Gratis 1 0 december 2001 i n h o u d O m w i s s e l i n g 3 G e s ch i e d e n i s 4 Be v e i l i g i n g 6 A f s ch e i d 8 Veertien p r a k t i s che vragen over de euro 5, 7, 1 0 Voorpagina Eén munt en één centrale bank die heerst over de geldcirculatie en het rentebeleid,zo zal het zijn in de twaalflidstaten van de Economische en Monetaire Unie (EMU) vanaf1 januari 2002.Zal de economie in de EMU-landen opbloeien door de komst van de euro? Wordt de muntunie net zo n succes als ooit de invoering van de dollar in de Verenigde Staten? En wat zal er gebeuren als de economieën van EMU-lidstaten zich niet gelijkwaardig ontwikkelen? Door Hans Ulrich Het proces van eenwording in Europa kreeg in 1957 een vliegende start met het Verdrag van Rome. Zes landen besloten tot grote economische samenwerking en verbonden zich in de EEG, de Europese E c o n o m i s che Gemeensch a p. Diverse landen sloten zich hier later bij aan en de samenwerking strekte zich over steeds meer terreinen uit. Daarom veranderde ook de naam, eerst werd het de Europese G e m e e n s chap en va n a f 1991 de Europese U n i e. De kroon op de onderlinge toenadering werd de Economische en Monetaire Unie (EMU) van 1999, wa a r van overigens niet alle EU-lidstaten deel uitmaken. G r o o t-brittannië bijvoorbeeld kan/wil nog geen afscheid nemen van het pond sterl i n g. Voordat er een muntunie was kon elk land zijn economie zelf s t u r e n.d r i e E U R O De Verenigde Staten van Europa zijn nog ver weg instrumenten stonden daarvoor ter b e s ch i k k i n g: de rente, de waarde van de eigen munt en de overheidsfinanciën. Door de rente te verlagen of te verhogen kan de overheid de economie beïnvloeden. Tegen een hoge inflatie helpt een renteverh o g i n g, want met een hogere rente wordt geld lenen duurder en zullen consumenten in het algemeen minder gaan kopen. Het omgekeerde kan gebeuren bij een teruglopende economie. Door een renteverlaging zal de consument wellicht méér gaan kopen. In de Verenigde Staten gebruiken de centrale banken verenigd in de FED het rentewapen intensief. Alan Greenspan, de grote baas van de FED, heeft de rente dit jaar al tien keer verlaagd. De overheid kon ook via devaluatie of r e valuatie van de eigen munt de economie stimuleren of a f r e m m e n.b ij een deva l u a- tie wordt de eigen munt minder waard en dat bevordert de export en vermindert de i m p o r t. Een revaluatie heeft precies het tegenovergestelde resultaat. v e r v o l g p ag i na 2 nrc handelsblad De A4-editie van NRC Handelsblad is gratis te downloaden via de websites http://scholiere n. n rc.nl en h t t p : / / d o c e n t e n. n rc.nl. Deze krant kan worden gebruikt in lessen en bij opdrachten over actuele thema s. E e rder verscheen een A4-editie over d e b a t t e ren, die in honderden klassen is gebruikt ter voorbereiding van debatwedstrijden. Later in dit schooljaar volgen speciale edities over de m o n a rchie, 400 jaar VOC ( Ve renigde Oost-Indische Compagnie) en de Tw e e d e - K a m e rv e r k i e z i n g e n. De onderwijs-sites van NRC Handelsblad bieden actuele inform a- t i e b ronnen voor de tweede fase van havo en vwo. Artikelen uit NRC Handelsblad, speciaal voor leerlingen bewerkt, kunnen word e n g e b ruikt voor werkstukken. We k e l i j k s op maandag verschijnt een gratis Nieuwsbrief, waarin nieuwe art i k e- len en opdrachten worden aangekondigd. Voor alle vakken in het studiehuis zijn opdrachten en lijsten met inform a t i e b ronnen beschikbaar. In webfora kunnen scholieren en docenten met elkaar van gedachten wisselen over actuele onderw e r p e n. NRC Handelsblad werkt samen met de redactie van www.stepnet.nl van de eductieve uitgeverij T h i e m e M e u l e n h o ff. Reacties zijn welkom via scholiere n @ n rc.nl en docenten@nrc.nl.
2 [vervolg van pagina 1] Maar al sinds de oprichting van de EMU in 1999 is de inbreng van de nationale overheden ingeperkt. Nu bepaalt de Europese Centrale Bank (ECB) van Wim Duisenberg hoe de rentestand is en neemt Frankfurt besluiten over devaluatie of r e valuatie va n de euro. Het enige dat de afzonderlijke lidstaten nog kunnen doen,is manoeuvreren met de o v e r h e i d s f i n a n c i ë n.een regering kan besluiten tot een overheidstekort om de economie te prikkelen in slechte tij d e n.i n goede tij d e n,b ij een oversch o t,kan de regering juist de rem op de uitgaven van de overheid zetten door minder uit te geven zodat het inflatiegevaar bestreden wordt. In de Verenigde Staten bestaat al anderhalve eeuw een muntunie.het zijn staten v e r e n i g d onder de dollar. Daar is een soepele markt van goederen en diensten met één markt voor arbeid en één taal. Zo is een vloeiende economie ontstaan,s ch r ijft NRCredacteur Maarten Sch i n k e l,waar de dollar z i ch als een vis in het water voelt. Zal de euro straks ook vrolijk rondzwemmen in de EMU? In theorie wel, want er is v r ij verkeer van goederen, p e r s o n e n,d i e n- sten en kapitaal. Maar de praktijk is anders. Binnen de EMU bestaan grote taal- en cult u u r v e r s ch i l l e n.alleen daardoor al zij n werknemers niet zo mobiel. In de VS verhuizen mensen vrij gemakkelijk van de ene staat naar de andere.werkloos geworden in Texas? Elders is er plenty werk, dus op naar C a l i f o r n i ë,minnesota of F l o r i d a.zo is althans het beeld dat wij van A m e r i k a n e n h e b b e n.dat zie je in Europa niet snel g e b e u r e n. Zo is het ook met andere p r o b l e m e n. Het ene EMU-land heeft veel meer v e r g r ijz i n g dan het andere, het ene is veel meer a f h a n k e l ijk van grondstofprijzen dan het andere enz. In de Verenigde Staten pompt de regering het belastinggeld rond,e e n staat waar het even moeilijk gaat krij g t extra geld uit de belastingpot waaraan alle Amerikanen bij d r a g e n.in de EMU bestaat z o n algemeen rondpompcircuit niet. I n Brussel wordt beslist waar Europees geld naartoe gaat en vaak komt dat neer op landb o u w s u b s i d i e s.maar als Nederland de dijken moet verhogen dan krijgt het daarvoor geen extra geld uit Brussel. En als de Italiaanse economie in het slop raakt, d a n ligt er geen grote zak met Europees belastinggeld klaar om Italië te helpen. Zo bekeken is de Europese muntunie lang niet zo n soepele markt als de A m e r i k a a n s e.maar het grote A m e r i k a a n s e voorbeeld moet ook niet geïdealiseerd word e n.het beeld dat Amerikanen vrolijk huis en haard opgeven om elders een paar dollar meer per uur te verdienen is misschien wel een karikatuur. En ook tussen staten onderling zijn er soms grote economische vers chillen die niet e v e n t j e s door de regering kunnen worden weggepoetst. De Te x a a n s e oliecrisis in de jaren tachtig werkte lang door en de technologiecrisis van nu aan de Westkust blijft ook doorzieken. Wie verwa cht dat het met de komst va n de euro allemaal beter wordt in Europa die zal teleurgesteld raken. Een muntunie heb je in de praktijk niet één, t w e e,drie voor e l k a a r.het zal misschien wel een paar generaties duren voordat diepgaande economis che en culturele processen echt op gang k o m e n.maar toch is die muntunie iets u n i e k s.zonder oorlog of verovering of d wang is er in Europa, dat zoveel onderlinge oorlogen heeft erkend, een grootsch a l i g e muntunie ontstaan die volop perspectief b i e d t. Boeken van NRC Handelsblad KeuzeGids Hoger Onderwijs 2001/2002 Vakliteratuur voor aanstaande studenten Welke rechtenopleiding is het meest bij de tijd? Welke heao biedt je het minst schoolse onderwijs? Waar krijg je de meeste praktijkervaring? De KeuzeGids Hoger Onderwijs 2001/2002 is een onmisbaar kompas voor aanstaande studenten, onderwijsinstellingen, ouders en decanen. In de KeuzeGids Hoger Onderwijs worden meer dan 500 opleidingen aan universiteiten en hogescholen beoordeeld. Bronnen zijn rapporten van visitatiecommissies, een enquête onder 12.000 studenten, slaagpercentages en het succes van afgestudeerden op de arbeidsmarkt. De onafhankelijke KeuzeGids wordt ondersteund door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Het boekje kost ƒ 29,97 (H 13,60). Het is in de boekhandel te koop, of te bestellen via http://www.nrc.nl/service
3 Omwisseling Al het geld in Nederland omwisselen in euro s, hoe gaat dat in zijn werk? Het kost in elk geval tijd.en geld.en dan nog kan het misgaan. Door Egbert Kalse Rekenen met een rampenscenario In Lelystad staat het opslag- en distributiecentrum voor euromunten van de Nederlandsche Bank. Foto Sake Elzinga Een lange stroom oranjewitte vrach t a u t o s van de T N T Post Group verlaat straks in de dagen na Kerstmis het Opslag- en Distributiecentrum van De Nederlandsch e Bank in Lelystad. Hun lading is kostbaar: 2,8 miljard Nederlandse euromunten. D e 360 miljoen eurobankbiljetten hebben dan - als het goed is - hun weg al gevonden naar winkelkassa s, p i n a u t o m a t e n,b a n k- balies en postkantoren. Die zijn va n a f1 7 december verspreid door de wa a r d e t r a n- s p o r t a u t o s van Brink en Geldnet. O o k heeft heel Nederland dan zijn gratis Zalmkit al afgehaald, met alle euromunt j e s. Op 1 januari 2002 gaat Nederland defin i t i e f over op de euro. En snel. Een `big b a n g (in één dag omschakelen) bleek logistiek niet haalbaar, maar de zogenoemde duale periode, waarin zowel guldens als e u r o s mogen worden gebruikt, duurt in Nederland slechts vier weken - in andere landen soms drie maanden. De verwa chting is dat Nederland na één week voor 70 procent in euro s zal betalen en na twee weken voor 95 procent. De introductie kost geld. De totale g e s chatte kosten voor de private sector (banken en overig bedrijfsleven) bedragen ongeveer 7,5 miljard gulden. Dat is bij n a net zoveel als de ministeries va n E c o n o m i s che Zaken en Landbouw samen in een jaar uitgeven en bijna 1 procent va n het bruto binnenlands product. Het grootste deel van deze kosten (zo n zes miljard gulden) wordt betaald door het bedrij f s l e- v e n. Het merendeel gaat op aan aanpassing van boekhouding, apparatuur en softwa r e en aan het dubbel prijzen en administreren in de laatste zes maanden van 2001. Met name het midden- en kleinbedrij f (MKB) en de zakelijke dienstverlening dragen veel bij (beide 1,4 miljard gulden). H e t MKB (95 procent van het aantal bedrij v e n in Nederland, ongeveer 450.000 ondernemers) maakt veel kosten voor het aanpassen van de pin- en chipautomaten en het voeren van een dubbele kassa, de eerste dagen na E-d a y. De banken hebben het merendeel va n hun kosten (ook 1,4 miljard gulden) al achter de rug, want sinds 1999 is de euro al betaalmiddel in het girale verkeer. Het is zelfs zeer wa a r s ch ij n l ijk dat de banken al winst maken met de euro. Ko e r s s ch o m - melingen zijn sinds 1 januari 1999 verleden tij d,t e r w ijl de banken nog steeds geld vragen voor het wisselen van buitenlands g e l d. De overheid betaalt onder meer de prod u c t i e, opslag en verspreiding van het nieuwe geld en de voorlichting erover. H e t speciaal ingestelde Bureau Euro Omwisseling (BEO) heeft een budget va n 305 miljoen gulden. Tegenover de grote investeringen staan de baten van de invoering van de euro. D i e worden (b e t r e k k e l ijk conserva t i e f) gesch a t op drie miljard gulden per jaar. De helft d a a r van kan worden toegeschreven aan het afgenomen valutarisico voor multinationals en exporterende bedrij v e n.d e industrie en de groothandel, die veel over de grens opereren, spelen na een jaar al q u i t t e. Voor de grote financiers van de e u r o-o p e r a t i e, het MKB en de zakelij k e d i e n s t v e r l e n i n g, duurt dat vier jaar. Dat is het macroverhaal. Voor veel individuele detaillisten en ondernemers blij f t de balans van de introductie van de euro voor altijd negatief. B ij MKB-Nederland komen de meldingen van de eerste euros l a chtoffers al binnen: ondernemers die e i g e n l ijk over een jaar of v i e r, v ij fh u n b e d r ij f wilden staken, maar dat nu al doen, voor de komst van de euro. De kleine middenstanders kunnen niet ineens concurreren met een groentenboer of slager in Po r t u g a l, maar moeten zich wel inspannen om de omschakeling aan te kunnen. De Nederlandsche Bank heeft alvast uitgerekend hoeveel wisselgeld een winkel in huis moet hebben. B ij gemiddeld 500 contante transacties per week (een gemiddelde middenstander haalt dat makkelijk) zou het gaan om een hoeveelheid euromunten met het volume van een sch o e n e n d o o s (b ijna 900 euro), om de eerste week door te k o m e n, plus voor ongeveer zeshonderd euro aan bankbiljetten, liefst kleine deno m i n a t i e s. Maar die voorraden zijn onvoldoende als iedereen ineens met briefjes va n zeg 50 of 100 euro gaat betalen. Nog erger wordt het als mensen in die eerste vier weken met guldens en euro s door elkaar betalen. In theorie kan het hele land ontsporen. Een onderzoek van de Nederlandse Spoorwegen, begin 2001, s chetste een waar nach t m e r r i e s c e n a r i o voor E-day en de dagen erna: lange rij e n wa chtenden bij de supermarkten, m a s s a a l z wa r t r ijden in de trein, a u t o m o b i l i s t e n d i e, omdat ze niet kunnen betalen bij het p o m p s t a t i o n, met volle tank en zonder betaling wegrij d e n,n i e t-werkende park e e r a u t o m a t e n. D e r g e l ijke doemscenario s vermij d e n kan door in die eerste dagen zoveel mogel ijk met euro s te betalen. Er wordt dan ook naar gestreefd de gulden zoveel mogelij k uit de roulatie te nemen. P i n a u t o m a t e n geven de laatste dagen van december nog s l e chts kleine coupures uit (veel briefjes van 25 gulden) en via collectes en speciale acties van de banken wordt gepoogd de `vergeten voorraden aan kwa r t j e s, d u b b e l- tjes en guldens uit de markt te halen. To ch zullen miljoenen mensen nog guldens in hun portemonnee hebben zitten als op 31 december de klok middernacht slaat. Het hele probleem kan in één klap worden verholpen. De oplossing is simpel: f r o n t l o a d i n g. Het vooraf verspreiden va n eurobankbiljetten onder de bevolking. Maar dat mag niet van de president van de Europese Centrale Ba n k, Wim Duisenberg. Geen van de direct betrokkenen durft het hardop te zeggen, maar angst voor verva l- sing is de enige echte reden om niet vooraf al grootschalig bankbiljetten en munten onder de bevolking van Europa te verspreid e n.i m m e r s, niets is zo vernederend (en w e l l i cht zelfs desastreus voor de koers) als al valse euro s op de dag dat de munt officieel in gebruik wordt genomen. Dus zullen we moeten wa chten tot de oranjewitte v r a ch t a u t o s eind december hun wa a r d e- volle lading via een uiterst geheime route over het land verspreiden.
Resultaat van politieke ruilhandel nrc handelsblad 4 Geschiedenis Dertig jaar lang is er gepraat over een Europese monetaire unie. Pas na de val van de Duitse muur bleek één munt politiek haalbaar. Door Roel Janssen Foto sake Elzinga Als op 1 januari 2002 de euro in omloop k o m t, is dat eigenlijk dertig jaar later dan g e p l a n d. Al in 1971 presenteerde de Luxemburger Pierre Werner een rapport met aanbevelingen voor een monetaire u n i e. De Europese Gemeensch a p, toen zes land e n, vond het een mooi plan. Na de oorlog was de dollar altijd het anker van het monetaire stelsel in de wereld geweest de Europese munten waren daaraan va s t g e- k o p p e l d. Maar na 25 jaar groeide de wens een eigen Europese spil te maken en de invloed van de dollar te beperken. D u s k wam op initiatief van Helmut Schmidt en Valéry Giscard d Estaing (de Duitse en de Franse minister van Financiën) in 1972 de monetaire `slang tot stand; een voorstel om de munten van (We s t- ) D u i t s l a n d, F r a n k r ij k,i t a l i ë, de Benelux en Groot- Brittannië (hoewel geen EG-lid) te stabiliseren binnen een bepaalde bandbreedte ( vandaar de beeldspraak `slang ). Maar het lukte niet. Het bleek buitengewoon lastig de afzonderlijke munten binnen de afgesproken marges te houden. Dat kwam doordat het financieel-e c o n o- m i s che beleid van de deelnemende landen sterk varieerde door uiteenlopende politieke ambities en agenda s. Geen enkel land was bereid zich te schikken naar de verp l i chtingen die uit deelname aan een monetaire unie voortvloeiden. Zoals zorgen dat de begroting op orde is en prij s s t ijgingen niet uit de pan rij z e n.zolang landen zich hieraan niet hielden, was samenwerking op muntgebied tot mislukken g e d o e m d. Zo is het eigenlijk altijd gebleven; va n 1971 tot nu toe, dertig jaar later. E n e r z ij d s leeft de voortdurende Europese wens om monetair meer een eenheid te vormen en valuta-instabiliteit uit te bannen en anderz ijds is er de terughoudendheid om de daarvoor noodzakelijke maatregelen tot afstemming van het economische beleid te t r e f f e n. Er leek een stap voorwaarts gezet met de vorming van het Europese Monetaire Stelsel (EMS) in 1978, met Duitsland, d e Be n e l u x,f r a n k r ij k,i t a l i ë, Denemarken en I e r l a n d. De Duitse mark werd ankermunt; Het Verenigd Ko n i n k r ijk hield zich afzijd i g. Maar ook dat stelsel werkte slech t. F r a n k r ijk kon de hegemonie van de Duitsers niet verkroppen, de Franse inflatie liep buitensporig op en de Franse franc d e valueerde voortdurend. In een poging de Duitse dominantie te b e p e r k e n, opperde de toenmalige Franse minister van Financiën Balladur in 1987 een Europese centrale bank op te rich t e n en een gemeensch a p p e l ijke Europese m u n t. Maar dat was voor Duitsland onbespreekbaar: de gevierde D-mark opgeven? N e e. To ch ging een commissie onder leiding van de Franse oud-minister Delors de haalbaarheid van een gemeensch a p p e l ij k e Europese munt onderzoeken. Daar kwa m weer een rapport va n. Wa a r s ch ij n l ijk was ook `Delors in een diepe lade beland, als niet de Be r l ij n s e Muur gevallen wa s, eind 1989. P l o t s e l i n g was de monetaire unie onderdeel geworden van de grote politieke omwenteling in E u r o p a. De Duitse hereniging, veertig jaar lang een Duitse droom, lag binnen handb e r e i k. Maar Europa, en vooral Frankrij k, was huiverig voor een al te mach t i g D u i t s l a n d. F r a n k r ijk zag zijn kans schoon twee vliegen in een klap te slaan toen het als één va n de vier geallieerde mogendheden formeel z ijn goedkeuring moest geven aan de Duitse hereniging. Het bedong dat Duitsland zijn mark zou opgeven ten gunste van een Europese munt. D u i t s l a n d,d a t de eenwording dolgraag wilde en zij n Europese gezindheid wilde tonen, s t e m d e morrend toe. In al zijn complexiteit was er sprake van een ordinaire uitruil: Duitsland kreeg zijn eenwording, F r a n k r ijk werd ` v e r l o s t van zijn instabiele franc, kreeg de garantie dat Duitsland zou worden ingekapseld in Europa en zag de gelegenheid s choon weer een belangrijke rol te spelen binnen Europa. De Economische en Monetaire Unie werd door middel van het Verdrag van Maastricht (1991), waarin de toetredingseisen voor de EMU werden g e f o r m u l e e r d,b e k r a ch t i g d. v e r v o l g p a gi n a 5
[vervolg van pagina 4] Maar hoe ideaal zij ook leek, s i n d s d i e n heeft de Europese monetaire unie eigenl ijk alleen nog maar tegenslag gehad. 1992 was een rampjaar voor de EMU. Denemarken wees in een referendum ` M a a s t r i ch t a f. De Italiaanse lire viel dram a t i s ch en vertrok. S p a n j e, Portugal en Ierland moesten deva l u e r e n. Op `zwa r t e w o e n s d a g, 16 september, d w o n g e n g r o o t s cheepse speculaties het pond, t w e e jaar eerder toegetreden, uit het EMS. H e t was onzeker of de EMU er ooit zou k o m e n. U i t e i n d e l ijk redde vrees voor gezich t s- verlies de euro. 1997 kwa m, het jaar dat ` M a a s t r i ch t had betiteld als de eerste gelegenheid wa a r b ij met een meerderheid va n lidstaten de EMU kon beginnen. Er wa s geen meerderheid, geen enkel land kon dus beginnen met de EMU, maar ineens kreeg iedereen haast. Het was alsof d e politieke leiders van de EU-landen eindel ijk ten volle begrepen dat ze zich de afgang van een mislukking van het monetaire project niet konden veroorloven. Als een land níet aan de toelatingscriteria zou voldoen, viel het buiten de eerste groep van landen die tot de monetaire unie zou overgaan. Dit mechanisme wa s impliciet bedoeld om de begingroep klein te houden, maar het werkte precies omgek e e r d. Geen enkel land wilde er buiten komen te staan en vooral de zuidelij k e landen deden `hysterische pogingen (zoals de Nederlandse minister va n F i n a n c i ë n,z a l m,z i ch liet ontvallen) om de toelatingscriteria te halen. U i t e i n d e l ijk hebben twa a l f landen het ` g e h a a l d : Finland, I e r l a n d,d u i t s l a n d, N e d e r l a n d, Be l g i ë, Lu x e m b u r g, O o s t e n r ij k,f r a n k r ij k,s p a n j e, Po r t u g a l, en opva l l e n d,t o ch nog Griekenland en I t a l i ë.h o e w e l,g e h a a l d. De strenge toepassing van de toelatingscriteria, wa a r o p Nederland voortdurend had gehamerd, werd terzijde gesch o v e n. Het was een politiek besluit en de criteria werden met de nodige creativiteit geïnterpreteerd. O p de valreep stoppen en de zaak een jaar of wat uitstellen, zoals hier en daar voorz i chtig was geopperd, zou nog veel grotere schade opleveren. Uitstel was uitgeslot e n. In 1999 werd de euro van krach t. In de bijna drie jaar van zijn bestaan hebben de eurolanden nog weinig lol beleefd aan het monetaire avontuur of h e t moet zijn dat er zich geen valutacrises in Europa meer hebben voorgedaan zoals vroeger om de haverklap het geval wa s, e n dat de deelnemers van euroland hun overheidsfinanciën behoorlijk op orde hebben g e b r a ch t. Maar een internationale reserv e m u n t, een wereldmunt zoals de dollar, is de euro nog niet geworden. Het heeft er veel van dat euroland nog steeds niet precies weet wat het wil met de e u r o. Om filmkomiek Groucho Marx te parafraseren:,,het antwoord voor Europa is de euro. Maar wat was de vraag ook al w e e r? 5 Praktische vragen Veertien praktische vragen over de euro Door Jochen van Barschot Zijn al mijn guldens na 1 januari niets meer waard? Dat is natuurlijk niet het geva l. Alle zogeheten toonbankinstellingen (plekken waar contant geld over de toonbank gaat, va n de dienst burgerzaken bij de gemeente tot de kruidenier op de hoek) zijn verplicht de hele maand januari zowel guldens als e u r o s te accepteren als betaalm i d d e l. Alleen betalingen met plastic (pinpas, ch i p k n i p, c r e d i t- card) gaan uitsluitend nog in e u r o s. Dat moet verwarring voork o m e n. Kan ik bij de supermarkt wisselen? Dat is niet de bedoeling. D a t gulden en euro een maand lang naast elkaar in omloop zij n,e n dus ook overal als betaalmiddel moeten worden geaccepteerd, w i l niet zeggen dat winkeliers va n plan zijn als wisselkantoor te fung e r e n. De detailhandel zal klanten vragen zo veel mogelijk met plastic te betalen. Wie toch met contante guldens betaalt zal - ondanks afspraken daarover - lang niet overal euro s terugkrijg e n, al is het maar omdat de meeste kassa s maar in één munt kunnen rekenen. In grotere winkels, z o a l s warenhuizen en supermarkten, ligt het voor de hand dat er aparte k a s s a s voor guldens en euro s k o m e n. Wie dan met guldens b e t a a l t,k r ijgt als wisselgeld ook guldens terug. Elders in de wink e l,o f op een centrale plek in w i n k e l g e b i e d e n, komen tij d e l ij k wel extra wisselpunten waar guldens voor euro s kunnen worden i n g e r u i l d. Dat kan natuurlijk ook gewoon bij de bank of op het p o s t k a n t o o r. Winkeliers zullen overigens proberen zo weinig mogelijk contante guldens in contante euro s te wisselen, omdat ze willen voorkomen aan de ene kant met emmers vol guldens te blijven zitt e n,t e r w ijl ze aan de andere kant veel meer wisselgeld (in euro s) in huis moeten halen dan normaal. Hieraan kleeft een te groot veiligh e i d s r i s i c o, vinden de detaill i s t e n. Doordat de kluizen snel vol raken, kunnen ze overtollig contant geld namelijk niet veilig meer opslaan. Waar moet ik al mijn overtollige guldens wisselen? B ij de bank. Contant geld, zowel munten als biljetten, k u n- nen daar tot 1 april 2002 kosteloos worden omgewisseld in e u r o s. Tot 1 januari 2003 blij f t het mogelijk bij de bank guldens op de eigen rekening te storten. De kantoren van De N e d e r l a n d s che Bank blijven guldenmunten tot 1 januari 2007 a c c e p t e r e n. Bankbiljetten die plots nog opduiken in oude sokken of vergeten Lu x e m b u r g s e bankkluisjes kunnen nog tot 1 januari 2032 worden ingeleverd worden bij De Nederlandsch e Ba n k. Wat gebeurt er met mijn banksaldo? Alle girale tegoeden - op de b a n k, op spaarrekeningen - worden automatisch omgezet naar e u r o s.alle afschriften vermelden inmiddels de tegenwaarde va n het guldensaldo in euro s. D e waarde van aandelen en andere waardepapieren is op 1 januari 1 9 9 9,b ij de invoering van de girale euro, al omgezet naar euro s. Wie geld heeft staan op zijn ch i p- knip moet na 1 januari 2002 één keer naar een oplaadpunt. H e t saldo op de chipknip wordt dan a u t o m a t i s ch omgezet in euro s. Dit werkt niet met telefoonkaart e n. Hoe zit het met zwart geld? De invoering van de euro is niet bedoeld als zuiveringsoperatie voor zwart geld. Dit zou niet alleen funest zijn voor het draagvlak van de euro, het zou de economie bovendien al te zeer ontw r i ch t e n.niemand haalt het dan ook in zijn hoofd om de voor sommige Europese landen vitale informele economie overhoop te halen tijdens een toch al zo ingrijpende operatie als de invoering van een Europese eenheidsmunt. Ga rustig slapen dus, want wie z warte guldens heeft kan die gewoon ruilen voor zwarte euro s. Waakzaamheid is echter wel g e b o d e n, want de wet Melding O n g e b r u i k e l ijke Tr a n s a c t i e s ( M O T) blijft onverminderd va n k r a ch t.de MOT v e r p l i cht banken en wisselkantoren transacties met contant geld van 25.000 gulden of meer te melden bij justitie. O f banken dat in de turbulente overgangsperiode ook altijd zullen doen is de vraag - ze steken wa a r s ch ij n l ijk liever energie in het zo snel mogelijk wegwerken van de lange rijen voor het loket - maar wie meer dan 25.000 gulden zwart geld wenst te wisselen zonder de fiscus te alarmeren doet er verstandig aan zijn biljetten in kleinere porties bij vers chillende banken aan te bieden. Voor iedereen die zijn reserves graag in briefjes van duizend in een kluisje bewaart is het biljet van 500 euro (1.100 gulden) in het leven geroepen. B ij de keuze voor de grootte van de coupures heeft het voorstel geen biljetten groter dan 100 euro in te voeren - om zo het bewaren van veel contant zwart geld te bemoeilijken - het niet gehaald. De Europese Centrale Bank heeft ervoor gezorgd dat er genoeg biljetten van 500 euro worden gedrukt om aan de vraag te voldoen, ook al gaat zij ervan uit dat de briefjes, net als de duizendjes, e e n b e s cheiden rol in het betalingsverkeer zullen vervullen. Is het verstandig al mijn contante guldens voor 1 januari 2002 op te maken? N e e, dat is niet verstandig. O m te beginnen blijft de gulden nog een maand lang wettig betaal- v e r v o l g pa g i na 7
Een goed bankbiljet is duur Valsemunters ruiken hun kans nu de Europese munt er bijna is. Maar een goede vervalsing kost wel veel geld. Voorlichting is het beste wapen. Door Arjen Ribbens B ij de introductie van een nieuwe munt ruiken valsemunters hun kans. Drie jaar vóór de euroconversie ontmantelde de Italiaanse politie in een achterkamer va n een bloemenzaak in de Siciliaanse hoofdstad Palermo al een illegale drukkerij.d e politie arresteerde zeven personen en nam c o m p u t e r s, scanners en voor ruim twee miljoen gulden aan valse biljetten van vij f en tien euro in beslag. Ba n k i e r s, politie en politici maken zich al lange tijd hardop z o r g e n. Minister Korthals (Justitie) verhoogde vorig jaar de straffen op va l s e m u n- t e r ij en in maart riepen de Europese Centrale Ba n k, de Europese Commissie en Europol nog een stuurgroep tegen va l s e- m u n t e r ij in het leven. Hoe veilig is de euro? Niet veiliger dan het Nederlandse bankpapier en missch i e n zelfs een beetje minder veilig, zegt ir. J. Wo t t e, voorzitter van de Sectie Producenten Beveiligd Drukwerk van het Ko n i n k l ijk Verbond van Grafisch e Ondernemingen (KVGO). Tot zijn pensionering drie jaar geleden werkte Wotte bij de Nederlandse gelddrukkerij Joh. E n s chedé & Zonen in Haarlem. H ij wa s onder andere manager op de afdeling beveiliging drukwerk. Decennialang trad h ij op als getuige-deskundige in va l s g e l d- zaken en gaf h ij cursussen aan de politie over de geheimen van bankpapier.,, B ij het ontwerp van de euro zijn zoveel compromissen gesloten, dat de beveiliging van de biljetten, vrees ik, niet optimaal is, zegt Wo t t e. De Europese Centrale Ba n k (ECB) verdeelde de drukorder over diverse nationale drukkerij e n. Maar niet alle drukk e r ijen konden bepaalde veiligheidskenmerken realiseren.andere waren te duur en ook nationale gevoelens vormden soms een struikelblok. Wotte noemt twee voorbeelden: de kwaliteit van het watermerk van het eurobiljet v e r v o l g p a gi n a 7 6 Beveiliging
[vervolg van pagina 6] en een door Enschedé ontwikkelde hight e ch rastertechniek om fraude met behulp van kopieerapparaten te frustreren. D e centrale bank koos niet alleen voor een groot aantal drukkerij e n, maar ook voor v e r s chillende papierleveranciers. De kwaliteit van het wa t e r m e r k, nog altijd de beste beveiliging van een bankbiljet, l ij d t onder die beslissing. Het Nederlandse watermerk is volgens Wotte beslist moeil ijker te vervalsen dan die van de eurobilj e t t e n. De verfijnde rastertechniek va n E n s chedé viel af omdat de fijne resolutie een aantal drukkerijen voor tech n i s ch e problemen stelde en omdat sommige b e d r ijven de licentiekosten ervan niet wilden betalen. Wotte verwa cht namaakeurobiljetten. Valsemunters kunnen tegenwoordig b e s chikken over veel betere tech n i e k e n dan een paar decennia geleden. Wel raamt Wotte de kosten van een serieuze va l s- g e l d d r u k k e r ij op vele tientallen miljoenen guldens. Voor de investeringen in g r o n d s t o f f e n, het benodigde mach i n e- park en de mensen die van de hoed en de rand weten. Be l a n g r ijkste probleem is dat alle benod i g d h e d e n, van het papier en de inkt tot en met de drukpersen, s l e chts door één of enkele gelicenseerde leveranciers worden g e m a a k t. En een bankbiljet vergt alleen al v ij f soorten exclusieve drukpersen.,, Z o n plaatdrukpers voor bankpapier kost zeker tien miljoen gulden, zegt Wo t t e.,, E n zelfs als je bereid bent die prijs te betalen, zal de Duitse fabrikant hem niet aan onbekenden leveren. Maar waar een wil is, is misschien een w e g. B ijna alle grote gelddrukkerijen hebben zelf een falsificatielaboratorium wa a r medewerkers proberen het eigen drukwerk na te maken. Zo proberen drukkerijen inzicht te verkrijgen in de feilbaarheid van de gebruikte methodes. De va l s e m u n- ter van Enschedé is volgens Wotte een paar keer dicht in de buurt van de originele biljetten gekomen. En als valsemunters er in slagen alle veiligheidskenmerken van de euro te imiter e n, is er nog een noodvoorziening: een o n z i chtbaar detectieveld met geheime, zogenoemde mach i n e f e a t u r e s. Deze verborgen elementen en voorzieningen zij n uitsluitend met geavanceerde apparatuur waar te nemen.,, Top secret, zegt Wo t t e,,,en alleen bestemd voor noodgeva l l e n zoals de superdollar. H ij doelt op de nauw e l ijks van echt te onderscheiden dollarbiljetten die sinds een paar jaar met enige regelmaat opduiken. Biljetten wa a r va n experts vermoeden dat ze in Iran zij n gedrukt om de Amerikaanse economie te o n t w r i ch t e n. Tot slot berijdt Wotte zijn stokpaardje: de beste beveiliging van bankpapier bestaat uit voorlich t i n g. De veiligheidskenmerken van de nieuwe euro s dienen zo snel mogelijk tot in de verste uithoeken van Europa bekend te raken. De geldspecialist pleit voor sch o o l p r o g r a m m a s, Te l e a c -c u r s u s s e n, Amerikaanse `knowy o u r m o n e y-c a m p a i g n s. Wat hem betreft is het niet gauw te veel.,,om ons geld hoort geen mystiek. Hoe beter mensen geld kunnen herkennen, hoe minder kans vals geld maakt. Roel Janssen sch r e e f een informatieve thriller (Het Mercator Complot, Ba l a n s, 262 blz. 34,90 gulden) over de euro die z i ch afspeelt in 2002 bij de invoering va n de eurobiljetten. 7 Praktische vragen [vervolg van pagina 5] middel en is er dus geen enkele reden om al eerder al uw guldens weg te doen. Het is wa a r s ch ij n l ij k zelfs verstandiger in de eerste week nog wat guldens aan te houd e n, omdat nog niet overal met e u r o s kan worden betaald. D e n k b ijvoorbeeld aan parkeermeters die nog niet zijn omgebouwd, automaten die nog op guldens werken en winkels waar het eurowisselgeld nog niet is gearriv e e r d. Logistiek is het gewoonweg niet mogelijk alles binnen een etmaal om te zetten, d a a r gaan ten minste een paar dagen o v e r h e e n. Hoe zit het met de euro tussen oud en nieuw? Het lijkt verstandig om voor de jaarwisseling voldoende contant geld (guldens) in huis te halen. Pinautomaten geven na 1 januari b ijvoorbeeld alleen nog eurobiljetten uit, maar het duurt wa a r- s ch ij n l ijk een paar dagen voor alle automaten met euro s zij n g e v u l d. Bovendien is het wa a r- s ch ij n l ijk dat pinautomaten de eerste dagen van januari sneller ` l e e g z ijn dan gebruikelij k,o m d a t iedereen massaal euro s gaat h a l e n. Wie genoeg guldens in huis heeft, kan ook best een weekje later pinnen. Is mijn portemonnee geschikt voor de euro? We l l i cht is dat niet het geva l. Dat komt doordat enkele nieuwe eurobiljetten groter zijn dan de bestaande guldenbiljetten. Nederlandse bankbiljetten zij n allemaal even hoog (76 mm), t e r- w ijl bij de eurobiljetten hoogte en breedte per biljet versch i l l e n.d i t is gedaan op verzoek van blinden en slech t z i e n d e n, die de biljetten g e m a k k e l ijker kunnen herkennen door de verschillen in groott e. De grootste eurobiljetten, d i e van 82 mm, z ijn hoger dan de guldenbiljetten en passen dus w e l l i cht niet meer in uw portem o n n e e. De exacte maten van de eurobiljetten zijn: 5 euro 120 x 62 mm 10 euro 127 x 67 mm 20 euro 133 x 72 mm 50 euro 140 x 77 mm 100 euro 147 x 82 mm 200 euro 153 x 82 mm 500 euro 160 x 82 mm Verder krijgen we met de invoering van de euro meer vers chillende munten. Er zijn er nu zes: stuiver, d u b b e l t j e,k wa r t j e, g u l d e n,r ijksdaalder en vij f g u l- d e n s t u k. Straks komen er acht euromunt j e s. De cent keert terug. Te r w ijl 5 cent nu de laagste waarde van de guldenmunt is, k r ijgt de euro ook munten van 1 en 2 cent. Daarnaast komen er munten va n 5,1 0, 20 en 50 eurocent en van 1 en 2 euro. Blijven mijn VVV- bonnen nog wel geldig? J a. Ook cd-bonnen, b i o s c o o p- b o n n e n, boekenbonnen en theaterbonnen die in guldens luiden z ijn geldig na de invoering van de e u r o. Ze blijven hun tegenwa a r d e in euro s waard tot de datum waarop ze verlopen. Op veel va n dit soort bonnen staat de eurowaarde tegenwoordig al vermeld. Dat geldt ook voor postzegels. Hoe krijg ik het euroteken op mijn computer? Op nieuwe toetsenborden zit standaard een toets met het eurot e k e n. Op oude toetsenborden zit nog niet zo n toets, maar je kunt wel een sneltoets aanmaken voor het euroteken. In een tekstverwerkingsprogramma als Microsoft Word kan dat door onder ìnvoegen de optie `symb o o l te selecteren. In recente versies van het programma is het euroteken opgenomen in de standaard tekenset. Door op het teken te klikken en dan de optie `snelt o e t s te selecteren, kun je een bepaalde toetscombinatie (b ijvoorbeeld A l t-e) toewijzen aan het euroteken. Het kan zijn dat op je computer nog een tekenset staat waarin het euroteken niet is opgenomen. D i t kan je controleren door, b ij v o o r- beeld in Wo r d, de numerieke code van het teken in te toetsen. Elk letterteken heeft zo n numerieke code, b ijvoorbeeld A l t- 1 5 9 voor het guldenteken (ƒ). Als je de alttoets ingedrukt houdt en op het numerieke toetsenbord ( r e chts op je toetsenbord) het getal 159 intypt, moet het guldenteken versch ij n e n. De numerieke code voor het euroteken is A l t-0128 (vergeet de nul niet). Als het euroteken na het intypen van A l t-0128 niet versch ij n t, staat de euro nog niet in je tekens e t. Je kunt een nieuwe versie va n de tekenset binnenhalen op de website van Microsoft ( w w w. m i c r o s o f t. c o m / t y p o g r a- phy) en die installeren op je comp u t e r. Hoe veilig is de euro? Dat hangt ervan af hoe goed je op de hoogte bent. Hoe beter u de euro straks kunt herkennen, h o e minder kans dat je vervalste biljetten zult accepteren. De algemene verwa chting is dat va l s e- munters zullen trachten te profiteren van de onervarenheid va n consumenten met de euro. Om te voorkomen dat je in de eerste weken van januari slecht nagemaakte valse bankbiljetten toch voor echte euro s aanziet, is het handig de euro s van tevoren eens goed te bekij k e n. De biljetten zij n v e r v o l g p a gi n a 1 0
Angst en weemoed bij afscheid gulden Nederlandsers hebben de neiging hun nationale symbolen te relativeren.maar het verdwijnen van de gulden leidt bij velen wel tot weemoed. Door Ellen de Bruin 8 Afscheid Vaarwel Gulden heet het boek.,, D i t g e s chenkboek is een laatste ode aan onze vertrouwde gulden, onze bankbiljetten en ons muntenstelsel, luidt het melanch o- liek in de inleiding van het naslagwerk. I n het voorwoord vertelt A. We l l i n k,p r e s i- dent van De Nederlandsche Ba n k, over de vele brieven, telefoontjes en e-mailtjes die h ij heeft gekregen naar aanleiding van het v e r d w ijnen van de gulden. Er zijn meer g e d e n k b o e k e n. En de Nederlandse Munt sloeg op de valreep nog een speciale ultral i chte gedenkgulden, met een kindertekeningetje erop, en we kunnen ook, v o o r veel geld, gouden en zilveren gedenkguldens bestellen. Va n waar die nostalgie? Normaal gesproken zijn we er toch van overtuigd dat geld het slijk der aarde is, o f in elk geval iets dat niet gelukkig maakt? Dat mag zo zij n, maar de munteenheid van het eigen land maakt nu eenmaal deel uit van de eigen identiteit.,,de munt is een van de klassieke symbolen van national i t e i t, zegt Jan-Pieter van Oudenhoven, als sociaal-psycholoog verbonden aan de R ijksuniversiteit Groningen.,, Taal is er ook een, en postzegels, en de nationale v l a g. Je ziet dat elk land dat ontstaat meteen beslissingen neemt over die z a k e n. Nederlanders hebben in het algemeen Foto Sake Elzinga een wat relativerende houding tegenover nationale symbolen, meent Va n O u d e n h o v e n.,, Fanatiek zijn we vooral als het om voetbal gaat. To ch is de nationale munt wel iets speciaals. In een van zij n onderzoeken vroeg Van Oudenhoven een aantal Nederlandse, F r a n s e, Duitse en Be l g i s che studenten naar hun feitenkennis over verschillende Europese landen. H e t bleek dat ze de munteenheid van de andere landen over het algemeen het best kenden. Van de Fransen wist bijna niemand hoe de Nederlandse koningin en premier heten of hoeveel inwoners Nederland bij benadering heeft, maar toch wisten nog twee op de vij f Franse studenten hoe de Nederlandse munt heet. De gulden was bij Duitse en Be l g i s che studenten zelfs bekender dan het feit dat Amsterdam de hoofdstad van Nederland is. Als de gulden wordt vervangen door de e u r o, verliezen we een manier om onze e i g e n h e i d, onze nationale identiteit te beleven en te beklemtonen. En het is, o o k in een verenigd Europa, van belang dat de v e r s chillende landen dat blijven doen, aldus organisatiepsycholoog Esther va n L e e u w e n.z ij is aan de Universiteit va n Leiden gepromoveerd op de voorwa a r d e n waaronder fusies meer of minder gemakk e l ijk verlopen, en werkt nu bij de Vr ij e Universiteit in A m s t e r d a m.,,fusies hebben een grotere kans van slagen als de leden van de nieuw ontstane groep een deel van hun oude groepsidentiteit blij v e n b e h o u d e n, vertelt Van Leeuwen.,, Wat dat betreft hebben ze het trouwens met de euro heel slim aangepakt. De ene kant va n de euromunt is in alle landen gelij k, op de andere kant komt een nationaal symbool dat per land versch i l t. Dat is op zich z e l f een heel goed idee, omdat het veel minder weerstand tegen die samenvoeging o p r o e p t. Het nadeel is wel, zegt Van Leeuwen, d a t je mensen niet alleen bewust maakt va n v e r v o l g p a gi n a 9
9 Rubriek [vervolg van pagina 8] het voortbestaan van hun eigen nationale identiteit binnen het grote Europa, m a a r ook van dat van andere nationaliteiten.,,zeker in toeristische streken worden mensen heel vaak geconfronteerd met de andere nationaliteiten, wat niet altijd tot positieve reacties leidt. In de buurt va n N o o r d w ijk kun je soms beter niet laten merken dat je Duitser bent. Als iemand die daar woont dan een Duitse euro t e r u g k r ijgt in de supermarkt, dan wil hij hem misschien gewoon niet hebben. E n ook op de lange termij n, als de samenwerking in Europa nog veel verder gaat, is het wa a r s ch ij n l ijk niet goed om die nationale identiteiten en de versch i l l e n die ze impliceren, te blijven onderstrep e n, zegt Van Leeuwen. Het verzet tegen fusies is het grootst als de identiteit van je eigen groep wordt b e d r e i g d, vertelt collega Daan va n Knippenberg van de Universiteit va n A m s t e r d a m.,, Voor een klein land als Nederland is het idee van een verenigd Europa met één munt best moeilij k.m e n heeft in Duitsland wa a r s ch ij n l ijk sterker het idee dat de euro een voortzetting is van de mark, dan dat mensen in Nederland het idee hebben dat de euro een voortzetting is van de gulden. Hoe de nieuwe munt de onderlinge verhoudingen in Europa zal beïnvloeden is nog niet duidelij k. En die onzekerheid over wat de euro aan voor- en nadelen zal opleveren maakt dat mensen liever va s t- houden aan de gulden, vertelt Va n K n i p p e n b e r g. Mensen zijn van nature al geneigd vast te houden aan de bestaande s i t u a t i e, en onduidelijkheid over wat een nieuwe situatie met zich meebrengt maakt dat alleen nog maar erger. Ruilen doet huilen - daar zijn mensen althans bang voor. Eric van Dijk van de Universiteit Leiden heeft daar samen met Van Knippenberg een aantal onderzoeken naar gedaan. Ze gaven mensen bijvoorbeeld een fles Bulgaarse wijn en vroegen daarna of ze die zouden willen ruilen voor Spaanse wij n.b ijna niemand wilde dat. Maar als je iedereen in eerste instantie Spaanse wijn geeft, wil óók b ijna niemand die ruilen voor Bulgaarse. Met de komst van euro is iets vergelij k- baars aan de hand, zegt Va n K n i p p e n b e r g.,,je weet wat je nu hebt, j e weet niet precies wat die euro wa a r d w o r d t. En dan heb ik het niet over die koers van twee gulden twee- n u l - n o g - i e t s. Het gaat meer om onzekerheden als: krijgen we niet allerlei prij s v e r h o g i n g e n? Zal de concurrentiepositie van de Nederlandse economie niet verslech t e- ren? Zal ik er wel aan kunnen wennen? Mensen zijn nu eenmaal ingesteld op loss aversion: potentiële nadelen wegen a l t ijd veel zwaarder dan potentiële voord e l e n. Alleen al het idee dat je kans zou maken er op achteruit te gaan is kennel ijk bijna ondraaglij k, en dat maakt iets wat je al hebt automatisch wa a r d e v o l l e r dan iets wat je nog niet hebt. Het heet ook wel het endowment effect, het effect van het in-bezit- h e b b e n, zegt Van Dij k.,,het endowment effect is ook het antwoord op de vraag: waarom ligt uw zolder zo vol? Mensen kunnen nu eenmaal niks wegdoen. Ewoud Sanders In de taal blijft de gulden leven Wij zijn een volk van kooplieden en k o o p j e s j a g e r s, en dat heeft zijn sporen in het Nederlands nagelaten. Onze taal telt honderden zegswij z e n met geldnamen. Sinds kort zijn daarover aantallen b e k e n d. In verband met de komst van de euro zijn de belangrij k s t e spreekwoordenverzamelingen uit de afgelopen tweehonderd jaar nagevlooid op uitdrukkingen met geld. Cent komt in meer dan 60 zegswijzen voor, stuiver in 67, dubbeltje in 4 9,k wartje in 11, gulden in 34 en daalder in 24. Taalkundig gezien lijken we dus aan de vooravond van een slachting te s t a a n. Nooit meer een kwartje voor je g e d a ch t e n. Nooit meer: je kunt je gulden maar één keer uitgeven. O f : wie voor een dubbeltje geboren is, wordt nooit een kwa r t j e. Maar zal de Nederlandse woordens chat nu werkelijk worden kaalgevreten door de euro? Nee. Per 1 januari 2002 gaan we betalen met munten van 1, 2,5,1 0, 20 en 50 eurocent, e n met munten van 1 en 2 euro. Daarnaast komen er biljetten van 5, 1 0,2 0,5 0,1 0 0, 200 en 500 euro. Ko r t o m, er vallen een paar munten en biljetten weg, n a m e l ijk het kwa r- tje en de rij k s d a a l d e r, en de briefjes van 25 van 250 en van 1000. Je hebt kans dat de volksnaam vuurtoren voor het briefje van 250 een stille dood zal sterven. En missch i e n moeten we onze kinderen straks uitleggen wat een rijksdaalder of e e n riks wa s, als ze die woorden tegenkomen in boeken die op hun literatuurl ijst staan. Maar niemand hoeft zich zorgen te maken over de stuiver, h e t d u b b e l t j e, het kwartje of de gulden. Waarom niet? Omdat vooral in spreekwoorden en zegswijzen woorden heel lang kunnen voortleven, zelfs als we ze niet meer begrij p e n. Zo kent iedereen de uitdrukking op z ijn falie krij g e n, maar wie weet dat falie oorspronkelij k, in de M i d d e l e e u w e n, een soort wij d e regenmantel was? En wie kent de o o r s p r o n k e l ijke betekenissen va n p o t t e n k ij k e r, (heet) hangij z e r, k l i k- s p a a n, klaploper of s t r ij k s t o k,d e kernwoorden uit verschillende uitdrukkingen? Er zijn geen spreekwoorden met r ijksdaalder of r i k s, maar er zij n genoeg algemeen bekende uitdrukkingen met de andere geldnamen om die namen een lang leven in onze taal te garanderen. Iets vergelij k b a a r s geldt voor de volksnamen. A l l e e n tussen 1862 en 1927 waren biljetten van 25 geel, maar we zijn dit briefje a l t ijd geeltje blijven noemen, o o k toen het rood werd. Het duizendje kreeg in 1860 de bijnaam rooie rug, vanwege de rode achterkant van het b i l j e t, en die naam bleef bestaan toen het biljet groen werd. Dikke kans dus dat heel wat volksnamen, b ijvoorbeeld piek, b l ijven bestaan. De euro zal wa a r s ch ij n l ijk wel nieuwe geldnamen aan het Nederlands t o e v o e g e n. Er komen immers munten en biljetten met een geldwa a r d e die we nu niet kennen. Wat de munten betreft gaat het om twee, t w i n t i g en vijftig eurocent en om de munt van twee euro. De overheid heeft voor deze munten geen namen voorg e s t e l d, maar een lezer van het tij d- s chrift Onze Taal bedacht in 1999 het v o l g e n d e: twent voor twee eurocent, vierstuiver voor twintig eurocent, halfje voor vijftig eurocent en tweuro voor de munt van twee euro. Over de naam twent sch r e e fh ij ter t o e l i ch t i n g:,,wie meent dat ik de Tukkers een voorkeursbehandeling g e e f door de munt van 0,02 euro twent te noemen, moet beseffen dat na een paar jaar niemand bij dat woord nog denkt aan een inwoner van Tw e n t e.b ij de piek denkt toch ook geen mens aan kerstboomversier i n g?
10 [vervolg van pagina 7] - mede om valsemunters de wind uit de zeilen te nemen - pas va n a f 1 januari te krijgen (via de pina u t o m a a t ), maar de munten kun je in december al zien. Moet ik echt tot 1 januari wach t e n voordat ik de eerste euromuntjes in handen heb? N e e. Iedereen van zes jaar of ouder krijgt in november een briefje thuis waarmee hij bij het postkantoor gratis een eurokennismakingssetje met de ach t Nederlandse euromunten (de zogeheten Zalmkit) kan afhalen. Koningin Beatrix staat op de v o o r k a n t. Va n a f 1 januari kun je ook de euromunten uit de elf andere landen van de E c o n o m i s che en Monetaire Unie t e g e n k o m e n, die ieder hun eigen nationale zijde hebben. D e a chterkant is steeds dezelfde: de kaart van Europa, met de Europese sterren. De verwa chting is dat uw portemonnee binnen een paar maanden voor meer dan de helft is gevuld met munten uit andere Europese l a n d e n. Wat moet ik verder doen om me voor te bereiden op de euro? In principe niets. De meeste o m s chakelingen naar de euro gaan va n z e l f. Banken zetten tegoeden om in euro, w e r k g e v e r s betalen salarissen uit in euro, automatenhandelaren bouwen hun automaten om zodat ze e u r o s accepteren, de belastingdienst int voortaan belastingen in euro s, b e d r ijven sturen rekeningen en acceptgirokaarten met eurobedragen, e n z o v o o r t. Je hoeft ook geen contracten aan te passen. Voor alle contracten die je hebt getekend wa a r i n bedragen in guldens genoemd w o r d e n, variërend van huur- of koopcontracten tot de polisvoorwaarden van verzekeringen, geldt va n a f 1 januari 2002 autom a t i s ch de tegenwaarde van die bedragen in euro s. Je huisbaas kan de invoering van de euro dus niet aanwenden om de huur te verhogen en verzekeraars mogen het eigen risico van een verzekering niet naar boven afronden tot een mooi rond eurobedrag, zonder daarover een nieuw contract af te sluiten. Ook voor je hypotheek of pensioen verandert er niets. In feite gaat de invoering van de euro va n z e l fe n hebt u er geen omkijken naar. Kan er dan echt niks meer fout gaan? N a t u u r l ijk wel. Het is zelfs nagenoeg uitgesloten dat er helemaal niets fout gaat. E e n logistieke operatie met een o m vang als die van de invoering van de euro is nog nooit vertoond en zal ongetwijfeld niet op alle onderdelen slagen. E r zullen beslist lege pinautomat e n, winkels zonder wisselgeld en niet-werkende automaten z ijn en je moet niet verbaasd zij n als je voor iets eenvoudigs als pinnen lang in de rij zal moeten s t a a n. Wie echter genoeg contant geld in huis heeft en in de eerste week van januari zo veel mogel ijk elektronisch betaalt, kan het g e m a k k e l ijk volhouden tot de grootste drukte en de ergste logistieke problemen voorbij z ij n. c o l o f o n R e d a c t i e: Jochen van Barschot Marlies Hagers Hans Ulrich Vo r m g e v i n g: Remy Jon Ming Tijdschema invoering 1 december 2001 A c c e p t g i r o s voor betalingen die betrekking hebben op een t ij d vak na 1 januari 2002 mogen in euro s worden uitgedrukt en aan het publiek verz o n d e n. 17 december 2001 De publieksset ter waarde va n 3,88 euro (8,55 gulden) is gratis af te halen. De consumentenpakketten met euromunten zijn te koop à 25 gulden. Winkeliers mogen in plaats van coupures van 25 gulden ook de consumentenpakketten als wisselgeld geven. Winkeliers kunnen bestelde eurobiljetten bij hun bank o p h a l e n. 2 7, 28 en 29 december 2001 Aflevering bestelde euromunten bij winkeliers door T P G. 31 december 2001 Laatste dag dat winkeliers bestelde eurobiljetten bij de bank kunnen ophalen; winkeliers kunnen euromunten n a b e s t e l l e n. Laatste dag waarop de nationale munten en biljetten wettig betaalmiddel zijn in D u i t s l a n d,maar de Duitse werkgevers hebben toegezegd nog tot en met 28 februari 2002 marken te zullen accepter e n. 1 januari 2002 De euro is wettig betaalm i d d e l. Consumenten betalen zoveel m o g e l ijk in euro s. Va n a f0.00 uur uitsluitend in e u r o s pinnen en ch i p p e n.d e automaten bevatten vooral kleinere coupures. Alle bank- en girorekeningen z ijn omgezet in euro s. 27 januari 2002 Laatste dag waarop de gulden wettig betaalmiddel is in N e d e r l a n d. Laatste dag waarop goederen in guldens zijn geprij s d. Laatste dag waarop winkeliers euromunten kunnen nabestell e n. 9 februari 2002 Laatste dag waarop de nationale munten en biljetten wettig betaalmiddel zijn in Ierland. 11 februari 2002 Laatste dag waarop winkeliers guldenmunten kunnen laten o p h a l e n. 17 februari 2002 Laatste dag waarop de nationale munten en biljetten wettig betaalmiddel zijn in Frankrij k. 28 februari 2002 Laatste dag waarop de nationale munten en biljetten wettig betaalmiddel zijn in de overige landen: Be l g i ë,g r i e k e n l a n d, S p a n j e,i t a l i ë, Lu x e m b u r g, O o s t e n r ij k,portugal en F i n l a n d. 31 maart 2002 Laatste dag waarop het publiek gratis bij eigen bank guldens kan inwisselen. Laatste dag waarop het publiek bankbiljetten uit andere landen kan inwisselen b ij banken voor het normale t a r i e f. Laatste dag dat oversch r ijvingsformulieren en acceptgir o s in guldens nog worden v e r w e r k t. 31 december 2002 Laatste dag waarop mensen bij banken hun oude guldens op een rekening kunnen storten. Sinds 1 april mogen banken hiervoor kosten in rekening b r e n g e n. 1 januari 2007 Laatste dag waarop de consument bij kantoren van DNB kostenloos guldenmunten kan omwisselen voor euro s. 1 januari 2032 Laatste dag waarop de consument bij DNB guldenbiljetten kan omwisselen voor euro s. DNB brengt sinds 2007 hiervoor kosten in rekening. Bron: De Nederlandsche Ba n k,h e t Nationaal Forum voor de introductie van de euro,europese Centrale Ba n k.