Productschap Granen, Zaden en Peulvruchten VERGADERING : Bestuur DATUM : 1 november 2007 AGENDAPUNT : 7 BIJLAGE : 13 Gevolgen van de te verwachten wijzigingen van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid gevolgen gewijzigde marktomstandigheden Inleiding In de vergadering van de Adviescommissie gehouden op 23 mei jongstleden is een eerste versie van de nota over het in de aanhef genoemde onderwerp aan de orde geweest. De nota is voor de tweede maal besproken op 11 september jl. In de nu voorliggende nota is getracht nader uitwerking te geven aan de onder de aandacht gebrachte onderwerpen. Ook is getracht de sociaal economische gevolgen voor de GZP sectoren zo goed mogelijk in kaart te brengen. Aan het bestuur ligt de vraag voor of ingestemd kan worden met de bevindingen van de Adviescommissie. Health Check Komend najaar zullen de voorstellen in het kader van de zogenaamde Health Check door de Europese Commissaris voor Landbouw formeel worden gepresenteerd. Voor een overzicht van de onderwerpen die daarin waarschijnlijk aan de orde zullen komen wordt verwezen naar de nota die in de vergadering van de adviescommissie werd behandeld. De graanprijzen zijn tussen mei en nu met Є 40,00 tot Є 80,00 per ton gestegen. Er is onzekerheid over de uiteindelijke omvang van de productie en over de kwaliteit. Over de gehele Europese Unie zijn de weersomstandigheden zeer verschillend. Zowel de voorraadhouders als de verwerkende industrie stellen zich vooralsnog terughoudend op. De bevoorradingskosten voor alle industrieën zullen aanzienlijk stijgen. De voorraden zijn laag. Dit zal effect hebben op de prijzen van levensmiddelen zowel van plantaardige als dierlijke oorsprong. Recent heeft de Europese Commissie een rapport gepubliceerd waarin o.a. een inschatting wordt gemaakt over de toekomstige prijsontwikkelingen voor de granensector. Uit het rapport blijkt dat de Amerikaanse tarwe en maïsprijzen de laatste maanden 30% hoger zijn dan in 2006. Als belangrijkste redenen worden vermeld: Extreme weersomstandigheden in 2006 o.a. een afname van de Australische graanoogst met 20 miljoen ton maar ook lagere oogsten in de EU, VS, Canada en Oekraïne, De toename van de productie van biobrandstoffen, Lagere wereldgraan graanvoorraden.
Voor tarwe wordt uitgegaan van een prijs boven $ 200 per ton, 40% hoger dan de gemiddelde prijs van de afgelopen 5 jaar. Opmerkelijk is dat b.v. voor Europa, de grootste producent van tarwe, er slechts een beperkte uitbreiding wordt voorzien van het areaal voor de komende jaren ondanks de gunstige perspectieven. Onder deze omstandigheden kan het makkelijker zijn om bepaalde voorstellen, zoals het afschaffen van de verplichte braakleg regeling, aanvaard te krijgen. Er bestaat wel degelijk behoefte aan een groter aanbod hoewel de verwachtingen hierover niet al te hoog gespannen moeten zijn. Als gevolg van de prijsontwikkeling is er tussen de diverse sectoren irritatie ontstaan over mogelijk oneigenlijk gebruik van de marktsituatie. In de vergadering van het dagelijks bestuur gehouden op 6 september jl is afgesproken om een gesprek aan te gaan tussen de NAV en andere schakels in de keten met het doel elkaar te informeren over de in het geding zijnde omstandigheden en feiten. Begin juli werd in Brussel een conferentie gehouden over de gevolgen van de klimaatsveranderingen voor de landbouw. De belangrijkste conclusies waren dat het noorden van Europa warmer wordt, het zuiden droger met heviger regenbuien en een toenemende kans op extreem hete dagen en seizoenen. Dit brengt voor beide regio s kosten met zich mee. Ook werd aandacht besteed aan van buiten af komende risico s zoals een zeer waarschijnlijke wijziging van de structuur en het gedrag van de Golfstroom die ook bepalend is voor het klimaat in Europa. Er zijn meerdere globale voorspellingsmodellen die onderling een verschillend resultaat geven maar het is nog niet zo ver dat op regionaal niveau de gevolgen kunnen worden voorspeld. Afschaffing van de verplichte braaklegregeling. De Adviescommissie heeft in oktober 2006 hierover een standpunt ingenomen. Gesteld werd toen dat het antwoord op de vraag of de braakleg regeling definitief kan worden losgelaten mede afhankelijk is van het bijmengingpercentage bio-ethanol dat in de EU uiteindelijk verplicht zal worden gesteld en van de regels die ten aanzien van de invoer uit derde landen van dit product zullen gaan gelden. Blijven de ontwikkelingen achter bij de verwachtingen dan is handhaving van een braakleg regeling gewenst omdat anders opnieuw overproductie dreigt. Hoewel de verplichte bijmenging nog geen verplichtend karakter heeft in de vorm van een Verordening die van toepassing is in de gehele Europese Gemeenschap, is het voornemen om meer te gaan bijmengen in de meeste lidstaten aanwezig. Doelstelling van de Commissie is een bijmenging van 10% biobrandstoffen in de fossiele brandstoffen in 2020. Hiervoor is naar schatting 47,5 miljoen ton graan nodig. Mede gelet op deze ontwikkelingen alsook de dalende wereldvoorraad van graan, heeft Landbouw Commissaris Fischler Boel voorgesteld om de verplichte braakleg regeling te schrappen, vooralsnog alleen voor de oogst 2008. De Commissie gaat uit van een extra graanproductie van 10 á 17 miljoen ton in 2008. De Raad van Ministers van Landbouw heeft hierover in de op 25 en 26 september gehouden vergadering een positief besluit genomen. Op basis van de thans beschikbare gegevens van de Commissie zou er een verplicht braakareaal zijn van 3,788 miljoen hectare (alleen verplicht in de EU 15) en een vrijwillig braakareaal van 2,834 miljoen hectare. Onduidelijk is nog welk deel van het verplichte braakareaal wordt gebruikt voor de z.g. Non Food Non Feed gewassen (graan en oliehoudende gewassen voor verwerking tot o.a. biobrandstoffen of papier etc.).
Op basis van gegevens van Dienst Regelingen over 2006, bedroeg het braakareaal 15.100 hectare waarvan 5.500 hectare werd gebruikt voor de productie van Non Food - Non Feed gewassen. De impact van het schrappen van de verplichte braakregeling lijkt beperkt omdat een aanzienlijk gedeelte van het thans nog braakliggend areaal niet meer in productie zal worden genomen (natuurbraak of vrijwillige braak van onrendabele percelen), derhalve zijn er twijfels over de raming van de Commissie m.b.t. de toename van de productie. Vanuit de optiek van verlichting van de administratieve lastendruk voor de Europese akkerbouwers en handelaren, een van de doelstellingen van Commissaris Fischler Boel voor 2007/2008, is dit een goed voorstel omdat de akkerbouwers/handelaren/eindverwerkers niet langer hoeven aan te tonen dat de geoogste gewassen van het braakareaal in de Food/Feed sector terecht zijn gekomen (vervallen van contracten/waarborgsommen etc). Er is echter verzet te verwachten vanuit de milieubeweging en vanuit bepaalde politieke stromingen in Europa zodat niet bij voorbaat vaststaat dat een dergelijk voorstel de vereiste meerderheid in de Raad haalt. Ook de Nederlandse minister van landbouw wil de effecten op het milieu in de besluitvorming betrekken. Hoewel het et schrappen van de braakverplichting in het licht van de huidige marktomstandigheden onvermijdelijk lijkt, heeft het voorstel ook nadelen. Het bedrijfsleven is gebaat bij een bestendig overheidsbeleid. Het afschaffen voor een periode van slechts één jaar lijkt, met name voor de eindverwerkers van braakgewassen, geen ideale optie. Onder normale omstandigheden zijn de gewassen van de braakarealen lager geprijsd waardoor het aantrekkelijk kan zijn om extra investeringen te realiseren. Om te kunnen deelnemen aan de braak/non food/non feed regeling zijn administratieve aanpassingen doorgevoerd die voor wellicht één jaar niet hoeven te worden gebruikt. Als de braaklegverplichting wederom wordt ingevoerd is het nog maar de vraag of de desbetreffende bedrijven dan weer zullen deelnemen. Ook voor de producenten van groenbemesters ontstaat een onzekere situatie. De Adviescommissie is van mening dat de braaklegging als instrument van productiebeheersing gehandhaafd moet blijven. Schrappen van maïs als interventiegrondstof, elimineren van de productierestitutie voor zetmeel en van de uitvoerrestitutie voor zetmeel en glucose. Nadat de interventiecriteria voor maïs in 2006 al ingrijpend werden aangescherpt doormiddel van aanpassing van de Commissie Verordening, kwam de Commissie begin 2007 toch nog met het voorstel om maïs, als interventiegrondstof te schrappen. Aangezien het schrappen van maïs als interventiegrondstof de bevoegdheid is van de Raad, waarvoor een gekwalificeerde meerderheid noodzakelijk is, werd na langdurig overleg een compromis bereikt dat voorziet in: Maximaal 1.5 miljoen ton maïs voor het seizoen 2007/2008, Maximaal 0.7 miljoen ton maïs voor het seizoen 2008/2009, Geen overname voor de volgende seizoenen tenzij de marktsituatie daartoe aanleiding geeft. Door dit compromis zal de interventieprijs voor maïs blijven bestaan en is het dus niet noodzakelijk om b.v. een nieuw systeem voor de berekening van de invoerrechten op maïs of de productierestitutie/exportrestitutie voor zetmeel/glucose te herzien.
Desondanks mag worden aangenomen dat de Commissie met een voorstel zal komen om maïs als interventiegrondstof te schrappen zodat eerder genoemde onderwerpen alsnog aan de orde moeten worden. Met het afschaffen van marktordeningsinstrumenten, zoals het interventiemechanisme en de braaklegregeling, moet volgens de Adviescommissie de grootst mogelijke zorgvuldigheid worden betracht. Marktomstandigheden kunnen sterk wisselen. Het wordt van belang geacht de marktordeningsinstrumenten beschikbaar te houden voor situaties die daartoe aanleiding geven. Berekening invoerrechten voor maïs. Indien de interventieprijs voor maïs komt te vervallen, vervalt ook de basis voor berekening van het invoerrecht. De invoerplafond prijs bedraagt immers 155% van de dan niet meer bestaande interventieprijs en is dus 0. Maïs zou dus op wereldmarktprijs niveau in de Gemeenschap beschikbaar komen hetgeen niet alleen nadelig is voor de prijsvorming van de in de EU geproduceerde maïs maar ook voor die van alle andere granen. Het binnen de WTO maximaal toegestane invoerrecht voor maïs (bound rate) bedraagt Є 94,00 per ton. Het thans geldende invoerecht (applied rate) bedraagt, na de staffelval per 1 oktober jl, Є 0 per ton. De basis voor de berekening van een eventueel invoerrecht is maïs van Amerikaanse origine. In de praktijk vindt invoer plaats uit voornamelijk Brazilië omdat de Europese Unie geen genetisch gemodificeerde (GGO) maïs toelaat ( zie ook verderop in deze notitie). Niet alleen is GGO vrije maïs $ 80,00 a`$ 90,00 per ton duurder dan GGO maïs maar bovendien zijn de transportkosten van Brazilië naar de EU hoger dan die vanuit de Verenigde Staten naar de EU. De berekeningsbasis is dus onjuist. Door AAF (Association des Amidonniers et Féculliers, de Europese zetmeelvereniging) is in een brief aan de Commissie aangegeven dat, bij een Europese maïsprijs van b.v. 140 per ton of hoger geen invoerheffing op maïs noodzakelijk is. De gedachte van de Commissie gaan vooralsnog uit naar een TRQ systeem waarbij een bepaalde hoeveelheid maïs ingevoerd zou kunnen worden tegen een verlaagd vast invoerrecht, vergelijkbaar met de huidige TRQ regelingen voor tarwe en voor gerst. De Adviescommissie kan zich bij deze gedachte aansluiten. Berekening exportrestitutie voor o.a. maïs- en aardappelzetmeel. Bij de berekening van de exportrestitutie wordt al jaren uitgegaan van een EU marktprijs die maximaal 115% van de interventieprijs bedraagt ofwel Є 120,21 per ton. In de praktijk variëren de marktprijzen in de EU van Є 185,00 tot Є 235,00 per ton. De wereldmarktprijs fob Gulf bedraagt Є 102,00 per ton. Voor verwerkte producten op basis van maïs gelden momenteel uitvoerrestituties van Є 3,75 per ton maïs. De exporterende industrie wordt al jaren als gevolg van deze berekeningswijze onder gecompenseerd. De Europese maïsprijs ligt dus ruim boven het door de Europese brancheorganisatie aangegeven niveau. Een invoerrecht zou dan niet meer nodig zijn. Als maïs uit derde landen tegen een vergelijkbaar niveau beschikbaar komt dan is een uitvoerrestitutie niet langer noodzakelijk. Komt deze maïs aanzienlijk goedkoper beschikbaar dan ontstaat uiteraard een andere situatie. Bedacht moet worden dat de zeevrachten met ruim Є 40,00 per ton vanaf de Verenigde Staten zeer hoog zijn. Berekening van productierestitutie voor maïs- en aardappelzetmeel. De productierestitutie wordt op bijna dezelfde wijze berekend als de exportrestitutie met dit verschil dat de cif Rotterdam prijs als parameter wordt genomen. Als gevolg van de hoge vrachttarieven bedraagt deze ruim Є 145 per ton. Dit ligt boven het kunstmatig afgetopte EU
prijsniveau en dus is er al geruime tijd geen productierestitutie meer vastgesteld, noch voor aardappelzetmeel noch voor graanzetmeel. In de huidige marktsituatie wordt de graan zetmeelindustrie in Europa met zeer hoge bevoorradingsprijzen geconfronteerd. Dit vertaalt zich in hoge zetmeelprijzen voor die verwerkers die voor productierestitutie in aanmerking komen. Een zekere mate van compensatie is te rechtvaardigen daar de concurrerende industrieën in derde landen zich op basis van een lager prijsniveau kunnen bevoorraden en dus een concurrentievoordeel genieten. Het eventuele voorstel om de regeling als zodanig af te schaffen moet volgens de Adviescommissie als voorbarig worden beoordeeld. Afschaffing gekoppelde steun voor o.a. aardappelzetmeel en gedroogde voedergewassen en vlas De Commissie heeft meerdere malen aangegeven dat het systeem van gekoppelde steun niet past bij een modern Europees Landbouwbeleid. In de Healt Check zal de Commissie dan met voorstellen komen om de nog resterende gekoppelde steunbedragen te vervangen door een ontkoppelde steun om zodoende de weg vrij te maken voor een flat rate. In de Nederlandse akerbouwsector is er nog een gekoppelde steun voor aardappelzetmeel, de gedroogde voedergewassen en de vlasteelt. In Frankrijk is er een gekoppelde steun bij o.a. de productie van granen. De toekenning van de ontkoppelde steun in Nederland vindt plaats op basis van de referentiegegevens uit de periode 2000 tot en met 2002. Bij een directe afschaffing van de 60% gekoppelde steun voor de aardappelzetmeelsector, zal de aanvoer van zetmeelaardappelen aan Avebe vermoedelijk fors afnemen. Voor de akkerbouwer heeft een volledige ontkoppeling in eerste instantie geen financiële gevolgen. Wel zal er een ingrijpende aanpassing plaatsvinden van de teeltplannen omdat akkerbouwer niet langer verplicht is om zetmeelaardappelen te telen waardoor een vermindering verwacht mag worden van het aardappelzetmeelareaal met 50% (bron LEI rapport 6.07.11 naar volledige ontkoppeling en flat rate ) Bij een geleidelijke omzetting van de gekoppelde steun naar ontkoppelde steun, b.v. een jaarlijkse afbouw van 20% per jaar gedurende een periode van 5 jaar, blijft de aanvoer van zetmeelaardappelen gegarandeerd. De primaire sector binnen de Adviescommissie geeft de voorkeur aan een kortere overgangsperiode. Er mag van worden uitgegaan dat in het kader van de discussie over de Health Check ook het contingenteringssysteem, de evenwichtspremie en de minimumprijs voor zetmeelaardappelen aan de orde zullen komen. Het is niet uit te sluiten dat de minimum aardappelprijs wordt losgekoppeld van de interventieprijs voor maïs. De vlassector is van oordeel dat de steun, dat wil zeggen de zaaizaadsteun en de steun aan de verwerkers, gekoppeld moet blijven. De vrees bestaat dat vlas anders niet voldoende aantrekkelijk is voor de boer. Hierdoor zal bij de invulling van het bouwplan al snel gekozen worden voor granen. De Adviescommissie is van mening dat ook hier de uiterste zorgvuldigheid moet worden betracht. Aanpassing van de modulatiekorting wellicht flat rate Begin dit jaar heeft de Commissie getracht om de modulatiekorting, die van toepassing is op zowel de ontkoppelde- als de ontkoppelde steunbedragen, te verhogen van 5% tot 20%. Onder druk vanuit het Europees Parlement (garanties afgegeven voor de steunbedragen tot en met 2013) haalde dit voorstel het niet. Gelet op de aanzienlijke stijgingen van de prijzen voor zowel melk als graan, mag verwacht worden dat de Commissie opnieuw zal trachten de
modulatiekorting te verhogen hetgeen uiteraard negatieve gevolgen heeft voor de inkomens van de akkerbouwers. De besteding van de modulatiegelden in Nederland komt veelal niet ten goede van de agrarische sectoren. Flat rate Commissaris Mariann Fischer Boel heeft 2007 uitgeroepen tot het jaar van de vereenvoudiging van de Europese regelgeving en in dat beeld past ook de introductie van de z.g. flat rate. Bij een flat rate zal de administratieve lastendruk voor zowel de controlerende instanties van de lidstaten alsook voor de akkerbouwer aanzienlijk verminderen omdat niet langer wordt uitgegaan van historisch vastgestelde rechten per hectare. Niet geheel duidelijk is of de Commissie nu al zal komen met een voorstel voor een flat rate maar duidelijk is dat een voorstel, verstrekkende financiële gevolgen zal hebben voor bepaalde sectoren zoals de aardappelzetmeeltelers. Ter indicatie: indien gekozen wordt voor de eenvoudigste vorm van een flat rate, namelijk één bedrag per hectare voor geheel Nederland, zal de ontkoppelde steun ongeveer 400 per hectare bedragen terwijl bij een volledige ontkoppeling van de aardappelzetmeelsteun, de hectaresteun meer dan 850 per hectare bedraagt. Ook de suikerbietentelers zouden bij een flat rate aanzienlijk in inkomen achteruit gaan. Mede door de aanpassing van de Raadsverordening Groeten en Fruit, wordt het wellicht met ingang van 1 januari 2008 in Nederland toegestaan om z.g. AGF gewassen (o.a. consumptieaardappelen, groente en fruit) te telen op steunareaal. De Minister moet hierover nog een definitief besluit nemen waarbij de lidstaten de mogelijkheid hebben tot handhaving van het verbod tot uiterlijk 2012. De Adviescommissie ziet in deze ontwikkeling nadelige inkomensconsequenties. Toename van Genetisch Gemodificeerde Gewassen (GGO s) in de wereld. In landen als de Verenigde Staten, China, Argentinië en Brazilië is er een forse uitbreiding van GMO gewassen, die lokaal wel zijn toegestaan, maar nog niet in de Europese Gemeenschap. Een toelatingsprocedure voor GGO gewassen in de EG kan soms meer dan 10 jaar duren. Extra complexe factor daarbij is dat er een nul tolerantie van toepassing op niet toegestane GGO s zodat er enorme (financiële) risico s kleven aan het invoeren van b.v. maïs of sojabonen vanuit eerder genoemde landen. De totale invoer van maïs bedroeg in 2006 bijna 3 miljoen ton (oorsprong o.a. Argentinië en Brazilië), de maïsgluten invoer bedroeg dat jaar ruim 2,5 miljoen ton. Het merendeel van de maïsgluteninvoer is afkomstig uit de VS en bestemd voor de veevoederindustrie. De invoer van sojabonen bedroeg 34 miljoen ton, waarvan 14 miljoen ton uit Argentinië, 15.4 miljoen ton uit Brazilië en 2.5 miljoen ton uit de VS. Wellicht dat landen als Brazilië en Argentinië, gelet op het soja-exportaandeel naar de EG, voorzichtig zullen zijn met de verdere uitbreiding van het GGO soja-areaal tenzij er voldoende afzet te vinden is op de wereldmarkt. In het worst case scenario zal de Europese veevoederindustrie een alternatief moeten vinden voor de invoer van GGO soja/maïs hetgeen nu niet voorhanden is en dus aanleiding zal geven tot een forse prijsstijging van de Europese alternatieve grondstoffen, bijvoorbeeld peulvruchten, en dus ook voor de consumentenproducten (bron rapport Commissie Econonic Impact of Unaproved GMOs on EU feed imports and livestock production van juli 2007).
De Adviescommissie pleit voor en versoepeling, waar mogelijk, van de toelatingseisen in de Europese Unie van GMO s. Den Haag, 24 oktober 2007 Ref:FK/DK/FB ------------------------