2015 Leningen en kasstromen Onderzoek ikv artikel 213a van de gemeentewet Otto Mekel JS Consultancy 9/21/2015
Inhoudsopgave 1. Inleiding... 2 1.1 Aanleiding van het onderzoek... 2 1.2 Onderzoeksvragen... 2 1.3 Onderzoeksmethode... 2 1.3 Indeling onderzoeksrapport... 2 2. De leningen 2009-2014... 3 2.1 Het proces van het aantrekken van een lening... 3 2.2 Looptijd en rente van de leningen... 3 3. De kasstromen 2009-2014... 5 3.1 Verbanden tussen de kasstromen en de leningen... 5 4. Begroting 2015-2019... 7 4.1 Verwachte kasstromen... 7 4.2 Verwachte verloop van de leningen... 7 5. Conclusie...10 6. Aanbevelingen...11 Bijlage 1...12 1
1. Inleiding In dit onderzoek worden de leningen en de kasstromen bij de gemeente Achtkarspelen onderzocht. Het onderzoek vindt plaats in het kader van artikel 213a van de gemeentewet. 1.1 Aanleiding van het onderzoek De gemeente heeft de afgelopen jaren een negatief saldo op de baten en lasten. Dit tekort wordt veelal aangevuld door onttrekkingen aan de (bestemmings)reserves. Daarnaast leent de gemeente de afgelopen jaren steeds meer geld. De tekorten zijn vaak opgevangen door kortlopende leningen, mede door het voordeel van het lage rentepercentage. De kortlopende leningen worden ook wel kasgeldleningen genoemd en mogen in totaal maximaal 8,5 % van het begrotingstotaal bedragen, het zogeheten kasgeldlimiet. Het kasgeldlimiet mag maximaal twee achtereenvolgende kwartalen overschreden worden, daarna moeten de kasgeldleningen weer onder de 8,5 % zitten. Wanneer zo een limiet wordt bereikt en het aflossen van de kasgeldleningen niet mogelijk is, wordt de kortlopende lening omgezet in een langlopende lening. Daarnaast heeft de gemeente geen zicht op de kasstromen, zowel over de afgelopen tijd als over de komende periode niet. In de raad van de gemeente vindt momenteel een discussie plaats over de hoogte van de schulden van de gemeente. Dit alles leidt ertoe dat de leningen en kasstromen binnen de gemeente worden onderzocht. De vraag die centraal staat in dit onderzoek is: Wat is de ontwikkeling van de leningen en de kasstromen in de periode 2009-2014 en hoe zet deze ontwikkeling zich voort in de periode 2015-2019? 1.2 Onderzoeksvragen Deze vraag wordt beantwoord met behulp van de volgende onderzoeksvragen: 1. Welke leningen zijn er in de periode 2009-2014 opgenomen met welke rente en welke looptijd? 2. Waarom zijn deze leningen aangetrokken en waarom is voor deze looptijd gekozen? 3. Hoe ziet het proces van het aantrekken van leningen eruit? 4. Hoe waren de kasstromen in de periode 2009-2014? 5. Wat is het verband tussen de kasstromen en de leningen? 6. Wat is het verwachte verloop van de leningen over de periode 2015-2019? 7. Wat zijn de verwachte kasstromen op basis van de begroting 2015-2019? 1.3 Onderzoeksmethode De antwoorden op de onderzoeksvragen worden verkregen met behulp van literatuuronderzoek, gesprekken en interviews. Via gesprekken met de personen die op de afdeling werken moet de juiste literatuur verkregen worden. Het verloop van de leningen en de kasstromen in de afgelopen jaren moet zodoende in kaart worden gebracht. Door middel van interviews moet duidelijk worden of er nog aanvulling op de literatuur is en hoe het er in de praktijk daadwerkelijk aan toe gaat. De bevindingen worden teruggekoppeld naar de betrokken afdeling en zo nodig aangepast of aangevuld. Hierna kunnen er conclusies worden getrokken en aanbevelingen worden gedaan. 1.3 Indeling onderzoeksrapport Eerst worden de leningen van de afgelopen periode, 2009-2014, besproken. Daarna worden de kasstromen over dezelfde periode in kaart gebracht. Vervolgens wordt er 2
gekeken naar verbanden tussen de leningen en kasstromen. De verwachte leningen en kasstromen op basis van de begroting 2015-2019 komen daarna aan bod. Afsluitend wordt er een conclusie getrokken en zo nodig worden er aanbevelingen gedaan. 2. De leningen 2009-2014 De gemeente Achtkarspelen maakt onderscheid tussen kortlopende en langlopende leningen. De kortlopende leningen worden ook wel kasgeldleningen genoemd en mogen, zoals in de inleiding al beschreven, in totaal maximaal 8,5 % van het begrotingstotaal bedragen, het zogeheten kasgeldlimiet. Het kasgeldlimiet mag maximaal twee achtereenvolgende kwartalen overschreden worden, daarna moeten de kasgeldleningen weer onder de 8,5 % zitten. Eerst wordt het proces van het aangaan van de leningen bij de gemeente Achtkarspelen besproken. Daarna worden de langlopende leningen die tijdens de periode 2009-2014 zijn aangetrokken uiteengezet. Waarna vervolgens de kasgeldleningen worden besproken. 2.1 Het proces van het aantrekken van een lening Financieel medewerker Han de Jong staat centraal in het aantrekken van leningen. Hij voert het aantrekken van de leningen uit. Er worden kasgeldleningen aangetrokken wanneer er een tekort is op de lopende rekening. De tekorten worden in eerste instantie gecompenseerd door het aantrekken van kasgeldleningen. Deze keuze wordt gemaakt omdat het rentepercentage van de kasgeldleningen laag is en de consequenties dus minimaal zijn. De afdeling financiën moet voorkomen dat er tekorten op de lopende rekening staan. Han de Jong regelt namens de afdeling financiën het aantrekken van de leningen wanneer dit nodig is. Er is een belangrijk verschil tussen het aantrekken van kasgeldleningen en langlopende leningen. De kasgeldleningen worden doormiddel van een regeling met de bank door de afdeling financiën aangetrokken. Dit doen zij wanneer er een tekort op de lopende rekening is. Wanneer er echter een langlopende lening aangetrokken moet worden, informeert de afdeling financiën bij de bank naar de mogelijkheden. Uit deze mogelijkheden kiest de afdeling een lening, die aan het college wordt voorgelegd voor besluitvorming. Wanneer het college akkoord gaat met het gegeven advies, kan Han de Jong de lening bij de bank definitief maken. Ook komt tijdens het gesprek met een medewerker van de afdeling financiën naar voren dat wanneer de looptijd van de kasgeldlening is verstreken, deze looptijd vaak met een maand wordt verlengd. Dit regelt de afdeling financiën onderling met de bank. Dit is mogelijk zolang de gemeente zich kan houden aan het kasgeldlimiet. Wanneer dit limiet twee achtereenvolgende kwartalen is overschreden, moet de gemeente weer onder het limiet zien te komen. Dit is wettelijk vastgelegd. Zo is er in 2013 bijvoorbeeld een kasgeldlening omgezet in een langlopende lening, om zodoende onder het kasgeldlimiet te komen. De regels en procedures omtrent het aantrekken van leningen zijn formeel vastgelegd in het treasurystatuut van de gemeente. 2.2 Looptijd en rente van de leningen In tabel 1 zijn de nieuw aangetrokken langlopende leningen van de periode 2009-2015 te zien. De gemeente heeft in het verleden ook leningen aangetrokken, om deze leningen vervolgens naar Stichting Woningbouw Achtkarspelen en Woonfriesland door te spelen. Stichting Woningbouw en Woonfriesland lossen vervolgens de lening af. Dit is vanaf 2009 niet meer gebeurd. Vanaf dat moment leent de gemeente niet meer voor de 3
woningstichtingen, maar staat ze garant voor de leningen de de stichting zelf afsluiten. In onderstaande tabel 1 staan de nieuw aangetrokken langlopende leningen tijdens de periode 2009-2014. Tabel 1: nieuwe langlopende leningen 2009-2014 jaar lening bestemming rente % 2009 4.500.000,00 gemeente Achtkarspelen 2,44% 2009 4.500.000,00 gemeente Achtkarspelen 3,34% 2010 4.000.000,00 gemeente Achtkarspelen 1,995% 2010 4.000.000,00 gemeente Achtkarspelen 2,72% 2010 145.000,00 gemeente Achtkarspelen 0,00% 2011 5.000.000,00 gemeente Achtkarspelen 3,50% 2012 6.000.000,00 gemeente Achtkarspelen 2,58% 2012 3.000.000,00 gemeente Achtkarspelen 1,93% 2013 750.000,00 gemeente Achtkarspelen 1,50% 2013 7.000.000,00 gemeente Achtkarspelen 1,85% 2014 12.000.000,00 gemeente Achtkarspelen 2,70% De looptijd van de langlopende leningen over de afgelopen periode die de gemeente Achtkarspelen is aangegaan, is gemiddeld 10 jaar. Dit is een bewuste keuze van de afdeling financiën. Dit komt naar voren in een gesprek met een financieel medewerker van de gemeente. De medewerker stelt dat een looptijd van 10 jaar de afgelopen jaren een gebruikelijke looptijd is geworden bij het aantrekken van de langlopende leningen. Er wordt voor 10 jaar gekozen, omdat wanneer de looptijd langer dan de 10 jaar is, het rentepercentage hoog wordt. Wanneer de looptijd korter dan 10 jaar is, dan worden de aflossingen te hoog. Dit laatste in verband met de lineaire aflossingen. Het is niet formeel vastgelegd in welke situatie welke looptijd preferabel is, deze keuze wordt puur gemaakt van wegen het hierboven aangegeven rationeel. Wat betreft het rentepercentage is er geen duidelijke trend zichtbaar. Het rentepercentage van de afgelopen 5 jaar ligt tussen de 1,50% en 3,34%. De kasgeldleningen vanaf 2010 zijn terug te vinden in bijlage 1. De looptijd van kasgeldleningen is doorgaans een maand. Ook deze looptijd is nergens formeel vastgelegd. Dit besluit wordt gemaakt door een financieel medewerker van de gemeente. In een gesprek stelt een financieel medewerker dat deze looptijd in de loop der jaren een gangbare termijn is geworden. Wanneer de looptijd te kort is dan moet de lening hoogstwaarschijnlijk vaak worden verlengd. Wanneer de lening te lang is dan wordt de onzekerheid over de keus van het leningsbedrag versus de financieringsbehoefte te groot en betaal je teveel rente. Wanneer wordt gekeken naar bijlage 1, wordt duidelijk dat er vanaf 2012 meer kasgeldleningen worden aangetrokken. Aangezien de looptijd van de kasgeldleningen hoogstens een maand is, zijn de genoemde kasgeldleningen wel afgelost. In 2010 is er een totaal aan kasgeldleningen van 18.000.000 euro. In 2011 is dit bedrag 19.000.000 euro. De opvallende stijging vindt plaats in 2012; in dit jaar is er in totaal 72.000.000 euro aan kasgeldleningen aangetrokken. Gevolgd door 69.500.000 euro in 2013 en 52.500.000 euro in 2014. De kasgeldleningen zijn wel volledig afgelost, maar het wordt wel duidelijk uit de cijfers dat de gemeente in de jaren 2012-2014 meer tekorten op de lopende rekening heeft moeten opvangen dan de jaren daarvoor. Een consequentie hiervan was dat de gemeente in 2013 bijvoorbeeld een kasgeldlening heeft om moeten zetten in een langlopende lening. 4
3. De kasstromen 2009-2014 Op de volgende pagina staat het kasstroomoverzicht over de periode 2009-2014. De kasstromen zijn uiteengezet in kasstromen uit operationele activiteiten, investeringsactiviteiten en financieringsactiviteiten. Overige mutaties in het eigen vermogen en de mutaties in kasgeldleningen zijn apart uiteengezet. Dit omdat de mutaties in het eigen vermogen niet onder de drie activiteiten zijn onder te brengen en de mutaties in kasgeldleningen kortlopende leningen betreffen. Wanneer deze mutaties onder de financieringsactiviteiten worden onder gebracht dan ontstaat er een verkeerd beeld wat betreft de financieringen. 3.1 Verbanden tussen de kasstromen en de leningen De nodige verbanden en trends zijn uit het kasstroomoverzicht te halen. De kasstroom uit operationele activiteiten is de afgelopen jaren constant positief. Alleen in 2010 is het resultaat na bestemming negatief. Dit is een incident. De kasstroom in dat jaar is wel positief. De trend bij de investeringsactiviteiten is dat er de laatste 4 jaar steeds iets minder wordt geïnvesteerd. Dit uit zich vooral in minder investeringen in financiële vaste activa en in mindere mate door in investeringen in materiële vaste activa. Wel is de complete uitgaande kasstroom door investeringsactiviteiten elk jaar hoog. Dit wordt vooral opgevangen door de kasstroom uit financieringsactiviteiten. Uitgezonderd van 2010 en 2011 zijn de ontvangsten uit langlopende schulden steeds groter dan de negatieve kasstroom uit investeringsactiviteiten. De aflossingen van de langlopende leningen worden vaak opgevangen door de kasstroom uit operationele activiteiten en incidenteel door een kasgeldlening. Hiermee komen we ook bij de verbanden tussen de leningen en de kasstromen. In het kasstroomoverzicht valt te zien dat op lange termijn de investeringen die de gemeente Achtkarspelen maakt voornamelijk worden opgevangen door langlopende leningen. Dit ondanks dat er vaak een positieve kasstroom uit operationele activiteiten is. Samen met de kasgeldleningen vangt deze kasstroom voornamelijk de kortlopende schulden, afschrijvingskosten en aflossingskosten op. Verder blijkt dat voor het aflossen van (langlopende) leningen geen geld beschikbaar is. Daarom is een deel van het geld dat wordt geleend nodig om aflossingen te kunnen betalen. 5
Tabel 3: Kasstroomoverzicht gemeente Achtkarspelen 2009-2014 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kasstroom uit operationele activiteiten Resultaat na bestemming 1.352.749-653.950 735.891 2.441.601 523.786 340.415 Afschrijvingen 2.617.817 2.976.398 3.064.530 3.625.001 3.491.149 3.137.803 Mutatie werkkapitaal mutatie voorraden -1.220.258-368.723 1.061.265-1.276.369-1.458.671-189.646 mutatie vorderingen en overlopende activa 183.022 2.528.578 1.757.279 182.475-754.396-173.192 mutatie kortlopende schulden -859.414-2.976.864-234.481 1.680.738-892.912-1.349.566 Mutatie voorzieningen 1.289.408-538.246 37.938-990.828-476.862 2.987.820 Kasstroom uit operationele activiteiten 3.363.324 967.193 6.422.422 5.662.618 432.094 4.753.634 Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen materiele vaste activa -7.551.990-6.132.713-9.489.998-8.944.358-5.487.281-4.492.839 Desinvesteringen materiele vaste activa 255.361 229.725 340.989 2.404.442 119.456 69.193 Investeringen financiële vaste activa -2.055.976-5.159.144-177.311-2.738.946-169.132-429.804 Desinvesteringen financiële vaste activa 1.554.726 26.835 23.657 2.389.529 26.987 25.419 Kasstroom uit investeringsactiviteiten -7.797.879-11.035.297-9.302.663-6.889.333-5.509.970-4.828.031 Kasstroom uit financieringsactiviteiten Ontvangsten uit langlopende schulden 9.000.000 8.145.000 5.000.000 9.000.000 7.750.000 12.000.000 Aflossingen langlopende schulden -2.337.476-3.687.476-4.660.586-4.706.805-5.751.805-5.106.805 Kasstroom uit financieringsactiviteiten 6.662.524 4.457.524 339.414 4.293.195 1.998.195 6.893.195 Mutatie eigen vermogen -3.825.630-320.073-2.130.795-926.163-126.869-2.582.247 Mutatie kasgeldleningen 0 0 6.000.000-2.000.000 3.000.000-5.000.000 Totale kasstroom -1.597.661-5.930.653 1.328.378 140.317-206.550-763.449 6
4. Begroting 2015-2019 4.1 Verwachte kasstromen Hier worden de verwachte kasstromen in de periode 2015-2019 uiteengezet. De verwachte kasstromen zijn gepresenteerd in tabel 4 op pagina 9. De prognose wordt gemaakt op basis van de begroting van de balans die gemaakt is door de gemeente Achtkarspelen, het investeringsoverzicht over deze periode en de aflossingen over de periode 2015-2019. Sommige gegevens die nodig zijn voor het kasstroomoverzicht komen niet voor in deze begroting van de gemeente. Daarom zijn deze gegevens gebaseerd op het kasstroomoverzicht van de afgelopen 5 jaren of zijn ze als constante in het kasstroomoverzicht opgenomen. De verwachte kasstromen worden besproken per activiteit. Eerst komen de kasstromen uit de operationele activiteiten aan bod. De afschrijvingen per jaar zijn begroot op het gemiddelde van de 6 voorgaande jaren. De overige gegevens zijn afkomstig uit de begrote gegevens van de gemeente. De verwachte kasstromen uit operationele activiteiten zijn zeer constant en positief. Wel moet gezegd worden dat de gemeente geen mutaties in het werkkapitaal heeft begroot. Dit lijkt zeer onwaarschijnlijk, aangezien de gemeente bijvoorbeeld nog wel voorraden aan gaat kopen of dat er nog wel uitstaande rekeningen betaald gaan worden of dat er nieuwe debiteuren bij komen. Wel zal het gemiddelde van de kasstromen uit operationele activiteiten over de jaren 2015-2019 rond de begrote kasstromen liggen, aangezien de mutaties in het werkkapitaal over de periode 2009-2014 niet vaak een groot negatief of een groot positief getal is. De kasstroom uit investeringsactiviteiten is niet meer onderverdeeld in investeringen in materiële vaste activa en financiële vaste activa. Dit omdat er één groot overzicht in de gemeente aanwezig is waar de totale verwachte investeringen genoemd worden en onverdeeld zijn in veel verschillende investeringen. Daarnaast is het voor het onderzoek niet van belang of er geïnvesteerd is in materiele vaste activa of financiële vaste activa. Er is geen informatie over de desinvesteringen in deze periode. Uitgezonderd van 2012 zijn de desinvesteringen over de periode 2009-2014 geen grote, noemenswaardige bedragen en dus zal dit geen grote gevolgen hebben voor de rest van het onderzoek. De investeringsactiviteiten zijn in 2015 een stuk hoger dan in de jaren 2016-2019. In deze jaren zijn de investeringen constant. Wel moet gezegd worden dat het verwachte cijfers zijn. Er kunnen in de loop der jaren nog investeringen bij komen. Wat betreft de financieringsactiviteiten zijn op dit moment alleen de aflossingen bekend van de komende jaren. Wanneer de ontvangsten uit langlopende leningen op 0 worden gezet, kan wel duidelijk worden hoeveel de gemeente de komende jaren ongeveer zou moeten lenen om tot een positieve, totale kasstroom te komen. De langlopende leningen zouden dan gelijk moeten zijn aan de totale kasstroom in tabel 4. Wel moet gezegd worden dat het een indicatie is. Dit aangezien de mutaties in werkkapitaal en de desinvesteringen in vaste activa nog niet begroot zijn. Het geeft echter wel een duidelijk beeld van de financiële situatie, met name de financieringsactiviteiten, van de komende jaren bij de gemeente Achtkarspelen. 4.2 Verwachte verloop van de leningen Het verwachte verloop van de leningen hangt samen met de verwachte kasstroom uit financieringsactiviteiten en is dus deels al in de vorige paragraaf besproken. Wanneer de gemeente een positieve kasstroom zou willen, dan zal de gemeente minimaal het bedrag in tabel 4 onder totale kasstroom moeten lenen. Dit is na 2015 een constant bedrag van tussen de 3.000.000 euro en 4.000.000 euro. Dit bedrag is lager dan de bedragen van de afgelopen jaren. Wel zal er in de toekomst door de negatieve kasstroom weer 7
kasgeldleningen en/of langlopende afgesloten moeten worden. Hierdoor loopt het bedrag aan aflossingskosten en rentekosten ook op. In tabel 4 is ook nog de eventuele mutatie van de langlopende schuld opgenomen wanneer de gemeente het bedrag onder totale kasstroom daadwerkelijk gaat lenen. Aangezien de gemeente ook elk jaar een bedrag aflost, neemt de langlopende schuld niet toe met het bedrag wat geleend moet worden, de totale negatieve kasstroom. De langlopende schuld zou dan toenemen met de nieuwe langlopende lening, gelijk aan het bedrag van de totale kasstroom, minus de aflossing die de gemeente in dat jaar verricht. De kasgeldleningen zijn in 2012 flink omhoog gegaan. In het jaar 2012 is er een totaal aan kasgeldleningen ter waarde van 72.000.000 euro opgenomen. Dit bedrag is wel volledig afgelost. Vanaf 2012 is dit totale bedrag aan kasgeldleningen wel steeds minder geworden. De verwachting is dat deze trend door zal zetten. Het verwachte verloop hangt ook samen met de verwachte kasstroom uit investeringsactiviteiten. Dit aangezien deze negatieve kasstromen voornamelijk worden opgevangen met het aangaan van leningen. Wanneer de kasstroom uit investeringsactiviteiten de huidige trend voortzet en zodoende steeds positiever wordt, zal er op lange termijn ook minder geleend hoeven te worden. Wanneer er onverwachte, grote investeringen moeten worden gedaan, zal er hoogstwaarschijnlijk ook een eenmalige hoge lening worden aangetrokken om dit bedrag op te vangen. 8
Tabel 4: Verwacht kasstroomoverzicht gemeente Achtkarspelen 2015-2019 2015 2016 2017 2018 2019 Kasstroom uit operationele activiteiten Resultaat na bestemming 14.208-89.426-247.020-266.276-306.609 Afschrijvingen 3.152.116 3.241.116 3.285.294 3.322.088 3.271.603 Mutatie werkkapitaal mutatie voorraden 0 0 0 0 0 mutatie vorderingen en overlopende activa 0 0 0 0 0 mutatie kortlopende schulden 0 0 0 0 0 Mutatie voorzieningen -656.988-325.598-235.122-145.006 93.288 Kasstroom uit operationele activiteiten 2.509.336 2.826.092 2.803.152 2.910.806 3.058.282 Kasstroom uit investeringsactiviteiten Kasstroom uit investeringsactiviteiten -10.046.118-2.603.440-3.081.115-2.458.615-2.479.926 Kasstroom uit financieringsactiviteiten Ontvangsten uit langlopende schulden 0 0 0 0 0 Aflossingen langlopende schulden -4.806.805-3.911.122-3.838.958-3.655.998-3.657.598 Kasstroom uit financieringsactiviteiten -4.806.805-3.911.122-3.838.958-3.655.998-3.657.598 Totale kasstroom -12.343.587-3.688.470-4.116.921-3.203.807-3.079.242 Eventuele mutatie langlopende schuld 7.536.782-222.652 277.963-452.191-578.356 9
5. Conclusie Kasgeldleningen worden binnen de gemeente aangetrokken wanneer er een tekort is op de lopende rekening. Dit aangezien het rentepercentage van de kasgeldleningen laag is. Dit gebeurt bij een tekort op de lopende rekening. De kasgeldleningen worden volgens de planning afgelost. Wel komt tijdens het gesprek naar voren dat wanneer de looptijd van de kasgeldlening is verstreken deze looptijd vaak met een maand wordt verlengd. Hierdoor wordt er opnieuw dezelfde kasgeldlening afgesloten. Wanneer de tekorten tot een bepaalde hoogte oplopen en dit ook niet meer kan worden opgevangen met kasgeldleningen, bijvoorbeeld door grote investeringen, dan wordt er gekozen voor het aantrekken van langlopende leningen. In 2013 is bijvoorbeeld een kasgeldlening omgezet in een langlopende lening. De looptijd van de langlopende leningen zijn gemiddeld 10 jaar. Dit is de afgelopen jaren een gebruikelijke looptijd geworden bij het aantrekken van de langlopende leningen. Er wordt voor 10 jaar gekozen, omdat wanneer de looptijd langer dan de 10 jaar is, het rentepercentage hoog wordt. Wanneer de looptijd korter dan 10 jaar is, dan worden de aflossingen te hoog. Dit aangezien ze altijd lineaire aflossingen verrichten. De kasstroom uit operationele activiteiten is de afgelopen jaren constant positief. De trend bij de investeringsactiviteiten is dat er de laatste 4 jaar steeds iets minder wordt geïnvesteerd. Wel is de complete uitgaande kasstroom door investeringsactiviteiten elk jaar hoog. Dit wordt vooral opgevangen door de kasstroom uit financieringsactiviteiten. Uitgezonderd van 2010 en 2011 zijn de ontvangsten uit langlopende schulden steeds groter dan de negatieve kasstroom uit investeringsactiviteiten. In het kasstroomoverzicht over 2009-2014 valt te zien dat op lange termijn de investeringen die de gemeente Achtkarspelen maakt voornamelijk worden opgevangen door langlopende leningen. Dit ondanks dat er vaak een positieve kasstroom uit operationele activiteiten is. Wanneer de totale kasstroom zonder financieringsactiviteiten een groot negatief bedrag vormt, wordt dit dus opgevangen door het aantrekken van een langlopende lening. De begrote kasstromen leveren een enigszins positief beeld op. De operationele activiteiten zijn bijvoorbeeld steeds positief. Wel moet gezegd worden dat er geen mutaties in werkkapitaal zijn begroot. Dit omdat deze cijfers door de gemeente nog niet begroot zijn. De verwachten investeringen voor de komende vijf jaren liggen ook lager dan de investeringen over 2009-2014. Dit is goed nieuws. De investeringen liggen nagenoeg gelijk met de kasstroom uit operationele activiteiten. Hier moet ook weer gezegd worden dat in de loop der jaren er nog investeringen bij kunnen komen. Hier moet de gemeente voor waken. De totale kasstroom zonder financieringsactiviteiten is nog wel constant negatief. Dit komt met name door de aflossingskosten. Hierdoor zal de gemeente in de toekomst wel weer langlopende leningen af moeten sluiten. Wanneer de begroting wordt gevolgd zullen de langlopende leningen wel minder worden en werkt de gemeente naar een financieel gezonde situatie toe. 10
6. Aanbevelingen Op basis van de uitkomsten van het onderzoek naar de leningen en kasstromen bij de gemeente Achtkarspelen kunnen de nodige aanbevelingen worden gedaan. De aanbevelingen zijn hieronder uiteengezet. - Er moet gekeken worden naar de structuur binnen de afdeling financiën. Tijdens gesprekken met financieel medewerker Han de Jong is duidelijk geworden dat de teamleider financiën in maart 2015 is gestopt en er enkele maanden geen teamleider aanwezig was. Enkele maanden later is er een teamopbouwer aangesteld en is er binnen de organisatie voor gekozen om verantwoordelijkheden laag te leggen. Dit betekent dat veel verantwoordelijke zaken bij werknemers zijn komen te liggen. Er kan eens gekeken worden naar het verantwoordelijkheidsniveau binnen de afdeling. Wanneer er een teamleider aanwezig, die duidelijke verantwoordelijkheid heeft, is er meer controle en structuur binnen de afdeling. Wanneer de gemeente, de afdeling en de medewerkers van de afdeling content zijn met de huidige situatie, dan hoeven er geen aanpassingen te komen. - Een reden van de hoge en vele leningen, zowel kortlopend als langlopend, in de afgelopen zes jaren, is de hoeveelheid aan investeringen vanaf 2009. Het bedrag aan investeringsactiviteiten van de afgelopen jaren zijn vele malen hoger dan de kasstromen uit operationele activiteiten. Hierdoor ontstaat er een tekort op de balans. Dit tekort wordt opgevangen door het aantrekken van leningen. Een onderzoek naar deze investeringsactiviteiten, zowel in de periode 2009-2014 als over de komende periode 2015-2019, kan duidelijkheid verschaffen. Er kan duidelijk worden waar teveel in is geïnvesteerd en waar in de toekomst op bezuinigd kan worden zodat de hoeveelheid aan leningen kan afnemen. Hierdoor kan er in de toekomst meer afgelost worden en kunnen de investeringsactiviteiten op lange termijn grotendeels bekostigd worden door de kasstroom uit operationele activiteiten. Dit zorgt voor een financieel gezonde situatie binnen de gemeente. Op dit moment zien de begrote investeringen er gunstig uit. Wel moet er gewaakt worden voor eventuele latere grote investeringen. De begrote investeringen zullen moeten worden vergeleken met de uiteindelijke investeringen. Wanneer hier grote verschillen inzitten, zullen hieruit lessen moeten worden getrokken. - Het kasstroomoverzicht toevoegen aan het jaarverslag. Op dit moment wordt er geen kasstroomoverzicht gemaakt binnen de gemeente. Dit terwijl een kasstroomoverzicht veel voordelen kan opleveren. Vanuit een kasstroomoverzicht kan de investerings- en aflossingscapaciteit worden bepaald. Er valt te zien hoeveel geld er daadwerkelijk aanwezig is, met name uit operationele activiteiten, om te investeren en schulden af te lossen. Ook wordt er duidelijk welk deel van de inkomende kasstroom uit aangetrokken leningen bestaat. Des te groter dit deel, des te ongezonder de financiële situatie bij de gemeente. Voortbordurend op dit onderzoek kunnen de kasstromen elk jaar bij worden gehouden en worden vergeleken met de begrote kasstromen. 11
Bijlage 1 Nieuwe kortlopende leningen 2010-2014 ingangsdatum einddatum looptijd lening rente % 27-1-2010 29-3-2010 61 3.000.000 0,54% 29-3-2010 29-4-2010 31 3.000.000 0,41% 29-4-2010 31-5-2010 32 3.000.000 0,41% 31-5-2010 30-7-2010 60 3.000.000 0,53% 30-7-2010 30-8-2010 31 3.000.000 0,69% 30-8-2010 30-9-2010 31 3.000.000 0,64% 14-1-2011 14-2-2011 31 3.000.000 0,74% 7-3-2011 31-3-2011 24 1.500.000 1,08% 31-3-2011 2-5-2011 32 1.500.000 0,97% 2-5-2011 1-6-2011 30 1.500.000 1,30% 1-6-2011 1-7-2011 30 1.500.000 1,27% 21-7-2011 22-8-2011 32 1.500.000 1,45% 12-9-2011 12-10-2011 30 1.500.000 1,34% 12-10-2011 14-11-2011 33 2.000.000 1,38% 14-11-2011 14-12-2011 30 2.000.000 1,18% 14-12-2011 16-1-2012 33 3.000.000 0,90% 16-1-2012 16-2-2012 31 3.000.000 0,55% 23-1-2012 1-2-2012 9 6.000.000 0,45% 6-2-2012 16-2-2012 10 2.000.000 0,65% 16-2-2012 16-3-2012 29 6.000.000 0,40% 16-3-2012 16-4-2012 31 6.000.000 0,40% 16-4-2012 16-5-2012 30 6.000.000 0,40% 16-5-2012 18-6-2012 33 7.000.000 0,39% 18-6-2012 3-7-2012 15 7.000.000 0,39% 3-7-2012 3-8-2012 31 4.000.000 0,37% 3-8-2012 3-9-2012 31 5.000.000 0,10% 3-9-2012 3-10-2012 30 5.000.000 0,06% 3-10-2012 5-11-2012 33 5.000.000 0,06% 5-11-2012 5-12-2012 30 6.000.000 0,05% 5-12-2012 7-1-2013 33 4.000.000 0,08% 7-1-2013 7-2-2013 31 6.000.000 0,06% 24-1-2013 25-2-2013 32 4.000.000 0,09% 7-2-2013 7-3-2013 28 7.000.000 0,10% 25-2-2013 25-3-2013 28 4.000.000 0,10% 7-3-2013 5-4-2013 29 7.000.000 0,10% 5-4-2013 6-5-2013 31 4.500.000 0,10% 6-5-2013 6-6-2013 31 4.500.000 0,10% 6-6-2013 1-7-2013 25 4.500.000 0,10% 1-7-2013 1-8-2013 31 3.000.000 0,10% 1-8-2013 2-9-2013 32 4.000.000 0,10% 2-9-2013 2-10-2013 30 4.000.000 0,12% 12
2-10-2013 1-11-2013 30 4.000.000 0,12% 1-11-2013 2-12-2013 31 6.000.000 0,13% 2-12-2013 2-1-2014 31 7.000.000 0,20% 2-1-2014 3-2-2014 32 11.000.000 0,25% 3-2-2014 3-3-2014 28 15.000.000 0,25% 3-3-2014 31-3-2014 28 16.000.000 0,25% 31-3-2014 30-4-2014 30 2.000.000 0,30% 30-4-2014 2-6-2014 33 1.500.000 0,32% 2-6-2014 2-7-2014 30 1.500.000 0,32% 26-11-2014 29-12-2014 33 2.000.000 0,05% 29-12-2014 6-1-2015 8 2.000.000 0,50% 13