Vaste Kamercommissie voor SZW Postbus 20018 2500 EA Den Haag Betreft: Algemeen Overleg Participatiewet 29 juni Utrecht, 24 juni 2016 Geachte leden van de Vaste Kamercommissie, Op woensdag 29 juni a.s. spreekt u opnieuw over de Participatiewet. Anderhalf jaar na invoering wordt duidelijk dat er aanvullende maatregelen nodig zijn om de arbeidsmarktkansen van mensen met een arbeidsbeperking te versterken. De financiële vooruitzichten zijn erg slecht. De bezuiniging van 650 mln was al te fors. Recente inzichten wijzen erop dat deze afbouw flink (ca 37%) sneller gaat dan afgesproken. Dit gaat niet goed. De oude WSW wordt onbetaalbaar, waardoor succesvolle uitvoering van de Participatiewet schade oploopt. Nieuw Beschut Werk komt vrijwel niet van de grond, het aantal banen in 2015 was dramatisch laag, namelijk: 44 ipv 1600. Het enthousiasme van gemeenten neemt eerder af dan toe. Financiën en keuringsbureaucratie knellen nog steeds. Er wordt nog altijd veel bureaucratie ervaren rondom het doelgroepregister. De praktijkroute (waarbij lage loonwaarde op de werkvloer toegang geeft tot het doelgroepregister) moet zo snel mogelijk landelijk worden opengesteld. Het detacheringsinstrument wordt te weinig ingezet; dit instrument zou in alle regio s voor de P-wet doelgroep beschikbaar moeten zijn. Door ontmanteling (in plaats van transformatie) van SW-bedrijven loopt de landsdekkend noodzakelijke expertise en deskundigheid om de noodzakelijke begeleiding te bieden gevaar. Ook de SER heeft hier recent op gewezen in het advies sociale infrastructuur kwetsbare groepen binnen de participatiewet. De arbeidsparticipatie van de doelgroep dreigt te dalen, ondanks toegenomen inclusiviteit. Dit komt doordat de uitstroom van de WSW groter is dan de instroom van de nieuwe doelgroep op de baanafspraak en nieuw beschut werk. Hogere arbeidsparticipatie kan worden bevorderd door het meetellen van inkoop bij sociale ondernemingen en SW-bedrijven. Dit kan (forfaitair) geregeld worden. De transitievergoeding belemmert inclusiviteit en werkt kostenverhogend. Bij herindicatie (=te weinig arbeidsvermogen) zou deze moeten vervallen. Deze punten lichten we graag toe: 1
Budgetontwikkeling WSW-oud in 2016 en komende jaren Het Rijk lijkt bij de invoering van de Participatiewet op basis van te optimistische aannames te hebben gerekend. De bezuiniging was al onrealistisch hoog, en de uitstroom van mensen uit de WSW blijkt minder snel te gaan dan gedacht. Het Rijk zegt dit te volgen via de WSW-Thermometer, maar die kijkt slechts achterom. Dat lost het actuele probleem van de mei-circulaire niet op. Wat is er aan de hand? Uit de recent verschenen mei-circulaire blijkt dat het WSW-budget voor gemeenten veel sneller daalt dan waar in de 4e nota van wijziging Participatiewet (2012) vanuit is gegaan. De destijds berekende uitstroomcijfers (zie hiernaast) sluiten niet aan bij de realiteit en bij de nieuwe SZW-berekeningen van 2016. Dit heeft forse financiële gevolgen. Immers: het macrobudget staat vast, waardoor (met meer mensen in het systeem) de subsidie per arbeidsplaats flink sneller daalt. In geld uitgedrukt is dit effect zeer ernstig. Gecorrigeerd voor inflatie (loon-prijs-ontwikkeling) gaat de bezuiniging bijna 40% sneller dan met parlement, de gemeenten en de sector afgesproken: Landelijk gezien loopt het extra tekort op de rijkssubsidie op van 19,2 mln 1 in 2016 naar 58,5 mln in 2018. Voor de komende drie jaar gaat het (cumulatief) om een totaal bedrag van ruim 120 miljoen. Deze onverwachte budgetvermindering stelt gemeenten en SW-bedrijven voor grote problemen. We roepen u indringend op om dit extra budgettekort te voorkomen. Het WSW-budget moet de komende jaren aangepast worden aan het echte aantal mensen dat binnen de WSW een plek heeft. Zelfs met het positieve budgettaire effect van de LIV (Lage Inkomens Voordeel) zal het tekort op de uitvoering van de oude WSW tussen 2014 en 2020 verdubbelen (van -80 mln naar ca -160 mln). Met deze nieuwe tegenvaller dreigt het tekort op de WSW echter in 2020 te ver-drie-voudigen! Dat moet gerepareerd worden. Beschut werk Het recente onderzoek van de Inspectie SZW laat echter zien dat nieuw beschut werk niet of nauwelijks van de grond komt. In 2015 zijn er slechts 44 van de afgesproken 1600 beschut werkplekken gerealiseerd. En voor 2016 is het perspectief niet veel beter. Een groeiende groep 1 Berekening: -228 euro (nl 24.772 ipv 25.000) x 84.165 arbeidsjaren. Incl correctie voor loon-prijs-ontwikkeling. 2
mensen wordt daarmee feitelijk buiten de arbeidsmarkt geplaatst. Zonder maatregelen is niet te verwachten dat dit gaat veranderen. De animo van gemeenten om te kiezen voor de inzet van beschut werk neemt namelijk af, zoals het inspectierapport laat zien. Hiervoor zijn meerdere oorzaken aan te wijzen: - Gemeenten zijn terughoudend om mensen aan te leveren bij UWV voor indicatiestelling beschut werk, vanwege onduidelijke of te strenge criteria. Van degenen die zijn voorgedragen is eenderde door UWV afgewezen. De ervaring is dat alleen mensen tot beschut werken worden toegelaten die vrijwel geen loonwaarde hebben of zoveel medische beperkingen waardoor loonvormende arbeid niet reëel is. - Onzekerheid over de structurele financiële consequenties van een beschut werkplek. Het aanbod van een beschutte werkplek is zonder einddatum. Het kabinet zet de komende drie jaar weliswaar tijdelijk een extra bonus in voor een beschutte werkplek, maar daarmee zijn de structurele loonkosten voor de gemeenten niet ondervangen. Cedris is, gegeven de teleurstellende ontwikkelingen, voorstander het aanpassen van de opdracht tot beschut werk. Concreet kan dit vorm krijgen door: - Gemeenten, binnen duidelijke kaders, meer ruimte te geven om zelf te bepalen wie voor beschut werk in aanmerking komt. Daarbij kan als kader dienen dat alleen mensen met een loonwaarde tussen 20-50% óf met een zeer grote begeleidingsbehoefte hiervoor in aanmerking komen. Het UWV blijft landelijk registreren en voert een marginale toets uit op de gemeentelijke selectie. - De (tijdelijke!) beschut werk bonus à 3000 euro structureel te maken. Het realiseren van Beschut Werk-banen moet gemeenten niet voor extra kosten stellen. Zowel de bonus, als het begeleidingsbudget (à 8500 euro) zou geoormerkt en gekoppeld moeten worden aan feitelijke realisatie van banen. Uiteindelijk gaat het ons erom dat alle mensen met loonwaarde mogelijkheden krijgen een betaalde baan te verrichten. Juist de doelgroep die daarbij afhankelijk is van de gemeente moet erop kunnen vertrouwen dat de ondersteuning en begeleiding gewaarborgd is en blijft. Op dit moment is daarvan geen sprake. Daarom kunnen wij, op voorwaarde dat Beschut Werk eenvoudiger en structureel betaalbaar wordt, een aangekondigde verplichting steunen. Praktijkroute voor doelgroepregister Mede op aandringen van de Tweede Kamer is aantal proeftuinen gestart om inzicht te krijgen hoe de toegang tot het doelgroepregister via de praktijkroute kan worden ingevuld. De praktijkroute is het voorstel van Cedris om mensen op basis van een loonwaardemeting ook toegang te geven tot het doelgroepregister, en daarmee tot instrumenten voor de baanafspraak. Helaas moeten we concluderen dat in de proeftuinen nu nog steeds geen mensen via de praktijkroute tot het doelgroepregister worden toegelaten. Er wordt slechts (in drie regio s) op basis van dossiervergelijking in kaart gebracht of en in welke mate de verschillende methodieken tot verschillende uitkomsten leiden. Daarmee wordt dus nog niet voldaan aan het in de aangehouden motie Schouten/Heerma (34352, nr. 5) verwoorde verzoek om een praktijkroute mogelijk te maken, waarbij de werkvloer en gemeenten samenwerken, waardoor deze groep toegelaten wordt tot het doelgroepregister voor de banenafspraak. De enige weg waarlangs mensen tot het register worden toegelaten blijft vooralsnog 3
die van het UWV. Cedris roept opnieuw op om de praktijkroute snel landelijk in te voeren. Succesformule detacheringen beperkt beschikbaar Veel werkgevers willen ontzorgd worden van risico s bij het invullen van de baanafspraak. De SWbedrijven hebben de afgelopen jaren een belangrijke rol vervuld door inzet van detacheringen. Uit een tussenmeting over de voortgang van de banenafspraak blijkt dat zo n 60% via een WSWdetachering zijn ingevuld. Detacheren is een onmisbare succesformule om de banenafspraak tot een succes te maken. Echter, uit ons onderzoek blijkt dat een fors aantal gemeenten geen gebruik maakt van detacheringen (zie afbeelding). Daardoor blijven kansen liggen. De baankans is momenteel mede-afhankelijk van de keuze die de gemeente hierin maakt. Wij wensen dat detacheren voor iedereen beschikbaar blijft. Dit hoort niet afhankelijk te zijn van de woonplaats van de werkzoekenden. Ook blijkt de 23- maandsgrens (WWZ)voor bijna 90% van de gemeenten de maximum termijn van detacheren te zijn. Dit zien wij als een groot risico. Niet alleen ondernemers zien deze termijn dus als een belemmering voor inclusie, ook gemeenten mijden het risico. Een dalende arbeidsparticipatie? Met de succesvolle toename van het aantal banen op de reguliere arbeidsmarkt is de totale arbeidsparticipatie van mensen met een beperking niet automatisch gestegen. Er is immers gedeeltelijk spraken van verschuiving. Terwijl de uitstroom uit de WSW doorloopt. Er zijn signalen dat de arbeidsparticipatie mogelijk zelfs is afgenomen. Immers: de uitstroom uit de WSW loop door. De extra detacheringen vanuit de WSW leiden weliswaar tot meer inclusie, maar niet tot een hogere arbeidsdeelname. Dat kan niet de bedoeling zijn. Wij dringen er bij uw kamer op aan om niet alleen de mate van inclusie (via de baanafspraak) maar ook de arbeidsparticipatie van deze doelgroep te blijven volgen. Immers: het is mogelijk een groeiend deel van mensen tussen wal en schip valt. Meetellen inkoop van diensten en producten Uit een in opdracht van Sociale Zaken Werkgelegenheid verricht onderzoek 2 blijkt dat het meetellen van de inkoop van diensten leidt tot meer banen voor mensen met een arbeidsbeperking. In de brief 2 Berenschot, Het telt wat wel en niet meetelt (april 2016). 4
van de staatssecretaris van 29 april jl. wordt helaas vooral stilgestaan bij alle technische belemmeringen die zich hierbij voordoen. Cedris wil de urenoverdracht bij inhuur van diensten en producten op korte termijn invoeren. Bij de inhuur van diensten, zoals groen, schoonmaak en catering, kan de dienst worden gekoppeld aan het BSN-nummer van de werknemer. Aan de hand daarvan kan eenvoudig worden bepaald of de dienst is verricht door een werknemer die is opgenomen in het doelgroepregister. Uiteraard vraagt dit een zorgvuldige administratie, maar is geen belemmering om dit in te voeren. Bij inkoop van producten is het lastiger om de precieze inzet van werknemers toe te rekenen aan de opdrachtgever. Er wordt immers een product geleverd waaraan meerdere mensen een bijdrage geleverd hebben. Er is echter een relatief eenvoudige manier om de inzet van werknemers met een beperking aan de opdrachtgever toe te rekenen. Dit kan door forfaitaire toerekening. Concreet doen wij u de suggestie om bij inkoop bij bedrijven die minimaal 30% mensen met een arbeidsbeperking in dienst hebben, de werkzaamheden ook voor 30% toe te rekenen aan de opdrachtgever. Dat sluit aan bij de door uw Kamer aangenomen motie van Heerma/Schouten (kamerstuk 34352, nr. 10) die oproept ervoor zorg te dragen dat inkoop bij bedrijven met de hoogste trede op de PSO-ladder overdraagbaar wordt. Transitievergoeding Tenslotte, in de Wet Werk en Zekerheid is opgenomen dat werknemers die na minimaal 24 maanden worden ontslagen recht hebben op een transitievergoeding. Een belangrijk doel van deze regeling is om werknemers van werk naar werk te begeleiden. Dat is niet altijd reëel. Feitelijk fungeert de vergoeding dan als een ontslagvergoeding. Een aanpassing op het punt van de 104 weken ziekte is aangekondigd. Daarmee is echter niet een specifiek WSW-probleem opgelost. De WSW stelt in artikel 6 dat werknemers met onvoldoende arbeidsvermogen (na herindicatie ) ontslagen 'dienen te worden'. Elk jaar doen zich binnen de SWbedrijven hiervan een aantal gevallen voor. Cedris pleit er voor om bij de aangekondigde aanpassing van de regeling ook de verplichting tot het betalen van een transitievergoeding voor deze herindicatie -gevallen te laten vervallen. Zoals de SER aanbeveelt, hebben SW-bedrijven veel in huis om van de participatiewet een succes te maken. De voorwaarden zijn daarvoor echter nog niet gunstig. Wij beschouwen de oproep van de SER als een steun in de rug. Hopelijk kunt u daarbij ook helpen. Uiteraard lichten wij onze visie en verbeter-voorstellen graag toe. Mocht u behoefte hebben aan meer informatie, dan kunt u contact opnemen met Jan-Jaap de Haan, tel. 06 51 84 40 20 of via e-mail jjdehaan@cedris.nl. Met vriendelijke groet, Job Cohen Voorzitter Cedris Jan-Jaap de Haan, Directeur Cedris 5