Kiezen uit keuzedelen en configuraties Opleidingen voor mbo-studenten die vanaf 1 augustus 2016 instromen, zijn gericht op het behalen van een kwalificatie én op het volgen van een of meer keuzedelen. Een keuzedeel levert een verrijking bovenop de kwalificatie. De implementatie van de keuzedelen is voor de instellingen een belangrijke organisatorische uitdaging. Voor veel scholen zal dit betekenen dat beheerst gestart wordt met het aanbod van keuzedelen. De zogenaamde configuraties kunnen een bijdrage leveren aan het behouden van de balans tussen uitvoerbaarheid enerzijds en flexibiliteit anderzijds. Een configuratie is een door de school aangeboden combinatie van keuzedelen waarmee aan de keuzedeelverplichting van de opleiding wordt voldaan. In deze notitie worden de configuraties nader toegelicht. Aanbodverplichting In de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB) zoals die van kracht is na inwerkingtreding van het wetsvoorstel keuzedelen/herziening kwalificatiestructuur, is in artikel 6.1.2a, eerste lid van de WEB voor instellingen de aanbodverplichting betreffende keuzedelen opgenomen: Het bevoegd gezag zorgt er voor dat de instelling voldoende keuzedelen verzorgt waar studenten uit kunnen kiezen in het kader van hun beroepsopleiding. Het doel van de aanbodverplichting is om te borgen dat studenten daadwerkelijk iets te kiezen hebben bij de keuzedelen die de instelling aanbiedt, waardoor zij meer gemotiveerd zijn en zich beter kunnen profileren. Daadwerkelijk iets te kiezen hebben betekent dat er op het moment dat van de student gevraagd wordt een keuze te maken er sprake is van tenminste twee keuzemogelijkheden die inhoudelijk verschillen. Bij het uitwerken van wet- en regelgeving is er bewust voor gekozen om voor het aanbod van keuzedelen zeer beperkt nadere voorschriften op te nemen. Dit vergroot de regelruimte voor de instellingen. Uitgangspunt daarbij is dat de in het wetsvoorstel opgenomen aanbodverplichting in combinatie met andere instrumenten (zoals bestuurlijk overleg, voorlichting en de verspreiding van goede praktijkvoorbeelden) vooralsnog voldoende is. Mocht blijken dat dit niet het geval is, dan kunnen nadere voorschriften alsnog worden overwogen. De instelling bepaalt zelf het aanbod van keuzedelen bij de opleidingen die de instelling verzorgt. Dit aanbod moet zijn samengesteld uit aan de kwalificatie gekoppelde keuzedelen. De instelling stelt het aanbod samen met oog op de beoogde doelen van keuzedelen, de wensen van studenten, het bedrijfsleven en instellingen voor vervolgonderwijs en de eigen mogelijkheden van de instelling. Het staat de instelling vrij om het aanbod van keuzedelen per opleiding al dan niet in de vorm van configuraties aan te bieden. Daar gaan we hierna verder op in. 1
Keuzedelen onderdeel laten worden van de opleiding Om keuzedelen onderdeel te laten worden van de opleiding van de student is het noodzakelijk dat de student een keuze maakt uit het actuele aanbod dat de instelling verzorgt. Het gekozen keuzedeel wordt vervolgens vastgelegd in de onderwijsovereenkomst en in de schooladministratie. De instelling kan niet eenzijdig keuzedelen opnemen in de opleiding en in de onderwijsovereenkomst; daarvoor zijn afspraken tussen de student en de instelling nodig. Kiezen uit keuzedelen Indien de instelling de student vraagt een keuze te maken uit het actuele aanbod van keuzedelen bij de betreffende opleiding om te voldoen aan de keuzedeelverplichting, is er tenminste sprake van een aanbod van keuzedeel X en een aanbod van keuzedeel Y. Met genoemde twee keuzedelen ontstaat een keuzemogelijkheid die inhoudelijk verschilt. Afhankelijk van de omvang van de keuzedeelverplichting en de omvang van de keuzedelen zal dit keuzeproces zich gedurende de opleiding een aantal keer herhalen. Als er bijvoorbeeld sprake is van een keuzedeelverplichting van 720 SBU en twee keuzedelen met ieder een omvang van 720 SBU is er sprake van één keuze. Zijn er meerdere keuzedelen van 240 SBU opgenomen in het aanbod dat zal de student drie keuzes moeten maken. Het door de student gekozen keuzedeel wordt vervolgens vastgelegd in de onderwijsovereenkomst (bijvoorbeeld door middel van het opleidingsblad). Daarmee is het keuzedeel onderdeel van de opleiding van de student. Kiezen uit configuraties Een andere mogelijkheid voor de instelling om aan de aanbodverplichting in voldoen, is het aanbieden van configuraties. De definitie van configuratie is: een door de school aangeboden combinatie van keuzedelen waarmee aan de keuzedeelverplichting van de opleiding wordt voldaan. Indien de instelling studenten van een opleiding vraagt een keuze te maken uit het actuele aanbod van configuraties bij de betreffende opleiding moet er tenminste sprake zijn van een aanbod van twee configuraties. Configuratie 1 kan bijvoorbeeld bestaan uit de keuzedelen A, B en C en configuratie 2 uit de keuzedelen A, B en D. 2
Met genoemde twee configuraties is er sprake van een keuzemogelijkheid die inhoudelijk verschilt, te weten keuzedeel C versus keuzedeel D. Het feit dat de keuzedelen A en B deel uitmaken van beide configuraties doet daar niets aan af. Niet alle keuzedelen van twee configuraties hoeven dus te verschillen. De door de student gekozen keuzedelen van de betreffende configuratie worden vervolgens vastgelegd in de onderwijsovereenkomst (bijvoorbeeld door middel van het opleidingsblad). Daarmee zijn de keuzedelen die deel uit maken van de gekozen configuratie onderdeel van de opleiding van de student. Configuraties met een later nog te kiezen keuzedeel Bij het werken met configuraties kan de instelling ervoor kiezen om in plaats van de configuratie direct helemaal te vullen, ruimte te houden voor een later te kiezen keuzedeel binnen de configuratie. De configuratie bestaat dan bijvoorbeeld uit de keuzedelen A, B en? (dat wil zeggen een later nog te kiezen keuzedeel). Studenten wordt gevraagd te kiezen voor de configuratie A, B en een later nog te kiezen keuzedeel van tenminste een bepaalde omvang om volledig te voldoen aan de keuzedeelverplichting voor hun opleiding. De gekozen keuzedelen A en B worden dan vastgelegd in de onderwijsovereenkomst als onderdelen van de opleiding. Daarin wordt eveneens vastgelegd dat op een later moment een nog nader te bepalen keuzedeel van tenminste een bepaalde omvang moet worden gekozen door de student om volledig te voldoen aan de keuzedeelverplichting voor de opleiding. Later in de opleiding biedt de instelling de studenten vervolgens de mogelijkheid om te kiezen uit bijvoorbeeld de twee meest actuele keuzedelen E en F. Zo ontstaat achteraf een verschil in configuraties, te weten de configuratie A, B en E en de configuratie A, B en F. Configuraties met een later nog te kiezen keuzedeel zijn aan te merken als een keuze en daarom kan deze oplossing op voorhand niet uitgesloten worden. Toepassing van deze oplossing wordt door het ministerie van OCW echter ontraden om de volgende redenen: 1. Bij het eerste keuzemoment is geen sprake van een daadwerkelijke keuze voor de student. De daadwerkelijke keuze volgt later. Dit is lastig aan de studenten uit te leggen met het risico dat kiezen aan betekenis verliest. 2. Het risico bestaat dat scholen de studenten niet expliciet laten kiezen voor keuzedelen bij het eerste keuzemoment, maar doen alsof bepaalde keuzedelen automatisch onderdeel uitmaken van de opleiding. 3. Iedere student heeft het recht om een verzoek in te dienen voor een niet-gekoppeld keuzedeel. Het is echter de vraag of de student op de hoogte is van dit recht als de school het eerste keuzemoment samen laat vallen met de inschrijving van de student. Als de student wél op de hoogte is, is het nog zeer de vraag of de student bij de inschrijving voldoende geëquipeerd is om een dergelijk verzoek in te dienen. Met name de combinatie van de punten 2 en 3 heeft een nadelige invloed op de positie van de student. In de komende periode wordt de inzet van keuzedelen en configuraties gemonitord. Mocht uit de analyses blijken dat de configuraties met een later nog te kiezen keuzedeel veel ingezet worden, kan OCW overwegen de voorschriften aan te vullen. 3
Configuraties en verzoek van student om niet-gekoppelde keuzedelen te volgen Als een instelling het aanbod van keuzedelen vormgeeft met configuraties moet rekening gehouden worden met de mogelijkheid dat een student een of meer verzoeken doet voor het volgen van een niet-gekoppelde keuzedeel. De student verzoekt dan om één of meer keuzedelen uit de configuratie te vervangen door niet-gekoppelde keuzedelen. Zoals bekend heeft de student het recht een dergelijk verzoek te doen. Er is geen beperking in aantal, dat wil zeggen dat een student zoveel verzoeken kan doen als hij of zij wil. In de regelgeving staan geen kaders voor het vervangen van keuzedelen binnen een configuratie. Wel is in de regelgeving opgenomen dat het verzoek van een student in beginsel moet worden gehonoreerd. Een instelling kan dus niet op voorhand een verzoek voor een niet-gekoppeld keuzedeel afwijzen om dat er gewerkt wordt met configuraties. Als er op school gewerkt wordt met configuraties, dan moeten er niet twee maar drie afwegingen worden gemaakt als een student een verzoek voor een niet-gekoppeld keuzedeel indient: 1. (door school) heeft het niet-gekoppelde keuzedeel geen overlap met de kwalificatie waar de student op ingeschreven staat, en maakt het onderdeel uit van het aanbod van de school? 2. (door school) is het organisatorisch uitvoerbaar dat de student het niet-gekoppelde keuzedeel gaat volgen? 3. (door school en student) welk keuzedeel uit de configuratie kan worden vervangen? Verzoek van student om gekoppelde keuzedelen te volgen Het kan zijn dat een student graag een keuzedeel wil volgen dat aangeboden wordt op de school, gekoppeld is aan zijn kwalificatie, maar niet in het aanbod bij zijn opleiding is opgenomen. Een dergelijk verzoek voor een gekoppeld keuzedeel moet op dezelfde wijze behandeld worden als een verzoek voor een niet-gekoppeld keuzedeel. Handige links Begrippenlijst: http://www.herzieningmbo.nl/de-herziening/begrippenlijst/ Artikel facts and figures: http://www.herzieningmbo.nl/magazine/2015/07/facts-andfigures-keuzedelen-update-juli-2015/ 4
Leeswijzer basismateriaal Herziening Deze leeswijzer geeft inzicht in het basismateriaal van Herziening MBO over keuzedelen. Het is een overzicht van de (volgens ons) belangrijkste publicaties. Als je deze publicaties doorgenomen hebt, heb je een stevige basis om in de school aan de slag te gaan met de implementatie van keuzedelen. Ook geeft de leeswijzer een bepaalde volgorderijkheid aan: het begint bij de theorie over keuzedelen, dan materiaal dat helpt om aan de slag te gaan met keuzedelen en tot slot materiaal dat gebruikt kan worden om de belangrijkste informatie over keuzedelen door te vertellen aan partijen binnen én buiten de school. Al het in de leeswijzer genoemde materiaal en meer is te vinden op www.herzieningmbo.nl. Start Keuzedelen: Facts & Figures Keuzedelen: Facts & Figures 1 Theorie Doorstromen met keuzedelen Kiezen uit keuzedelen en configuraties Keuzedeelverplichting, studielast en onderwijstijd 2 Aan de slag Grip op de herziening implementatie-vraagstukken in beeld Keuzedelen: van structuur naar implementatie Keuzedelen: van structuur naar implementatie Bedrijfsvoering keuzedelen Best practices herzieningmbo.nl/best-practices 3 Doorvertellen Herziening MBO voor leerbedrijven = boekje = presentatie (ppt) = document = pagina op de website