AFDELING FINANCIËN documentatie- en kennisbeheer T: (02)79 093 43-44-45 29.11.2012 E: documentatiedienst@g-o.be W: http://www.go.be/sites/portaal_nieuw/subsites/onderwijsinfotheek/infotheekgo/onzedienstverlening/pages/def ault.aspx Attendering van onderwijskundige en pedagogische tijdschriften Attendering Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid nr. 1 september/oktober 2012 H. Van Eeghem Geweld op school. De bescherming van het kind. Beleidssuggesties. Michielsens Peter & Willems Inge (p. 05-06) Openingsartikel van het themanummer van TORB over geweld op school. Dit themanummer geeft de belangrijkste bevindingen weer van het congres Geweld op school. De bescherming van de integriteit van het kind dat op 11 mei 2012 werd gehouden. In dit artikel worden de beleidssuggesties voorgesteld die opgesteld werden na het congres. Deze aanbevelingen zijn geordend volgens de verschillende betrokken overheden (Onderwijs, Welzijn, Justitie), de scholen, de Centra voor Leerlingenbegeleiding en de Pedagogische Begeleidingsdiensten. Aandacht voor integriteit op school: prendre le risque de se mettre en je. Vanobbergen Bruno (p. 9-12) In deze bijdrage gaat de auteur (die Vlaams Kinderrechtencommissaris is) in tegen de maatschappelijk heersende gedachte dat geweld op school kan herleid worden tot enkel een individueel probleem (bv. een onschoolbare jongere) of tot het gevolg van een slechte opvoeding. Hij analyseert de integriteit van het kind in relatie tot het thema geweld op school, steeds vanuit zijn perspectief op kinderrechten. De school kan zich daarbij sterk opstellen door zich niet alleen te bekommeren om geweld op school, maar ook door een open onderwijsruimte aan te bieden, waarin kinderen en jongeren kunnen participeren. Naar een daadkrachtig beleid tegen antisociaal gedrag op school. Van Durme Rita & Le Roi Emilie (p. 13-22) In dit artikel over antisociaal gedrag op school worden de maatregelen besproken tegen andere vormen van antisociaal gedrag dan spijbelen. Daartoe behoren de acties tegen pesten en geweld, tegen dealen en gebruik van verslavende middelen, tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag, enz. Er wordt vooral stilgestaan bij de instrumenten die de overheid aanbiedt om een schoolbeleid tegen antisociaal gedrag te ontwikkelen. De basis voor dergelijk beleid ligt in de ontwikkelingsdoelen en eindtermen. Van belang daarbij is de samenwerking met experten en andere beleidsdomeinen. Rode draad doorheen alle plannen tegen antisociaal gedrag is het bevorderen van het welbevinden bij leerlingen en schoolpersoneel. 1
Geweld op school: het aansprakelijkheids- en verzekeringsvraagstuk. Weyts Britt (p. 23-34) De gevolgen van geweld op school kunnen niet alleen strafrechtelijk maar ook burgerrechtelijk zijn. In dit laatste geval gaat het over het vergoeden voor de morele en/of materiële schade bij het slachtoffer. Daarbij valt het echter dikwijls moeilijk vast te stellen welke persoon aansprakelijk is. In dit artikel gaat de auteur in op de mogelijke aansprakelijkheid van de verschillende betrokkenen: de dader, de ouders, de leerkracht, de school of de vrijwilliger. Vervolgens worden ook de mogelijkheden om zich te verzekeren tegen aansprakelijkheid onderzocht, met bijzondere aandacht voor het probleem van de opzet. De geheimhoudingsplicht van de vertrouwensleerkracht-leerlingbegeleider. Deridder Jim & Eyckmans Karine (p. 35-39) Juridische analyse van de geheimhoudingsplicht van de vertrouwensleerkracht en de leerlingbegeleider. Deze taken worden in de regel toegewezen aan leerkrachten. De rechtspositieregeling van de leerkracht is met betrekking tot de geheimhoudingsplicht nochtans niet aangepast aan deze taken. De discretieplicht van leerkrachten (bij wie het beroepsgeheim niet geldt) neemt de vorm aan van een ambtsgeheim. Daardoor kunnen CLB-medewerkers (die wel onderworpen zijn aan het beroepsgeheim) geen vertrouwelijke informatie uitwisselen met leerkrachten. Dergelijke situatie komt niet ten goede aan een efficiënte leerlingenbegeleiding. De auteur reikt ten slotte een aantal mogelijkheden aan waardoor begeleiders en vertrouwensleerkrachten op een juridisch verantwoorde manier met deze informatie kunnen omgaan. Een verkennende studie naar de doorwerking van het verdrag inzake de rechten van het kind in het pestbeleid op basisscholen. Valckx Stephanie & Lauwers Gracienne (p. 40-55) In tegenstelling tot andere Europese landen bestaat er in Vlaanderen geen expliciete regelgeving rond pesten (op school). Dit heeft tot gevolg dat er enerzijds geen wettelijke controle is op het pestbeleid van scholen en anderzijds dat het pestbeleid in scholen zeer uiteenlopend kan zijn. In deze bijdrage wordt een onderzoek beschreven naar de kwaliteit van het pestbeleid van lagere scholen, waarbij het Verdrag inzake de Rechten van het Kind als uitgangspunt voor het aanleren van vaardigheden en attitudes genomen werd. In dit onderzoek werd nagegaan welke scholen een formeel vastgelegd pestbeleid hebben, en welke good practices (maar ook mogelijke valkuilen) er bij de uitvoering ervan werden vastgesteld. Uit het onderzoek blijkt de noodzaak voor elke school om een pestbeleid te ontwikkelen en een actieplan te ontwerpen. 2
Geweld op school in een keten van verlieservaringen. Adriaenssens Peter (p. 56-61) In dit artikel analyseert de bekende kinderpsychiater Adriaenssens het probleemgedrag bij jongeren die leven in een keten van verlieservaringen (de grenzeloze verliezers ) en bij verwende jongeren (de grenzeloze winnaars ). Na de vaststelling dat algemeen genomen gedrag- en emotionele problemen bij jongeren zijn toegenomen, analyseert hij het probleemgedrag van bovengenoemde groepen jongeren. Vervolgens geeft hij een overzicht van de ontwikkeling van de hersenen in de puberteit. Deze kennis moet meer dan ooit gebruikt worden bij de opvoeding en de aanpak van (probleem)jongeren. Jongeren en geweld. Turtelboom Annemie (p. 62-63) In deze bijdrage geeft Annemie Turtelboom, minister van Justitie, haar visie op geweld door en op jongeren. Volgens haar betreft het een breder probleem waarbij agressie steeds meer deel lijkt uit te maken van de maatschappij. Justitie dient niet alleen op te treden tegen de verdachte of de pleger, maar ook moet ze de veiligheid en de bescherming van het slachtoffer en de andere kinderen op school verzekeren. Samenwerking tussen justitie, welzijn en onderwijs is daarbij noodzakelijk. Ter illustratie van deze samenwerking haalt ze het Protocol Kindermishandeling aan, een gezamenlijke realisatie van het federale ministerie van Justitie. Bovendien hebben dezelfde ministeries later het Vlaams Forum Kindermishandeling opgericht. Volgens de auteur kan Onderwijs in het Vlaams Forum Kindermishandeling een belangrijke bijdrage leveren om geweld op kinderen te voorkomen of aan te pakken. De integriteit van de leerling. Rol en opdracht voor school en onderwijs. Vandeurzen Jo (p. 64-65) Aan de hand van het rapport van het Kinderrechtencommissariaat wijst de auteur op het feit dat geweld frequent voorkomt bij kinderen en jongeren in de schoolcontext. In navolging van het Comité voor de Rechten van het Kind pleit hij voor een doelgerichte samenwerking over de beleidsdomeinen heen met betrekking tot de preventie en aanpak van geweld op kinderen en jongeren. Zowel op Vlaams niveau als op het niveau van de samenwerking tussen Vlaamse en federale overheid werden er ter zake reeds belangrijke initiatieven genomen. Onderwijs wordt bij de samenwerking tussen de verschillende instanties als een cruciale partner gezien. Een daadkrachtig beleid tegen antisociaal gedrag op school: het werk van velen! Aelterman Guy & Verduyck Evi (p. 66-67) Dikwijls wordt het onderwijs aangewezen als deel van de oplossing tegen toenemend geweld in de maatschappij. De school staat hierin gelukkig niet alleen: ook het beleid neemt maatregelen tegen geweld, waarbij communicatie een belangrijke rol speelt. Een voorbeeld daarvan is de vzw Limits die aangesteld werd als Steunpunt voor Ongewenst Gedrag op School. Verder is een brede samenwerking tussen diverse beleidsdomeinen (Onderwijs, Justitie, Welzijn, ) onontbeerlijk om tot een degelijk beleid tegen antisociaal gedrag in scholen te komen. Een visie en een beleid rond antisociaal gedrag moet een essentieel onderdeel zijn van elk goed zorgbeleid op school. 3
Geweld op school: de bescherming van de integriteit van het kind: reflecties van directies uit het basis- en secundair onderwijs. Willems Inge & Bauwens Soetkin (p. 68-77) Verslag van de rondetafelgesprekken die met directies uit het gewoon en buitengewoon onderwijs werden georganiseerd ter voorbereiding van het congres Geweld op school. De bescherming van de integriteit van het kind. Na een beknopte samenvatting van het rapport van het Kinderrechtencommissariaat over geweld tegen jongeren, worden de individuele standpunten van directeurs uit het GO!, het OVSG en het VSKO over geweld op school weergegeven. Daarbij was de centrale vraag in welke mate en hoe geweld op school voorkomt. Daarbij aansluitend kregen de directies de vraag welke preventieve en remediërende maatregelen zij toepassen in hun school. Seksualiteit en lichamelijke integriteit op school: aan de slag met het raamwerk seksualiteit en beleid. De Bruycker Astrid & Frans Erika (p. 78-82) Verslag van de workshop Raamwerk seksualiteit en beleid, ontwikkeld door Sensoa en Child Focus. Het Raamwerk seksualiteit en beleid is een document om organisaties te helpen bij het ontwikkelen van een beleid omtrent seksualiteit en lichamelijke integriteit. Het bestaat uit een modelvisie, een aantal instrumenten en interessante achtergrondinformatie die door alle betrokken sectoren (bv. scholen, MPI s, internaten, ) kunnen aangewend worden. Als uitgangspunt voor een beleid omtrent seksualiteit worden zeven denkkaders voorgesteld die van belang zijn bij het ontwikkelen van een visie op seksualiteit en lichamelijke integriteit. Verder kent een beleid vier domeinen (bv. zorg en educatie) en drie niveaus van voorzieningen (bv. kwaliteitsbeleid). Aan de hand van een aantal toepassingen worden deze domeinen en niveaus verduidelijkt. Ten slotte worden nog een aantal knelpunten omtrent het ontwikkelen van een beleid op school besproken. Verslag van de werkgroep: voorkomen en aanpakken van ongewenst gedrag in het onderwijs. Scholiers Tina (p. 83-84) In deze werkgroep werd vertrokken van een aantal stellingen, zoals De directie is verantwoordelijk voor het welzijn van leerkrachten of Het CLB kan te allen tijde ingeschakeld worden bij pestsituaties tussen leerlingen. Aan de deelnemers werd gevraagd om hun mening daarover te uiten. De discussie werd gemodereerd door een medewerkster van het Steunpunt voor Ongewenst Gedrag op School. Integriteit van de leerling: Scholen, Maak het verschil, tegen de stroom in! Decuypere Jan (p. 85-90) In dit essay onderzoekt de auteur hoe scholen kunnen bijdragen tot het beschermen van de integriteit van de jongere. Hij baseert zich daarvoor op verschillende denkkaders, gaande van het contextueel denken, over het systeemdenken en de ideeën van Jaap Kruithof, tot aan het Pedagogisch Manifest van Korthagen. Hij stelt vast dat het huidig maatschappelijk model faalt, wat de school in staat stelt om daartegen in te gaan met eigen waarden. De integriteit van kinderen en jongeren moet hoofdzakelijk beschermd worden door het uitbouwen van de zorg binnen de scholen en niet erbuiten (jeugdzorg, psychiatrie, e.d.) zoals nu het geval is. 4
Ten slotte komt ook de situatie van het kind of de jongere aan bod: kinderen/jongeren worden nu teveel geparentificeerd (verantwoordelijk gesteld voor de kwaliteit van de relatie met de volwassene) door volwassenen en daardoor miskend. Voor de auteur moet de professionaliteit van de leerkracht vergroot worden, met vooral aandacht voor de beroepscompetentie de leraar als opvoeder. Verslag van de werkgroep: tumult aan de schoolpoort: seksueel grensoverschrijdend gedrag in de kleuterschool. Anthoni Stef (p. 91) Hoewel seksueel gedrag tussen kleuters in de kleuterschool frequent voorkomt, wordt dergelijk gedrag in de huidige maatschappij veel te vlug als misbruik geïnterpreteerd. De werkgroep pleit er dan ook voor om eerst na te gaan of dit gedrag past binnen de normale seksuele ontwikkeling van het kind; indien dit niet het geval is, moet de reactie erop genuanceerd blijven. Ter zake formuleert de werkgroep ook nog een aantal beleidssuggesties. 5