MUSEUMKRANT VERZAMELD BEELDENDE KUNST & VERZAMELINGEN * NIVEAU VOOR DE DOCENT Deze kijkwijzer in de vorm van een museumkrant heeft als thema het examenonderwerp 2008: Verzameld beeldende kunst en verzamelingen. De verschillende collecties van het Gemeentemuseum komen aan bod in de uitgewerkte interviews met conservatoren van het museum. U kunt de gehele kijkwijzer gebruiken of die delen die voor uw onderwijsprogramma het meest relevant zijn. U kunt de leerlingen individueel of in groepjes laten werken. Het werkt goed als u delen van de inhoud voorafgaand aan het museumbezoek op school bespreekt. VOOR DE LEERLINGEN De verzameling van een museum noem je collectie. Aan de hand van deze museumkrant maak je kennis met verschillende collecties van het Gemeentemuseum. Er zijn vier collecties: moderne kunst, kunstnijverheid, mode en muziek. Het ontstaan van een collectie hangt van meer dingen af dan een goed plan. Ook geluk en timing zijn belangrijk. Op de plattegrond kun je zien waar je welke vragen kunt beantwoorden. Een clipboard om op te schrijven en een potlood kun je bij de infobalie in de hal lenen. Houd afstand van de kunstwerken! Wij hopen dat je veel plezier zult hebben in het museum! Spleettrommen, Kameroen Twee lijfjes en twee rokbanen avondjapon, Brussel?/ Nederland, ca. 1900/ca. 1895 Chocoladeservies van eierschaalporselein, Juriaan Kok (vorm)/ Sam Schellink (decor), Plateelbakkerij Rozenburg, Den Haag 1903 Theo van Doesburg, Contra-compositie van dissostanten XVI, 1934 1
BURGERS VERZAMELEN Voor het Gemeentemuseum begon het allemaal in het jaar 1862. Dat is het startpunt van de collecties. De inwoners van Den Haag hadden het plan om de geschiedenis van de stad vast te leggen. Hiervoor verzamelden zij voorwerpen en documenten. Al snel konden ze twee zalen van het oude stadhuis vullen met interessante dingen. Noem drie voorwerpen die jij zou verzamelen om iets over de stad Den Haag te vertellen. *...... *...... *...... Berlage aan zijn bureau VERZAMELING ZOEKT THUISADRES Al snel werden de twee zalen in het stadhuis te klein voor al die dingen. Ook wilde men een vaste plek voor de stadsverzameling. Ken je het Koorenhuis? In dat gebouw was de verzameling vanaf 1871 te zien. Later verhuisde de collectie naar wat nu het Haags Historisch Museum is. Aan welke eisen moet een gebouw voldoen om als museum te kunnen dienen? Bedenk er twee *............ *............ Museumgeschiedenis De glazen gang De achterzijde van het museum in 1932 tijdens de betonwerkzaamheden. INVENTARISNUMMER De kunstwerken zijn niet het bezit van het museum. Ze zijn eigendom van de gemeente Den Haag. Het zijn er zo veel dat je snel het overzicht verliest. Daarom heeft ieder voorwerp een nummer: een inventarisnummer. Het museum zelf is ook een kunstwerk en heeft dus een inventarisnummer. Dit nummer is bij de ingang in de vloer gebeiteld. Schrijf op. Inventarisnummer museum: DEN HAAG KRIJGT EEN NIEUW MUSEUM De verzameling groeide en werd uitgebreid met moderne kunst. De collectie werd toen Haagse Kunstverzameling genoemd. Het gebouw (nu Haags Historisch museum) werd te klein. Na veel gedoe was het dan in 1931 zover. Voor de verzameling werd een splinternieuw museum gebouwd: het Gemeentemuseum aan de Stadhouderslaan. In 1935 was het klaar. De directeur, Hendrik van Gelder, vond dat het museum er voor alle bewoners van de stad moest zijn. Voor jong en oud, rijk en arm. De architect, Hendrik Berlage, heeft hier rekening mee gehouden. Het museumgebouw ziet er daarom niet uit als indrukwekkende tempel. Geen gevel (voorkant) van natuursteen en geen hoge trap bij de ingang. Het bouwmateriaal dat het beton bedekt is zelfs doorsnee. Gewone Haagse huizen zijn er ook mee gebouwd. Het is:... De ingang van het Gemeentemuseum, kort na de opening van het gebouw in mei 1935. 2
Verzorging collectie De glazen gang De zalen 10 en 11 met doorzicht naar zaal 12. EXPERTS IN HET MUSEUM Verantwoordelijk voor de collecties is de directeur van het museum, Benno Tempel. Maar ook hij of zij kan niet alles alleen doen. Daarom heeft hij teams die hem steunen. Bij elke collectie hoort een afdeling van experts. Wie is zo n expert, denk je? Kruis aan. Er zijn meerdere antwoorden mogelijk, maar niet alle zijn juist. O 1 de schoonmaker: hij/zij weet precies hoe je bepaalde collectiestukken kunt onstoffen O 2 de conservator: deze is verantwoordelijk voor het bewaren, uitbreiden en presenteren van de collectie. Hij/zij werkt samen met: O 3 de restaurator: deze repareert een kunstwerk als het schade heeft of vervuild is, bijvoorbeeld door ouderdom. O 4 de bewaker: deze zorgt ervoor dat collectiestukken niet gestolen of aangeraakt worden. O 5 de collectiemedewerker, deze assisteert bij alles wat met de collectie te maken heeft, o.a. het registreren en beschrijven van kunstvoorwerpen. O 6 de depotbeheerder, deze geeft kunstvoorwerpen de juiste plaats in het depot (de opslag) of brengt ze naar de museumzaal. De oplossing kun je vinden op de laatste bladzijde. Waar moet een conservator allemaal over nadenken voordat deze de directeur aanraadt een kunstwerk te kopen? Noem: 1 reden vóór de aankoop van een kunstwerk:......... 1 reden om een kunstwerk niet aan te kopen:......... ADVERTENTIE CONSERVATOR GEZOCHT * TAKEN samenstellen van wisselende tentoonstellingen met de collectie. * kunstwerken van andere musea lenen die bij het onderwerp van de tentoonstelling passen. * verzamelaars vragen om voorwerpen in bruikleen te geven (uit te lenen). * De conditie van kunstwerken in de gaten houden. * de directeur advies geven bij het aankopen en verkopen van kunstwerken. Stel je voor dat jij de directeur bent en je voert het sollicitatiegesprek. Waar moet iemand goed in zijn bij deze baan? Waar zou jij op letten? Schrijf op. *......... *......... *......... 3
Moderne kunst - schilderijen- Piet Mondriaan Zaal 24 SCHILDERIJ ONVOLTOOID De Victory Boogie Woogie is het laatste schilderij van Piet Mondriaan. Toen hij stierf was het nog niet helemaal af. Mondriaan veranderde steeds opnieuw het ritme van de kleurvlakken en lijnen. Van dichtbij (houd een armlengte afstand!) zie je hoe hij dat deed. Beschrijf zijn techniek. Piet Mondriaan, Victory Boogie Woogie, 1942-44 SENSATIE: VICTORY BOOGIE WOOGIE AANGEKOCHT Het Gemeentemuseum is alleen al beroemd vanwege de schilder Piet Mondriaan (1872 1944). Het museum heeft namelijk de grootste verzameling ter wereld van zijn werk. In 1998 kreeg het museum het allerlaatste schilderij van Mondriaan in handen. Dat is Victory Boogie Woogie (zie foto). Het is een belangrijk schilderij. Je kunt eruit opmaken dat Mondriaan zelfs aan het einde van zijn leven energiek en vernieuwend bezig was. De prijs voor het schilderij was volgens velen heel of misschien zelfs te hoog. ABSTRACTE SCHILDERIJEN Lees hiervoor het interview met Hans Janssen. Wat is een abstract schilderij? Waarom werden abstracte schilderijen in het begin niet aangekocht door het museum? Is het verstandig om veel geld uitgeven voor één enkel schilderij, vind je? O Ja, want O Nee, want De prijs die destijds voor Victory Boogie Woogie werd betaald, vind je op de laatste bladzijde. Heeft Mondriaan zijn schilderijen zelf aan het museum verkocht? Lees hiervoor het interview met conservator Hans Janssen. O Zo ja, hoe vaak? O Nee 4
INTERVIEW MET HANS JANSSEN, CONSERVATOR MODERNE KUNST Moderne kunst - schilderijen- Piet Mondriaan Zaal 24 Vraag: Tegenwoordig heeft het museum veel abstracte schilderijen. Hoe zijn die dan toch hier terecht gekomen? Hans Janssen: Een vriendin van Mondriaan, Charley Toorop, was zelf ook schilder. Zij vond dat in een nieuw museum ook de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van schilderkunst thuis horen. Samen met vrienden heeft ze een abstract schilderij van Mondriaan gekocht en aan het museum geschonken (zie foto). Zo n schilderij kostte in die tijd ongeveer 600 gulden. Piet Mondriaan, Compositie ruit met vier gele lijnen, 1933 Hans Janssen Expert: Mondriaan Vraag: De collectie geeft een overzicht over de ontwikkeling van Mondriaan als schilder. Heeft het museum de schilderijen bij hem gekocht zodra ze af waren? Hans Janssen: Nee. Het eerste schilderij van Mondriaan werd in 1933 gekocht. Dat was De rode boom. Toen was Mondriaan al 61 jaar oud. Vraag: Waarom heeft men niet eerder iets van hem gekocht? Hans Janssen: Men begreep in die tijd niet zo goed waarmee Mondriaan bezig was. Hij gebruikte heel felle kleuren voor zijn landschappen. Later maakte Mondriaan schilderijen alleen met vlakken en lijnen. Dat kende men niet. Op deze schilderijen zie je helemaal geen herkenbare voorstelling meer. Het waren abstracte schilderijen. Dat vond men eigenlijk een beetje raar. Vraag: En werd het toen opgehangen? Hans Janssen: Men vond het in die tijd zo wonderlijk dat het alleen in het trappenhuis mocht hangen. Maar de weduwe van een vriend en concurrent van Mondriaan zag het. En vond toen dat het museum nu ook een schilderij van haar man, Theo van Doesburg, moest hebben. Zo kreeg het museum het tweede abstracte schilderij geschonken. Piet Mondriaan, Avond, de rode boom, 1933 5
Moderne kunst - schilderijen- Haagse school Wonderkamers, kabinet 8 John Sillevis INTERVIEW MET JOHN SILLEVIS, CONSERVATOR MODERNE KUNST Expert: Haagse school Hendrik Willem Mesdag, Terug van de vischvangst, 1895 Vraag: U bent expert op het gebied van de Haagse school. De Haagse school was een schildersbeweging in de 19de eeuw. U kent alle schilders die erbij hoorden. Zou u een vervalsing herkennen? Een vals schilderij van Willem Maris bijvoorbeeld? John Sillevis: Ja. Een schilderij is uniek, net als een handschrift. Als je een handschrift heel goed kent, weet je wanneer het net niet het echte is. Zo is het ook met een schilderij. Vraag: Is er ooit een vervalsing in het museum komen hangen? John Sillevis: Nee. Maar vroeger hadden we hier een spreekuur. Mensen konden vragen of kunstwerken of voorwerpen die ze van thuis meebrachten echt waren. Eén keer in de week stonden alle conservatoren klaar voor vragen van het publiek. Vraag: Hebben doorsnee mensen dan echte kunstwerken? John Sillevis: Je moet je voorstellen dat de schilderijen van de Haagse school niet voor het museum werden geschilderd. Gewone burgers hadden ze in hun woonkamers boven de eettafel hangen. Sommige families in Den Haag bezitten nog steeds schilderijen uit die tijd. Vraag: Hoe word je expert op één gebied in de kunst? John Sillevis: Je moet wel veel kennis hebben. En ervaring. 20 jaar geleden woonde er een ingenieur in Den Haag. Toen hij met pensioen ging, begon hij met het verzamelen van kunst. Hij verzamelde werk van de schilder Hendrik Willem Mesdag (zie foto). In het begin was hij wel eens onzeker of hij een echt schilderij had gekocht. Dan kwam hij voorrijden in zijn auto. Omdat hij altijd druk was, deden we soms alleen de achterklep open. Daar lag dan het schilderij. Ik keek of het een echte Mesdag was. Dan scheurde hij verder. Uiteindelijk werd hij ook een echte expert op het gebied van Mesdag. Vraag: Wat is met zijn schilderijen gebeurd? John Sillevis: Een deel hebben we nu hier in het museum. PRIJSVRAAG Welke onderwerpen schilderden de schilders van de Haagse school? Gezocht: 5 *... *... *... *... *... Loop hiervoor naar het scherm in het midden van het kabinet. Druk op stop. Draai het scherm van een kant naar de andere. Je ziet van zelf de onderwerpen verschijnen. Wonderkamers, kabinet 8 6
Willem Maris Kijk naar het onderwerp wolken. Druk `volgende`, `toon informatie. Heeft Willem Maris ook een schilderij met wolken gemaakt? Zo ja, schrijf de titel (naam) op... Moderne kunst - schilderijen- Haagse school Wonderkamers, kabinet 8 Hangen alle schilderijen van de Haagse school in een museum? Lees hiervoor het interview met John Sillevis. Schrijf een kort artikel met opschrift......................................................................... Herkent een expert een vervalsing? Lees hiervoor het interview met John Sillevis. Schrijf een kort artikel met opschrift. 7
Interview met Titus M. Eliëns HOOFD COLLECTIES kunstnijverheid keramiek, glas, zilver en meubels zalen 5-10, zaal 16 en onder haar arm was stevig een plastic tas geklemd. Op mijn kamer gekomen, liet zij een diep bord voor soep zien met het monogram (de initialen) van Petrus Albertus van der Parra. Van der Parra was in 1761 1775 gouverneur in Oost-Indië. Het is een waardevol stuk dat best veel geld kan opbrengen. Iets dat ik haar eerlijkheidshalve liet weten. Nu, dat wist zij zelf ook wel, maar we kregen het helemaal voor niets. We zouden zelfs nog meer krijgen! Een week later bracht ze op dezelfde dag en tijd een plat bord mee. Maar er zou nóg meer komen: bij de derde ontmoeting toverde ze een prachtige sauskom tevoorschijn. Sauskom van Petrus Albertus van der Parra Titus Eliëns Vraag: Wat betekent eigenlijk het woord kunstnijverheid? Titus Eliëns: Kunstnijverheid is een verzamelnaam voor alle soorten gebruiksvoorwerpen. Van serviesgoed tot meubelstukken en zelfs mode. Soms zijn deze voorwerpen zo kostbaar, bijzonder of een goed voorbeeld van een bepaalde groep voorwerpen dat ze in een museum komen te staan. Vraag: Wat is uw leukste herinnering aan de wijze waarop een voorwerp aan de collectie werd toegevoegd? Titus Eliëns: Op een dag werd ik gebeld door de informatiebalie van ons museum. Een dame stond te wachten die iets voor me had meegenomen dat ik vast wel wilde hebben. Ik liep naar de balie en zag daar een vriendelijk oud dametje met sneeuwwit haar staan. Zij had een regenjas aan Alles met de initialen van dezelfde gouverneur Van der Parra. Deze mevrouw heeft onbaatzuchtig waardevolle objecten aan het museum gegeven. Die had zij zelf gekregen van een familie waar zij werkzaam was geweest. Eigenlijk had ze het geld ervan goed kunnen gebruiken, want ze was zo zuinig dat ze steeds op dezelfde stempel op de strippenkaart met de tram heen- en terugreisde. Bovendien was zij ook erg bescheiden: als dank voor haar gift mocht zij van mij in de museumwinkel alle boeken uitkiezen die zij maar wilde. Toch heeft ze, en pas na mijn herhaalde aandringen, uiteindelijk maar één boek uitgekozen. En is daarmee dolblij naar huis afgereisd. Op dezelfde strippenkaart natuurlijk! 8
Kunstnijverheid Lees hiervoor het interview met Titus Eliëns. Waarmee houdt een conservator voor kunstnijverheid zich bezig?.................. COLUMN: WEGGEVEN OF HOUDEN? Lees hiervoor het interview met Titus Eliëns. Waarom zou je iets kostbaars aan een museum geven? Schrijf een klein stuk hierover........................................... kunstnijverheid keramiek, glas, zilver en meubels zalen 5-10, zaal 16 Een vaste plek voor kunstnijverheid Loop naar zaal 16 De architect van het museum heeft rekening gehouden met de collectie kunstnijverheid. Deze kreeg een vaste plek binnen het gebouw. Je kunt zien dat de Stijlkamers verschillen van de rest van het museum. Wat valt je op?... 9
Het mooiste voorwerp Kies een voorwerp. Wat voor een soort voorwerp is het? kunstnijverheid keramiek, glas, zilver en meubels zalen 5-10, zaal 16 Van welke materialen is het gemaakt? O hout O zilver O keramiek (=aardewerk) O glas O staal O kunststof O iets anders: Hoe is het gemaakt? O ambachtelijk (= met de hand) O industrieel (= in de fabriek) Heeft het versiering? O Nee O Zo ja, welke? Is het een gebruiksvoorwerp? O Nee O Zoja, waarvoor kun je het gebruiken? Is de naam van de ontwerper bekend? O Nee O Zoja, hoe heet hij/zij? 10
SCHEURLEERS VERZAMELING De basis van de muziekcollectie van het museum is gelegd door Daniel F. Scheurleer (1855 1927). Hij was bankier van beroep en verzamelde als liefhebberij. Van 8.30 15.30 uur werkte hij op kantoor. De rest van de dag besteedde hij aan het verzamelen van muziekinstrumenten muziek muziekinstrumenten en muziekiconografie Wonderkamers, de opstelling thema dieren Interview met Onno Mensink, conservator muziek Reinier Sybrand Bakels, portret van D.F. Scheurleer Wat zou jij verzamelen als je genoeg geld had? Onno Mensink Muziek-iconografische collectie Lees hiervoor het interview met Onno Mensink. Wat is een muziek-iconografische collectie? Vraag: Hoe is de heer Scheurleer aan de pronkstukken van zijn muziekverzameling gekomen? Onno Mensink: Scheurleer interesseerde zich niet alleen maar voor mooie muziekinstrumenten. Hij verzamelde alledaagse én bijzondere instrumenten die door mensen zijn bespeeld. Hij vond oude instrumenten en instrumenten van andere volken heel spannend. Hij wilde weten hoe je daarmee muziek maakt. Vraag: Hoe kwam hij daar achter? Onno Mensink: Hij verzamelde een grote muziekbibliotheek om over de muziek te lezen en ook losse afbeeldingen waarop je ziet hoe mensen muziek maken. Dat laatste noem je een iconografische verzameling. Icoon betekent beeld. Scheurleer had dus ook een beeldverzameling over muziek. Onder andere hierdoor is er in het museum veel kennis over het bespelen van oude en vreemde muziekinstrumenten. 11
OUDE INSTRUMENTEN muziek muziekinstrumenten en muziekiconografie Wonderkamers, de opstelling thema dieren Bekijk de afbeelding `Concert de musique. Deze hoort bij de beeldverzameling Muziek van het museum. Waarover kom je het meest te weten? A over de muzikanten B over de instrumenten Etienne Picart naar Domenichino concert de musique (voorbeeld uit de muziek-iconografische collectie) HET LEUKSTE INSTRUMENT In de vitrine zie je een opstelling over het thema dier. Sommige voorwerpen zijn muziekinstrumenten. Kies er een uit die je aanspreekt. Maak er een tekening van. Wat voor een soort instrument is het? O slaginstrument O blaasinstrument O snaarinstrument Waar komt het vandaan? Zoek de informatie bij de touchscreens (beeldschermen) op 12
De inrichting van Scheurleers museum muziek muziekinstrumenten en muziekiconografie Wonderkamers, de opstelling thema dieren kunstnijverheid mode Wonderkamers, de opstelling thema kind, kabinet 8 De inrichting van het Muziekhistorisch Museum omstreeks 1913 De bankier Scheurleer liet voor zijn verzameling een museum bouwen. Op de foto van 1902 zie je hoe hij de instrumenten presenteerde aan het publiek. Bestaat er een verschil tussen een museum 100 jaar geleden en nu? Beschrijf. Wonderkamers, thema kind Kind zijn in de 19de eeuw Hier zie je verschillende kinderkleren uit de 19de eeuw. Kies één kledingstuk en maak er een tekening van. (Als je niet zeker weet of het uit deze tijd is, kun je bij de touchscreens - beeldschermen - informatie opzoeken.) Is er een verschil tussen kinderkleding uit de 19de eeuw en kleren voor kinderen nu? O nee Wat is hetzelfde? MODE, MODE, MODE Bij mode horen niet alleen de kostuums (kleren) zelf, maar ook de kleinere dingen die erbij horen (accessoires). Kijk om je heen. Noem er drie. *... *... *... O ja Wat is anders? 13
Niet morsen, kind! Bekijk de kinderkleren eens goed. Voor wilde spelletjes zijn ze niet geschikt, voor goede manieren wel! Welke regels horen nu nog steeds bij goede manieren? Kruis aan. Meerdere antwoorden mogelijk. kunstnijverheid mode Wonderkamers, de opstelling thema kind, kabinet 8 O niet met volle mond praten O volwassenen niet tegenspreken O niet van tafel lopen als anderen nog eten O aan tafel niet vlak voor iemand langs iets pakken O niet slurpen, smakken en boeren O een hand geven en je voorstellen aan mensen die je niet kent De oplossing kun je vinden op de laatste bladzijde. Interview met Madelief Hohé, conservator kostuumcollectie Madelief Hohé Vraag: Hoe is de kostuumcollectie ontstaan? Madelief Hohé: Al aan het einde van de 19de eeuw waren er wat kledingstukken in wat later de verzameling van het Gemeentemuseum Den Haag zou worden: in de Haagse Kunstcollectie. Bijvoorbeeld een uniform van een Haagse erewacht uit 1810. (Toen in de jaren 50 het Nederlands Kostuummuseum werd opgericht, maakte deze kleding daar ook deel van uit.) Vraag: Hoe ging het verder? Madelief Hohé: In 1936 was er een belangrijke tentoonstelling: Het costuum onzer voorouders. De tentoonstelling was in de Ridderzaal. Op alle plekken in Nederland haalden mensen oude familiestukken van hun zolders. Deze mochten worden tentoongesteld. Ook koningin Wilhelmina heeft toen drie kostuums gegeven. Vanaf deze tentoonstelling groeide de collectie steeds meer. Vraag: Werden de kostuums toen al tentoongesteld? Madelief Hohé: Dat gebeurde vooral vanaf de jaren 50 in het Nederlands Kostuummuseum aan de Lange Vijverberg. In het Kostuummuseum waren opstellingen te zien van kostuums in zogenaamde stijlkamers. Dus ook gemengd met bijvoorbeeld meubels en kunstnijverheid, waardoor je een goed beeld kreeg van de smaak van een tijd. Later kwamen daar ook thematische exposities bij. Vraag: Worden de kostuums soms nog gedragen? Madelief Hohé: Dit gebeurde tot in de jaren 70, tegenwoordig niet meer. Hiervoor zijn de stoffen echt veel te kwetsbaar. Als wij voor een tentoonstelling poppen kleden, werken we altijd met handschoenen. Het vet van handen is schadelijk voor het textiel. Ook daglicht is niet goed, laat staan zonneschijn. Modeshow met historische kostuums Lees hiervoor het interview met Madelief Hohé. Zijn er wel eens modeshows met historische kostuums in het museum? O Zo ja, hoe vaak? O Zo nee, waarom niet? Begin kostuumcollectie Lees hiervoor het interview met Madelief Hohé. Welke tentoonstelling was belangrijk voor het begin van de kostuumcollectie? 14
Uniek en serie Vroeger waren er geen winkels waar je zomaar binnenliep om kleren kopen. Je moest aan een naaister vragen om iets te maken. Dit deed men naar ontwerpen, vaak uit Parijs of London. Of je droeg de oude kleding van rijke mensen af. Ook tegenwoordig kun je nog kleding laten ontwerpen en maken bij een modehuis. Dan krijg je een uniek kledingstuk. Dat is haute couture en natuurlijk heel veel duurder dan kleding in de winkel. Wat je in de winkel koopt is in series in de fabriek gemaakt. Dat heet confectie. kunstnijverheid mode Wonderkamers, de opstelling thema kind, kabinet 8 Loop naar de Wonderkamer Uniek en serie. Hier kun je een foto nemen en jezelf kleden in haute couture. Het resultaat kun je naar huis mailen. Wonderkamers, kabinet 8 OPLOSSINGEN Verzorging collectie Experts in het museum Dit zijn de experts voor een collectie. Andere medewerkers van het museum mogen collectiestukken NIET aanraken. (x) 2 conservator (x) 3 restaurator (x) 5 collectiemedewerker (x) 6 de depotbeheerder moderne kunst - schilderijen Piet Mondriaan Sensatie: Victory Boogie Woogie aangekocht In 1998 werd het voor 40 miljoen dollar gekocht. kunstnijverheid mode Niet morsen, kind! Alle regels horen ook nu nog bij goede manieren. (X) niet met volle mond praten (X) volwassenen niet tegenspreken (X) niet van tafel lopen als anderen nog eten (X) aan tafel niet vlak voor iemand langs iets pakken (X) niet slurpen, smakken en boeren (X) een hand geven en je voorstellen aan mensen die je niet kent 15
Gemeentemuseum Den Haag afdeling Educatie december 2007 tekst: Andrea Freckmann vormgeving: Anne Blaak