Discussiestuk Jeugd en Alcohol Zeeuws-Vlaanderen 2010 2012: aanloop naar een projectplan Inleiding Dit stuk dient als discussiestuk: een praatpapier om met bestuurders, raden en partners te komen tot een projectplan Jeugd en Alcohol voor de regio Zeeuws-Vlaanderen. Dit projectplan moet aangeven welke activiteiten er gaan plaatsvinden in 2010 tot en met 2012 om het alcoholgebruik van jongeren in de regio terug te dringen, vooral het alcoholgebruik door jongeren die nog geen 16 jaar zijn. De problematiek rondom jeugd en alcohol is in Zeeuws-Vlaanderen vergelijkbaar ernstig met die in de rest van Nederland. Jongeren drinken steeds jonger en als ze drinken dan drinken ze vaak en (te) veel. In dit stuk nemen de gemeenten van Zeeuws-Vlaanderen stelling in ten aanzien van de bijdrage van verschillende belanghebbenden aan het bereiken van deze doelstelling (wie doet wat). Ook bevat het een eerste aanzet voor een projectplan. Beide onderdelen zijn onderwerp van discussie op de gezamenlijke raadsinformatiebijeenkomst in Zeeuws-Vlaanderen in juni 2010. Wat hieraan vooraf ging Sinds de vaststelling van de Nota Regionaal Gezondheidsbeleid Zeeuws-Vlaanderen 2009-2012 in de raden in december 2008 heeft het onderwerp alcoholgebruik door de jeugd veel belangstelling van de politiek, landelijk, maar ook in Zeeuws-Vlaanderen. Dit heeft geleid tot een raadsinformatiebijeenkomst Jeugd en Alcohol op 18 juni 2009 voor de raden van Hulst, Sluis en Terneuzen in de PIT in Terneuzen. Een van de uitkomsten van die bijeenkomst was dat de raden van de drie gemeenten het terugdringen van alcoholgebruik door de jeugd van groot belang achten en dat zij dit willen terugzien in een regionaal projectplan Jeugd en Alcohol. Dit projectplan dient rekening te houden met de nieuwe Drank- en horecawet die destijds voorzien was in het voorjaar van 2010, maar die nu op zijn vroegst op 1 januari 2011 van kracht wordt. In Zeeuws-Vlaanderen is het terugdringen van genotmiddelengebruik al veel langer speerpunt van het volksgezondheidsbeleid. Een regionaal projectplan zal dan ook de huidige inspanningen omvatten en deze waar nodig/mogelijk intensiveren of verbeteren. Regionale en Zeeuwse aanpak: afstemmen en samenwerken waar mogelijk Ook op provinciaal niveau is er aandacht voor het thema Jeugd en Alcohol. Op 30 november 2009 vond er bestuurlijk overleg plaats tussen de Zeeuwse gemeenten en Provincie Zeeland over dit beleidsthema. Het overleg was georganiseerd naar aanleiding van een symposium eind 2008 bij Emergis Zeeland in Kloetinge. Kinderarts Nico van der Lely, initiatiefnemer van de eerste alcoholpoli in Nederland, maakte er grote indruk met zijn ervaringen met jongeren die te veel drinken. Het terugdringen van alcoholgebruik door de jeugd wordt waar mogelijk en gewenst provinciaal aangepakt. Afspraken op Zeeuws niveau zullen dus voor aanvullingen zorgen op dit projectplan. Maar alcoholbeleid blijft voor een deel maatwerk. De Zeeuwse regio s zullen daarom ook verschillen in hun aanpak. In Zeeuws-Vlaanderen zal bijvoorbeeld rekening moeten worden gehouden met de nabijheid van België en de beschikbaarheid van horeca en drank daar. Veel nadruk op een repressieve aanpak in Zeeuws- Vlaanderen zal mogelijk leiden tot een vlucht van jongeren naar het uitgaanscircuit in Vlaanderen. De aandacht zal dus hier vooral uit moeten gaan naar bewustwording en het creëren van draagvlak. Daarnaast kunnen de mogelijkheden voor samenwerking met onze Belgische buurgemeenten verkend worden. Versie 21 mei 2010 1
Bij de verdere ontwikkeling en uitvoering van het projectplan voor Zeeuws-Vlaanderen zal voorts gekeken worden naar de plannen en activiteiten in de andere regio s van Zeeland. In de Oosterschelderegio is in november 2009 een regionale aanpak gepresenteerd, waarvan gebruik is gemaakt bij de opstelling van dit discussiestuk. Ook in Walcheren zijn de gemeenten bezig met alcoholbeleid. De GGD Zeeland zal een linking pin zijn tussen de regio s en de plannen waar zinvol met elkaar verbinden. Het terugdringen van alcoholgebruik door jongeren in Zeeuws-Vlaanderen: doelstelling In de Regionale nota Volksgezondheid Zeeuws-Vlaanderen 2009-2012 is als doel gesteld om het aantal jongeren dat alcohol drinkt terug te brengen van gemiddeld 70% in 2009 naar 60% in 2012. Een voorzichtige doelstelling die, gezien de politieke belangstelling die na de vaststelling van de nota voor dit onderwerp is ontstaan, wellicht mag worden aangescherpt. Het projectplan wordt in ieder geval geschreven vanuit de visie dat er geen alcohol moet worden gedronken door jeugd onder de 16 jaar. Vanaf 16 jaar is het uitgangspunt dat indien alcohol gedronken wordt, dit met mate wordt gedaan. Dit zijn ook de uitgangspunten van de provinciale aanpak en die van de gemeenten in de Oosterschelderegio. Effectief alcoholbeleid: integraal en met lange adem De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft in 2010 een nieuwe leidraad uitgegeven voor effectief alcoholbeleid. De belangrijkste conclusies in het rapport zijn: - Alcohol is geen gewoon product; - Alcohol zorgt voor 4% van alle sterfgevallen wereldwijd; - Alcohol is samen met tabak de belangrijkste te voorkomen oorzaak van ziekte en sterfte; - Een goed volksgezonheidsbeleid vraagt om buitengewone maatregelen; - Een combinatie van interventies is altijd nodig; - Alcoholbeleid is een continu en langdurig proces dat constant moet worden aangepast aan de veranderende tijd. In de aanpak van alcoholproblematiek zijn er landelijke verantwoordelijkheden en ontwikkelingen, maar ook gemeenten kunnen het nodige doen. Preventie: een gedeelde verantwoordelijkheid De gemeenten zijn verantwoordelijk voor de versterking van de openbare gezondheid en de volksgezondheid in het algemeen. Daartoe houden zij zich bezig met gezondheidsbescherming en gezondheidsbevordering. Goed zorgen voor de eigen gezondheid is de taak en verantwoordelijkheid van elke individuele burger, maar daar waar burgers kwetsbaar zijn en de eigen inspanningen ontoereikend, helpt de overheid hen een handje. Als het gaat om alcoholgebruik door jongeren zijn er meerdere partijen aan te wijzen die zowel belanghebbend als medeverantwoordelijk zijn bij en voor het oplossen van de huidige problematiek. Met al deze partijen of partners willen de gemeenten Hulst, Sluis en Terneuzen het alcoholgebruik onder jongeren terugdringen. Hieronder volgt een korte beschrijving van wat de gemeenten ten aanzien van deze partners en hun inspanningen willen bereiken. Daarna zal worden ingegaan op hoe de gemeenten hen daarbij kan ondersteunen of faciliteren. De onderstaande verwachtingen zijn vooral bedoeld als aanzet voor een discussie met de verschillende partijen over verantwoordelijkheden en mogelijke acties. Versie 21 mei 2010 2
Jongeren De gemeenten vragen aan jongeren om hun verantwoordelijkheid te nemen, om hun verstand te gebruiken en onder de 16 jaar geen alcohol te drinken. De gemeenten vragen aan de jongeren vanaf 16 jaar om matig te zijn in hun alcoholgebruik, en om te voorkomen dat jongeren onder de 16 jaar alcohol drinken, door bijvoorbeeld geen alcoholische dranken voor hen te kopen. Ouders Ouders hebben een grote rol in het voorkomen dat hun kinderen onder de 16 jaar alcohol drinken. Zij kunnen hun kinderen opvoeden met het uitgangspunt: geen alcohol onder de 16. Ouders wijzen hun kinderen van 16 jaar en ouder er idealiter op dat alcohol schadelijke gevolgen heeft voor de hersenen (zeker tot begin twintig) en dat alcohol alleen met mate gedronken mag worden. De gemeenten verwachten dan ook van ouders dat zij thuis geen alcohol schenken aan hun kinderen die jonger zijn dan 16 jaar (en hen (zelfs) niet laten proeven/indrinken). Ouders kopen ook geen alcohol voor hun kinderen jonger dan 16 jaar. Ouders zijn voorts bewust van hun voorbeeldfunctie voor hun kinderen als het gaat om hun eigen alcoholgebruik. Onderwijs Van het onderwijs wordt verwacht dat zij het uitgangspunt geen alcohol onder de 16 jaar onderschrijft. Scholen, leraren en ouders op scholen hebben een voorbeeldfunctie voor leerlingen. Op school wordt dus geen alcohol geschonken en gedronken als er leerlingen op school (kunnen) zijn. Op schoolfeesten en -kampen wordt geen alcohol toegestaan, ook niet op het schoolplein. Leerlingen die zich hebben ingedronken worden niet toegelaten tot schoolfeesten. Sportverenigingen Van trainers verwachten gemeenten dat zij hun pupillen jonger dan 16 jaar stimuleren geen alcohol te drinken en dat zij hun pupillen van 16 jaar en ouder stimuleren geen en anders matig alcohol te drinken, in ieder geval voorafgaande aan de trainingsdagen of wedstrijddagen. Sportkantines schenken geen alcohol voor, tijdens of na afloop van jeugdwedstrijden. Sportkantines dragen zorg voor het werken volgens een (deugdelijke) vergunning. Zij hanteren horecaprijzen voor de alcoholhoudende dranken. Horeca en detailhandel De horeca en detailhandelaren in de gemeenten Hulst, Sluis en Terneuzen leven de wet na en verklaren zich mede bereid de problematiek te verkleinen. Gemeenten faciliteren Gemeenten zetten vanuit verschillende beleidsterreinen (collectieve) preventiemethoden in om hun inwoners bewust te maken van de schadelijke effecten van alcoholgebruik onder de 16 jaar en overmatig alcoholgebruik in het algemeen. Wij ondersteunen de verschillende partners in hun streven alcoholgebruik onder de 16 jaar substantieel terug te dringen. De activiteiten organiseren we op de drie pijlers uit de landelijke richtlijn integraal alcoholbeleid: publiek draagvlak, regelgeving en handhaving, en vroegsignalering (zie figuur 1.). Hieronder worden ze kort toegelicht. Versie 21 mei 2010 3
figuur 1. Alcoholpreventie is het meest effectief als interventies worden ingezet op meerdere fronten/beleidsterreinen tegelijk. Publiek draagvlak Vanuit deze invalshoek is het doel draagvlak te verkrijgen voor de doelen die zijn gesteld en bewustwording te vergroten. De communicatiestrategie is erop gericht alle relevante doelgroepen te overtuigen van het belang van alcoholpreventie en om draagvlak te creëren voor de te nemen maatregelen. We richten ons hier op de algemene bevolking en op de hierboven genoemde partners. Voorbeelden van mogelijke interventies: - Voortzetten van De Gezonde School en Genotmiddelen in het onderwijs; - Voorlichtingsbijeenkomsten voor jongeren en hun ouders zoals eind maart en begin april met Nico van der Lely; - De intensivering van trainingen van personeel in dorpshuizen, sportkantines en jeugdcentra. Regelgeving en handhaving Het doel van deze pijler is planmatige en structurele aandacht te verkrijgen voor alcoholbeleid binnen het beleidsveld integrale veiligheid in samenhang met overige preventieve activiteiten, zoals voorlichting. Voorbeelden van mogelijke interventies: - Beperken openingstijden en/of invoeren toegangstijden voor jongeren; - Uniform Zeeuws-Vlaams beleid met betrekking tot alcoholverstrekking op evenementen; - Beperken van alcoholreclame in de openbare ruimte; - Intensivering van de handhaving van leeftijdsgrenzen door bijvoorbeeld mysteryshopping, extra controles en een gezamenlijk horecastappenplan. Versie 21 mei 2010 4
Vroegsignalering Dit terrein is nog niet echt ontwikkeld. Het doel is om een structuur voor vroegsignalering te ontwikkelen. Dit kan onder meer gebeuren via de Centra voor Jeugd en Gezin. Een eerste stap is het op gang brengen van het bewustwordingsproces binnen de bestaande keten. Vroegsignalering van alcoholproblematiek kan wellicht samen opgepakt worden met de signalering van psychosociale problematiek, een andere doelstelling van de Regionale Nota Volksgezondheid. Voorts moet onderzocht worden of via de Jeugdmonitor, maar ook met behulp van ziekenhuisregistraties beter zicht te krijgen is op de problematiek. Kortom, de uitwerking van deze pijler moet nog verder worden verkend. Voorbeelden van mogelijke interventies: - intensiveren vroegsignalering; - trainen van hulpverleners, ouders, leerkrachten maar ook jongeren om alcoholproblematiek te signaleren; - inzetten van adequate hulpverlening voor jongeren met alcoholproblematiek. Wat gaan we wanneer doen? Om bovenstaande doelen te bereiken en aanpak te realiseren zal een projectplan worden opgesteld. Dit plan zal verder voortborduren op dit discussiestuk en zal worden aangepast naar aanleiding van de uitkomsten van de gezamenlijke raadsinformatiebijeenkomst in juni 2010, en in overleg met organisaties als GGD Zeeland, Indigo Zeeland, Centrum voor Jeugd en Gezin, Sport Zeeland, Jeugdjongerenwerk en de welzijnsstichtingen. In dit plan zullen de projectstructuur, planning en financiering zijn uitgewerkt. Het plan zal na de zomer aan de raden worden voorgelegd ter vaststelling. Beslispunten voor de raadsinformatiebijeenkomst van 15 juni 2010 Het voorstel is om de volgende uitgangspunten te hanteren bij de verdere uitwerking van het projectplan: - Er wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bewezen effectieve interventies, die het elders goed doen; - Preventief alcoholbeleid is een beleid van de lange adem. Effecten zijn pas na jaren te verwachten. Het bewerkstelligen van een gedragsverandering, van een cultuuromslag kost immers tijd. Het projectplan zal dan ook voor een langere periode dan twee jaar geldig moeten zijn; - Het projectplan zal worden uitgewerkt samen met de in dit stuk genoemde belanghebbenden (jongeren, hun ouders, scholen, sportverenigingen) en preventie partners; - De doelstelling van de Regionale Nota Volksgezondheid Zeeuws-Vlaanderen wordt aangescherpt en aangevuld: geen alcoholgebruik onder de 16 jaar en matig alcoholgebruik voor 16 jaar en ouder; - Op het gebied van handhaving wordt gestreefd naar een horecastappenplan voor Zeeland, een handhavingsbeleid; - Een evenementenbeleid voor Zeeuws-Vlaanderen voor wat betreft regels voor het verkopen en consumeren van alcohol aan en door jongeren is nodig om verschillen binnen de regio te voorkomen. Indien mogelijk wordt ook dit Zeeuws breed afgestemd. Versie 21 mei 2010 5
- Uit projecten elders in Nederland blijkt dat communicatie een zeer belangrijk deel van de uitvoering is. Extra capaciteit en middelen voor het overbrengen van de preventieboodschap zullen dan ook worden ingebracht in het projectplan. Versie 21 mei 2010 6
Projectplan Jeugd en Alcohol Zeeuws-Vlaanderen 2010-2012: inventarisatie van lopende en mogelijke interventies Jongeren Publiek draagvlak Handhaving en Regelgeving Vroegsignalering - De Gezonde School en - alcoholcontroles Genotmiddelen (DGSG) uitgaansleven door o.a. (groep 7 en 8 BO, 1 en 2 politie en Indigo (eerste VO) controle op 14-11-2009) - Bijeenkomsten Nico van der Lely (VO 2/3) in maart/april 2010 - Middelengroep, outreachend werk Indigo - Aanknopingspunten bij evenementen - Jongeren bewustmaken via vrijwilligers en tijdens activiteiten van bijv. jeugdjongerenwerk - Voorlichting via JGZ - Blaastesten voor aanvang feesten / bij evenementen (inclusief regels) - Beperking openings- of toegangstijden voor jongeren - adequate hulpverlening na ziekenhuisopname of bezoek aan huisarts met alcoholprobleem - Leren herkennen van signalen van alcoholproblematiek (ook onderdeel van DGSG) - Promoten van zelftests via internet e.a. websites - HALT-trajecten Ouders - Bijeenkomsten Nico van der Lely in maart/april 2010 - Infostand Indigo op Versie 21 mei 2010 ouderavonden 7 - Informatieverstrekking - Handhaving op illegale hokken en keten. - Blaastesten bij ouders die kinderen rijden bij bijvoorbeeld sportkantines - Leren herkennen van signalen van alcoholproblematiek - Ouders betrekken bij alcoholcontroles, artsbezoeken
aan ouders bij PGO voor 10-jarigen - DGSG: ouderavonden - Homeparties - CJG - Meer aandacht voor alcohol in opvoedcursussen - Promotie van landelijke (opvoed)sites over alcoholgebruik Sportverenigingen en sportkantines // gemeenschapshuizen, jongerencentra Plan met SportZeeland t.a.v. alcoholbeleid sportkantines Intensivering training barpersoneel sportkantines en gemeenschapshuizen Trainen vrijwilligers in jongerenwerk en welzijnswerk in omgaan met zaken rondom alcohol en jeugd - IVA - Allerlei cursussen van Indigo / SportZeeland Plan met SportZeeland t.a.v. alcoholbeleid sportkantines: handhaving mogelijk? verordening paracommerciële instellingen ter voorkoming van oneerlijke mededinging. Gemeente kan vergunningenbeleid aanscherpen Leren herkennen van signalen van alcoholproblematiek Versie 21 mei 2010 8
Horeca + detailhandel - Identificatieplicht in winkels tot 20 jaar? - Voorlichting in winkels en horeca (bv posters met een Zeeuws of Zeeuws- Vlaams logo met slogan ikv onder 16 geen alcohol ). Keten-/ hokkenbeleid verbod alcohol verkopen aan jongeren onder de 16 jaar (incl. handhaving) een horecastappenplan voor heel Zeeland een horecaconvenant in heel Zeeuws-Vlaanderen Reguleren prijsacties in horeca toegangsleeftijd koppelen aan sluitingstijd horeca Onderwijs - DGSG voor docenten - Bijeenkomsten Nico van der Lely - aandacht invoeren in veiligheidsplan scholen - Lopend en mogelijk: - Leren herkennen van signalen van alcoholproblematiek Algemeen - Landelijke campagnes van o.a. het Trimbos - Aftrap landelijke campagne Mainstage per provincie, die voor Zeeland in Zeeuws- Vlaanderen - Artikelen in kranten e.a. - Afspraken met VWA - Intensivering handhaving Keten preventieve jeugdzorg jeugdhulpverlening gevoelig maken voor signalen van drankmisbruik. Aandacht voor mogelijke rol CJG Zorgen voor bekendheid van aanbod hulpverlening. Versie 21 mei 2010 9
communicatie-uitingen Monitoring - Inventarisatie indrinkgelegenheden jongeren in Zeeuws-Vlaanderen (om alcoholcontroles te plannen) - Jeugdmonitor Zeeland, onderdeel gezondheid - Volwassenenmonitor volksgezondheid - Cijfers uit de PGO s - Registratie ziekenhuizen - Mysterieshopping - Cijfers uit politieregistratie Versie 21 mei 2010 10