DORDRECHT Retouradres: Postbus 8 3300 AA DORDRECHT ^ ^. ^ Gemeentebestuur Aan Spuiboulevard 300 3311 GR DORDRECHT de gemeenteraad T 14078 F (078) 639 8080 www.dordrecht.nl Datum 18 december 2012 Contactpersonen R. de Geus / P. H.F. Kennedie Begrotingsprogramma Algemene dekkingsmlddelen T (078) 770 2020 / Betreft INLICHTINGEN Inzake derivaten en financiering (078) 770 4154 Via deze brief geven wij invulling aan de vraag van de fractie CU/SGP om een toelichting te verstrekken op het gebruik van derivaten. Deze vraag is gesteld tijdens de raadscarrousel van dinsdag 20 november jongstleden. Wij concluderen dat er geen reden is om derivaten en/of het in bezit hebben daarvan bij voorbaat te veroordelen en dat onze treasury-afdeling hierbij risicomijdend handelt. Derivaten kunnen bij juist gebruik, zoals ook in wetgeving onderkend, een waardevolle rol spelen bij het beheersen van financieringsrisico"s. Intern zijn er checks and balances bij het inzetten van dergelijke renteinstrumenten. De Vestia-affaire wordt aan het slot kort beschouwd. In 2011 heeft uw raad te kennen gegeven om met betrekking tot majeure financieringstransacties eerder geïnformeerd te willen worden dan via de financieringsparagraaf van de jaarrekening. In lijn met die wens willen wij u hierbij tevens informeren over recent aangetrokken langlopende financiering. Deze actie vloeide voort uit het Treasury Jaarplan 2012. 1. Derivaten Vooral naar aanleiding van de kwestie Vestia zijn derivaten, met name de zogenoemde swaps, in een negatief daglicht komen te staan. Dit is versterkt door recente berichtgeving in het Financieel Dagblad, waaruit naar voren kwam dat ook veel grote Nederlandse gemeenten, waaronder Dordrecht, eveneens over derivaten beschikten. Welke betekenis heeft dit nu eigenlijk? Is dit erg? En zijn derivaten per definitie slecht en/of risicovol? Voordat op deze vragen kan worden ingegaan is het noodzakelijk eerst uit te leggen wat derivaten nu eigenlijk zijn en welke soorten kunnen worden onderscheiden. Vervolgens wordt ingegaan op het karakter van de Dordtse derivaten en wordt uitgelegd waarom hieraan, in tegenstelling tot de negatief in het nieuws staande swaps, geen verdere financiële risico's verbonden zijn. Betekenis en doel In de financiële wereld worden derivaten aangeduid als 'afgeleide financiële instrumenten'. Het betreft verhandelbare contracten met als onderliggende waarde een geldlening of belegging. Derivaten hebben veelal tot doel risico's af te dekken op ten aanzien van valutaof renteontwikkelingen. Omdat decentrale overheden wettelijk geen valutarisico mogen lopen zijn voor de gemeente alleen rentederivaten, ook wel renteinstrumenten genoemd, relevant. E r.de.geus@drechtsteden.nl / phf.kennedie@dordrecht.nl Pagina 1/5 Model brief inlicht.inaen art si-e! 169, hri /"V Mixed v-ip Sources o FSC
Soorten Er bestaan twee soorten rentederivaten: o Fixerend, waarbij veelal een toekomstig rentepercentage wordt vastgelegd. Vanaf het tekenen van het contract is dus duidelijk welke rentepercentages zullen gelden. De kosten zitten verrekend in de afgesproken rentepercentages. Voorbeelden: Swap, Forward Rate Agreement. Swap is Engels voor 'ruilen'. En dat is ook precies wat er gebeurt. Een klant heeft een lening in de boeken tegen een variabele rente, maar wil een vaste rente betalen. Of andersom. o Afschermend, waarbij, tegen betaling van een premie, het risico op een nadelige renteontwikkeling wordt afgedekt. Met betaling van de premie verkrijgt men het recht om over een afgesproken hoofdsom gedurende de contractlooptijd nooit een hogere korte rente dan een van tevoren bepaalde plafondrente te hoeven betalen, ongeacht de geldende marktrente. Een dergelijk derivaat is een 'Cap'. In dit geval wordt, tegen voorafbetaling van een eenmalige premie, de te betalen variabele rente over een financiering op korte- of middellange termijn geplafonneerd. Vergelijk dit met een opstalverzekering voor een huis: tegen vooruitbetaling van een premie is gedurende een afgesproken periode het risico op financiële schade vanwege bijvoorbeeld brand afgedekt. Er is ook een omgekeerde variant, bij het uitzetten van geld: het recht om nooit een lagere rente te ontvangen dan een tevoren bepaalde bodemrente, al gaat de rente richting 0%. Dit wordt een 'Floor' genoemd. Wettelijk en lokaal kader voor derivatentransacties WETTELIJK KADER De Wet financiering decentrale overheden (fido) staat in artikel 2, lid 2 het gebruik van derivaten toe. De bepalingen van de Wet fido zijn nader uitgewerkt in een aantal uitvoeringsregelingen. Eén daarvan is de Regeling uitzettingen en derivaten decentrale overheden (Ruddo). In de Ruddo wordt over derivaten nog het volgende bepaald c.q. toegelicht: Derivaten mogen uitsluitend worden gebruikt ter beperking van financiële risico's. Derivaten kunnen een waardevolle rol vervullen bij het renterisicomanagement van decentrale overheden. Dit gebruik dient vanzelfsprekend te zijn gericht op het beperken van financiële risico's. De wetgever erkent dus expliciet dat derivaten waardevol kunnen zijn bij de beheersing van renterisico's! LOKAAL KADER In het Dordtse Financieringsstatuut is de bevoegdheid om te besluiten tot het aangaan van een rente-instrument c.q. derivatenovereenkomst toegewezen aan de stadscontroller. Voorafgaand aan een daadwerkelijke transactie wordt het voornemen daartoe in de vorm van een advies besproken in Treasury Comitéverband. Dordrecht beschikt thans uitsluitend over twee Caps. De Dordtse Caps zijn beide eind juli 2011 aangegaan. In de Financieringsparagraaf van de jaarrekening 2011 zijn deze ook toegelicht. Het betreft de volgende transacties: Pagina 2/5 Model brief inlichtingen artikel 169, lid 3
1. Een Cap van 10 miljoen met een looptijd tot eind juli 2014, en 2. Een Cap van 10 miljoen met een looptijd tot eind juli 2016. Een Cap is bijzonder geschikt indien de nodige onzekerheid bestaat over grote toekomstige kasstromen zoals investeringsuitgaven of grondexploitatieinkomsten. Dat is ook de reden waarom Dordrecht deze is aangegaan. Anders zou de gemeente, duurdere, langlopende leningen op moeten nemen. Gelet op het verschil tussen korte en lange rente is het aangaan van Caps belangrijk voordeliger, terwijl het renterisico met de plafonnering wel volledig is afgedekt. Voor beide Dordtse Caps is een plafondrente van 4% afgesproken. Dit betekent dat indien de variabele marktrente gedurende de contractperiode boven de 4% komt, de bank het meerdere aan de gemeente terug moet betalen. Ofwel: de gemeente zal nooit meer dan 4% rente betalen over de afgesproken hoofdsommen, in totaal dus 20 miljoen. Ook al gaat de rente naar bijvoorbeeld 15%. Daarentegen behoudt de gemeente met de Cap de mogelijkheid om volop te profiteren van een lage of verder dalende rente. Het feit dat met de Cap een renterisico aan de bovenkant is afgedekt brengt nog een ander voordeel met zich mee, namelijk dat de Cap-hoofdsommen mogen worden meegenomen bij de berekening van de Wet fido-kasgeldlimiet. Met deze limiet is een maximum gesteld aan de mate waarin gemeenten hun financieringsbehoefte met kortlopende middelen mogen indekken. Deze limiet wordt berekend op basis van het begrotingstotaal. In de Financieringsparagraaf van de begroting is de kasgeldlimiet voor 2013 bepaald op circa 40 miljoen. De Caps maken het mogelijk om voor een 20 miljoen extra, dus in totaal voor ruim 60 miljoen, tegen de huidige bijzonder lage korte rente te financieren. Daarmee wordt een grote besparing op rentekosten gerealiseerd en de voor beide Caps betaalde premie, in totaal circa 200.000, ruimschoots goedgemaakt. In tegenstelling tot Caps kunnen swaps gedurende de looptijd een waarde krijgen. Deze waardeontwikkeling ontstaat door de verhouding tussen de marktrente en de afgesproken rente. Als een partij vanuit de swap heeft afgesproken om een vaste rente te betalen van 4% (dus eigenlijk haar risico heeft afgedekt tegen 4%) en de marktrente daalt tot beneden de 4%, dan krijgt de swap een negatieve marktwaarde. Immers, op dat moment had de koper van de swap op de contante markt een lagere rente hoeven betalen. En hoe groter in dat geval het verschil tussen de actuele marktrente en de afgesproken swaprente, hoe hoger de negatieve marktwaarde. Bij overschrijding van een bepaald drempelbedrag aan negatieve marktwaarde kunnen partijen door banken worden gevraagd om bijstortingen te doen. Deze bijstortingen hebben een onderpandkarakter. Dit aspect kan worden aangemerkt als een nadeel van fixerende derivaten ten opzichte van afschermende derivaten. Een tweede nadeel van fixerende derivaten is dat, in tegenstelling tot afschermende derivaten, niet meer geprofiteerd kan worden van gunstige renteontwikkelingen. De rentes zijn dan namelijk bij het aangaan van het contract voor een zekere periode vastgesteld. Het spreekt voor zich dat hier veelal bewust, voornamelijk vanuit financierings- of renterisico-overwegingen, Pagina 3/5 Model brief inlichtinaen artikel 169. lid :
voor wordt gekozen. Met de aldus verkregen zekerheid over toekomstige rentes kan wel worden gesteld dat het risico daarvan is afgedekt. Het risico-afdekkende karakter is ook juist het derivatengebruik zoals omschreven en beoogd in de hiervoor aangehaalde Ruddo-tekst. Veel swaps zijn aangegaan in een tijd waarin een rentestijging in de verwachting lag. Indien deze verwachting was uitgekomen, en de rente dus nu op 5% of hoger had gestaan, dan waren veel swap-corporaties en -gemeenten 'spekkopers' geweest. In dat geval zouden de swaps in termen van renterisicobeheer namelijk goed hebben gewerkt. Daarmee zouden deze een grote positieve waarde hebben gehad, misschien zelfs zodanig dat corporaties en gemeenten van de banken bijstortingen hadden kunnen verlangen. Althans, voor zover er sprake zou zijn van renteswaps die daadwerkelijk zijn aangegaan om, zoals geformuleerd in de Ruddo, een renterisico af te dekken. Voor zover tot dusver bekend zijn de door grote gemeenten afgesloten derivaten wel volledig in lijn met de Fido-bepalingen rond renterisicobeheersing en is er, in tegenstelling tot Vestia (zoals verderop in deze notitie wordt beschreven) ook geen sprake van een vreemde verhouding tussen leningen- en derivatenportefeuille. Het feit dat een gemeente een swap heeft is dus niet bij voorbaat slecht. Dat wordt een derivaat pas als de afwegingen die aan een betreffende swap ten grondslag liggen niet deugen of niet duidelijk zijn. Juist om dat te voorkomen beschikt Dordrecht over een Treasury Comité. Bij inzet van een rente-instrument wordt in dit comité vooral gekeken naar: wat de omvang is van het renterisico; wat de termijn is waarover renterisico wordt gelopen; wat de prijs is van het rente-instrument. Hoewel Dordrecht momenteel niet voornemens is om naast haar caps ook swaps aan te gaan, wordt een toekomstig gebruik hiervan niet uitgesloten. Ook de eigen sectorbank (BNG) heeft de afgelopen jaren het afsluiten van derivaten stevig gepromoot. Dit, vanuit de redenering dat juist het niét afsluiten van een derivaat/swap, ofwel het niet afspreken van een toekomstig renteniveau, een speculatieve, want open, positie zou zijn. In het andere geval zou de gemeente bij de bepaling van het weerstandsvermogen c.q. hoogte van de rentereserve daarmee extra rekening moeten houden. Vestia De omvang van de verlangde bijstortingen op haar derivatenportefeuille beliep vele honderden miljoenen euro's. Vestia bleek daarnaast in ruime mate in bezit te zijn van derivaten die een zeer hoog speculatief karakter hadden. Dergelijke derivaten worden 'exoten' genoemd. Hieraan zijn voor de banken vaak zeer aantrekkelijke provisies verbonden. Het gebruik van derivaten met een speculatief karakter wordt door de relevante wetgeving nadrukkelijk niet beoogd. Bovendien was bij Vestia sprake van een vreemde verhouding: de derivatenportefeuille was namelijk circa 4 maal zo groot als de feitelijke leningenportefeuille: 24 miljard om 6 miljard. Aan adequaat toezicht en externe controle lijkt het te hebben ontbroken. Pagina 4/5 Model brief inlichtinnen artikel 169, lid
2. Financiering In het Treasury Jaarplan 2012 was, op grond van kasstroomprognoses, voorzien dat er in 2012 een financieringsbehoefte zou zijn van in totaal 45 miljoen. Deze verwachting is uitgekomen. er indekking van deze behoefte, die onder meer nodig was om te blijven voldoen aan de bepalingen van de Wet financiering decentrale overheden inzake de kasgeldlimiet, zijn per 31 oktober jl. de volgende langlopende leningen aangetrokken: 1. Een lening van 20 miljoen van Triodos Bank. Dit betreft een 20-jaars lineaire lening. Deze lening, die als objectfinanciering verbonden is aan het project Energiehuis, kon worden aangetrokken tegen 2,25%. Die biedingen van concurrerende sector- en grootbanken lagen in de range van circa 2,26% - 2,45%. 2. Een lening van 25 miljoen bij BNG. Dit betreft een 8-jaars fixe lening. Deze lening, die op concernniveau is aangetrokken, kent een rente van 2,13%. Concurrerende aanbieders gaven aan op dit niveau niet mee te kunnen. Zowel ons college als de treasuryafdeling zijn content met deze zeer gunstige leningcondities. Met deze leningen komt het totaalbedrag van de gemeentelijke portefeuille aan opgenomen langlopende geldleningen op circa 288 miljoen. Wij vertrouwen er op u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Het college van Burgemeester en Wethouders de secretaris /y de burgemeester M.M. van der Kraan Pagina 5/5 Model brief inlichtingen artikel 169, lid