvoorbeeld de coördinator/het coördinatieteam! Na aankoop van de methode is het mogelijk om een inlogcode voor de digitale lessen van Opstap aan te vragen middels bijgevoegd aanvraagformulier. Zo kun je de lessen eenvoudig printen en verspreiden over de leidinggevenden binnen de eigen wijkgemeente. (het is niet toegestaan om de lessen buiten de eigen wijkgemeente te verspreiden) Vooraf Hier kun je lezen in welke serie de les past en/of in welke context de geschiedenis in de Bijbel staat. Benodigdheden Een korte opsomming van de benodigdheden per programmaonderdeel. Doel Het doel van de lessen is steeds opgebouwd volgens het volgende stramien: y Kennis (wat) y Begrip (wat dan) y Toepassing (hoe) Tijdpad Programmaonderdeel Keuzemogelijkheden Voorbereiding Wanneer het noodzakelijk en/of handig is om een extra voorbereiding te doen, staat dat onder dit kopje vermeld. Voor de volgende keer Wanneer het noodzakelijk is om iets door te geven voor de volgende keer of bijvoorbeeld iets te Tijd (in minuten) Binnenkomer Opstap begint! 2 Introductie 1. (werkvorm) 5 2. Poppenspel 5 De Bijbel open Opstap 1 Voorbeeldvertelling 10 Afstap 5 Actie 3 Bidden en zingen 3 Verwerking 1. (creatief) 15 2. (spel) 10 bewaren, dan staat dat onder dit kopje vermeld. Tijdpad De lessen van Opstap bestaan uit een kort programma om met de kinderen te doen. De leiding van Opstap kan zelf een keuze maken uit de onderdelen en haar programma zo afstemmen op de kinderen en de beschikbare tijd. Het is dus per definitie niet de bedoeling om alles te doen!
Programma Dagritmekaarten Wanneer je een programma met kinderen doet, is het belangrijk om dit altijd volgens dezelfde structuur te doen. Een vaste volgorde biedt de kinderen duidelijkheid en veiligheid. Dagritmekaarten zijn hier een goed hulpmiddel bij. Door de dagritmekaarten in de juiste volgorde te hangen, kun je bijvoorbeeld met een wasknijper steeds aangeven bij welk onderdeel van het programma je bent. Dit geeft peuters en kleuters houvast tijdens Opstap. In de bijlage van Opstap vind je een dagritmekaart voor de volgende onderdelen: y vrij spel y eten en drinken y in de kring y knutselen y poppenspel y spel y de Bijbel open y opruimen y bidden y naar de kerk (voor de nevendienst) y zingen y naar huis (voor de oppasdienst) Print de kaarten uit, kleur ze in en plastificeer ze. Nog leuker is het om de kaarten door de kinderen zelf te laten inkleuren. Opstap wordt dan echt iets van hen zelf! Binnenkomer Opstap begint! y Dit is een vast onderdeel van het programma, het is elke week hetzelfde. y Je zingt het Opstapliedje met de kinderen, inclusief gebaren en eventueel een vast voorwerp (zie Basic 3 Speelgoed en materialen Voorwerp Opstapliedje ). Een klein ritueeltje, het teken dat Opstap begint! y Het liedje is als mp3 op de website van de HGJB beschikbaar. De melodielijn (inclusief gitaargrepen) vind je als bijlage in de map.
Introductie y Je komt met de kinderen in het thema, zodat de boodschap die je hen straks vertelt beter zal landen. Je zou kunnen zeggen dat je de hersenen voorsorteert op de boodschap die straks komen gaat. y Er zijn 2 introductievormen beschikbaar, je kunt er één kiezen maar ze eventueel ook beide doen. Introductie 1 (titel) Dit is een introductiewerkvorm. Het is steeds iets anders: een doe-dingetje, een spelletje, of een gesprekje. Introductie 2 Poppenspel y Het poppenspel gaat altijd over Rik. Je kunt dit zelf spelen met Rik op je hand of met een andere leidinggevende uitspelen. Dit laatste vraagt iets meer voorbereiding (afstemming), maar is wel eenvoudiger uit te voeren. y Je kunt het verhaaltje eventueel ook vertellen aan de kinderen. y Kies voor een grote handpop (ca. 50-60 cm, bijvoorbeeld van 'Living Puppets'). Zo'n grote pop speelt een rol in de kring, je hebt dan geen poppenkast nodig. De pop kan na afloop ook 'in de kring' komen zitten en hoort daardoor echt bij Opstap. y Op de website is een werkbeschrijving beschikbaar om zelf een Rik in elkaar te kunnen zetten.
De Bijbel open Opstap Het is belangrijk om aan de kinderen duidelijk te maken dat het verhaal dat je vertelt uit de Bijbel komt. Daarom pak je iedere les de Bijbel er letterlijk bij. Voorbeeldvertelling y Een volledig uitgeschreven voorbeeldvertelling, geschreven vanuit de doelstelling van de les. Zo kan iedereen het verhaal vertellen of voorlezen, zonder dat het veel voorbereiding hoeft te kosten. y In verband met de brede achterban, auteursrechten en de wens om de lessen vanuit één doelstelling te schrijven, is er voor gekozen om niet vanuit een bestaande kinderbijbel te schrijven. y In de vertelling is een verwijzing naar een concreet voorwerp opgenomen. Op deze manier worden ook andere zintuigen van de kinderen ingeschakeld zoals zien, aanraken of ruiken n worden ze extra betrokken bij het verhaal. Daardoor zullen ze hun aandacht er beter bij houden en het verhaal beter onthouden. y Ook prenten uit bijvoorbeeld een kinderbijbel zijn geschikt om bij je vertelling te gebruiken y De vertelling is zo geschreven dat het levendig verteld kan worden. Ook kan het als basis voor je eigen verhaal dienen of voorgelezen worden. Afstap y Een aantal vragen om nog even terug te komen op wat de kinderen gehoord (en gezien) hebben. y Door met de kinderen na te praten over het verhaal, verwerk je de geschiedenis en de boodschap. Zo kunnen zij dat wat ze gehoord hebben begrijpen en toepassen op hun eigen leven. y Voor de afstap kun je ook werken met het kletskleed. Zie voor een beschrijving hiervan Basic 3 'Speelgoed en materialen - kletskleed.' Actie y Even wiebelen. Een eenvoudige actie om met de kinderen te doen om (een gedeelte uit) het bijbelverhaal te doen en te ervaren! y Door deze kleine actie met elkaar uit te voeren, schakel je opnieuw meerdere zintuigen van de kinderen in. Daardoor begrijpen ze het verhaal en de boodschap beter en zullen ze het ook beter onthouden en kunnen toepassen in hun eigen leven. De kerk ontdekken y Dit onderdeel zit alleen in de ingroeilessen. Het bevat een beschrijving van wat je met de kinderen kunt doen en aan de kinderen kunt vertellen over het onderwerp van de les. y Fotogedeelte: bij elke ingroeiles horen 5 foto's, deze vind je achter in de map onder het tabblad 'Bijlagen'. De foto's zijn ook digitaal beschikbaar, zodat je ze eventueel in kleur kunt printen. Wanneer je de (kleuren)prints lange tijd goed wilt houden, is het aan te raden om ze te plastificeren. In het fotogedeelte lees je hoe je aan de hand van de foto s uitleg kunt geven over het onderwerp van de les. y Voorwerpen: bij de meeste lessen zit ook een gedeelte waarbij je aan de hand van voorwerpen uitleg kunt geven over het onderwerp van de les. Voorwerpen prikkelen de zintuigen van de kinderen: je kunt het zien, vastpakken en voelen, soms zelfs ruiken, horen of proeven. Voorwerpen helpen de kinderen te leren en te ontdekken en zijn daarom echt een aanrader om te gebruiken bij de ingroeilessen! y Persoon: bij de ingroeilessen die over een persoon gaan, wordt steeds de tip gegeven om deze persoon ook (een gedeelte van) Opstap aanwezig te laten zijn. Het is voor de kinderen natuurlijk sprekender wanneer zo n persoon bij hen is en met hen praat!
Gebed Een uitgeschreven gebed dat specifiek ingaat op wat er tijdens het programma aan de orde komt. Door het gebed na de vertelling te doen, kun je met de kinderen bidden voor wat ze zojuist gehoord/geleerd hebben. Naar keuze kun je er ook voor kiezen om bijvoorbeeld aan het begin van je Opstapprogramma een gebed uit te spreken om een zegen over Opstap te vragen. Zingen y Een bijpassend lied, dat (bijna altijd) afkomstig is uit de HGJB-bundel Op Toonhoogte. y Vanwege rechten op bladmuziek is het niet mogelijk om de tekst met bladmuziek af te drukken. Zorg daarom dat de HGJB-bundel Op Toonhoogte standaard aanwezig is. y Zing naast het themalied vooral ook liedjes die de kinderen goed kennen (en zelf noemen). y Kinderen vinden het ontzettend leuk om te zingen en om daarbij hun hele lichaam in te zetten. Maak gebaren bij de liedjes en geef hen kleine instrumentjes (sambabal, triangel, tamboerijn) om zelf muziek te maken. Zo wordt het zingen echt een viering! HGJB Opstap
Verwerkingen y Kies één van beide verwerkingen, wanneer je veel tijd hebt, kun je ze ook allebei doen. y Probeer de verwerkingstypes af te wisselen. Bij veel kinderwerk wordt er altijd geknutseld, y terwijl lang niet alle kinderen dit leuk vinden. Een uitspraak van een kind: Ik vind er niks aan. Ik moet de hele week op school al werkjes maken, en dan moet ik op zondag ook nog werken!. Verwerking 1 titel (creatief) Een creatieve verwerking y De creatieve verwerkingen van Opstap zijn zo eenvoudig mogelijk. Er is geprobeerd zoveel mogelijk gebruik te maken van eenvoudige kopieerwerkbladen en zo min mogelijk van verzamelmateriaal (wcrolletjes, potjes). y Daarnaast is er rekening gehouden met de beperkingen van de gebruikers: weinig tijd, nette zaaltjes met vloerbedekking, nette kleding. y De werkbladen zijn in de les opgenomen en zitten soms, wanneer het er meerdere zijn, als extra bijlage achter in de map. Ook zijn alle bijlagen digitaal beschikbaar via de inlogcode op de website. Verwerking 2 titel (spel) Een verwerkingsspel met een link naar het bijbelverhaal en/of de boodschap y In de omschrijving staat hoe je deze link kunt verwoorden naar de kinderen. y Leuk om actief met hen bezig te zijn! y Bij het spel hoort soms een bijlage. Deze vind je achter in de map onder het tabblad Bijlagen (te vinden op het lesnummer).
Voor de voorganger y Dit onderdeel hoort alleen bij de ingroeilessen. y Dit blad kan via de mail of als kopie aan de voorganger worden gegeven. Doe dit minimaal een week voor de dienst waarbij de ingroeiles hoort. Zo heeft de voorganger ruim de tijd om zich voor te bereiden en eventueel contact met de Opstapleiding te zoeken. Je kunt er als gemeente voor kiezen om de hele dienst af te stemmen op het onderwerp van de ingroeiles. De jongste kinderen gaan dan bijvoorbeeld halverwege de dienst naar Opstap, maar de oudere kinderen en tieners horen verdere verdieping van het onderwerp in de preek. Zo laat je niet alleen de jongste kinderen ingroeien, maar help je ook de oudere kinderen en tieners verder! y Op het blad staat omschreven wat de kinderen tijdens Opstap gaan doen, zodat de voorganger weet waar hij bij aan kan sluiten. y Onder het kopje moment in de dienst staat aangegeven op welk moment de voorganger het kindermoment het beste kan invoegen, dit is afhankelijk van het onderwerp van de les. Voor sommige onderwerpen is het niet van belang op welk moment dit precies gebeurt, maar voor bijvoorbeeld de collecte, de wet en de doop wel. y Op het blad staat omschreven wat de voorganger kan zeggen/doen om de kinderen iets uit te leggen over het onderwerp van de les. y De kinderen verlaten direct na het kindermoment of op een later tijdstip de dienst en gaan dan naar Opstap. Daar praat de leiding met de kinderen door over wat ze in de dienst hebben gehoord en gezien. HGJB Opstap
Titel Bijbelgedeelte Voor de ouders Op dit blad kunt u lezen wat er tijdens Opstap is gedaan, zodat u er thuis op terug kunt komen. Voor de ouders Dit is een blad dat na afloop van Opstap kan worden uitgedeeld aan de ouders. Op deze manier breng je hen op de hoogte van wat er tijdens Opstap is gedaan. Zo kunnen zij er thuis op terugkomen en/of op doorgaan. Het blad is ook digitaal beschikbaar, zodat ervoor gekozen kan worden om het digitaal te verspreiden, in het kerkblad op te nemen of per maand uit te delen. Bedenk wel dat het uitdelen van een strookje na afloop van Opstap laagdrempeliger is voor de ouders. Lied Het lied dat gezongen/aangeleerd is tijdens Opstap. Tips om hierop terug te komen in het gezin y Hier worden eenvoudige tips genoemd die ouders kunnen doen om in het gezin terug te komen op wat er tijdens Opstap is gedaan en/of geleerd. y De tips kunnen ouders helpen om verbinding te leggen tussen de kerk en thuis. Ook kan het ouders op ideeën brengen voor de geloofsopvoeding van hun kind.