Lokaal Gezondheidsbeleid 2016-2019
Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2. Beleidscontext 5 2.1 Wet publieke gezondheid 5 2.2 Landelijke nota gezondheidsbeleid 2016-2019 5 2.3 Nationaal Programma Preventie 2014-2016 6 2.4 Relatie met andere gemeentelijke beleidsterreinen 6 3. Gezondheidssituatie inwoners Westvoorne 8 4. Hoofdlijnen van het lokale gezondheidsbeleid 10 4.1 Theoretisch kader 10 4.2 Afbakening van het lokale gezondheidsbeleid 11 4.3 Visie op lokaal gezondheidsbeleid 11 4.4 Randvoorwaarden 12 4.5 Inhoudelijke speerpunten 13 4.5.1 Overgewicht 14 4.5.2 Roken 15 4.5.3 Depressiepreventie en eenzaamheid 16 4.6 Conclusie 17 5. Financieel kader 18 Samenvatting 19 Bijlage 1 Bronvermelding 20 Bijlage 2 Afkortingenlijst 21 Pagina 2
Hoofdstuk 1 Inleiding Voor u ligt het lokaal gezondheidsbeleid van de gemeente Westvoorne. De notitie is bedoeld als richtinggevend kader voor de komende vier jaar als het gaat om gezondheidsbeleid in Westvoorne. Vanuit de Wet publieke gezondheid (Wpg) zijn gemeenten verplicht om vierjaarlijks een lokale nota gezondheidsbeleid vast te stellen. Het plan bevat de hoofdzaken van het door de gemeente te voeren beleid. In het plan wordt per aandachtspunt uitgewerkt wat de doelstellingen zijn en hoe het beleid wordt uitgevoerd. Het plan geldt voor maximaal vier jaar. De vorige nota Lokaal Gezondheidsbeleid is vastgesteld in december 2009. Op 30 september 2014 is de startnotitie lokaal gezondheidsbeleid vastgesteld in de gemeenteraad. Daarin is gewezen op de decentralisatie van taken die per 1 januari 2015 naar de gemeente zijn toegekomen. Op de terreinen van jeugdzorg, de langdurige zorg, op het gebied van werk & inkomen en onderwijs zijn vanaf 1 januari 2015 veranderingen doorgevoerd. De decentralisaties maken het gemeenten mogelijk dwarsverbanden te leggen tussen de Wmo, jeugdzorg en het domein van werk en inkomen. Kernwoorden tussen de decentralisaties zijn: eigen kracht, zelfredzaamheid, sociale samenhang, participatie en integraliteit. Op 14 oktober 2014 is het Programma Drie Decentralisaties, beleidsplan Wmo vastgesteld. Ditzelfde beleidsplan is ook in de gemeenten Brielle en Hellevoetsluis vastgesteld. Dit beleidsplan biedt het inhoudelijk kader voor het vormgeven aan de decentralisatieopgaven. Deze decentralisaties hebben voor een forse toename in verantwoordelijkheden vanaf 1 januari 2015 op lokaal niveau gezorgd. Hierbij zijn ook, zeker voor de doelgroepen jeugd, ouderen en doelgroepen met gezondheidsachterstanden, verbindingen te leggen met de gezondheid. Op 26 maart 2015 is het lokaal gezondheidsbeleid in Hellevoetsluis vastgesteld. De nota van Westvoorne komt overeen met de nota uit Hellevoetsluis, alhoewel er uiteraard wel verschillen zijn. In Brielle is het de nota lokaal gezondheidsbeleid momenteel in voorbereiding. Totstandkoming nota Bij het opstellen van de beleidsnota is met name gebruik gemaakt van het rapport Gezondheid in kaart 2014, Westvoorne', opgesteld door de GGD Rotterdam-Rijnmond. Het rapport bevat de resultaten van periodiek onderzoek naar de gezondheidssituatie van de inwoners in alle gemeenten in de regio. Het rapport en het bijgevoegde gezondheidsprofiel (kernboodschappen) geven inzicht in de gezondheidssituatie van de bevolking van Westvoorne. Bij het opstellen van het beleidsplan is de inbreng van de doelgroep van zeer groot belang. De Adviesraad Wet maatschappelijke ondersteuning & Sociale Zaken is het platform van de gemeente waar de inwoners van de verschillende doelgroepen (bijvoorbeeld: mantelzorgers, mensen met een lichamelijke beperking etc.) vertegenwoordigd zijn. De adviesraad is een belangrijke partner bij het opstellen van beleidsplannen. Tevens zijn in voorgaande jaren bij het opstellen van het Wmo beleidsplan en het sportbeleid zeer veel werkbezoeken / overleggen gevoerd met externe organisaties die de Wet publieke gezondheid (Wpg) raken. Het gaat dan bijvoorbeeld om Het Rode Kruis, Ouderenorganisaties zoals de PCOB / Pagina 3
ANBO, Inloophuizen, zorginstellingen, sportverenigingen, fysiotherapeuten, de bibliotheek etc. De signalen van deze partners zijn verwerkt in het Lokaal Gezondheidsbeleid. Bij het onderwerp Huis Artsen Post (HAP) uit het gezondheidsbeleid is contact gelegd met de woordvoerder van de huisartsen in Westvoorne. Het integraal jeugdbeleid is in december 2015 vastgesteld. Het integraal jeugdbeleid is meegenomen bij het opstellen van het lokaal gezondheidsbeleid, vanwege de grote raakvlakken van onderwerpen. Bij het opstellen van het jeugdbeleid zijn veel partners betrokken. Onder andere jeugdverpleegkundigen, schoolmaatschappelijk werkers, scholen, kerken etc betrokken. Ook is het Preventie- en Handhavingsplan Alcohol 2014-2017 meegenomen bij het opstellen van het gezondheidsbeleid. Leeswijzer Deze nota is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 2 wordt de beleidscontext voor het lokaal gezondheidsbeleid geschetst. Daarbij wordt ingegaan zowel op de wettelijke en landelijke kaders als op de relatie met andere beleidsvelden. Hoofdstuk 3 biedt, op hoofdlijnen, inzicht in de gezondheidssituatie van onze inwoners. In hoofdstuk 4 worden, op basis van de beleidscontext en de lokale gezondheidssituatie, de Westvoornse visie en uitgangspunten voor het lokaal gezondheidsbeleid beschreven. In dit hoofdstuk worden ook de randvoorwaarden en speerpunten voor het te ontwikkelen uitvoeringsprogramma benoemd. Tenslotte geeft hoofdstuk 5 een overzicht van het financiële kader. Pagina 4
Hoofdstuk 2 Beleidscontext 2.1 Wet publieke gezondheid (Wpg) De Wpg is het primaire wettelijke kader voor het gemeentelijke gezondheidsbeleid. De wet is gericht op het bevorderen van de algemene gezondheid en het voorkomen van ziekten bij risicogroepen: universele en selectieve preventie. Gemeenten zijn op basis van de Wpg verantwoordelijk voor de uitvoering van taken op het gebied van de publieke gezondheidszorg. Het gaat om 'gezondheidsbeschermende en gezondheidsbevorderende maatregelen voor de bevolking of specifieke groepen daaruit, waaronder inbegrepen het voorkomen en het vroegtijdig opsporen van ziekten'. Tevens dienen gemeenten de totstandkoming, de continuïteit van en de samenhang binnen de publieke gezondheidszorg te bevorderen en de afstemming ervan met de curatieve gezondheidszorg en de geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen te bewaken. Concreet gaat het om de volgende wettelijke taken: 1. Het verwerven van, op epidemiologische analyse gebaseerd, inzicht in de lokale gezondheidssituatie van de bevolking; 2. Het bewaken van gezondheidsaspecten in bestuurlijke beslissingen; 3. Het bijdragen aan opzet, uitvoering en afstemming van preventieprogramma's, waaronder programma's voor gezondheidsbevordering; 4. Het bevorderen van medisch milieukundige zorg; 5. Het bevorderen van technische hygiënezorg; 6. Het bevorderen van psychosociale hulp bij rampen; 7. Het geven van prenatale voorlichting aan aanstaande ouders; 8. Uitvoering van jeugdgezondheidszorg; 9. Uitvoering van ouderengezondheidszorg; 10. Uitvoering van infectieziektebestrijding. De uitvoering van de taken 1, 4-6 en 10 zijn belegd bij de Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD). Gemeenten zijn wettelijk verplicht zorg te dragen voor het in stand houden van de GGD. Dat doen we in regionaal verband (Rotterdam Rijnmond) door middel van een gemeenschappelijke regeling. Punten 7 en 8, de uitvoering van de jeugdgezondheidszorg en het geven van prenatale voorlichting, worden uitgevoerd door Stichting Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) Rijnmond. Stichting CJG valt onder de GR van de GGD. 2.2 Landelijke nota gezondheidsbeleid 2016-2019 De landelijke nota gezondheidsbeleid, die eens in de vier jaar wordt gepubliceerd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), geeft een algemeen kader voor het lokaal gezondheidsbeleid. Op basis van deze nota kunnen gemeenten hun lokaal gezondheidsbeleid vormgeven waarbij zij de landelijke prioriteiten in acht moeten nemen. In de meest recente landelijke nota gezondheidsbeleid (december 2015) worden de speerpunten uit de vorige landelijke nota gecontinueerd. Dit zijn: tegengaan van overgewicht, diabetes, depressie, roken en schadelijk alcoholgebruik. Het verschil ten opzichte van de voorgaande periode is dat het accent wordt gelegd op bewegen. Ook staat het kabinet voor eigen verantwoordelijkheid en eigen kracht van mensen. Dat geldt ook voor het thema gezondheid. In deze landelijke nota gezondheidsbeleid is de visie van het kabinet uitgewerkt in drie thema s: Pagina 5
Vertrouwen in gezondheidsbescherming. Voor risicofactoren voor de gezondheid die mensen niet of moeilijk zelf kunnen beïnvloeden moet de Nederlander op de overheid kunnen rekenen. Regelgeving en toezicht zijn hierbij van belang; Zorg en sport dichtbij in de buurt. Zorg en preventie moeten meer worden afgestemd; Preventie en basiszorg dichtbij en toegankelijk. Iedereen moet veilig kunnen sporten, bewegen en spelen in de buurt, en zelf beslissen over leefstijl. Gezonde keuzes moeten makkelijk gemaakt worden. 2.3 Nationaal Programma Preventie 2014-2016 In oktober 2013 is het Nationaal Programma Preventie 2014-2016 Alles is Gezondheid verschenen. Hierin beoogt het kabinet om de goede gezondheidssituatie van Nederland op peil te brengen, te houden en de bewoners te beschermen tegen gezondheidsrisico s, vooral waar het gaat om groepen met een gezondheidsachterstand. De insteek hierbij is de gezondheid van mensen te bevorderen en chronische ziekten te voorkomen, door een integrale aanpak in de omgeving waar zij wonen, werken, leren en leven. 2.4 Relatie met andere gemeentelijke beleidsterreinen Gezondheid is niet alleen een doel op zichzelf maar ook een middel voor een duurzame en leefbare samenleving. Het staat in alle aspecten van het menselijke leven centraal. Met een goede gezondheid kunnen kinderen zich optimaal ontwikkelen (op school en in hun sociale netwerk), kunnen volwassenen deelnemen aan de maatschappij (via werk en sociale contacten) en wordt de kwaliteit van leven van ouderen behouden. Daarnaast leidt een goede gezondheid tot een lager zorggebruik en daardoor tot minder maatschappelijke kosten. Andersom dragen andere beleidsvelden bij aan gezondheidsbevordering. Voor de uitwerking van het gezondheidsbeleid is het dan ook belangrijk om te kijken naar de verbindingen. Hieronder wordt ingegaan op de belangrijkste raakvlakken tussen gezondheidszorg en andere beleidsvelden. Maatschappelijke ondersteuning en (arbeids)participatie Inhoudelijk is er een samenhang tussen het lokaal gezondheidsbeleid en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de Participatiewet. De Wmo en de Participatiewet maken gemeenten verantwoordelijk voor het scheppen van randvoorwaarden om burgers zo goed mogelijk te laten participeren in de maatschappij. Gemeenten worden geacht om integraal beleid te voeren zodat burgers zo veel en zo lang mogelijk zelfredzaam zijn en naar vermogen kunnen participeren in de samenleving, ongeacht hun beperking(en). Kwetsbare groepen mogen geen drempels ervaren om deel te nemen aan de maatschappij. Gezondheid en participatie (maatschappelijke en arbeidsparticipatie) zijn elkaar wederzijds beïnvloedende factoren. Een goede gezondheid is een belangrijke voorwaarde om te kunnen participeren en gezondheidsproblematiek kan het participeren in de weg staan. Andersom heeft participatie een positieve invloed op de gezondheid van individuen en gezinnen. In 2014 is het Wmo beleidsplan vastgesteld. Het Wmo-beleid is breed en biedt een parapluvisie voor het beleid op het gebied van zorg, welzijn, participatie en jeugd. Zorg voor jeugdigen en gezinnen Vanaf 1 januari 2015 is de Jeugdwet van kracht. Hiermee worden gemeenten bestuurlijk verantwoordelijk voor de gehele jeugdzorg: preventie, ondersteuning bij opgroeien en opvoeden, jeugdhulp en jeugd-ggz. Daarmee neemt de gemeentelijke beleidsregie op zorg voor jeugdigen en gezinnen sterk toe. Al deze zorgtaken zijn met elkaar verbonden en worden op elkaar afgestemd. Dit gebeurt nu al binnen het CJG, waar de uitvoerende organisatie voor jeugdgezondheidszorg nauw samenwerkt met o.a. (school)maatschappelijk werk. In december 2015 is het integraal jeugdbeleid vastgesteld. Pagina 6
Sportbeleid: Westvoorne verenigd in sport en bewegen 2014-2020 Sport (en bewegen) is een belangrijk middel om de gezondheid en kwaliteit van leven te bevorderen. Lichamelijke activiteit verlaagt (direct of indirect) het risico op het ontstaan van ziekten zoals diabetes, bevordert de conditie van hart en longen en kan bijdragen aan voorkomen en het herstellen van psychische aandoeningen. De Sportnota heeft als ambitie om met sporten en bewegen als leuke en gezonde manier het welzijn van alle inwoners te bevorderen. In de sportnota zijn 40 acties beschreven. Preventie- en handhavingsplan Alcohol 2014-2017 Verslavingspreventie is een belangrijk onderdeel van het brede gezondheidsbeleid. Het al dan niet hebben van verslavingen is een belangrijk onderdeel van iemands leefstijl en heeft een negatief effect op de gezondheid van de desbetreffende persoon. In 2014 is de nota Preventie- en Handhavingsplan Alcohol 2014-2017 vastgesteld waarin, de naam zegt het al, verslavingspreventie en handhaving integraal worden opgepakt. Dit beleid richt zich op het stimuleren van alcohol- en drugsmatiging met name onder jongeren, en de handhaving van de wet. Ruimtelijke ordening De fysieke leefomgeving heeft een directe invloed op de gezondheid, bijvoorbeeld door luchtverontreiniging. In de omgevingsvisie zijn gezondheidsaspecten in relatie tot de milieusituatie benoemd en worden aanzetten gegeven voor verbetering. Zoals het project geluidmeetnet Maasvlakte. Daarnaast is de leefomgeving een factor die mensen tot een gezonde(re) leefstijl kan verleiden. Groen in de leefomgeving heeft positieve effecten op gezondheid en leefbaarheid, als ontmoetingsplek, plek om te bewegen, spelen, recreëren, of om tot rust te komen. In het kader van een gezonde fysieke omgeving wordt er bij de inrichting, het beheer en het onderhoud van bestaande en nieuwe woonwijken rekening gehouden met het behouden en verbeteren van de bespeelbaarheid. In het speelruimtebeleid zijn normen gesteld voor informele en formele speelruimte waarin een gevarieerd aanbod aan speelruimte en speelfuncties gerealiseerd wordt. Het speelruimteplan wordt in 2016 herzien. Pagina 7
Hoofdstuk 3 Gezondheidssituatie inwoners Westvoorne Om de inhoudelijke speerpunten voor het lokaal gezondheidsbeleid te bepalen, gaan we primair uit van cijfers over de gezondheidssituatie van onze inwoners. De GGD Rotterdam-Rijnmond voert periodiek onderzoek uit naar de gezondheidssituatie van de inwoners in alle gemeenten in de regio. In 2014 heeft de GGD naar aanleiding van dit onderzoek de regionale Volksgezondheidtoekomstverkenning (rvtv) opgesteld. Het rapport en het bijgevoegde gezondheidsprofiel (kernboodschappen) geven inzicht in de gezondheidssituatie van de bevolking van Westvoorne. Het is een bundeling van gegevens over de gezondheid en factoren die samenhangen met gezondheid of invloed hebben op gezondheid. Naar aanleiding van de uitkomsten worden de speerpunten voor het lokaal gezondheidsbeleid geformuleerd (zie paragraaf 4.5). De centrale kernboodschap is dat de bevolking van Westvoorne een hoge score heeft op het gebied van de volksgezondheid. De hoge sociaaleconomische status van de bevolking draagt hier aan bij. De levensverwachting is hoog (gemiddelde levensverwachting van vrouwen is met 85,3 jaar zelfs de hoogste in de regio Rotterdam-Rijnmond) en Westvoorne biedt een gezonde leefsituatie voor volwassenen en kinderen. De sterk toenemende vergrijzing verdient extra aandacht op het gebied van zorg. Verdere belangrijke conclusies zijn: De kernboodschappen voor het gezondheidsbeleid van Westvoorne zijn: Op het gebied van bevolking: Westvoorne is een vergrijzende gemeente. De kernen scoren op sociaal-economische status gemiddeld tot zeer hoog. Ook is de financiële situatie voor een groot deel van de inwoners gunstiger dan in de rest van de regio en Nederland. Het gemiddeld besteedbaar inkomen ligt hoger dan gemiddeld in Nederland. Op het gebied van sterfte en levensverwachting: Inwoners van Westvoorne zijn gezonder dan gemiddeld in de regio. De score op de gezondheidsbarometer is hoger dan gemiddeld in de regio. Inwoners van Westvoorne hebben een hogere levensverwachting en een lagere sterfte dan gemiddeld in Nederland. Op het gebied van ziekte en aandoeningen: Diabetes komt in Westvoorne voor bij 2,7% van de 19- tot 65-jarigen en bij 10% van de ouderen. Dit is lager dan gemiddeld in de regio en in Nederland. Gemiddeld in Nederland zijn de percentages 4% en 14%. Preventie van diabetes blijft belangrijk, want in veel gevallen kan diabetes voorkomen worden. Op het gebied van de psychische gezondheid: Ongeveer vier op de tien volwassenen in Westvoorne loopt een matig en of hoog risico op een depressie of angststoornis. Preventieve maatregelen kunnen voorkomen dat inwoners daadwerkelijk psychische problemen ontwikkelen. Zo kan de groep inwoners met een hoog risico op een depressie of angststoornis in Westvoorne lager blijven dan gemiddeld in de regio. Het aandeel jeugdigen met een verhoogd risico op psychosociale problemen is in Westvoorne 8%. Aandacht voor psychische gezondheid voor deze doelgroep is nodig door preventie al op jonge leeftijd te starten. Pagina 8
Op het gebied van leefstijl: Ondanks een stabilisatie moet het aandeel mensen met overgewicht verder worden teruggedrongen. In de regio heeft de helft van de 19- tot 65-jarigen overgewicht, waarvan 13% ernstig overgewicht. Bij de ouderen ligt dit percentage nog hoger. In Westvoorne is de omvang van het probleem overgewicht vergelijkbaar met de regio en met Nederland. Een brede aanpak gericht op voeding en beweeggedrag blijft nodig. Het is van belang om seksueel (grensoverschrijdend) gedrag op alle scholen bespreekbaar te maken. De basis hiervoor wordt gevormd door kennis over de normale seksuele ontwikkeling, maar ook het wegnemen van de handelingsverlegenheid van professionals, het kunnen en durven signaleren van ongewenst gedrag en het ontwikkelen en bijhouden van een daarop toegerust zorgnetwerk. Roken is een bedreiging voor de volksgezondheid. Het rookgedrag lijkt een positieve ontwikkeling in Westvoorne te maken. In 2012 zien we dat 19- tot 65-jarigen en vrouwen van 19 jaar en ouder minder roken dan gemiddeld in de regio. In 2008 was het rookgedrag nog vergelijkbaar met het regionaal gemiddelde. Inzet op het voorkomen dat jongeren beginnen met roken blijft van belang. Op het gebied van de sociale leefomgeving: Eenzaamheid is in Westvoorne net als in de regio en Nederland een omvangrijk probleem. Er is sprake van een toename van eenzaamheid in de regio. Eenderde van de volwassenen en bijna 50% van de ouderen (65 jaar en houder) in Westvoorne geeft aan eenzaam te zijn. In de gemeente Westvoorne geven inwoners van 19 tot 65 jaar vaker dan gemiddeld in de regio aan in de afgelopen vijf jaar slachtoffer van huiselijk geweld te zijn (5% versus 2,4%). Aandacht voor dit onderwerp is wenselijk. Op het gebied van de fysieke leefomgeving: Om de blootstelling van inwoners aan roet te verminderen, raadt de GGD aan om structurele bronmaatregelen te nemen (gericht op schoner vervoer) en langs drukke wegen geen nieuwe woningen en gevoelige bestemmingen (bijvoorbeeld scholen, kinderopvangcentra en verzorgingshuizen) te bouwen. Inwoners van Westvoorne zijn meer tevreden over hun woonomgeving en het groen in de buurt dan gemiddeld in de regio. Inwoners ervaren vaker dan gemiddeld ernstige geluidshinder door industrie en bedrijven. Vanwege de ligging van de gemeente is geluidshinder door bedrijven en industrie een aandachtspunt. Op het gebied van toekomstige bevolkingsontwikkeling: De vergrijzing neemt in Westvoorne naar verwachting sterk toe. Dit vraagt om specifiek beleid voor deze doelgroep op het gebied van zorg en welzijn. (Bron: GGD. Gezondheid in kaart 2014, Westvoorne) Pagina 9
Hoofdstuk 4 Hoofdlijnen van het lokale gezondheidsbeleid 4.1 Theoretisch kader Definitie van gezondheid Gezondheid omvat meer dan enkel de afwezigheid van ziekten. Gezondheid is het lichamelijk, geestelijk én sociaal welbevinden. Gezondheid wordt door diverse factoren beïnvloed. In figuur 1 zijn deze weergegeven. Figuur 1: Model van Lalonde. Biologische en genetische factoren, omgevingsfactoren, leefstijl en (zorg)voorzieningen dragen allen, in verschillende mate, bij aan een goede gezondheid. Verschillende studies hebben aangetoond dat leefstijl (gedrag) de grootste invloed heeft op de gezondheid1. Gezondheid wordt voor ongeveer 40% beïnvloed door leefstijl (gedrag). Hoewel gemeenten biologische en genetische factoren niet kunnen beïnvloeden kunnen zij wel een bijdrage leveren aan het zo vroeg mogelijk ontdekken van aandoeningen of risicofactoren. Het CJG en GGD zijn belast met het vroegtijdig opsporen van aandoeningen door middel van (periodieke) screening. 2 Figuur 2. Determinanten van gezondheid. 1 2 McGinnis et al., 2002 McGinnis et al., 2002 Pagina 10
4.2 Afbakening van het lokale gezondheidsbeleid Het gezondheidsbeleid in deze nota is primair gericht op leefstijl. Leefstijl (gedrag) heeft immers de grootste invloed op de gezondheid. Bovendien krijgen de andere determinanten reeds de aandacht binnen andere beleidsterreinen, zoals maatschappelijke ondersteuning en jeugdgezondheidszorg. Het vroegtijdig opsporen van aandoeningen (en risicofactoren) zijn taken van de GGD en het CJG. Het Westvoornse gezondheidsbeleid is een preventief leefstijl- beleid dat erop gericht is het lichamelijk, geestelijk én sociaal welbevinden te bevorderen door in samenwerking met partners een gezonde leefstijl te stimuleren en te faciliteren. Hierbij richten we ons op zowel het individu als de sociale omgeving. Toegankelijkheid van gezonde keuzes en eigen verantwoordelijkheid zijn sleutelbegrippen. Iedereen is primair verantwoordelijk voor zijn eigen gedrag en keuzes en daarmee ook voor zijn gezondheid. De verantwoordelijkheid van de gemeenten ligt bij: 1) het stimuleren en faciliteren van gezond leven en gezonde keuzes 2) regie op de uitvoering van het lokaal gezondheidsbeleid. De regierol houdt in dat de gemeente verantwoordelijk is voor het bij elkaar brengen van organisaties en het afstemmen van de uitvoering van beleid. Bij de uitvoering van beleid is er sprake van een gezamenlijke verantwoordelijkheid van zowel publieke als private organisaties. Zo is er de afgelopen tijd gesproken over de HAP (Huis Artsen Post) en de zorgfuncties van het SMC (Spijkenisse Medisch Centrum). De manier van inrichten van de acute zorgfuncties binnen het SMC ligt bij het SMC zelf, eventueel in samenspraak of door samenwerking met andere zorgpartners. De gemeenten op Voorne-Putten hebben afgesproken structureel gezamenlijk op te trekken in het gehele proces rond het volgen van de ontwikkelingen bij en het waarborgen van de kwaliteit bij de HAP en/of het SMC. 4.3 Visie op lokaal gezondheidsbeleid De hier gepresenteerde visie sluit enerzijds aan bij de landelijke nota gezondheidsbeleid en anderzijds bij de overkoepelende visie op het Sociaal Domein zoals vastgesteld in het Wmobeleidsplan. De visie op het gezondheidsbeleid bestaat uit de volgende uitgangspunten: De burger is zelf verantwoordelijk voor zijn gedrag Gezondheid wordt voor een groot deel bepaald door iemands gedrag: iedereen maakt bewust of onbewust voortdurend keuzes die van invloed zijn op zijn of haar gezondheid. Dat kunnen positieve keuzes zijn door meer te gaan bewegen of op het voedingspatroon te letten. Maar dat kunnen ook negatieve keuzes zijn door te roken, te veel te eten of te veel alcohol te drinken. Daarom is ieder mens primair zelf verantwoordelijk voor zijn gezondheid. Stimuleren en faciliteren van gezond leven en gezonde keuzes Naast het eigen gedrag zijn er ook andere factoren van invloed op iemands gezondheid zoals de sociale en fysieke omgeving. Denk aan de beschikbaarheid van alcohol (bij jongeren) of groepsdruk om te roken, maar ook aan een ernstig vervuilde omgeving. Dit zijn factoren die door individuele personen moeilijk te beïnvloeden zijn. De gemeente ziet het als haar rol om haar inwoners te ondersteunen en te stimuleren tot een bewust gezond leven en om een gezonde leefomgeving te bevorderen. Pagina 11
De gemeente als regisseur Om gezond leven en een gezonde omgeving te bevorderen voert de gemeente regie op het lokaal gezondheidsbeleid. Dit houdt in dat zij doelen stelt. Zij brengt organisaties bij elkaar, zorgt voor afstemming en creëert draagvlak voor gezamenlijk uitvoering van het lokaal gezondheidsbeleid. Brede, integrale aanpak van gezondheidsproblemen Gezondheidsrisico s zijn complex. Er is een sterke samenhang tussen verschillende gezondheidsproblemen. Overgewicht, met name ernstig overgewicht (obesitas), hangt samen met tal van ziekten. Bovendien heeft overgewicht invloed op de psychische gezondheid. Dit geldt ook omgekeerd: psychische aandoeningen dragen bij aan een hoge ziektelast. Daarnaast is het, voornamelijk voor jeugdigen, van belang om zijn of haar sociale omgeving, voornamelijk het gezin, te betrekken (bij de interventies) omdat zij een grote invloed hebben op het gedrag en steun kunnen bieden. Het CJG speelt hierbij een centrale rol. We gaan daarom uit van een brede aanpak waarbij de gezondheidsproblemen en oorzaken zoveel mogelijk gezamenlijk worden aangepakt en worden bezien vanuit de sociale omgeving. Daarom is onlangs, bij de vaststelling van het integraal jeugdbeleid (dec. 2015), besloten dat er een buurtsportcoach wordt aangesteld. De integrale aanpak komt tot uiting door ziektelast en psychische gezondheid als belangrijke speerpunten te benoemen en ons, in de uitvoering, te richten op zowel de doelgroep als zijn/haar sociale omgeving. 4.4 Randvoorwaarden Er zijn enkele belangrijke randvoorwaarden voor het succes van het beleid, waar we bij het ontwikkelen van het uitvoeringsprogramma aandacht aan zullen besteden. 1. Preventieve interventies laten aansluiten bij de keten van de hulpverlening De samenwerking met de eerstelijns zorgverleners is belangrijk. Zij hebben een belangrijke rol in signalering enerzijds en advisering/doorverwijzing anderzijds. Binnen de eerste lijn wordt met name nauw samengewerkt met huisartsen, poh-ggz ers (praktijk ondersteuner huisartsen geestelijke gezondheidzorg) en de wijkverpleegkundigen. Zo wordt er bijvoorbeeld bij het onderwerp dementie samengewerkt, ketenzorg dementie wordt hierbij ingeschakeld. 2. Gezondheid verbinden met andere beleidsterreinen Zoals eerder is beschreven, is lokaal gezondheidsbeleid een terrein dat raakvlakken kent met veel andere beleidsterreinen. Voor het realiseren van de doelen is het dan ook belangrijk om de verbinding met deze beleidsterreinen te leggen en samen te werken waar relevant, zoals Wmo, jeugd, sport, onderwijs, veiligheid en ruimtelijke ordening. 3. Zo min mogelijk eenmalige activiteiten, zoveel mogelijk structureel inbedden van preventieprogramma s in systemen Met het gezondheidsbeleid worden zo veel mogelijk structurele effecten gerealiseerd. Dan is het belangrijk om niet alleen te investeren in interventies, maar ook te kijken naar de fysieke en sociale omgeving. Deze spelen een belangrijke rol in gedragsverandering en de mate waarin dit structureel is. Om gezondheidsbevordering effectief te maken, is het belangrijk om op vier niveaus in te zetten: signalering, interventie, fysieke en sociale omgeving en regelgeving. Het heeft bijvoorbeeld weinig zin om op scholen voorlichting over gezonde voeding te geven wanneer leerlingen in de Pagina 12
schoolkantine goedkoop ongezonde snacks kunnen kopen. Wet- en regelgeving is de laatste stap. Hoewel niet in alle gevallen toepasbaar en ook niet altijd effectief, kan wet- en regelgeving drempelverhogend werken in het vertonen van ongezond gedrag. 4. Samenwerking tussen publieke en private partijen Samenwerking tussen publieke en private partijen kan meerwaarde bieden voor het gezondheidsbeleid. Door samen te werken met partners in de wijk, maar ook met bedrijven kan meer slagkracht gegenereerd worden en wordt aandacht voor bijvoorbeeld bewegen en gezond gewicht op meerdere plaatsen uitgedragen. 5. Activiteiten uitvoeren die draagvlak hebben onder inwoners, door inwoners te betrekken bij de inhoudelijke uitvoering van het gezondheidsbeleid. Effectieve preventie betekent dat mensen daadwerkelijk gezonde keuzes gaan maken en in staat zijn hun gedrag te veranderen. Dat kan onder andere door aan te sluiten bij de belevingswereld en behoeften van inwoners. 4.5 Inhoudelijke speerpunten Gemeenten zijn verplicht om bij de invulling van het lokaal gezondheidsbeleid de landelijke prioriteiten, zoals benoemd in de landelijke nota volksgezondheid, in acht te nemen. Deze prioriteiten zijn roken, overgewicht, diabetes, depressie, schadelijk alcoholgebruik en bewegen en sporten in de buurt. Gezien de gegevens uit het GGD onderzoek en de speerpunten uit het eerdere gezondheidsbeleid is dit voor Westvoorne een logische keuze. In de oude nota lokaal gezondheidsbeleid Westvoorne waren de volgende speerpunten benoemd: overgewicht, genotmiddelen en verslaving, psychische gezondheid en jeugdgezondheidszorg Voor een deel van de landelijke prioriteiten is al op andere terreinen die te maken hebben of die raken aan gezondheid, beleid vastgesteld of in ontwikkeling. Zo wordt het terugdringen van schadelijk genotmiddelengebruik opgepakt binnen het jeugdbeleid en sport en bewegen in de buurt krijgt de aandacht binnen het sportbeleid. Het lokaal gezondheidsbeleid wordt ingezet op die speerpunten die nog niet vanuit andere beleidsterreinen of aanpalende wet- en regelgeving worden aangepakt. Deze speerpunten zijn: 1) Overgewicht 2) Roken 3) Depressiepreventie en eenzaamheid Door ons te richten op het tegengaan van overgewicht en roken draagt het gezondheidsbeleid ook indirect bij aan de preventie van een aantal ziektes en aandoeningen zoals COPD/astma, kanker en diabetes. Pagina 13
4.5.1 Overgewicht Overgewicht brengt allerlei gezondheidsrisico's met zich mee: het vergroot de kans op diabetes type 2, hart- en vaatziekten en gewrichtsklachten. De jeugd heeft de toekomst en hoe eerder overgewicht voorkomen kan worden, hoe beter. Vandaar dat de doelstellingen van het gezondheidsbeleid zich vooral richten op de jeugd. Wel is er binnen het bestaande sportactiviteitenaanbod ook aandacht voor het stimuleren van bewegen danwel sporten onder ouderen. Wat willen we bereiken? 1. Het aantal kinderen (4-12 jaar) met overgewicht neemt af. 2. Het aantal jongeren (12-18 jaar) met overgewicht neemt af. Wat wordt er al gedaan? - Bij inrichting van de openbare ruimte oog hebben voor een gezonde omgeving waar bewegen en spelen wordt bevorderd (speelruimteplan) - Signalering en advies via het CJG en de scholen - Stimuleren van sporten en bewegen (sportbeleid), onder andere door: o Breedtesportimpuls o Gerichte activiteiten waarbij speciale aandacht uitgaat naar sporten op en rond de scholen met een focus op de instrumentele waarde van sport, samenwerking en integraliteit. o Bevorderen van sporten en bewegen op en rond de scholen, door op structurele en intensieve basis samen te werken met onder meer onderwijsinstellingen, sportverenigingen en commerciële sportaanbieders. o Combinatiefunctionarissen / buurtsportcoaching o Jaarlijkse sportevenement (Koningsspelen) o Aandacht voor specifieke doelgroepen waaronder ouderen (senioren sport, bewegen voor ouderen et cetera) mensen met een beperking. Als onderdeel van de breedtesportimpuls worden er structureel de sport- en beweegactiviteiten voor ouderen georganiseerd, op basis van het Groninger Actief Leven Model (GALM). o Goede sportvoorzieningen o Subsidiebeleid Wat gaan we de komende jaren extra doen? 1. Uitbreiden van het aantal activiteiten die bijdragen aan de gezonde jeugd en de gezonde omgeving. 2. Opzetten van ketensamenwerking: het verbinden van preventie en zorg. 3. Verkennen hoe de gemeente vanuit het beleid t.a.v. fysieke inrichting kan bijdragen aan de doelstelling meer buiten spelen, en dagelijks bewegen (bijv. te voet of met fiets naar school). Pagina 14
Indicatoren 2008 Percentage kinderen (4-12 jaar) met matig overgewicht Percentage kinderen (4-12 jaar) met ernstig overgewicht (bron: GGD, Gezondheid in kaart) 2012 10% 1% 2018 8% 1% 4.5.2 Roken Het roken onder jeugdigen (14-16 jaar) is de afgelopen jaren sterk afgenomen in Westvoorne (van 12% naar 7%). Onder volwassenen (19-65 jaar) is er ook sprake van een afname (van 23% naar 19%). Het percentage ouderen (65 jaar en ouder) dat rookt in Westvoorne is 12%. Bij deze categorie kan geen vergelijking worden gemaakt met een eerdere meting, dit cijfer is niet beschikbaar. Er zijn meer mannen die roken dan vrouwen. Dit is een landelijk verschijnsel. In vergelijking met andere leefstijlfactoren levert roken een grote bijdrage aan de totale ziektelast3. Roken is van alle vermijdbare risicofactoren de factor met het meeste aantal doden tot gevolg. Het is geassocieerd met een verhoogde kans op een groot aantal aandoeningen waaronder: hart- en vaataandoeningen, longaandoeningen en een groot aantal vormen van kanker. Wat willen we bereiken? 1. Het aantal personen dat rookt neemt af. Wat wordt er al gedaan? - Advies en voorlichting via het CJG - Stoppen met roken cursus wordt vergoed door de meeste zorgverzekeraars Wat gaan we de komende jaren extra doen? - Vanaf 2016 worden, in samenwerking met partners, acties opgesteld ten behoeve van tegengaan van roken. Indicatoren Percentage jongeren (14-16) dat rookt Percentage volwassenen (19-65) dat rookt Percentage ouderen (65 jaar en ouder) dat rookt (bron: GGD, Gezondheid in kaart) 3 2008 12% 23% - 2012 7% 19% 12% 2018 6% 18% 11% Hoeymans et al. 2010 Pagina 15
4.5.3 Depressiepreventie en eenzaamheid Psychische problemen, waaronder depressie en het verminderen het welbevinden hebben een sterke negatieve invloed op de lichamelijke gezondheid. Depressie vergroot onder meer de kans op hartaandoeningen en overgewicht. Bovendien heeft ggz-problematiek doorgaans een grote impact op andere leefgebieden zoals relaties, scholing, werk en inkomen en huisvesting. Het aandeel inwoners in Westvoorne dat een verhoogd risico loopt op depressie en psychische aandoeningen is groot (hoewel niet groter dan in de rest van de regio). Uit de cijfers van het zorggebruik blijkt dat een groot aantal inwoners van Westvoorne gebruik maakt van hulp en ondersteuning gericht op ggz-problematiek. Met de komst van de decentralisaties hebben gemeenten meer verantwoordelijkheden in de ondersteuning van mensen met psychische en psychiatrische problematiek, zowel bij jeugdigen als bij volwassenen. Preventie van psychische en psychiatrische problematiek is daarmee zowel voor inwoners zelf als voor de gemeente zeer belangrijk. We kiezen voor twee specifieke doelgroepen: eenzame ouderen en jeugdigen uit risicogroepen (o.a. kinderen van ouders met psychiatrische problematiek, kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld, kinderen die een vechtscheiding hebben meegemaakt). Van beide groepen is bekend dat zij een verhoogd risico lopen om (op korte of langere termijn) last te krijgen van psychische of psychiatrische problematiek. Voor ouderen is het voornamelijk van belang dat zij zo lang mogelijk mee kunnen blijven doen. Daarom achten we het van belang voor ouderen om vooral in te zetten op het voorkomen en bestrijden van eenzaamheid. Wat willen we bereiken? 1. Daling van het aantal jeugdigen (4-18 jaar) met een matig of hoog risico op depressie of psychosociale stoornis 2. Daling van het aantal ouderen (65+ jaar) met een matig of hoog risico op depressie of psychosociale stoornis Wat wordt er al gedaan? - Het project "let op de kleintjes". Dit is een psycho-educatieve cursus voor kinderen die getuige zijn geweest van huiselijk geweld. - KIES trainingen (Kind in echtscheidingssituaties) voor kinderen van ouders die zijn gescheiden en waarbij de scheiding gepaard ging met ruzie (vechtscheiding). - KOPP trainingen voor kinderen van ouders met psychiatrische- en/of verslavingsproblematiek. Wat gaan we de komende jaren extra doen? - Het projecten worden voortgezet. - Uitvoering geven aan het actieplan aanpak eenzaamheid ten behoeve van het voorkomen en bestrijden van eenzaamheid. Pagina 16
Indicatoren Percentage kinderen (4-12 jaar) met een verhoogd risico op psychosociale problemen (SDQ) Percentage ouderen (65+) met een matig of hoog risico op depressie of angststoornis Percentage ouderen (65+ jaar) met een hoog risico op depressie of angststoornis (bron: GGD, Gezondheid in kaart) 2018 7% - 2012 8% (jaar 2011) 43% - 4,6% 4% 2008-40% 4.6 Conclusie De centrale kernboodschap is dat de bevolking van Westvoorne een goede score heeft op het gebied van de volksgezondheid. De hoge sociaaleconomische status van de bevolking draagt hier aan bij. De levensverwachting is hoog (de gemiddelde levensverwachting van vrouwen in Westvoorne is zelfs de hoogste in de regio Rotterdam-Rijnmond) en Westvoorne biedt een gezonde leefsituatie voor volwassenen en kinderen. In het eerdere lokaal gezondheidsbeleid uit 2009 waren de volgende speerpunten benoemd: overgewicht, genotmiddelen en verslaving, psychische gezondheid en jeugdgezondheidszorg. Als gekeken wordt naar de variabelen dan valt er een trend te zien, Westvoorne scoorde in 2009 al goed ten opzichte van de regio en ten opzichte van Nederland, en de resultaten uit 2012 laten nog een beter resultaat zien, mogelijk volgt er bij de volgende meting een nog beter resultaat door de te nemen acties die in het beleid opgenomen zijn. Pagina 17
Hoofdstuk 5 Financieel kader Het beleid wordt uitgevoerd binnen de bestaande budgetten. Zie daarvoor de budgetten gezondheid voor de jaren 2016 2019 hieronder. Tevens is er specifiek op het thema jeugdgezondheidszorg budget beschikbaar. Budgetten Omschrijving 2016 2017 2018 2019 Gezondheidszorg 93.136,- 93.136,- 93.136,- 93.136,- algemeen (471400101) Openbare Geestelijke 76.661,- 76.661,- 76.661,- 76.661,- Gezondheidszorg (471400301) Gezondheids- 25.000,- 25.000,- 25.000,- 25.000,- /verslavingspreventie (467000102) Jeugd Gezondheids Zorg (JGZ) (471500102) en (471500104) 251.869,- 251.869,- 247.640,- 247.640,- Pagina 18
Samenvatting Gemeenten zijn, samen met het Rijk, verantwoordelijk voor het bevorderen van de publieke gezondheid. De taken die gemeenten hebben op het gebied van gezondheidszorg zijn vastgelegd in de Wet publieke gezondheid (Wpg). Ten behoeve van de uitvoering van deze taken zijn gemeenten verplicht elke vier jaar een lokale nota volksgezondheid vast te stellen en uit te voeren. Voorliggende nota, Samen gezond vormt het kader voor het gezondheidsbeleid voor de komende vier jaar. Deze nota schets de visie op het lokaal gezondheidsbeleid en de rol van de gemeente. Daarnaast benoemt het de uitgangspunten en lokale speerpunten van het gezondheidsbeleid. Het gezondheidsbeleid van de gemeente Westvoorne is voornamelijk een leefstijlbeleid. Andere beleidsterreinen schenken aandacht aan de andere determinanten van gezondheid, zoals de fysieke leefomgeving. Het Westvoornse gezondheidsbeleid is er primair op gericht om het lichamelijk, geestelijk én sociaal welbevinden te bevorderen door in samenwerking met partners een gezonde leefstijl te stimuleren en te faciliteren. De verantwoordelijkheid van de gemeente ligt bij: 1) het stimuleren en faciliteren van gezond leven en gezonde keuzes 2) de regie op de uitvoering van het lokaal gezondheidsbeleid. Iedereen is primair zelf verantwoordelijk voor zijn eigen gedrag en keuzes en daarmee ook voor zijn gezondheid. Eigen verantwoordelijkheid en toegankelijkheid van gezonde keuzes zijn dan ook sleutelbegrippen. In aanvulling op de visie worden de volgende vijf uitgangspunten gehanteerd: - De burger is zelf verantwoordelijk voor zijn gedrag; - Stimuleren en faciliteren van gezond leven en gezonde keuzes; - De gemeente als regisseur; - Brede, integrale aanpak van gezondheidsproblemen; - Bevorderen effectieve preventie. Bij het benoemen van de speerpunten is rekening gehouden met de gezondheidssituatie van de inwoners van Westvoorne en het reeds bestaande beleid. Er is gekeken welke gezondheidsproblemen evident aanwezig zijn onder de Westvoornse bevolking en voor welke van deze problemen al op andere beleidsterreinen, die te maken hebben of raken aan gezondheid, of aanpalende wet- en regelgeving beleid is vastgesteld of in ontwikkeling is. Dit heeft geleid tot de volgende speerpunten: 1. 2. 3. Overgewicht Roken Depressiepreventie en eenzaamheid Deze nota wordt, vanuit onze regierol, gezamenlijk met partners die direct of indirect betrokken zijn bij gezondheidsbevordering uitgevoerd. Pagina 19
Bijlage 1 Bronvermelding Hoeymans N, Melse JM, Schoemaker CG (red.). 2010. Gezondheid en determinanten. Deelrapport van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 Van gezond naar beter. RIVMrapport nr. 270061006. Bilthoven: RIVM, 2010. McGinnis JM, Williams-Russo PM, Knickman JR. 2002. The case for more active policy attention to health promotion. Health Affairs, 21(2):78-93. GGD Rotterdam-Rijnmond. 2014. Gezondheid in kaart Westvoorne 2014. Gemeentelijke documenten: - Gemeente Westvoorne, ontwerp Omgevingsvisie 2030 (2015) - Gemeente Westvoorne, Integraal Jeugdbeleid, 2016-2020 (2015) - Gemeente Westvoorne, Nota Lokaal Gezondheidsbeleid 2009-2012 (2009) - Gemeente Westvoorne, Mantelzorg- en Vrijwilligerswerkbeleid 2016-2019 (2015) - Gemeente Westvoorne, Westvoorne verenigd in sport en bewegen 2014-2020 (2014) - Gemeente Westvoorne, Preventie- en Handhavingsplan Alcohol 2014-2017 (2014) Pagina 20
Bijlage 2 Afkortingenlijst CJG COPD GGD GGZ GHOR GR JGZ POH-GGZ rvtv VWS Wmo Wpg Centrum voor Jeugd en Gezin Chronic Obstructive Pulmonary Disease (Chronische Obstructieve Long Ziekte Gemeentelijke gezondheidsdienst Geestelijke gezondheidszorg Geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen Gemeenschappelijke regeling Jeugdgezondheidszorg Praktijkondersteuner huisarts, gericht op geestelijke gezondheidszorg. regionale Volksgezondheidtoekomstverkenning Volksgezondheid, Welzijn en Sport Wet maatschappelijke ondersteuning Wet publieke gezondheid Pagina 21