Uitdagingen voor de lokale besturen 2013-2018 VSGB - VORMING VOOR GEMEENTEMANDATARISSEN Arnaud Dessoy, Economist Belfius Bank Brussel, 4 december 2012 Inleiding : typologie van de evolutiefactoren voor de gemeentefinanciën Omgevingsfactoren Economische en financiële crisis Demografische expansie Institutionele hervormingen De ontvangsten staan onder druk (fiscaliteit, subsidies, ) Nieuwe lasten voor de gemeenten Maatschappelijke dienstverlening Hervorming van de pensioenen (statutair personeel) Een precair budgettair evenwicht Versterkt door een context van saneringsbeleid Nieuwe regels voor gouvernance & boekhouding 2 1
De financiële uitdagingen voor de nieuwe gemeentebesturen Inleiding : typologie van de evolutiefactoren voor de gemeentefinanciën ONTV Fiscaliteit Subsidies Prestaties Fin. Opbr. UITG Personeel Werking Overdracht Schuld Interne factoren : Impact van beslissingen die de gemeente zelf neemt Externe factoren : Impact van factoren die losstaan van de gemeente Institutionele factoren Factoren maatschappelijke evolutie LT Economische en financiële omgeving KT et MLT 3 De financiële uitdagingen voor de nieuwe gemeentebesturen Inleiding : typologie van de evolutiefactoren voor de gemeentefinanciën 4 2
Omgevingsfactoren De gemeentelijke bestuursperiode ondervindt de invloed van : Effecten van de economische en financiële crisis Zwakke economische groei Sanering van de overheidsfinanciën (schuldencrisis) Hervorming bankensector ( problematiek van de financiering van investeringen) Sterke demografische expansie (voornamelijk in Brussel) +200.000 inwoners sinds 2000 (internationale immigratie + natuurlijke component) Enorme behoefte aan lokale diensten en openbare infrastructuur Institutionele hervormingen Overdracht van nieuwe bevoegdheden? Nieuwe financieringswet herfinanciering Brussels Gewest? 5 Omgevingsfactoren Demografische uitdaging aanpakken Vergrijzing van de bevolking Meer opvangcapaciteit Meer thuiszorgdiensten (OCMW) Aanpassen van openbare ruimte Mobiliteitsbeleid Huivestingsbeleid 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Evolutie van de bevolking van meer dan 85 jaar (2010 = 100) 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060 België Vlaanderen Wallonië Brussel Duitstalige Gemeenschap Bron : op basis van voorspellingen van het Planbureau Demografische expansie in de grote steden (en vooral in het Brusselse gewest) Formules voor kinderopvang Meer capaciteit scholen Huivestings- en mobiliteitsbeleid 6 3
Staan de ontvangsten onder druk? Verdeling 2011 (Brusselse gemeenten) Belastingen 53% (4 GS :31%) Bijdrage van de gezinnen en de bedrijven Zwakke toename van belastingbasis Economische crisis Aard van de demografische evolutie Fondsen & toelagen* 36% (4 Gs:58% ) Financiële middelen vanwege hogere overheden Budgettaire saneringsinspanning Herfinanciering Brussels Gewest 7 Eigen middelen 11% (4 GS :11% ) * Zonder toelagen onderwijzend personeel Inkomsten uit activiteiten & vermogen Prestaties Financiële crisis dividenden, beleggingen Nieuwe lasten voor de gemeenten Personeel & Werking 53% Gemeentepersoneel (42 %) Werking (energie, onderhoud,) (11 %) 2 financiële uitdagingen : Pensioenhervorming (statutair personeel) Overdrachten 36 % Schuld 11 % Dekking tekorten (politiezone, OCMW, ziekenhuizen) Lokale verenigingen Kapitaalsaflossing Interesten Toegenomen kosten van maatschappelijke dienstverlening ( rol van OCMW als sociaal vangnet) 8 4
Zijn de personeelskosten onder controle? Evolutiefactoren? Volume-effect evolutie van aantal werknemers (VTE) +0,7% VTE per jaar (2001-2010) Verschuiving statutairen contractanten problematiek van de pensioenhervorming (verwachte toename bijdragevoeten) Evolutie baremaverhoging / ancienniteit (+/-2% per jaar) Indexatiemechanisme (spilindex openbaar ambt = 2%) belangrijke jaarlijkse evolutie (minimum 1 overschrijding vd spilindex, behalve in 2009) 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 5 4 3 2 1 0 0 Evolutie aantal werknemers (VTE) 2001 2004 2007 2010 Bron : RSZPPO Gezondheidsindex 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Vastbenoemden Contractanten 9 Wat zijn de belangrijkste uitdagingen in de nieuwe bestuursperiode? Pensioenhervorming statutair personeel van de lokale besturen 42,0% 16,3% 41,7% Vastbenoemden Gesubsidieerde contractanten Overige contractanten Structurele vermindering van % vastbenoemd personeel maakt pensioensysteem onleefbaar (RSZPPO) enige sector die deze pensioenlasten zelf draagt Diepgaande hervorming van het financieringssysteem met : Hogere basisbijdragevoeten ( uniforme bijdragevoet van 41,5% in 2016 ipv 27,5% (pool5 ) of 32% (pool 1)) Toepassen van een bijkomende responsabiliseringsbijdragevoet Belangrijke impact op personeelskosten en overdrachtuitgaven (personeel OCMW en politiezones) van 2012 tot 2016 10 5
Pensioenen van de ambtenaren Impact op de uitgaven Principes Fusie van verschillende pools (creatie van een solidair fonds) Identieke basisbijdragevoet voor alle pools vanaf 2016 * Inclusief verdeling van de niet-bestemde reserves 2011 2012* 2016 Pool 1 32% 32,5% 41,5% Pool 2 40% 40,5% 41,5% Pool 3 / 4 / 33% of 40,5% 41,5% Pool 5 27,5% 29% 41,5% Principe van responsabilisering : bijkomende bijdrage voor besturen met een tekort aan solidariteit 11 Weegt de financiële situatie van OCMW s en politiezones op de gemeenten? Evolutiefactoren: OCMW- toelage? Evolutie aantal begunstigden van recht op maatschappelijke integratie (RMI) en sociale hulp (vooral in de grote steden) Uitbreiding opdrachten OCMW : Nieuwe maatschappelijke diensten Beperking uitkering werkloosheid Financiering van de rusthuizen Uitbreiding capaciteit (vergrijzing vd bevolking) Aanpassen aan nieuwe normen Pensioenbijdragen nemen toe 290 270 250 230 210 190 170 150 30.000 25.000 20.000 Toelage aan OCMW (BXL) +5,0% +8,2% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Aantal begunstigden RMI +9,7% in 2009 15.000 10.000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 12 6
Zijn de personeelskosten onder controle? Evolutie? Gemiddelde jaarlijkse groei Personeelsuitgaven Δ 2001-2006 Δ 2007-2012 Δ 2011-2012 +4,5 % +3,8 % +4,2 % +4,2% Groeiritme structureel hoog voor personeelsuitgaven (die 40% van het budget uitmaken) Periode 2001-2006 : invloed van hervorming statuut mandatarissen 5.500 5.000 4.500 4.000 3.500 +5,8% 3.000 2007 2008 2009 2010 2011 2012 13 Een precair budgettair evenwicht Brusselse gemeenten Saldi (in % vd ontvangsten 8% 5,7% 5,2% 4,8% 4,7% 5% 3% 1,2% 0,2% 0,2% 0,0% 0% -0,1% -1,0% -0,4% -3% -2,4% -5% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Eigen dienstjaar Algemeen totaal % Gemeenten met tekort (eigen dienstjaar) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 74% 37% 16% 37% 42% 63% B2012 In Mio EUR In % gew. ontvangsten Eigen dj. -7,8-0,4 % Alg. totaal +118 +4,7 % Herstel ten opzichte van situatie in 2007 Verbetering van saldo eigen dienstjaar en algemeen totaal Totale saldo voor gewest rond het evenwicht, maar er blijven sterke verschillen Financiële bijdrage van het Gewest is zeer belangrijk ( jaarlijkse steun voor 30 mio EUR sinds 2007) 14 7
Een precair budgettair evenwicht Tijdens de volgende bestuursperiode : Risico dat budgetten een «schaareffect» ondergaan Stagnerende ontvangsten (of verminderende) Uitgaven nemen sterk toe Moeillijkheden worden versterkt tot : Beperking door sanering begrotingstraject Stabiliteitspact Nieuwe boekhoudregels en governance budgettair Europees kader (ESR 95- normen, regels voor financiële planning) 15 Stabiliteitspact en de gevolgen voor lokale besturen Problematiek Begrotingsnormen respecteren (Maastricht) NFS: 3% bbp Overheidsschuld: 60% bbp Intern stabiliteitspact (ISP) Geconsolideerde benadering Centrale overheid Sociale zekerheid Gewesten Lokale overheden Verdeling begrotingsinspanningen 16 Subsidiariteitsprincipe : intern op te lossen binnen elke lidstaat. De Europese Commissie legt alleen het globale objectief op. Verschillende situatie per lidstaat: verschillende institutionele organisatie, relatief gewicht van de lokale sector, Toenemende betrokkenheid van de lokale sector in de huidige context van de sanering van de overheidsfinanciën 8
Stabiliteitspact en de gevolgen voor lokale besturen Budgettair stabiliteitspact (2012-2015) Belangrijke budgettaire saneringsinspanning tegen 2015 Alle overheidsniveau s zijn hierbij betrokken ( ook de lokale besturen samenwerkingsakkoord) NFB in % bbp 2012 2013 2014 2015 Totaal -2,7-1,9-0,9 0,0 Entiteit 1 (Fed + Soc.Zek.) -2,4-2,0-1,0-0,1 Entiteit 2 (G&G+ Lok.best.) -0,3 +0,1 +0,1 +0,1 Bron : Aanbevelingen HRF maart 2012 Impact van de nieuwe boekhoudregels en financiële planning? De ESR 95-normen zijn strenger voor de lokale besturen en kunnen een ontradend effect hebben voor de investeringen Europa kan een budgettaire meerjarenplanning opleggen ( six pack ) 17 De financiële uitdagingen voor de nieuwe gemeentebesturen Meer informatie op onze website Omgevingsfactoren die de algemene werking van de gemeenten beïnvloeden. Belangrijkste evoluties met impact op ontvangsten. Belangrijkste evoluties met impact op de uitgaven. Omgevingsfactoren Ontvangsten 15 thema s met financiële aspecten Uitgaven 18 9
De financiële uitdagingen voor de nieuwe gemeentebesturen 3 groepen (15 thema s) Omgevingsfactoren Macro-economische context Stabiliteitspact en gevolgen voor lokale besturen Nieuwe beheers- en beleidscyclus Vergrijzing van de bevolking Duurzaam beleid Ontvangsten Fiscale draagkracht van de gemeenten Evolutie van de subsidies en toelagen Eigen middelen van de gemeenten Uitgaven Pensioenen lokale ambtenaren Hervorming brandweer Ouderenzorg en openbare woonzorgcentra Toegenomen uitgaven voor sociale bijstand van OCMW s Waterzuivering & riolering Afvalbeheer Investeringscapaciteit van de gemeenten 19 Dossier Lokale verkiezingen 2012 Dossier Uitdagingen voor de gemeentefinanciën 20 10
Dossiers Lokale verkiezingen 2012 Mini-site op www.belfius.be direct vinden via link: www.belfius.be/verkiezingen2012 indirect via www.belfius.be/onzestudies kies Public & Social Banking 21 Dossiers Lokale verkiezingen 2012 Thematisch dossier over de gemeentefinanciën 35 fiches die basisconcepten uitleggen over de gemeente als instelling en de financiën Te raadplegen op onze mini-site Lokale verkiezingen 2012 22 11
23 ESR 95-normen en impact op investeringen van gemeenten ESR 95-normen toegepast op gemeentelijke boekhouding beïnvloeden het evenwicht Gewone dienst ONTV UITG Buitengew. dienst ONTV UITG Eigen dienstjaar Algemeen totaal Gecum. overschot KAP.AFLOS. LENINGEN Gecum. overschot Reservefonds Reservefonds ESR 95 : Netto te Financieren Saldo houdt geen rekening met financiële operaties : Buitengewone dienst: geen registratie van de leningen verslechtering van buitengewone saldo Gewone dienst : voor de financiële lasten houdt men enkel rekening met de interesten verbetering van het gewone saldo Geen overboekingen (van overschotten tussen dienstjaren) evenwicht eigen dienstjaar Opmerking: aankopen en verkopen van deelnemingen worden eveneens beschouwd als financiële operaties. 24 12