SAMENWERKING HAP+RAV HANDBOEK VOOR DE PRAKTIJK Geachte lezer, Met de discussienotitie acute zorg 2015 Goed op tijd! van december 2010 daagde het ministerie van VWS Ambulancezorg Nederland (AZN) en de Vereniging Huisartsenposten Nederland (VHN) uit tot een gezamenlijk initiatief. VWS wilde met deze notitie een discussie op gang brengen die moet resulteren in een toekomstbeeld van de acute zorg. Op verschillende onderdelen, zoals de toegang tot de zorg en de zogenaamde mobiele zorg lanceert het ministerie ideeën, waarop de reactie van het veld wordt gevraagd. Bovendien roept VWS het veld op om op onderdelen het initiatief te nemen. Dat initiatief hebben AZN en VHN genomen met het project samenwerking HAP+RAV, waarvan de resultaten voor u liggen. Het project samenwerking HAP+RAV, dat AZN en VHN van augustus 2011 tot en met september 2012 uitvoerden, beoogt de samenwerking rond de zorg die telefonisch en ter plaatse ( mobiele zorg ) aan de patiënt wordt geleverd te optimaliseren. Omdat hierbij verschillende hulpverleners zijn betrokken en zich uiteenlopende hulpvragen voordoen is samenwerking rond zowel de telefonische toegang als de zorg ter plaatse van de patiënt van groot belang. Het project heeft tot doel inzicht te geven in hoe deze samenwerking optimaal kan plaatsvinden, zodat goede èn doelmatige zorg wordt geleverd. Resultaten van het project zijn: Informatie over de stand van zaken van samenwerking en de aandachtspunten die zich daarbij voordoen Inzicht in best practices Adviezen aan veldpartijen over te maken afspraken In het kader van het project is als eerste een digitale enquête gehouden onder alle huisartsenposten en regionale ambulancevoorzieningen (RAV s) om een beeld te krijgen van de mate van samenwerking en de wijze waarop die gestalte krijgt. De resultaten van de enquête vormden de basis voor twee bijeenkomsten; een directeurenoverleg en een invitational conference. Aan de hand van alle bevindingen hebben AZN en VHN het handboek samenwerking HAP+RAV samengesteld. Hiermee willen zij hun beide achterbannen behulpzaam zijn bij het realiseren van verbeteringen in hun samenwerking. In deze inleiding staan AZN en VHN eerst stil bij de resultaten van het project, die laten zien dat verbetering in de samenwerking HAP+RAV mogelijk is. Daarna beschrijven we hoe het handboek kan worden gebruikt. Vervolgens reflecteren we kort op de vraag wat de samenwerking van huisartsenpost en RAV betekent voor de betrokken organisaties en de daarin werkende professionals. Daarna introduceren we de inhoud van dit handboek. We sluiten af met een woord van dank aan allen die hebben bijgedragen aan het project samenwerking HAP+RAV. VERBETERING MOGELIJK IN SAMENWERKING HAP+RAV Het blijkt dat, zoals ook mocht worden verwacht, huisartsenposten en RAV s dagelijks met elkaar samenwerken. Samenwerking vindt vooral plaats bij zorg ter plaatse van
de patiënt. Zo rijdt men in voorkomend geval voor elkaar en zijn er afspraken over hoe de overdracht van een patiënt gebeurt. Ook is vastgesteld dat samenwerking op andere gebieden, denk bijvoorbeeld aan de overdracht van een telefonisch contact met een patiënt of aan informatie-uitwisseling, vaak nog in de kinderschoenen staat. Huisartsenposten en RAV s hebben hierbij vaak hun eigen werkwijze, zonder dat die met de samenwerkingspartner is afgesproken en vastgelegd. En niet in de laatste plaats, slechts enkele van de regionale samenwerkingspartners beschikken over een gezamenlijke visie op de acute zorg in hun regio, die de basis vormt voor hun onderlinge afspraken. Tijdens het directeurenoverleg en de invitational conference is geconcludeerd dat verbeteringen in de samenwerking mogelijk zijn. Naar verwachting zullen verbeteringen leiden tot meer kwaliteit, doelmatiger zorg en meer duidelijkheid voor de patiënt. AZN en VHN zijn het eens over het uitgangspunt voor samenwerking; de patiënt die met een acute zorgvraag belt met 112 c.q. de meldkamer ambulancezorg of met de huisartsenpost moet de juiste zorg door een gekwalificeerde hulpverlener op het juiste moment krijgen. De praktijk wijst uit dat op dit punt verbeteringen mogelijk zijn. Dat betekent dat onderlinge afspraken nodig zijn om de juiste zorg op het juiste moment te realiseren. Een landelijk kader waarbinnen de samenwerking plaatsvindt is hierbij gewenst, zo meenden de deelnemers aan de invitational conference. In vervolg op het project samenwerking HAP+RAV stellen AZN en VHN een gezamenlijke beleidsagenda op. Hierin staat verwoord welke acties zij de komende periode gezamenlijk en met hun achterbannen ondernemen om verbeteringen te realiseren. De voorzitters van AZN en VHN bieden deze beleidsagenda tijdens de afrondende informatiebijeenkomst HAP+RAV op 24 september 2012 aan aan het ministerie van VWS. GEBRUIK HANDBOEK Dit handboek is geen kookboek. Het biedt de samenwerkingspartners informatie en inzicht, maar geen project- of stappenplan dat van A tot Z gevolgd kan worden waarna samenwerking een feit is. Het handboek bevat, zoals hiervoor kort aangestipt, een palet aan informatie waarmee huisartsenposten en RAV s hun voordeel kunnen doen bij het verbeteren van hun samenwerking. Om een indruk te krijgen van de verschillende producten lichten we hierna de inhoud van het handboek kort toe. Het handboek wordt bewust losbladig uitgegeven. Dat schept de mogelijkheid om er nieuwe en eigen regionale documenten aan toe te voegen. Zo is bijvoorbeeld de beleidsagenda nog niet in het handboek opgenomen en kunt u op een later moment ook het verslag van de informatiebijeenkomst van 24 september 2012 toevoegen. En AZN en VHN komen bij de uitvoering van hun beleidagenda met vervolgproducten.
HELP: DE GAATJES PASSEN NIET! Het handboek samenwerking HAP+RAV heeft vier ringen. Het voordeel is dat de inhoud niet verzakt wanneer de map rechtop wordt neergezet. Maar hoe krijg je de vier gevraagde gaatjes in je A4? Benodigdheden: een perforator met een uitschuifbare liniaal Stel de liniaal in op 888. Schuif het A4 in de perforator en schuif het papier tegen het uiteinde van de liniaal aan. Perforeer. Draai het A4 om. Schuif het opnieuw in de perforator en schuif het A4 weer tegen het uiteinde van de liniaal aan. Perforeer. De gaatjes bevinden zich nu op de goede hoogte. Gelijktijdig met het handboek verscheen ook de Handreiking samenwerking HAP+RAV. In deze brochure zijn alle inleidingen opgenomen die u in dit handboek aantreft. De bijlagen staan op een bijgevoegde CD-rom. De producten uit het handboek samenwerking HAP+RAV zijn tot slot ook digitaal beschikbaar via www.ambulancezorg.nl en www.vereniginghuisartsenposten.nl. Op deze websites plaatsen AZN en VHN ook actuele informatie over de samenwerking HAP+RAV en eventuele vervolgdocumenten. TOTSTANDKOMING HANDBOEK Bij het opstellen van het handboek hebben we dankbaar gebruik gemaakt van de ervaringen in het land met samenwerking van huisartsenpost en RAV. Bij de enquête zijn de samenwerkingspartners gevraagd hun regionale documenten toe te voegen. Daarvan werden er ruim honderd ontvangen. AZN en VHN stelden een begeleidingsgroep HAP+RAV in, die de resultaten van de enquête analyseerde, de documenten bekeek en hielp bij het opstellen van het handboek en de voorbereiding van het directeurenoverleg, de invitational conference en de informatiebijeenkomst. In de begeleidingsgroep namen deel een huisarts, een medisch manager, een directeur van een huisartsenpost en één van een RAV en een waarnemer van het ministerie van VWS. SAMENWERKING, EEN INSPIRERENDE ZOEKTOCHT Het vormgeven van de samenwerking is een zoektocht, waarbij het ook gaat over het opbouwen van onderling vertrouwen, tussen de organisaties en tussen de professionals. Huisartsenposten en RAV s verschillen qua aard en hun werkgebieden lopen uiteen. De meeste huisartsenposten hebben te maken met één RAV. Vrijwel alle RAV s daarentegen werken met twee of meer huisartsenposten samen. Dit werpt de vraag op in hoeverre samenwerkingsafspraken regionaal ingevuld kunnen worden.
Het is immers moeilijk om binnen één organisatie verschillende afspraken met verschillende samenwerkingspartners naast elkaar te hanteren. Verder moeten RAV s ook rekening houden met de ontwikkelingen binnen het openbaar bestuur, in het bijzonder rond de meldkamers. Deze onbalans vraagt zorgvuldigheid in de aanloop naar samenwerking. Wie zit met wie aan tafel? In hoeverre kunnen de huisartsenpost en de RAV ieder hun eigen werkwijze en rol houden en in hoeverre is dat gewenst? In het feit dat AZN en VHN het eens zijn over het uitgangspunt voor samenwerking, te weten dat de patiënt de juiste zorg door een gekwalificeerde hulpverlener op het juiste moment moet krijgen, ligt een basis voor de samenwerking. INHOUD HANDBOEK HAP+RAV in getallen Voordat we dieper ingaan op de samenwerking van huisartsenposten en RAV s brengen we de beide branches met getallen in beeld. AZN en VHN beschikken beide over uitgebreide cijfermatige informatie over hun branche. Van beide zijn documenten over 2011 toegevoegd. Inventarisatie Zoals opgemerkt is een enquête gehouden onder alle huisartsenposten en RAV s. De rapportage vindt u in dit hoofdstuk. Visie en draagvlak Het project samenwerking HAP+RAV ontstond naar aanleiding van de discussienotitie acute zorg 2015 Goed op tijd! van het ministerie van VWS. Deze discussienotitie en de reacties daarop van AZN en VHN vindt u in dit hoofdstuk. Ook vindt u de Toekomstvisie Huisartsenposten 2011-2015 en het Strategisch document AZN, de verslagen van het directeurenoverleg en de invitational conference en enkele regionale voorbeelden van samenwerkingsafspraken. Tot slot gaan we in op de implementatie van samenwerkingsafspraken. Telefonische toegang De inventarisatie laat zien dat de afspraken over wanneer telefonisch wordt overgedragen en hoe dat gebeurt sterk uiteen lopen. AZN en VHN, maar ook de deelnemers aan de invitational conference, zijn het eens over een aantal uitgangspunten voor samenwerking rond telefonische toegang. In dit hoofdstuk wordt daarop nader ingegaan. Daarnaast komen aan de orde de triage en de daaraan te stellen eisen, de ontwikkelingen rond de meldkamer ambulancezorg en de discussie over één landelijk nummer naast 112. Zorg ter plaatse Huisartsen en RAV s komen beide bij de mensen thuis. De huisarts legt visites af. De ambulancezorg beoordeelt en stabiliseert zo nodig mensen thuis, voordat vervoer naar een ziekenhuis plaatsvindt. De laatste jaren verleent de ambulancezorg ook zorg bij de patiënt thuis zonder dat er een vervoersintentie is ( eerste hulp geen vervoer ). Hoe ervoor gezorgd kan worden dat ook bij zorg ter plaatse de patiënt de juiste zorg van de juiste zorgverlener krijgt, komt in dit hoofdstuk aan bod. Daarnaast gaan we
in op de vraag of door verdergaande samenwerking een doelmatiger inzet van mensen en materiaal is te realiseren. Verantwoordelijkheid en wet- en regelgeving In de gezondheidszorg is het vraagstuk van verantwoordelijkheid belangrijk. In het bijzonder is dat het geval in de acute zorg, waarbij in de regel meerdere zorgverleners betrokken zijn en vaak sprake is van overdrachtsmomenten. In dit hoofdstuk worden de juridische aspecten van de samenwerking, waaronder de verantwoordheden ten aanzien van de kwaliteit verleende zorg en aansprakelijkheid, in beeld gebracht. Omdat de RAV s, anders dan de huisartsenposten, over een eigen juridisch kader beschikken, wat bovendien binnenkort wordt vernieuwd, komt ook de Tijdelijke wet ambulancezorg (Twaz) aan de orde. Informatie-uitwisseling en ICT De behandeling van patiënten dient een continu proces te zijn, ongeacht tot wie de patiënt zicht wendt en ongeacht het aantal zorgverleners. Voor die continuïteit is een eenduidige en veilige informatievoorziening en -uitwisseling nodig tussen de betrokken zorgverleners. Dit hoofdstuk gaat in op de informatie die moet worden uitgewisseld en de technische mogelijkheden die daarvoor ter beschikking staan. Bekostiging De bekostiging van huisartsenposten en van regionale ambulancevoorzieningen is verschillend. Dit hoofdstuk bevat informatie over de wijze van bekostiging van beide samenwerkingspartners, met het doel voor beide organisaties inzichtelijk te maken hoe de ander is bekostigd. TOT SLOT Met het project samenwerking HAP+RAV en dit handboek is de samenwerking van AZN en VHN niet afgerond maar juist van start gegaan. Het project heeft veel inzicht opgeleverd en praktische informatie voor het veld. Maar het laat ook zien dat een gezamenlijke visie en een basis voor regionale afspraken nog ontbreken. Dat terwijl met goede samenwerking meer kwaliteit en doelmatigheid van zorg te realiseren is. AZN en VHN spannen zich in om, met hun achterbannen, hun gezamenlijke beleidagenda de komende jaren uit te voeren en te zorgen dat de patiënt de juiste zorg door een gekwalificeerde hulpverlener op het juiste moment krijgt. DANK Dit handboek samenwerking HAP+RAV is tot stand gekomen met behulp van de inspanning van velen. AZN en VHN zijn hen veel dank verschuldigd: De begeleidingsgroep HAP+RAV: Cilie Alberda, Ali Gelissen, Markus Kruyswijk, Ricks Meppelder en Gerben Welling. De sprekers tijdens de informatiebijeenkomst HAP+RAV van 24 september 2012: Luuk Arends, Marieke de Boer, Ron Brendel, Nico Dontje, Paul Giesen, Pierre van
Grunsven, Piet Huizinga, Dite Husselman, Iddo de Ruiter, Marleen van Campen- Teunis. En: Karen Voors, voor haar ondersteuning bij het opstellen van de definitieve teksten en voor de verslagen. Joke van de Fliert en Esther van de Visch van Omnia Fausta, voor de ontwerpen. Henriette Giesbers van RIVM, voor de kaart van Nederland met de locaties van HAP+RAV. Verder dank aan de projectleiders, het projectteam en de bureaumedewerkers: Chrissie Brierley, Doreth van den Heuvel, Margreet Hoogeveen, Eefje de kroon, Yvonne van Persie, Liesbeth Prins, Libby Spreeuw, Nadine Toby, Yvonne Vendrig, Gerrit Vixseboxse, Christel van Vugt. Tot slot veel dank aan het ministerie van VWS voor het beschikbaar stellen van een subsidie waardoor dit handboek samenwerking HAP+RAV mogelijk werd. Met vriendelijke groet, Vereniging Huisartsenposten Nederland Ambulancezorg Nederland Martin Bontje Voorzitter Hans Simons Voorzitter
INHOUD HANDBOEK SAMENWERKING HAP+RAV HAP+RAV IN GETALLEN Highlights Ambulances in-zicht 2011 van AZN van juli 2012 Benchmarkbulletin 2011 van VHN van 16 augustus 2012. INVENTARISATIE Samenwerking huisartsenposten en regionale ambulancevoorzieningen, rapportage over een inventariserende enquête onder huisartsenposten en regionale ambulancevoorzieningen. VISIE EN DRAAGVLAK Zekerheid en perspectief; Toekomstvisie Huisartsenposten 2011-2015 van de VHN van augustus 2011. Strategisch document Ambulancezorg Nederland van mei 2012. Goed op tijd; Discussienotitie Acute zorg 2015 van het ministerie van VWS van december 2010. Reactie VHN op Goed op tijd! van 24 januari 2011. Reactie AZN op Goed op tijd! van 21 januari 2011. Verslag Directeurenoverleg HAP+RAV van 21 maart 2012. Verslag Invitational Conference HAP+RAV van 25 april 2012. Samenwerkingsafspraken tussen ambulancezorg en huisartsenposten in de regio Rotterdam-Rijnmond van december 2011. Schematische jaarplan 2012-2013 RAV Fryslân en dokterswacht Friesland. Managementsamenvatting van Hoe verbetering van de samenwerking in de acute zorgketen loont ; een inventariserend onderzoek door Berenschot in opdracht van ZonMw. Notitie De kunst van het implementeren uit het handboek samenwerking HAP+SEH van de VHN van juni 2010. TELEFONISCHE TOEGANG Plan van Eisen MKA-triagesysteem van AZN van januari 2011. Notitie De kwaliteitseisen voor telefonische triage van Roeland Drijver en Paul Giesen van 20 december 2011. Notitie Witte kolom - Position paper: Visie op de meldkamer van AZN, juli 2011. 7 september 2011. Achtergrondnotitie bij het Position paper van AZN van juli 2011. Besluit over de meldkamer van de toekomst van 20 februari 2012. Brief over de meldkamer van de toekomst van VWS van 1 maart 2012. ZORG TER PLAATSE Praktijkvoorbeelden o Inzet verpleegkundig specialist van RAV op huisartsenpost Zwolle o Dokterswacht Friesland rijdt voor de RAV o Werkafspraken samenwerking bij A1- en A2-meldingen RAV Gelderland-Zuid en Huisartsenpost Gelders Rivierenland. o Convenant Huisartsenpost HOV en RAV Brabant Midden-West-Noord. Januari 2011. Beleidsnotitie en Landelijke richtlijn First en Rapid Responder. Ambulancezorg Nederland, 2005.
VERANTWOORDELIJKHEDEN EN WET- EN REGELGEVING Handreiking Verantwoordelijkheden HAP+RAV. Dirkzwager, augustus 2012 Tijdelijke wet ambulancezorg (Twaz). Memorie van toelichting op de Twaz. Beleidsregels van de Minister van VWS ter uitvoering van artikel 6, derde lid, van de Twaz van 20 september 2011. KNMG-handreiking Verantwoordelijkheidsverdeling bij samenwerking in de zorg. Richtlijn Verantwoordelijkheid Ter Plaatse Regio ZWN van de ROAZ-regio Zuidwest-Nederland van januari 2012 INFORMATIE-UITWISSELING EN ICT Richtlijn gegevensuitwisseling huisarts ambulancedienst afdeling spoedeisende hulp Welke berichten zijn van belang om digitaal uit te wisselen? Van NHG, AZN, NVSHA en Nictiz, december 2008. Praktijkvoorbeeld Drentse huisartsen ontvangen patiënteninformatie vanuit de ambulance Informatievoorziening en ICT binnen de ambulancezorg. Ambulancezorg Nederland, augustus 2012. BEKOSTIGING Notitie VHN over bekostiging huisartsenposten van juli 2012. Stuk AZN over bekostiging ambulancediensten en meldkamers van juli 2012. Vigerende NZa-beleidsregel huisartsenposten, BR/CU-7003 (NZa, 2011). Vigerende NZa-beleidsregel ambulancediensten, BR/CU-7042 (NZa, 2011). Vigerende NZa-beleidsregel centrale posten ambulancevervoer (meldkamers), BR/CU-7043 (NZa, 2011). NZa-beleidsregel Innovatieve ten behoeve van nieuwe zorgprestatie, AL/BR-0005 (NZa, 2012). COLOFON Uitgave: Ambulancezorg Nederland (AZN) Postbus 489 8000 AL ZWOLLE 038 42 25 772 info@ambulancezorg.nl www.ambulancezorg.nl Vereniging Huisartsenposten Nederland (VHN) Postbus 2672 3500 GR UTRECHT 030 282 3788 bureau@vhned.nl www.vereniginghuisartsenposten.nl Subsidie: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
Oplage: 300 Redactie: Doreth van den Heuvel, Margreet Hoogeveen en Christel van Vugt (hoofdredactie) Karen Voors (eindredactie) Vormgeving: Joke van de Fliert en Esther van de Visch van Omnia Fausta Verzending: Het Handboek samenwerking HAP+RAV is gestuurd aan elke huisartsenpost. De RAV s ontvingen ieder.. exemplaren van de Hansreiking samenwerking HAP+RAV met een CD-rom. Bestellen: Huisartsenposten kunnen een Handreiking met CD-rom bestellen bij het bureau van de VHN. RAV s kunnen een Handboek bestellen bij het bureau van AZN.