Evaluatie gladheidbestrijding winter 2009-2010 Inleiding De winter van 2010 was koud, de koudste sinds 1996 en is meteorologisch gezien zeer interessant geweest. In de Bilt was de gemiddelde temperatuur ongeveer 1,1 graden tegen 3,3 graden normaal. De gemiddelde temperatuur in het land liep uiteen van -0,2 graden in Eelde tot +2,4 graden in Vlissingen. Een dergelijke winter komt gemiddeld nog meer eens in de vijftien jaar voor. Nog zeldzamer waren de grote hoeveelheden sneeuw. Deze winter telde landelijk gemiddeld 41 dagen met een sneeuwdek, het grootse aantal sneeuwdekdagen sinds de winter van 1979 (60). Een normale winter telt in ons land 13 sneeuwdekdagen. De sneeuw bleef in het noorden van het land het langst liggen en daarmee was het daar ook een stuk kouder dan in het zuidwesten. In dit soort omstandigheden is het van groot belang dat over een goed draaiende gladheidbestrijdingsorganisatie kan worden beschikt met voldoende zout. Vanwege de bijzondere winterse omstandigheden raakten de zoutvoorraden in de maand januari op, waardoor veel wegbeheerders, waaronder Hoogeveen, hun strooiregiem noodgedwongen moesten aanpassen. Iets wat nog niet eerder is voorgekomen. Doel evaluatienotitie In deze evaluatienotitie wordt verslag gedaan van de ervaringen in Hoogeveen in de afgelopen winterperiode. Ook wordt in grote lijnen aangegeven wat de uitgangspunten van het gemeentelijk beleid zijn en welke verbeterpunten worden voorgesteld. De verbeterpunten zijn genummerd..) in de notitie weergegeven. Gladheidbestrijdingsbeleid/uitvoering De gemeente is op grond van de Wegenwet en Wegenverkeerswet verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de gemeentelijke wegen en fietspaden. Als wegbeheerder heeft de gemeente de zorg voor het in goede en veilige staat houden van de wegen en fietspaden in de gemeente. De gemeente heeft in dit verband een inspanningsverplichting waar het gaat om de bestrijding van gladheid. Op grond daarvan mag de gemeente prioriteiten stellen voor situaties waar wel, niet of in mindere mate gladheid op wegen/fietspaden wordt bestreden. Ter voorkoming en bestrijding van gladheid wordt jaarlijks, voorafgaande aan de winterperiode, het gladheidbestrijdingsbeleid bestuurlijk vastgesteld in de vorm van het gemeentelijk gladheidbestrijdingsplan. In het plan is aangegeven op welke wijze aan de gladheidbestrijding uitvoering wordt gegeven. Het plan en de daarin opgenomen routes wordt/worden jaarlijks aangepast aan de hand van de actuele wegsituatie, busroutes en opgedane ervaringen in de vorige winterperiode 2). De uitvoering is uitbesteed aan Area Reiniging op grond van de productovereenkomst. Als voornaamste uitgangspunten van beleid gelden: Looptijd plan. Het gladheidbestrijdingsplan is gedurende de winterperiode van kracht, voor het winterseizoen 2009-2010 was dit van 5 november 2009 t/m 15 maart 2010. In die periode is de gladheidbestrijdingsdienst 24 uur per dag paraat. 1
Tijdsduur en aanpak bestrijdingsacties. Een bestrijdingsactie vindt plaats binnen een half uur nadat de gladheidcoördinator van Area heeft vastgesteld dat er een bestrijdingsactie moet worden uitgevoerd. Hiervoor kan het meetpunt in de Beilerstraat (koudste punt van Hoogeveen) worden geraadpleegd. Ook staat de coördinator in nauw contact met Meteo-consult. De actuele weers- en gladheidsverwachting en de feitelijke toestand van het wegdek is online via internet voor de coördinator beschikbaar. Acties worden afgestemd met de Provincie Drenthe en buurgemeenten die in Hoogeveen grensoverschrijdende acties uitvoeren op tevoren vastgestelde wegvakken. Prioriteit wegen/fietspaden. Omdat het uit milieu en kostenoverwegingen ondoenlijk is om alle wegen en fietspaden te strooien is een prioriteitsvolgorde bepaald, namelijk: Prioriteit 1: Als het glad wordt, worden als eerste de hoofdwegen, carpoolplaatsen, de wijkontsluitingswegen, busroutes, bruggen (in de hoofdwegen en doorgande fietspaden) en de belangrijkste fietsroutes gestrooid. Bij gewone gladheid als gevolg van bevriezing is hiervoor ongeveer 3 uur nodig. Bij aanhoudende sneeuw of ijzel duurt dit langer en kan het zelfs nodig zijn te blijven strooien op de belangrijkste wegen. De routes zijn in het plan beschreven en op kaart aangegeven. Prioriteit 2: Als het na uitvoering van prioriteit 1 nog nodig is, wordt gestart met de wegen naar en rond verzorgingshuizen, scholen, kinderdagverblijven, de parkeerterreinen bij de winkelcentra, dorpshuizen en sporthallen en andere wegen buiten de bebouwde kom. Dit alles vindt alleen overdag plaats tussen 07.00 en 17.00 uur. De routes zijn in het plan beschreven en op kaart aangegeven. Prioriteit 3: Als de gladheid aanhoudt en de situatie op de andere wegen laat het toe, dan worden ook nog de overige fietspaden en de straten in de woonwijken gestrooid. Hier wordt alleen van maandag tot en met zaterdag gestrooid tussen 07.00 en 17.00 uur. Buurten: In buurten worden knelpunten in de wijk door de wijkbeheerders aangepakt met handmatig te bedienen schotelstrooiers. Ook kunnen bewoners bij de wijkbeheerder terecht voor zoutuitgifte. Dit zout is alleen bestemd voor gebruik op de openbare weg, zoals trottoirs en op- en afritten. Winter 2009-2010 Afgelopen winterperiode moest als gevolg van de extreme en lang aanhoudende winterse omstandigheden en de daardoor optredende stagnatie in de zoutleveranties de prioritering uit het gladheidbestrijdingsplan tot tweemaal toe worden aangepast 1a+b), namelijk op: 13 januari 2010. Nadat van Area de melding was ontvangen dat door de enorme vraag naar wegenzout er een zouttekort dreigde te ontstaan, is direct in overleg met de verantwoordelijk wethouder en met instemming van het college van burgemeester en wethouders het gladheidbestrijdingsplan tussentijds aangepast. Om het zoutgebruik te beperken zijn 2 maatregelen genomen, namelijk: 1. Curatief strooien met een mengsel bestaande uit zout en zand en in sommige situaties uitsluitend met zand. 2. Bestrijdingsacties worden nog uitsluitend uitgevoerd volgens een beperkt routeschema, namelijk: de hoofd(fiets)routes, de routes naar en van het ziekenhuis, de 2
busroutes, de verbindingsroutes met de snelwegen, de ontsluiting van de winkelcentra en de dorpskernen. Daarmee kwam de in het gladheidbestrijdingsplan vastgelegde prioritering 2. en 3. te vervallen. Dit betekende dat er niet meer werd gestrooid op wegen naar en rond verzorgshuizen, scholen, kinderdagverblijven, parkeerterreinen bij winkelcentra, dorpshuizen en sporthallen. Ook de overige fietspaden en straten in woonwijken werden niet meer gestrooid. De tussentijdse planaanpassing (routeschema + kaarten) is tevoren bekend gemaakt op de gemeentelijke pagina het Torentje in de Hoogeveensche Courant en de website. 3 februari 2010. Nadat van Area de melding was ontvangen dat er nog maar voor enkele acties strooizout beschikbaar was is in overleg met de verantwoordelijk wethouder het gladheidbestrijdingsplan voor de tweede maal in deze winterperiode tussentijds aangepast, namelijk: 1. Nog uitsluitend de verbindingsroutes die aansluiting geven op de snelwegen worden begaanbaar gehouden met een mengsel van zout en zand. Hetzelfde geldt voor de naastgelegen fietspaden en de route naar het ziekenhuis en routes vanaf de overige hulpdiensten richting de snelweg. 2. De overige routes uit het op 13 januari bijgestelde plan worden als 2 e prioriteit bij extreme sneeuwval begaanbaar gehouden door borstelen en sneeuwschuiven. Zonodig wordt er zand gestrooid. De tussentijdse planaanpassing (routeschema + kaarten) is tevoren bekend gemaakt op de gemeentelijke pagina het Torentje in de Hoogeveensche Courant en de website. Afzonderlijk is de route-aanpassing kenbaar gemaakt aan de busmaatschappijen. Zout/strooiacties Voor de bestrijding van gladheid wordt in geheel het land en ook in Hoogeveen gestrooid met zout. Door Area is met Eurosalt Handelmaatschappij BV te Moerdijk een contract gesloten. De afgelopen jaren is gebleken dat het contract afdoende was om de zoutvoorraad middels nalevering op orde te houden. Op het terrein van de firma Jansen te Tiendeveen heeft Area de beschikking over een zoutvooraad van ca. 300 ton. De loodscapaciteit was aan het begin van de winterperiode geheel gevuld. Gemiddeld zijn er de laatste jaren ca. 40 strooiacties per jaar geweest met een zoutverbruik van ca. 800 ton. Onder een strooiactie wordt verstaan 1 strooironde van 3 uur (begin actie tot terugkomst strooiauto op locatie). Bij een langdurige actie wordt het aantal strooiacties bepaald door de totale strooi- en actieduur te delen door 3. Als vergelijk zijn er in de winter 2009-2010 in totaal 72 strooiacties geweest en is er in totaal 2477 ton zout verbruikt. Vanwege de bijzondere winterse situatie, waarbij periodes van sneeuw, ijzel en opvriezende weggedeelten elkaar in snel tempo afwisselden zijn er meer strooiacties uitgevoerd als anders. Vooral de maanden december, januari en februari waren intensieve maanden voor het uitvoeren van bestrijdingsacties. 3
Het voorgaande leidde er toe dat de zoutvoorraad halverwege januari snel slonk. Bijzonder was dat als gevolg van de winterse omstandigheden in vrijwel heel het land de wegbeheerders op hetzelfde moment met krappe zoutvoorraden werden geconfronteerd. De zoutleveranciers kregen daardoor op hetzelfde moment met een grote vraag om nalevering te maken. Aan deze grote vraag kon niet worden voldaan, omdat tegelijkertijd niet alleen Nederland te maken had met extreem winterweer. In geheel Europa had men hiermee te maken waardoor ook daar sprake was van een grote zoutbehoefte, met als gevolg dat de zoutleveranciers in Nederland niet of met grote vertraging konden leveren. Zoutloket Door het extreme winterweer was er medio januari 2009 op zowel landelijk als Europees niveau sprake van een tekort aan strooizout. Na overleg met VNG en IPO heeft dit op interdepartementaal niveau (Verkeer en Waterstaat (VenW) en Binnenlandse Zaken (BiZa)) geleid tot de oprichting van het nationaal zoutloket. De regie (zoutdistributie) hierover was in handen van Rijkswaterstaat (RWS). Het loket werd aanvankelijk gevuld met 15.000 ton zout van AKZO en vervolgens meerdere malen aangevuld. Via de regionale directies van RWS werd het zout verdeeld onder de provincies en gemeenten. Met leveranties vanuit het zoutloket lukte het om de opslag van Area met beperkte hoeveelheden van zout te voorzien. Als gevolg van de lang aanhoudende extreme winterse situatie was er begin februari sprake van een verdergaande stagnatie in de zoutleveranties. Zodanig dat RWS op last van de Ministeries van BiZa en VenW de leveranties uit het zoutloket aan provincies en gemeenten moest opschorten. Het zout moest beschikbaar blijven om de doorstroming op de snelwegen te kunnen garanderen. De zoutloods van Area bevatte op dat moment nog een zoutvoorraad voor enkele strooiacties. De situatie in de meeste andere gemeenten was niet veel beter. Het voorgaande gaf voor de Hoogeveense situatie aanleiding om op 3 februari het eerder in januari bijgestelde beleid opnieuw te herzien ( Zie winter 2009-2010). In combinatie met de twee tussentijdse aanpassingen van de prioritering in de gladheidbestrijding en toepassing van een zout-/zandmengsel is het in deze periode nog gelukt om de hoofdwegen die verbinding geven met de snelwegen en routes voor hulpdiensten van strooizout te voorzien 4). Zoutuitgifte wijkonderkomens Gedurende de winterperiode konden inwoners gratis kleine hoeveelheden strooizout (max. 10 liter) ophalen bij de wijkonderkomens van wijkbeheer. Het zout werd uitsluitend uitgegeven met de bedoeling dat het zou worden gebruikt om mee te helpen verkeersonveilige situaties in straten/woonbuurten op te lossen. Op de wijkonderkomens was voor dit doel een kleine zoutvoorraad op de onderkomens aanwezig. In de praktijk bleek de zoutuitgifte geen succes 5), omdat: 1. Ondanks de bepaling dat er per persoon max. 10 liter zout zou worden verstrekt kwam men toch in grote getale grotere hoeveelheden ophalen, zelfs met aanhangers. 2. Dagelijks toezicht houden op de zoutuitgifte bleek onmogelijk. Hierdoor was de zoutvoorraad na aanvulling door Area vaak binnen 1 dag al weer op. 4
3. Het opgehaalde zout werd grotendeels gebruikt voor het schoonhouden van de eigen oprit. Communicatie De momenten waarop als gevolg van de omstandigheden noodgedwongen het strooibeleid tussentijds moest worden aangepast is kenbaar gemaakt aan de weggebruikers. Het aangepaste routeschema + kaarten is bekend gemaakt op de gemeentelijke pagina het Torentje van de Hoogeveensche Courant en de website. Afzonderlijk is de route-aanpassing kenbaar gemaakt aan de busmaatschappijen. De afstemming tussen de coördinator gladheidbestrijding met buurgemeenten verliep niet altijd goed. Het is voorgekomen dat toegezegde strooiacties door buurgemeenten op wegvakken in Hoogeveen uitbleven of niet gelijktijdig met de acties van Area werden uitgevoerd 6). De coördinator gladheidbestrijding bij Area beslist op basis van eigen waarnemingen dan wel in overleg met Meteoconsult waar, wanneer en op welke wijze de gladheid wordt bestreden. De routeprioritering, zoals vastgelegd in het gladheidbestrijdingsplan is daarbij uitgangspunt. De meldkamer Drenthe wordt door de coördinator van de strooiacties in kennis gesteld. Het telefoonnummer van de dienstdoende coördinator is gedurende 24 uur per dag te bereiken gedurende de in het gladheidbestrijdingsplan vastgelegde consignatieperiode. In de praktijk bleek de coördinator niet altijd bereikbaar te zijn. Hier bleek sprake van een incident dat gedurende de looptijd van het plan is bijgesteld en verbeterd. Financieel In de winterperiode 2009-2010 zijn in januari t/m maart 72 strooiacties uitgevoerd en is er 2477 ton zout verstrooid. In een normale winter zijn dit ca. 40 strooiacties en gaat het om een zoutverbruik van ca. 800 ton. De gladheidbestrijding is op basis van de productovereenkomst tegen vast uurtarief voor mens en materieel uitbesteed aan Area Reiniging. Voor de periode januari t/m maart 2010 is er sprake van een kostenpost (mensuren, materieel en zout) van 381.000,--. In de begroting 2010 is rekening gehouden met een bijdrage aan Area van 240.000,--. Een tekort in 2010 tot nu toe van 141.000,--. In de 1 e MARAP is hiervan mededeling gedaan. De nog te verwachten uitgaven voor het najaar 2010 (winterperiode 2010-2011) als gevolg van gladheid worden, afhankelijk van de weersomstandigheden, geschat op ca. 75.000,--. Het totaal tekort in 2010 bedraagt hierdoor naatr verwachting 216.000. In de 2 e MARAP zal van deze te verwachten overschrijding melding worden gemaakt gemaakt. Naar aanleiding van de 1 e MARAP is besloten om het tekort te dekken uit de Algemene Reserve. 5
Schade aan wegen en fietspaden Door de afgelopen winter is extra schade ontstaan aan wegen en fietspaden 3). De schade is vooral veroorzaakt, omdat de winterperiode juist inviel op een moment dat er sprake was van een zeer natte ondergrond. Vervolgens was er sprake van een plotselinge weersomslag en ontstond er een weersituatie waarbij er gedurende lange tijd afwisselend sprake was van vorst, dooiperioden, sneeuwval en ijzel. Voor Nederlandse begrippen een vrij uitzonderlijke winterse situatie. De fietspaden, voorzien van elementenverharding, bleken meer dan voorgaande winters gevoelig voor de afwisselende vorst- en dooiperioden in combinatie met het daarop ingezette materieel. In totaliteit is voor enkele tonnen aan schade ontstaan. Als gevolg hiervan zal de kwaliteit van de wegen/fietspaden naar verwachting minder geworden zijn. Aan het einde van het jaar zal hier meer inzicht in gegeven kunnen worden. Claims en meldingen In totaal zijn 4 claims van schadegevallen als gevolg van gladheid ingediend. Geen van deze zaken heeft geleid tot een schade uitkering. Het gladheidbestrijdingsplan en de registratie van strooiacties die conform het gestelde beleid zijn uitgevoerd vormen afdoende bewijs dat aan de gemeentelijke zorgplicht is voldaan. Voor het overige heeft de weggebruiker een eigen zorgplicht die niet op de gemeente kan worden verhaald. In totaal zijn ca. 100 meldingen bij de gemeente en Area ontvangen. Het merendeel had betrekking op individuele verzoeken om wegen/fietspaden buiten de gestelde prioritering om te strooien. Jaarlijks wordt bij de opstelling van het gladheidbestrijdingsplan bekeken of aan de hand van meldingen route-aanpassingen zijn. 2) Conclusies en aanbevelingen. Volgens meteorologische inzichten is er statistisch gezien slechts 1 keer in de 15 jaar een winter als in de afgelopen periode te verwachten. Desondanks verdient het aanbeveling om, gebaseerd op de ervaringen van de afgelopen winter, voor de winterperiode 2010-2011 de volgende maatregelen te treffen/na te laten: 1. a.alternatief strooiplan extreme omstandigheden standaard in gladheidbestrijdingsplan. Voor een snel optreden in extreme winterse omstandigheden is het gewenst om in het gladheidbestrijdingsplan de in voorgaande winterperiode gehanteerde alternatieve strooiroutes als standaard op te nemen. Daarbij dient gelijktijdig te worden aangegeven in welke omstandigheid en door wie deze afwijking van het plan van kracht zal worden verklaard. b.prioriteit 3, strooien in alle woonwijken, aanpassen. Prioriteit 3, het strooien in alle woonwijken, laten vervallen en als alternatief hiervoor alleen in incidentele gevallen bij verkeersgevaarlijke situaties een strooiactie op straat- of wijkniveau uitvoeren. Dit ter gezamenlijke beoordeling van de gladheidbestrijdingscoördinator en de gemeentelijke afdeling Beheer. Met deze maatregel wordt voorkomen dat voortijdig de zoutvoorraad is verbruikt, wordt het milieu ontzien en worden kosten bespaard. 2. De bestaande routes aanpassen aan de hand van de in de vorige winterperiode opgedane ervaringen in de vorm van meldingen, gevaarlijke verkeerssituaties, wijzigingen in busroutes, nieuwe wegen/fietspaden enz. 6
3. Om het risico van schades aan fietspaden ook onder meer extreme winterse omstandigheden zoveel mogelijk uit te sluiten dient daarvoor op basis van de nieuwste inzichten materieel te worden ingezet. De aan het materieel te stellen aanvullende technische eisen bij inzet op fietspaden worden in het gladheidbestrijdingsplan vastgelegd. 4. Er zijn geen reële alternatieven voor zoutgebruik en de huidige wijze van strooien, zodat nadere maatregelen op dit punt achterwege kunnen blijven. 5. Gratis zoutuitgifte bij de wijkonderkomens beëindigen, omdat hier onvoldoende toezicht op kan worden uitgeoefend. De indruk bestaat dat het zout vrijwel uitsluitend voor privé-eigendom wordt aangewend. Strooizout is bij de detailhandel in voldoende mate verkrijgbaar. en nog slechts gereguleerde zoutuitgifte door de wijkbeheerders aan ouderen en hulpbehoevenden laten plaatsvinden. 6. De afstemming met buurgemeenten over het gelijktijdig uitvoeren van strooiacties op wegvakken in Hoogeveen verbeteren. -0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-7