www.igoandpractice.nl

P r o g r a m m a 18 e Doelencongres Infertiliteit, Gynaecologie en Obstetrie Rotterdam, de Doelen 6, 7 en 8 april 2011 Elf verschillende dagprogramma s Inschrijving per dagprogramma ACCREDITATIE NVOG, VVOG, KNOV, BEN, NVTG EN NVVS www.igoandpractice.nl

VERTROUWEN IN HET ALTERNATIEF VERTROUWEN VOOR STARTERS VERTROUWEN VOOR SWITCHERS 1 De eerste pil die natuurlijk estradiol afgeeft 2-4 1960 1970 1980 1990 2000 01 02 03 04 05 06 07 08 09 1961 Anovlar 1 e pil in Europa 1974 Microgynon 30 verlaging EE 1981 Trigynon drie fasen pil 1988 Diane 35 behandeling acne 1989 Femodeen nieuw progestageen 1996 Mirena hormoonspiraal 2001 Yasmin nieuwe klasse progestageen 2006 Microgynon 20 verdere verlaging EE 2008 YAZ 24+4 nieuw innameschema 2009 Qlaira natuurlijk estradiol U-2112-NL 07.2010

programma 18 e DOELENcongres infertiliteit, gynaecologie en obstetrie Rotterdam, de Doelen 6, 7 en 8 april 2011

accreditatie De NVOG heeft het gehele congres (drie dagen) met 18 punten geaccrediteerd. Elk programma apart: 6 punten. VVOG Voor de Belgische deelnemers werd accreditering aangevraagd bij het RIZIV. Zoals u weet is dat altijd iets van lange adem. Verwacht mag worden dat het congres evenals voorgaande jaren maximaal geaccrediteerd wordt. Zodra bericht is ontvangen, zal daarvan op de website melding worden gemaakt. Vergeet niet tijdens het congres aan de registratiebalie uw aanwezigheid te noteren op de handtekeningenlijst die dagelijks ter beschikking zal liggen. KNOV Accreditatie is toegekend aan: 06-04-2011 Foetale echoscopie anno 2011, accreditatienummer A 11-003, score 7 uur; 07-04-2011 Obstetrie preconceptioneel en prenataal/antenataal anno 2011, accreditatienummer A 11-004, score 6 uur; 08-04-2011 Obstetrie perinataal anno 2011, accreditatienummer A 11-005, 6 uur. BEN Aan het dagprogramma Foetale echoscopie anno 2011-6 april 2011 - zijn 6 punten toegekend. NVTG Het dagprogramma Verloskunde en gynaecologie in de tropen anno 2011-8 april 2011 - is geaccrediteerd met 2 studiepunten. NVVS Het dagprogramma Seksuele disfuncties; inzichten anno 2011-7 april 2011 - is geaccrediteerd met 6 punten. proceedings Evenals in 2007 en 2009 zullen de proceedings door DCHG worden uitgegeven. Alleen door deelname aan het congres zal men over de proceedings kunnen beschikken. hoofdsponsors Bayer Schering Pharma Ferring

inhoudsopgave Voorwoord 6 Commissies Wetenschappelijk Programma 8 Sprekers, moderatoren en voorzitters 8 WOENSDAG 6 APRIL 2011 DAGPROGRAMMA 1 REPRODUCTIEVE GENEESKUNDE ANNO 2011 14 DAGPROGRAMMA 2 SCOPIEËN IN DE GYNAECOLOGIE ANNO 2011 16 DAGPROGRAMMA 3 FOETALE ECHOSCOPIE ANNO 2011 18 WOENSDAG 6 APRIL DONDERDAG 7 APRIL 2011 DAGPROGRAMMA 4 OBSTETRIE PRECONCEPTIONEEL EN PRENATAAL / ANTENATAAL ANNO 2011 22 DAGPROGRAMMA 5 BENIGNE GYNAECOLOGIE ANNO 2011 24 DAGPROGRAMMA 6 ONCOLOGISCHE GYNAECOLOGIE ANNO 2011 26 DAGPROGRAMMA 7 SEKSUELE DISFUNCTIES; INZICHTEN ANNO 2011 28 DONDERDAG 7 APRIL VRIJDAG 8 APRIL 2011 DAGPROGRAMMA 8 OBSTETRIE PERINATAAL ANNO 2011 33 DAGPROGRAMMA 9 UROGYNAECOLOGIE ANNO 2011 35 DAGPROGRAMMA 10 VERLOSKUNDE EN GYNAECOLOGIE IN DE TROPEN ANNO 2011 37 VRIJDAG 8 APRIL DAGPROGRAMMA 11 LIFELONG LEARNING EN MANAGEMENT ANNO 2011 39 Inschrijving, kosten en betaling dagprogramma s 40 Onsite inschrijving is niet mogelijk 40 Congresbalie, congreszalen 41 Hotelaccommodatie, reservering en betaling 41 Aanvullende informatie 43 Notities bij de plattegrond; adres de Doelen; trein of auto? 43 Plattegrond Rotterdam Centrum 44

voorwoord Kent u ook die momenten van gelukzaligheid, die u voor eeuwig zou willen vasthouden? Kan het deelnemen aan het 18 e IGO-Doelencongres u boven de dagelijkse beslommeringen verheffen? Wellicht. Voor dat gelukzalig moment moet u natuurlijk wel open staan. Niettegenstaande het unieke karakter van dit congres 2011 is het schrijven van een voorwoord toch minder eenvoudig dan bij het eerste congres in deze reeks (1990). Toch is de primaire doelstelling van deze congresreeks door de jaren heen niet gewijzigd: met de driedaagse congressen (t/m 2001 jaarlijks) nascholing verstrekken aan de niet-universitair werkende Nederlandse en Vlaamse gynaecoloog door korte, bondige voordrachten en complete proceedings. Was in de jaren tachtig van de vorige eeuw het brede specialisme universitair uiteengevallen in de subspecialismen reproductieve geneeskunde, gynaecologie en obstetrie; niet-universitair werd deze ontwikkeling niet nagestreefd. Jaarlijks werd de niet-universitair werkende gynaecoloog dankzij de sprekers van het IGO-Doelencongres, altijd afkomstig van onder meer alle 12 Nederlandse en Vlaamse universiteitsklinieken, geïnformeerd omtrent de ontwikkelingen in genoemde subspecialismen, zodat hij/zij het specialisme in de volle omvang kon blijven uitoefenen. T/m 2001 kon daartoe met één dagprogramma per dag worden volstaan. Afgelopen decennium is het specialisme dermate uitgebreid, dat als gevolg daarvan ook het aantal dagprogramma s sterk is toegenomen en het inmiddels voor elke niet-universitair werkende gynaecoloog duidelijk is dat het specialisme ook door hem/haar niet meer in de volle omvang kan worden uitgeoefend. Elk tijdvak heeft zijn vanzelfsprekendheden. In het tijdvak van authority based medicine, eindigend in de jaren 60-70 van de vorige eeuw - in Nederland gemarkeerd door hoogleraren als G.J. Kloosterman (UVA), J. Janssens (VU), W.P. Plate (Utrecht) en J.L. Mastboom (Nijmegen) - was verplichte extra scholing nog niet aan de orde, behoudens dan het bijwonen van NVOG-vergaderingen op een wisselende universitaire lokatie met tussen koffie- en lunchpauze voordrachten uit de ontvangende kliniek, om dan na de lunchpauze te vervolgen met voordrachten uit portefeuille. Verplichte nascholing, accreditatie van nascholing, herregistratie en visitatie zijn pas in de tweede helft van de jaren negentig tot ontwikkeling gekomen, derhalve langere tijd nadat de Doelencongresreeks van start was gegaan. Niet alleen ontwikkelingen beperkt tot specifieke onderwerpen van ons specialisme hebben de uitoefening van het vak in de dagelijkse praktijk gewijzigd. Met congresoverlappende thema s is aandacht geschonken aan deze ontwikkelingen, welke vooral rond de eeuwwisseling zich presenteerden: - 1996: evidence based medicine - 1997: informatietechnologie - 1998: screening - 2001: delegeren in de geneeskunde De thema s werden in genoemde jaren tijdens het congres voor elk van de drie subspecialismen besproken. Bij het thema screening werd dit voorafgegaan door een bespreking van de ethische en wettelijke kaders. Met delegeren in ons vak wordt bedoeld de fertiliteitsartsen, de echoscopisten en 2 e lijns verloskundigen. De niet direct vakinhoudelijke ontwikkelingen van het afgelopen decennium zijn: - de mogelijkheid om zich in een NVOG-register als subspecialist te laten inschrijven, ook als nietuniversitair werkende gynaecoloog. Men moet aan eisen voldoen, die steeds worden bijgesteld en waaraan men elke vijf jaar wordt getoetst. Men kan zich behoudens als perinatoloog, oncoloog en voortplantingsgeneeskundige binnenkort ook als urogynaecoloog laten registreren. En dat zal wel niet het laatste register zijn (algemeen en endoscopisch chirurg?); - het ontstaan van grote tot zeer grote maatschappen door ziekenhuisfusies, uitbreiding van het specialisme en het niet zelden parttime uitoefenen van het vak. Het zal u duidelijk zijn dat de context waarbinnen het IGO-Doelencongres 2011 wordt gerealiseerd niet meer vergelijkbaar is met de situatie in 1990. Vanwege de laatst genoemde ontwikkeling is sinds 2007 het dagprogramma lifelong learning en management aan het IGO-Doelencongresprogramma toegevoegd. Bij management wordt onder meer besproken over welke kwaliteiten men moet beschikken om grote maatschappen in het gareel te houden. Vanwege de eis tot lifelong learning moet natuurlijk de vraag worden gesteld: Wat is goed onderwijs?. De Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs (NVMO) besteedt daaraan o.m. door een jaarlijks congres (aantal deelnemers 700-800) veel aandacht. Met zoveel aandacht kunnen veranderingen in het onderwijs van de aanstaande medici en 6

voorwoord VERVOLG medisch specialisten niet uitblijven. Veranderingen die aantoonbaar beter moeten blijken te zijn. Tenslotte zijn sinds 2009 Seksuologie en Verloskunde en Gynaecologie in de Tropen aan het programma toegevoegd. Hoewel elke gynaecoloog zal erkennen dat een seksuologisch probleem zich als gynaecologische klacht kan uiten en omgekeerd, staan wittejassengêne en onvoldoende kennis van hedendaagse inzichten in de seksuologie, de herkenbaarheid en evaluatie van deze problematiek vaak in de weg. fertiliteitsarts, de klinisch embryoloog, de echoscopist, de verloskundige, de seksuoloog, de tropenopleider, de tropenarts i.o. en de in onderwijs en management geïnteresseerde. Dit congres doet u beseffen, dat niets zo onzeker is als de toekomst. Geniet van het heden. Ook de IGO- Doelencongresreeks heeft niet het eeuwige leven. En wellicht beleeft u een gelukzalig moment, maar garanderen kan ik het niet. Dr. Evert Slager, gynaecoloog (Erasmus MC) Het daadwerkelijk kennis nemen van de gynaecologische en verloskundige zorg in de Sub Sahara landen voedt de motivatie om de a.s. tropenarts extra scholing te geven, zodat hij/zij beter voorbereid is op de gynaecologische en verloskundige pathologie die hij/zij zal aantreffen en daarnaast kennis neemt van de beperkte middelen waarmee hij/zij zijn/ haar diagnostisch en therapeutisch werk zal moeten doen. De Sub Sahara vrouw verdient onze inspanning, waar dit anders achterwege blijft en niet zelden resulteert in te vermijden morbiditeit en mortaliteit. De Sub Sahara vrouw die niettegenstaande haar beperkte middelen zelf zoveel aan haar directe leefomgeving toevoegt. Het IGO-Doelencongres 2011 biedt u de werkelijkheid van vandaag. Werkelijkheid welke morgen alweer geschiedenis is. Dat de werkelijkheid van de beoefening van ons brede specialisme verder reikt dan onze eigen beroepsgroep moge duidelijk zijn. Alleen mede dankzij die andere beroepsgroepen is het anno 2011 mogelijk de patiënt goede zorg op ons vakgebied te geven. Aan het einde van dit voorwoord dank aan al degenen die de realisatie van dit congres mogelijk maken. Reeds in februari 2010 werden de dertien Commissies Wetenschappelijk Programma (CWP) ingesteld. Alle commissieleden hebben daadwerkelijk programmavoorstellen ingediend, hebben vervolgens een top-tien van onderwerpen opgesteld en het conceptprogramma van de voorzitters beoordeeld. Dank aan de voorzitters voor hun inspanning. De voorzitters van elke CWP hebben ter inleiding van het programma een notitie voor u geschreven. Dank aan al die sprekers; zij houden niet alleen een voordracht, maar leveren ook hun bijdrage aan de proceedings, opdat de nascholing van dit congres op elk gewenst moment geraadpleegd kan worden. Dank aan de buitenlandse sprekers. Dank aan alle moderatoren. Ook dankzij de hoofdsponsors en exposanten kan het congres gerealiseerd worden. Een congres voor de niet-universitair werkende gynaecoloog, de universitair werkende gynaecoloog (veelal als spreker), de aios, de 7

COMMISSIES WETENSCHAPPELIJK PROGRAMMA Het programma werd door een dertiental commissies opgesteld. Voorzitters: Prof. dr. J.A.M. Kremer, Prof. dr. Th. D Hooghe, Prof. dr. D. Timmerman, Dr. M.H. Emanuel, Dr. A.L. Thurkow, Dr. R. Campo, Prof. dr. H.A.M. Brölmann, Prof. dr. F.W. Jansen, Dr. C.M. Bilardo, Dr. Ph. Loquet, Prof. dr. E.A.P. Steegers, Prof. dr. Y. Jacquemyn, Prof. dr. M.P.M. Burger, Dr. S. Weyers, Prof. dr. G.G. Kenter, Prof. dr. F. Amant, Dr. H.W. van Lunsen, Prof. dr. P. Enzlin, Prof. dr. G.H.A. Visser, Prof. dr. P. Defoort, Dr. J.P.W.R. Roovers, Dr. F. Claerhout, Prof. dr. J.J.M. van Roosmalen, Prof. dr. M. Temmerman, Dr. M.F. Schutte, Prof. dr. F. Scheele. Leden: Prof. dr. J.S.E. Laven, Prof. dr. H. Tournaye, Dr. P.A. van Dop, Dr. J. Gianotten, Dr. J. Bosteels, Dr. G.J.E. Oosterhuis, Dr. W.L.D.M. Nelen, Dr. D. De Neubourg, Dr. P.J.Q. van der Linden, Dr. V. Mijatovic, Prof. dr. S. Repping, Dr. E.J.P. van Santbrink, Dr. A. Wisanto, Prof. dr. F.J.M. Broekmans, Dr. F. Vandekerckhove, Dr. C.J.C.M. Hamilton, Dr. C. Wyns, Dr. P.M.A.J. Geomini, S. Veersema, Dr. B.C. Schoot, Prof. dr. J. Deprest, Prof. dr. J.M.M. van Lith, Dr. E. Sleurs, Dr. W. Gyselaers, Dr. P. Ramaekers, Dr. A.C. Bolte, Dr. T. Brand, Prof. dr. J.A.M. van der Post, Dr. M. Laubach, Prof. dr. M.C. Cornel, Dr. T. Vanderheyden, I. Aalhuizen, Prof. dr. S.G. Oei, Dr. H.I.J. Wildschut, Dr. F.P.H.A. Vandenbussche, Dr. Joh. Van Wiemeersch, Dr. J.W. van der Slikke, Dr. J. Verguts, Prof. dr. J. Gerris, Dr. W.M. Ankum, J.M.A. Pijnenborg, Dr. H.W.P. Quartero, Dr. G.C.M. Graziosi, Prof. dr. R.F.P.M. Kruitwagen, Prof. dr. F. Van den Broecke, Prof. dr M.J.E. Mourits, Prof. dr. R.H.M. Verheijen, Prof. dr. W.A.A. Tjalma, Prof. dr. C.W. Burger, Dr. Ph. De Sutter, Prof. dr. L.F.A.G. Massuger, Dr. E.T.M. Laan, Dr. Ph. Th. M. Weijenborg, P. Leusink, Prof. dr. W.C.M. Weijmar Schultz, Dr. G.G. Zeeman, Dr. J.J. Duvekot, Prof. dr. J.G. Nijhuis, Dr. F.J.M.E. Roumen, Prof. dr. P.P. van den Berg, A.T.P.M. Verbeeten, E. de Miranda, Dr. V. Dietz, R.A. Hakvoort, Dr. E.S.M. Tiersma, Dr. A. L. Milani, Dr. S.L.S. Ghesquière, Dr. E. Werbrouck, K.B. Kluivers, Dr. C.H. van der Vaart, Dr. J. Stekelenburg, E.W.M. Janszen, Dr. J. van Dillen, M.G.P. Lagro, Dr. K. Roelens, T. Meguid, Prof. dr. Y. Jacquemyn, Prof. dr. W. Ombelet, H.J. van Beekhuizen, M.G.K. Dijksterhuis, Dr. M.A.H.M. Wiegerinck. Lid en coördinator: Dr. E. Slager SPREKERS, MODERATOREN EN VOORZITTERS BUITENLANDSE SPREKERS Prof. dr. L. Allen (London, UK) Prof. dr. Y. Ville (Paris, France) Prof. dr. J. Thornton (Nottingham, UK) Prof. dr. T. Högberg (Lund, Sweden) Prof. dr. E. Declercq (Boston, USA) Prof. dr. E. Stanford (Memphis, USA) A. Martin-Hilber (Basel, Switzerland) T. Meguid (Pitttsburgh, USA) D. Geelhoed (Tete, Mocambique) Dr. N. Dhont (Kigali, Rwanda) UNIVERSITAIR NEDERLAND Academisch Medisch Centrum Amsterdam Dr. W.M. Ankum, gynaecoloog Dr. T. Brand, bedrijfsgeneeskundige Dr. M. Brauer, psycholoog-seksuoloog Prof. dr. S. Buitendijk, epidemioloog Prof. dr. M.P.M. Burger, gynaecoloog Dr. G. Casteelen, psychiater Dr. M. Goddijn, gynaecoloog Prof. dr. M.J. Heineman, gynaecoloog E. Kleinrouweler, arts-onderzoeker Dr. E.T.M. Laan, psycholoog-seksuoloog NVVS Dr. H.W. van Lunsen, arts-seksuoloog NVVS Prof. dr. B.W.J. Mol, gynaecoloog Dr. E. Pajkrt, gynaecoloog Prof. dr. J.A.M. van der Post, gynaecoloog Prof. dr. S. Repping, klinisch embryoloog Dr. J.P.W.R. Roovers, gynaecoloog Universiteit van Amsterdam F. van Balen, arts G.J.E. Gerrits, PhD, medical anthropologist Vrije Universiteit medisch centrum, Amsterdam Prof. dr. H.A.M. Brölmann, gynaecoloog Dr. M.C. Haak, gynaecoloog Dr. L. Henneman, klinisch geneticus Dr. J.A.F. Huirne, gynaecoloog A. de Jonge Prof. dr. C.L.J.M. Meijer, patholoog Prof. dr. E. Meuleman, uroloog Dr. V. Mijatovic, gynaecoloog Prof. dr. J.I.P. de Vries, gynaecoloog Prof. dr. J.M.G. van Vugt, gynaecoloog Dr. M.G.A.J. Wouters, gynaecoloog VUmc, Department of Medical Humanities, EMGO Institute for Health and Care Research, Amsterdam Th. van den Akker, tropenarts 8

SPREKERS, MODERATOREN EN VOORZITTERS VERVOLG Centrum Gynaecologische Oncologie Amsterdam Dr. M. van Beurden, gynaecoloog Dr. M. Buist, gynaecoloog Dr. W.J. van Driel, gynaecoloog Prof. dr. G.G. Kenter, gynaecoloog Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam H. Bolt, arts-seksuoloog NVVS Prof. dr. G.J. Bonsel, arts-epidemioloog Dr. M.E.L. van den Burg, medisch oncoloog Prof. dr. C.W. Burger, gynaecoloog Dr. T. Cohen-Overbeek, arts prenatale geneeskunde Drs. S. Denktas Dr. G.R. Dohle, uroloog-androloog Dr. H.C. van Doorn, gynaecoloog Dr. N. Exalto, gynaecoloog Dr. A.T.J.I. Go, gynaecoloog Prof. dr. Th.J.M. Helmerhorst, gynaecoloog Dr. C. Janssens, epidemioloog Prof. dr. J.S.E. Laven, gynaecoloog Dr. W.I. van der Meijden, dermatoloog-veneroloog H. Pastoor, psycholoog-seksuoloog NVVS Dr. M.C.P. Slieker-ten Hove, bekkenbodemfysiotherapeut Prof. dr. E.A.P. Steegers, gynaecoloog Dr. A. Steensma, gynaecoloog Dr. H.I.J. Wildschut, gynaecoloog Erasmus Universiteit, Rotterdam Prof. dr. M. Varkevisser, gezondheidseconoom Universitair Medisch Centrum Groningen Prof. dr. P.P. van den Berg, gynaecoloog Dr. C.M. Bilardo, gynaecoloog Dr. D.H. Bogchelman, gynaecoloog Prof. dr. J.C.C. Borleffs, prodecaan onderwijs en opleiding Dr. M.F. van Driel, uroloog-seksuoloog NVVS Dr. F. van den Heuvel, kindercardioloog Prof. dr. G. Holstege, neuro-anatoom Dr. E.J. Messelink, uroloog, seksuoloog NVVS i.o. Prof. dr. M.J.E. Mourits, gynaecoloog Dr. R.M.J. Snijders, medisch bioloog Dr. H.E.K. de Walle, epidemioloog Prof. dr. W.C.M. Weijmar Schultz, gynaecoloogseksuoloog NVVS Prof. dr. A.G.J. van der Zee, gynaecoloog Leids Universitair Medisch Centrum J.J. Beltman, aios gynaecologie Prof. dr. F.W. Jansen, gynaecoloog Dr. W. Kolkman, aios gynaecologie Prof. dr. J.M.M. van Lith, gynaecoloog Dr. D. Oepkes, gynaecoloog Prof. dr. A.A.W. Peters, gynaecoloog Prof. dr. J.J.M. van Roosmalen, gynaecoloog Dr. Ph.Th.M. Weijenborg, gynaecoloog-seksuoloog NVVS Universitair Medisch Centrum Nijmegen Dr. R.L.M. Bekkers, gynaecoloog Prof. dr. D.D.M. Braat, gynaecoloog I. van Empel, arts-onderzoeker Dr. K.B. Kluivers, gynaecoloog Prof. dr. J.A.M. Kremer, gynaecoloog S.A.L. van Leijssen, arts-onderzoeker S. Lince, aios gynaecologie Dr. W.L.D.M. Nelen, arts W. Rombouts, fysiotherapeut Prof. dr. F.P.H.A. Vandenbussche, gynaecoloog Prof. dr. J. van der Velden G. Woldringh, fertiliteitsarts Universitair Medisch Centrum Utrecht Prof. dr. F. van Bel, kinderarts Dr. F. J.M. Broekmans, gynaecoloog Dr. J.B. Derks, gynaecoloog Prof. dr. A. Franx, gynaecoloog K.E.A. Hack, aois gynaecologie Dr. P. Kastrop, klinisch embryoloog Dr. S.V. Koenen, gynaecoloog Dr. A. Kwee, gynaecoloog J. Labrie, arts-onderzoeker Dr. G.T.R. Manten, gynaecoloog Dr. L. Pistorius, gynaecoloog Dr. C.H. van der Vaart, gynaecoloog Prof. dr. R.H.M. Verheijen, gynaecoloog Prof. dr G.H.A. Visser, gynaecoloog Dr. M.E.M.H. Westerhuis, aios gynaecologie Dr. E. Wortelboer, aios gynaecologie Universiteit Utrecht, Utrechtse School voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) Prof. dr. M. Noordegraaf Maastricht Universitair Medisch Centrum S.F.P.J. Coppus, aios gynaecologie Dr. T. van Gorp, gynaecoloog Prof. dr. J.G. Nijhuis, gynaecoloog UNIVERSITAIR VLAANDEREN Universitair Ziekenhuis Antwerpen, Edegem Prof. dr. B. Blaumeiser, klinisch geneticus Prof. dr. Y. Jacquemyn, gynaecoloog Dr. E. Sleurs, gynaecoloog Prof. dr. W. Tjalma, gynaecoloog Universitair Ziekenhuis Gent Dr. N. Callens, psycholoog Prof. dr. P. Defoort, gynaecoloog Prof. dr. J. Gerris, gynaecoloog E. Leije Prof. dr. A. Makar, gynaecoloog Dr. J. Pelgrom, HIV-arts Dr. K. Roelens, gynaecoloog Prof. dr. M. Temmerman, gynaecoloog H. Verstraelen Dr. S. Weyers, gynaecoloog 9

SPREKERS, MODERATOREN EN VOORZITTERS VERVOLG Academisch Ziekenhuis Vrije Universiteit Brussel Prof. dr. J.J. Amy, em. hoogleraar gynaecologie Dr. H. Cammu, gynaecoloog Dr. S. Cosyns, gynaecoloog Dr. Ph. De Sutter, gynaecoloog Prof. dr. J. Smitz, gynaecoloog Dr. D. Stoop, gynaecoloog Prof. dr. H. Tournaye, gynaecoloog-androloog Universitair Ziekenhuis Leuven Prof. dr. F. Amant, gynaecoloog Dr. K. Van Calsteren, aios gynaecologie Prof. dr. J. Deprest, gynaecoloog Dr. C. Deroose Dr. F. Claerhout, gynaecoloog Dr. D. De Ridder, uroloog Prof. dr. Th. D Hooghe, gynaecoloog Prof. dr. P. Enzlin, ortho-pedagoog, seksuoloog Prof. dr. P. Neven, gynaecoloog Dr. E. Pazmany, seksuoloog Dr. W. Poppe, gynaecoloog Prof. dr. D. Timmerman, gynaecoloog Dr. C. Tomassetti, gynaecoloog Prof. dr. Th. Van den Bosch, gynaecoloog Dr. J. Verguts, gynaecoloog Katholieke Universiteit Leuven, Centrum voor Biomedische Ethiek en Recht Dr. P. Borry Katholieke Universiteit Leuven, Psychologisch Instituut Prof. dr. K. De Witte, psycholoog UMC St. Pierre, Brussel Prof. dr. M. Degueldre, gynaecoloog Dr. M. Merckx, gynaecoloog UC Louvain Prof. dr. C. Hubinont NIET-UNIVERSITAIR NEDERLAND Onze Lieve Vrouwe Gasthuis, Amsterdam Dr. E.A. Bakkum, gynaecoloog Dr. P.J.M. van Kesteren, gynaecoloog Dr. M.F. Schutte, gynaecoloog Ziekenhuis Bronovo, Den Haag Dr. J.P.T. Rhemrev, gynaecoloog Máxima Medisch Centrum, Eindhoven Prof. dr. S.G. Oei, gynaecoloog Dr. A. Timmermans, gynaecoloog Dr. M.A.H.M. Wiegerinck, gynaecoloog Reinier de Graaf Groep, Delft A.L. Milani, gynaecoloog Martini Ziekenhuis, Groningen J.M. van der Ploeg, gynaecoloog Groene Hart Ziekenhuis, Gouda E. Hallensleben, gynaecoloog M. Jozwiak, aios gynaecologie M.G.P. Lagro, gynaecoloog P. Leusink, arts-seksuoloog NVVS Amphia Ziekenhuis, Breda Dr. D.N.M. Papatsonis, gynaecoloog Kennemer Gasthuis, Haarlem Dr. J. Gianotten, gynaecoloog Deventer Ziekenhuis, Deventer L. van der Leeuw-Harmsen, gynaecoloog Jeroen Bosch Ziekenhuis, Den Bosch Dr. C.J.C.M. Hamilton, gynaecoloog Ikazia Ziekenhuis, Rotterdam M.G.K. Dijksterhuis, gynaecoloog Spaarne Ziekenhuis, Hoofddorp A.J.M. Bij de Vaate, aios gynaecologie Dr. M.H. Emanuel, gynaecoloog A. Vollebregt, gynaecoloog Atrium Medisch Centrum, Heerlen Dr. F.J.M.E. Roumen, gynaecoloog Sint Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein S. Veersema, gynaecoloog J. Kasius, anios gynaecologie Medisch Spectrum Twente, Enschede Dr. E. Everhardt, gynaecoloog Dr. J.J. Kolkman, MDL-arts Dr. H.W.R. Quartero, gynaecoloog Ziekenhuis Medisch Spectrum Leeuwarden Dr. J. Stekelenburg, gynaecoloog Catharina Ziekenhuis, Eindhoven Dr. V. Dietz, gynaecoloog Isala Klinieken, Zwolle Dr. B.C. Cohlen, gynaecoloog Sint Lucas Andreas Ziekenhuis, Amsterdam N. van der Lee, onderwijscoördinator B.R. van Moorst, seksuoloog NVVS-psycholoogpsychotherapeut Prof. dr. F. Scheele, gynaecoloog Dr. S. Scherjon, gynaecoloog A.L. Thurkow, gynaecoloog M. Westerman, onderwijscoördinator 10

SPREKERS, MODERATOREN EN VOORZITTERS VERVOLG Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV), Utrecht A.T.P.M. Verbeeten, verloskundige, voorzitter KNOV Forensische polikliniek kindermishandeling, Utrecht W.A. Karst, forensisch arts KNMG CenSeRe, Voorschoten M.J. Ramakers, arts-seksuoloog Cirquest, Amsterdam Drs. J. van der Steen, directeur Freya, Wijchen J. van der Schoor, directeur algemene zaken Overige sprekers H.J. van Beekhuizen, gynaecoloog, tijdelijk werkzaam in het Royal Marsden Hospital (London, UK) Dr. G.A. van Essen, huisarts (Amersfoort) H. Nagel, gynaecoloog-seksuoloog (Bunschoten) R. Scheenstra, aios KNO, vice-voorzitter LVAG (Utrecht) I. Veringa MSc, verloskundige (Voorburg) NIET-UNIVERSITAIR VLAANDEREN Sint Augustinus Ziekenhuis, Antwerpen (Wilrijk) Dr. Ph. Loquet, gynaecoloog Dr. Joh. Van Wiemeersch, gynaecoloog Ziekenhuis Oost-Limburg, Campus St. Jan, Genk Dr. G. Mestdagh, gynaecoloog Prof. dr. W. Ombelet, gynaecoloog Jan Palfijn Ziekenhuis, Merksem Prof. dr. B. van Herendael, gynaecoloog Imelda Ziekenhuis, Bonheiden Dr. J. Bosteels, gynaecoloog Heilig Hart Ziekenhuis, Tienen Prof. dr. G.G. Donders, gynaecoloog Heilig Hart Ziekenhuis, Roeselare Dr. H. Rommens, gynaecoloog AZ Groeninge, Kortrijk S.L.S. Ghesquière, gynaecoloog Leuven Institute for Fertility and Embryology (LIFE) Dr. R. Campo, gynaecoloog 11

woensdag 6 april 2011 NOTITIE BIJ DAGPROGRAMMA 1 reproductieve GENEESKUNDE ANNO 2011 Er gebeurt veel binnen de reproductieve geneeskunde. De ene nieuwe techniek uit het laboratorium is nog maar net doorgedrongen tot de klinische praktijk, of de volgende staat alweer in de startblokken. Daarnaast neemt de hoeveelheid kennis op basis van evidence toe en wordt dat alles gebundeld in steeds betere richtlijnen. Tot slot gaan ook de patiënten zich roeren. Zij willen dat de zorg die wij geven beter aansluit bij hun wensen en verwachtingen. Hoogste tijd dus voor een update. Om te beginnen besteden we veel aandacht aan een aantal actuele vragen uit de praktijk, zowel vanuit de andrologie als de gynaecologie. We gaan onder andere dieper in op de plaatsbepaling van endoscopische technieken en op wat de hiaten nog zijn in onze evidence-based kennis. Na de lunch komen patiëntgerichtheid en richtlijnen aan de orde. Wat is patiëntgerichtheid en hoe kun je dat meten? Wat vinden patiënten eigenlijk van ons werk? Leveren wij hun een dienst of maken wij teveel de dienst uit? Ook veel aandacht voor nieuwe richtlijnen, die steeds meer ons beleid in de praktijk gaan bepalen. We eindigen met fertiliteitspreservatie, een hot topic op dit moment. Wat gaat vitrificatie voor ons betekenen en wat moeten we ermee in onze praktijk van alle dag? Prof. dr. J.A.M. Kremer Prof. dr. Th. D Hooghe Kortom, reproductieve geneeskunde maakt stormachtige tijden door en vandaag is de kans voor een update over de betekenis van dit alles voor de klinische praktijk. woensdag 6 april 2011 NOTITIE BIJ DAGPROGRAMMA 2 scopieën IN DE GYNAECOLOGIE ANNO 2011 ECHOSCOPIE IN DE GYNAECOLOGISCHE PRAKTIJK In onze Nederlandstalige contreien, die nochtans sterk georiënteerd zijn op de Angelsaksische landen, berust de medische praktijkvoering nog vaak op mondelinge overlevering en opinies van experts. Binnen de prenatale echoscopie heeft de Fetal Medicine Foundation een paradigma-verschuiving teweeg gebracht, waarbij de foetale geneeskunde zich meer richt op evidentie uit multicentrische studies en mathematische algoritmen zoals gebruikt worden voor eerste trimester screening. De renaissance in de gynaecologische echoscopie werd slechts enkele jaren geleden ingezet met een reeks academische proefschriften. Deze sessie over gynaecologische echoscopie richt zich op klinisch relevante onderwerpen en tracht hierover tot wetenschappelijk gefundeerde conclusies te komen, die de dagelijkse praktijk zeker zullen beïnvloeden. In een eerste presentatie bespreekt Dr J. Bosteels, gynaecoloog in het Imeldaziekenhuis te Bonheiden en verbonden aan het centrum voor Evidence Based Medicine te Leuven, de zin en onzin van echoscopie bij elk gynaecologisch onderzoek. Hierop volgt een debat tussen Dr T. Van Gorp, gynaecologisch oncoloog in Maastricht en Prof D. Timmerman, gynaecoloog met interesse in de gynaecologische echografie te Leuven, over de manier waarop Prof. dr. D. Timmerman Dr. M.H. Emanuel adnexcysten en tumoren echoscopisch onderzocht dienen te worden. Hierbij zal getracht worden om tot een consensus te komen, gebaseerd op recente ontwikkelingen in de gynaecologische oncologie en multicentrische gynaecologische echoscopiestudies. Vervolgens bespreekt Dr A. Steensma uit Rotterdam de echoscopie van de bekkenbodem, die dankzij de introductie van de transvaginale 3-D echoscopie een hoge vlucht heeft genomen. Het recente en nog controversiële probleem van het sectio caesarea litteken wordt behandeld door M. Bij de Vaate. Deze sessie wordt door Dr M.H. Emanuel afgesloten met een state-of-the-art overzicht van contrastechoscopie voor tubadoorgankelijkheid. 12

woensdag 6 april 2011 vervolg NOTITIE BIJ DAGPROGRAMMA 2 scopieën IN DE GYNAECOLOGIE ANNO 2011 HYSTEROSCOPIE AMBULANTE AANPAK: DAAR LOOP JE MEE WEG! De belangrijkste vernieuwingen in de ontwikkeling van de hysteroscopie zijn te vinden in die van de ambulante toepassing ervan. Hier vindt, mits op juiste wijze uitgevoerd, de waarlijk minimaal invasieve behandeling plaats. Tegelijkertijd is deze wijze van behandeling nog lang niet in alle klinieken In Nederland en Vlaanderen volledig geïmplementeerd. De commissie heeft daarom gemeend er goed aan te doen de ambulante hysteroscopie als thema te kiezen, die als rode draad door de voordrachten zal lopen. Zo zal aandacht worden besteed aan de implementatie van een one-stop kliniek en de belemmerende factoren die men daarbij ontmoet. De verschillende diagnostische modaliteiten voor intra-uteriene diagnostiek, zowel bij bloedingsproblemen als bij subfertiliteit, zullen met elkaar worden vergeleken. De indicaties voor en methoden van ambulante behandeling van abnormaal uterien bloedverlies zullen worden besproken en tenslotte zal aandacht worden A.L. Thurkow Dr. R. Campo besteed aan het groeiend aantal hysteroscopische sterilisaties en de verschillende methoden hiervoor. Wij hopen dat degenen die nog niet een dergelijke werkwijze hebben geïmplementeerd door dit programma zullen worden gemotiveerd en dat zij die al wel ambulant werken toch nog nieuwe inzichten en handige tips zullen opdoen. U zult zien: de ambulante aanpak: daar loop je mee weg! WOENSDAG 6 APRIL LAPAROSCOPIE De grote laparoscopische chirurgie te onderscheiden van de laparoscopische sterilisatie en de diagnostische laparoscopie wordt het meest beoefend binnen de benigne gynaecologie. De totale laparoscopische hysterectomie (TLH) is een complexe ingreep die niet meer door alle gynaecologen zou moeten worden uitgevoerd, omdat vaardigheden alleen kunnen worden opgedaan en behouden bij voldoende aantallen. Ernstige met name urologische complicaties komen tijdens de leercurve van de TLH vaker voor dan erna. In ervaren handen zijn de complicaties vergelijkbaar met vaginale en abdominale uterusextirpatie. Verwijzing voor complexe (laparoscopische) chirurgie binnen de vakgroep naar diegenen die benigne gynaecologie als aandachtsgebied hebben past steeds meer in chirurgisch kwaliteitsbeleid. Bij de laparoscopische myomectomie en sacropexie is de geneeskunde tot kunst verheven en komen betere expositie van het operatiegebied en vlot herstel volledig tot hun recht. Prof. dr. H.A.M. Brölmann Prof. dr. F.W. Jansen Dat de mogelijkheden van de laparoscopische chirurgie anno 2011 nog niet zijn uitgeput, wordt u met de vijf voordrachten van sessie II duidelijk. Met het dagprogramma scopieën in de gynaecologie krijgt u weer zicht op dit zich snel ontwikkelende chirurgisch deel van ons mooie vak. Wij wensen u een inspirerende dag toe. woensdag 6 april 2011 NOTITIE BIJ DAGPROGRAMMA 3 foetale ECHOSCOPIE ANNO 2011 Dit programma bevat onderwerpen die van groot belang zijn voor al diegenen die betrokken zijn bij echoscopische screening en diagnostiek. Verschillende aspecten van screening naar aangeboren afwijkingen in het eerste en tweede trimester worden kritisch geëvalueerd, nieuwe ontwikkelingen worden besproken en de langetermijn consequenties van aangeboren afwijkingen en veranderingen in prevalentie van afwijkingen komen aan de orde. Dr. C.M. Bilardo Dr. Ph. Loquet 13

woensdag 6 april 2011 DAGPROGRAMMA 1 REPRODUCTIEVE GENEESKUNDE ANNO 2011 Voorzitters: SESSIE I MANNELIJKE SUBFERTILITEIT IN FOCUS Moderatoren: SESSIE II VOOR DE PRAKTIJK J.A.M. Kremer Th. D Hooghe W. Ombelet en H. Tournaye 09.00 09.12 Wat heeft de clinicus aan de nieuwe WHO manual? E. Meuleman 09.12 09.24 Behandeling met vitamines en hormonen zinvol bij mannelijke subfertiliteit? G.R. Dohle 09.24 09.36 Hebben PESA en TESE consequenties voor de gezondheid van kinderen? G. Woldringh 09.36 09.48 Is IUI echt zinvol bij mannelijke subfertiliteit? B.J. Cohlen 09.48 10.10 Paneldiscussie 10-10 11.00 KOFFIEPAUZE Moderatoren: Th. D Hooghe en B.J. Cohlen 11.00 11.12 Kosteneffectiviteit van IVF in relatie met leeftijd en ovariële reservetesten F.J.M. Broekmans 11.12 11.24 Miskramen: gevolg van vruchtbaarheidsbehandeling en te voorkomen? C.J.C.M. Hamilton 11.24 11.36 Is verwijdering endometriosecyste voor IVF nuttig of nodig? C. Tomassetti 11.36 11.56 KEYNOTE LECTURE Wat is de waarde van diagnostische en operatieve hysteroscopie/ laparoscopie in de reproductieve geneeskunde? J. Bosteels 12.20 12.40 KEYNOTE LECTURE 12.40 12.45 Discussie 12.45 13.45 LUNCHPAUZE SESSIE III PATIENT CENTERED CARE Moderatoren: De belangrijkste gaps in evidence in de voortplantingsgeneeskunde B.W.J. Mol D.D.M. Braat en J. Bosteels 13.45 13.57 Wat is patient centered care? J.A.M. Kremer 13.57 14.09 Hoe meet je patiëntgerichtheid en wat doe je ermee? I. van Empel 14.09 14.21 Wat vindt de patiënt van de zorg die wij leveren? J. van der Schoor 14.21 14.35 Paneldiscussie SESSIE IV RICHTLIJNEN VOOR DE PRAKTIJK Moderatoren: J.A.M. Kremer en J.S.E. Laven 14.35 14.47 Nieuwe WHO definities reproductieve geneeskunde en chirurgie: voorstelling en belang voor praktijk en registratie in België en Nederland Th. D Hooghe 14.47 14.59 De nieuwe Nederlandse netwerkrichtlijn subfertiliteit W.L.D.M. Nelen 14.59 15.11 Wat betekent de nieuwe Nederlandse richtlijn voor de indicatiestelling ART? J. Gianotten 15.11 15.23 Wat betekent de EU directive en andere regelgeving voor uw IUI lab? P. Kastrop 15.23 15.45 Paneldiscussie 15.45 16.35 THEEPAUZE 11.56 12.20 Paneldiscussie 14

woensdag 6 april 2011 VERVOLG DAGPROGRAMMA 1 REPRODUCTIEVE GENEESKUNDE ANNO 2011 SESSIE V FERTILITEITSPRESERVATIE Moderatoren: D.D.M. Braat en D. Stoop 16.35 16.49 Vitrificatie van eicellen: de techniek S. Repping 16.49 17.03 Vitrificatie van eicellen: de indicaties J.S.E. Laven 17.03 17.17 Fertiliteitspreservatie op oncologische indicatie bij vrouwen J. Smitz DAGPROGRAMMA 1 17.17 17-31 Fertiliteitspreservatie op oncologische indicatie bij prepuberale jongens H. Tournaye 17.31 17.50 Paneldiscussie 17.50 18.00 SLUITING J.A.M. Kremer en Th. D Hooghe 15

woensdag 6 APRIL 2011 dagprogramma 2 scopieën IN DE GYNAECOLOGIE ANNO 2011 Voorzitters Echoscopie: D. Timmerman M.H. Emanuel Hysteroscopie: A.L. Thurkow R. Campo Laparoscopie: H.A.M. Brölmann F.W. Jansen ECHOSCOPIE IN DE GYNAECOLOGISCHE PRAKTIJK ANNO 2011 11.56 12.08 Diagnostische hysteroscopie bij subfertiliteit J. Kasius 12.08 12.20 Hysteroscopische sterilisatie: standaard of hobby? S. Veersema 12.20 12.40 Paneldiscussie D. Timmerman 12.40 13.00 KEYNOTE LECTURE 09.00 09.12 Elk gynaecologisch onderzoek dient aangevuld met echoscopie J. Bosteels 09.12 09.32 Methodologie echoscopische beoordeling van de adnexa Visie D. Timmerman Visie T. van Gorp 09.32 09.44 Echoscopie van de bekkenbodem A. Steensma 09.44 09.54 Echoscopie van het Sectio Caesarea litteken A.J.M. Bij de Vaate 09.54 10.04 Contrastechoscopie voor tubadoorgankelijkheid M.H. Emanuel 10.04 10.30 Paneldiscussie 10.30 11.20 KOFFIEPAUZE HYSTEROSCOPIE ANNO 2011 Thema: Ambulante aanpak: daar loop je mee weg! R. Campo 11.20 11.32 Hoe implementeren we een one stop polikliniek voor intra-uteriene diagnostiek en therapie in de dagelijkse praktijk? G. Mestdagh 11.32 11.44 Intra-uteriene diagnostiek: wat is de gouden standaard? Echoscopie, hysteroscopie, (water- of gel-)contrastechoscopie? Th. Van den Bosch 11.44 11.56 Ambulante hysteroscopische therapie bij abnormaal uterien bloedverlies: wanneer en hoe? A. Timmermans 13.00 14.00 LUNCHPAUZE Hysteroscopische myomectomie; overzicht van de verschillende technieken B. van Herendael LAPAROSCOPISCHE CHIRURGIE ANNO 2011 SESSIE I LAPAROSCOPISCHE CHIRURGIE: ONBEGRENSD OF GRENZELOOS? H.A.M. Brölmann 14.00 14.12 Het aandachtsgebied benigne gynaecologie een veilige laparoscopische haven voor dokter en patiënt H.A.M. Brölmann 14.12 14.26 Complicaties, nog steeds de achilleshiel van de laparoscopische chirurgie? E.A. Bakkum 14.26 14.40 Welke gynaecoloog mag anno 2011 de TLH verrichten; waar zijn de grenzen en hoe houden we de kwaliteitsparameters hoog? F.W. Jansen 14.40 14.54 Zijn er wel indicaties om een laparoscopische myomectomie te verrichten en moet ik die casus dan verwijzen? M. Degueldre 14.54 15.08 Mag ik nog wel een gewone achterwandplastiek verrichten, of moet het meteen een laparoscopische rectopexie zijn in een gespecialiseerd centrum? J. Deprest 15.08 15.35 Paneldiscussie 16

woensdag 6 APRIL 2011 vervolg DAGPROGRAMMA 2 scopieën IN DE GYNAECOLOGIE ANNO 2011 15.35 16.25 THEEPAUZE SESSIE II INNOVATIES VANUIT DE TECHNIEK EN TECHNOLOGIE F. W. Jansen 16.25 16.39 Simulatie: wat is nieuw en wat kan worden afgeschreven? W. Kolkman 16.39 16.53 Moeten we het nog minimaal invasiever gaan doen? Wie wordt er eigenlijk beter van? J.A.F. Huirne DAGPROGRAMMA 2 16.53 17.07 Hoe maak ik mijn TLH er nog eenvoudiger op: ruimte voor innovatie? J.P.T. Rhemrev 17.07 17.21 Diep infiltrerende endometriose: hoe multidisciplinair is deze ziekte en hoe innovatief moet ik het aanpakken? P.J.M. van Kesteren 17.21 17-35 TLH en endometriumcarcinoom: een goede laparoscopische indicatie in het oncologisch chirurgisch palet? Mag het nu echt? Waar wel en wanneer niet? M.J.E. Mourits 17.35 17.55 Paneldiscussie 17.55 18.00 SLUITING H.A.M. Brölmann en F.W. Jansen 17

woensdag 6 april 2011 dagprogramma 3 FOETALE ECHOSCOPIE ANNO 2011 09.00 09.05 INTRODUCTION C.M. Bilardo Ph. Loquet SESSIE I 12 WEEKS ULTRASOUND ASSESSMENT (deel 1) 09.05 09.25 Vroege voorspelling van pre-eclampsie 09.25 09.35 Discussie Echoscopisch onderzoek (arteria uterina) E. Kleinrouweler Biochemisch onderzoek E. Wortelboer 09.35 09.55 Early diagnosis of anomalous placental insertion Y. Ville 09.55 10.05 Discussion 10.05 10.30 Early cardiac assessment and diagnosis of congenital anomalies L. Allan 10.30 10.40 Discussion 10.40 11.30 KOFFIEPAUZE SESSIE I 12 WEEKS ULTRASOUND ASSESSMENT (deel 2) 11.30 11.50 Nieuwe echomarkers bij onderzoek in het eerste trimester C.M. Bilardo 11.50 11.55 Discussie 11.55 12.15 Evaluatie van de combinatietest in Nederland en van de risico assessment software R.M.J. Snijders 12.15 12.25 Discussie 12.25 12.45 Tweelingdiagnostiek: controversen en klinisch protocol F.P.H.A. Vandenbussche 12.45 12.55 Discussie 12.55 13.45 LUNCHPAUZE SESSIE II 20 WEEKS ULTRASOUND ASSESSMENT 13.45 14.00 Trends in indicaties en gevonden afwijkingen bij verwijzingen na SEO T. Cohen-Overbeek 14.00 14.15 Trends in de prevalentie van congenitale afwijkingen bij foetus en pasgeborenen in Noord Nederland H.E.K. de Walle 14.15 14.30 Discussie SESSIE III BEYOND THE SEO/GUO (deel 1) 14.30 14.45 Cervixmeting en voorspelling van premature partus: Triple P study M.C. Haak 14.45 14.50 Discussie 14.50 15.05 Neurosonografie: de vierde dimensie L. Pistorius 15.05 15.10 Discussie 15.10 15.35 Orofaciale sluitingsdefecten: een kleine anomalie? Belgisch perspectief: Ph. Loquet Nederlands perspectief: E. Pajkrt 15.35 15.45 Discussie 15.45 16.35 THEEPAUZE SESSIE III BEYOND THE SEO/GUO (deel 2) 16.35 16.55 Langdurige follow-up van chirurgisch behandelde congenitale hartafwijkingen F. van den Heuvel 16.55 17.05 Discussie 17.05 17.20 Gastroschizis: kunnen we de uitkomst verbeteren? G.T.R. Manten 17. 20 17.30 Discussie 17.30 17.45 Is intra-uteriene behandeling van congenitale hartafwijkingen een realiteit? D. Oepkes 18

woensdag 6 april 2011 VERVOLG DAGPROGRAMMA 3 FOETALE ECHOSCOPIE ANNO 2011 17.45 17.55 Discussie 17.55 18.00 CLOSING REMARKS C.M. Bilardo en Ph. Loquet DAGPROGRAMMA 3 19

donderdag 7 april 2011 NOTITIE BIJ DAGPROGRAMMA 4 OBSTETRIE PRECONCEPTIONEEL EN PRENATAAL / ANTENATAAL ANNO 2011 Verloskunde is geëvolueerd van een mechanisch vak rondom de geboorte, via antenatale zorg naar een breed vakgebied wat centraal staat in het onderzoek en de zorg betreffende de levenslange gezondheid van de vrouw en het kind. Juist de eerste weken van de zwangerschap blijken daarin essentieel. In het eerste deel van dit programma wordt dan ook de nadruk gelegd op de preconceptiezorg zowel naar inhoud als naar het bereiken van de doelgroepen. De snelle evolutie in de medische genetica heeft ertoe geleid dat zelfs artsen die recent hun opleiding voltooid hebben niet bekend zijn met de recent in de klinische praktijk ter beschikking gekomen technieken. In het tweede deel van deze sessie hopen we dit op een heldere wijze op te lossen. Zowel in Vlaanderen als in Nederland is recent discussie ontstaan over het verlagen van de grens voor levensvatbaarheid en de mate waarin tot reanimatie wordt overgegaan bij extreme vroeggeboorte. In dit beleid mengen zich niet enkel medici en paramedici maar ook de gehele samenleving, inclusief ouders en ex-prematuren. De media en de medische wereld zijn gefascineerd door alles wat met genen te maken heeft. Er lijkt een paradigma shift plaats te vinden van evidence based medicine naar personalised medicine. Het onderzoek naar dragerschap van ziekten, nog voor deze zich kenbaar gemaakt hebben, is hiervan een eerste teken (sessie III). Prof. dr. E.A.P. Steegers Prof. dr. Y. Jacquemyn In de bewaking van de foetus tijdens de bevalling worden steeds meer nieuwe technieken ingebracht waaronder de spectraalanalyse, waar in de vierde sessie op wordt ingegaan. De vijfde en zesde sessie zullen zich concentreren op twee van de meest frequente complicaties in de zwangerschap, namelijk vroeggeboorte en preeclampsie. Preventie en predictie staan daarbij centraal. Er is veel discussie over de verschillen in perinatale sterfte in Europa. Zowel in Vlaanderen als in Nederland werden dienaangaande analyses verricht en richtlijnen rond zwangerschap en bevalling gepubliceerd. Deze worden naast elkaar gelegd in de zevende en laatste sessie. donderdag 7 april 2011 notitie BIJ DAGPROGRAMMA 5 BENIGNE GYNAECOLOGIE ANNO 2011 Ons programma spitst zich dit jaar toe op een aantal tot nog toe onderbelichte, alsook op een aantal nieuwe topics binnen de benigne gynaecologie. Het is opvallend hoe gevarieerd de problematiek op de vulvapoli is. Een gynaecoloog die zich toelegt op vulvovaginale afwijkingen moet van vele markten thuis zijn: pijnbestrijding, huidziekten, infectieziekten, immunologie, seksuologie, reconstructieve, ja zelfs plastische chirurgie, etc. In de eerste sessie wordt u omtrent een aantal belangwekkende ontwikkelingen bijgepraat. De tweede sessie gaat over chronische buikpijn. Ook weer zo n multidisciplinair gebied waarin o.a. gynaecologen, MDL-artsen, seksuologen, urologen, chirurgen en psychologen/psychiaters actief zijn. Het zou voor patiënten ondoenlijk zijn om al deze specialisten te consulteren. Van de gynaecoloog wordt dan ook een integrale benadering verwacht. Als u deze sessie hebt gevolgd, zult u de eerstvolgende patiënten met enthousiasme ontvangen. Het onderwerp van de derde sessie is adolescentengynaecologie. Uw kennis omtrent dit ongelooflijk boeiende item wordt opgefrist. Belangrijke thema s als de rijping van de genitalia interna (waarvan de menarche een markering is) en het herkennen van seksueel misbruik ontbreken hierbij niet. Verder wordt Prof. dr. M. Burger Dr. S. Weyers de nadruk gelegd op de meer zeldzame congenitale afwijkingen. De afsluitende sessie handelt over operaties, over grote en kleine ingrepen, over nieuwe indicaties en nieuwe technieken. Bovendien wordt hier de link gelegd met een aantal onderwerpen uit de vorige drie sessies. De gynaecologische chirurgie behoort tot de kernactiviteiten van de meesten onder ons. Uw interesse zal ook vanmiddag niet ten onrechte worden gewekt. 20