Lesbrief ter voorbereiding op de voorstelling DE VERGETEN DROOM voor de groepen 1 en 2 1
Inhoudsopgave Inleiding.. blz. 3 Activiteiten: 1. De vergeten droom blz. 4 2. De muziekinstrumenten.. blz. 5 3. Liedjes uit de voorstelling: het Reislied en het Dromenlied.. blz. 9 4. Dirigeren.... blz. 11 5. Dromen en muziek.... blz. 12 Titels luistervoorbeelden... blz. 14 Contactgegevens blz. 15 Werkbladen.. blz. 16 Los bij dit lesmateriaal: luistervoorbeelden (mp3) Colofon Deze lesbrief is een uitgave van het Rotterdams Philharmonisch Orkest en het Residentie Orkest Tekst: Katinka Reinders, Marieke Meliesie en Petra Wolters. Tekeningen: Helen van Vliet Januari 2014 2
INLEIDING Binnenkort bezoekt u met uw groep de muziektheatervoorstelling De vergeten droom. De voorstelling wordt gespeeld door een ensemble van het Rotterdams Philharmonisch Orkest en acteur Bram van Oers en is ontwikkeld samen met het Residentie Orkest. Bij deze ontvangt u het lesmateriaal waarmee u de voorstelling met uw leerlingen kunt voorbereiden en verwerken. Over de voorstelling Synopsis: Het begint allemaal met Joes. Hij heeft gedroomd. Eén van zijn mooiste dromen ooit. Alleen is hij helemaal vergeten waar de droom over ging. Samen met de kinderen gaat hij op zoek naar zijn Vergeten Droom en ze komen erachter dat muziek de sleutel is tot het Droomrijk. Daar belanden ze in een wereld vol met de meest uiteenlopende dromen. Joes laat in het Droomrijk de ene na de andere droom tot leven komen, met steeds andere muziek. Alleen zijn droom is er niet bij. Joes zal eerst, samen met de kinderen, de juiste muziek moeten laten klinken om zijn Vergeten Droom tot leven te wekken. Maar of dat gaat lukken? Deze voorstelling wordt gespeeld door 6 musici uit het Rotterdams Philharmonisch orkest. Er spelen twee violen, een altviool, een cello, een contrabas en een dwarsfluit/piccolo. Tekst en regie zijn van Jasper Verheugd en de muziek is geschreven door Leonard Evers. Over het lesmateriaal Dit lesmateriaal bestaat uit een aantal lessuggesties en opdrachten om de voorstelling voor te bereiden. U kunt de opdrachten behandelen als losse opdrachten of combineren in enkele (2 à 3) langere lessen. Leest u de leerkrachtenhandleiding goed door en pas opdrachten eventueel aan aan de leeftijd en het niveau van uw leerlingen. Los van dit lesmateriaal over deze specifieke voorstelling is het voor kinderen fijn als u in de klas iets wilt vertellen over theater en concerten in het algemeen, bijvoorbeeld over hoe een voorstelling wordt gemaakt en hoe het werkt in een schouwburg of concertzaal. Zo weten de kinderen wat zij kunnen verwachten en wat er van hen verwacht wordt in het theater, ook al is dat in dit geval op hun eigen school. Voor vragen en opmerkingen over het lesmateriaal en de voorstelling kunt u natuurlijk altijd contact met ons opnemen. Wij zijn ook zeer geïnteresseerd in reacties van u en uw leerlingen op de voorstelling en het lesmateriaal. Laat het ons weten! Heel veel plezier met de voorbereiding en tot ziens bij DE VERGETEN DROOM in de Doelen! 3
ACTIVITEITEN 1. De vergeten droom Lesdoel: de leerlingen zijn bezig met het fenomeen droom en worden zich bewust van hun eigen ervaringen daarmee. Benodigdheden: geen Lesbeschrijving: Vertel de leerlingen dat ze binnenkort op school de voorstelling De vergeten droom gaan zien. Vertel de leerlingen in het kort waar deze voorstelling over gaat: Het begint allemaal met Joes. Hij heeft gedroomd. Eén van zijn mooiste dromen ooit. Alleen is hij helemaal vergeten waar de droom over ging. Samen met de kinderen gaat hij op zoek naar zijn Vergeten Droom en ze komen erachter dat muziek de sleutel is tot het Droomrijk. Daar belanden ze in een wereld vol met de meest uiteenlopende dromen. Joes laat in het Droomrijk de ene na de andere droom tot leven komen, met steeds andere muziek. Alleen zijn droom is er niet bij. Joes zal eerst, samen met de kinderen, de juiste muziek moeten laten klinken om zijn Vergeten Droom tot leven te wekken. Maar of dat gaat lukken? Praat met de leerlingen over dromen aan de hand van de volgende vragen: Droom jij vaak? Waar droom je dan over? Droom je meestal vrolijk, droevig of eng? Kun je je nog een droom herinneren? Heb je het ook wel eens dat je niet meer weet wat je gedroomd hebt, net als Joes? 4
2. De muziekinstrumenten Lesdoel: de leerlingen maken visueel en auditief kennis met de instrumenten uit de voorstelling. Benodigdheden: luistervoorbeelden 1 t/m 6 apparatuur om de muziek mee af te spelen werkbladen 1, 2 en 3, voor iedereen gekopieerd kleurpotloden Lesbeschrijving Vertel de leerlingen dat de muziek in De vergeten droom gespeeld wordt door twee violen, een altviool, een cello, een contrabas en een dwarsfluit/piccolo en dat dit allemaal instrumenten zijn uit een groot orkest. Vraag de leerlingen of ze deze instrumenten kennen en of ze deze instrumenten kunnen omschrijven. Weten de leerlingen ook wat een orkest is? Deel de werkbladen uit en zorg dat de leerlingen kleurpotloden hebben. Bespreek, bekijk en beluister de volgende instrumenten met de leerlingen. Tijdens het luisteren naar de muziekvoorbeelden kleuren de leerlingen de instrumenten in. Viool Ik ben de kleinste van de familie, mijn naam is de viool en ik zie er zo uit: Mijn geluid klinkt zo: Luistervoorbeeld 1 viool Laat de kinderen de plaatjes van de viool inkleuren tijdens het luisteren naar de muziek. 5
Altviool Ik ben de altviool. Ik ben wat groter dan de viool en klink iets donkerder/lager dan de viool. Mijn geluid klinkt zo: Luistervoorbeeld 2 altviool Laat de kinderen de plaatjes van de altviool inkleuren tijdens het luisteren naar de muziek. Cello Ik ben de cello. Ik ben zo groot dat je mij niet meer onder je kin kunt vasthouden en sta daarom op de grond. Mijn geluid is lekker donker/laag. Mijn geluid klinkt zo: Luistervoorbeeld 3 cello Laat de kinderen de plaatjes van de cello inkleuren tijdens het luisteren naar de muziek. 6
Contrabas Ik ben de contrabas. Ik ben echt de grootste van de familie en ik klink heel donker/laag. Mijn geluid klinkt zo: Luistervoorbeeld 4 contrabas Laat de kinderen de plaatjes van de contrabas inkleuren tijdens het luisteren naar de muziek. Dwarsfluit Ik ben de dwarsfluit, een mooie, glimmende, glanzende fluit. Ik klink net als een vogeltje. Mijn geluid klinkt zo: Luistervoorbeeld 5 dwarsfluit Laat de kinderen de plaatjes van de fluit inkleuren tijdens het luistervoorbeeld. 7
Piccolo Ik ben de piccolo. Ik lijk een beetje op de dwarsfluit, want ik lig ook dwars. Ik ben wel veel kleiner dan de dwarsfluit en niet zo glimmend en glanzend, maar gemaakt van hout. Ik klink veel hoger; dat komt omdat ik veel kleiner ben. Mijn geluid klinkt zo: Luistervoorbeeld 6 piccolo Laat de kinderen de plaatjes van de piccolo inkleuren tijdens het luisteren naar de muziek. 8
3. Liedjes uit de voorstelling Lesdoel: de leerlingen leren twee liedjes die ze kunnen meezingen tijdens de voorstelling. Benodigdheden: luistervoorbeelden 7 en 8 apparatuur om de muziek mee af te spelen Lesbeschrijving: Tijdens de voorstelling zal veel muziek klinken en er zullen een aantal liedjes gezongen worden. Het is de bedoeling dat de leerlingen het refrein van het Reislied en het refrein van het Dromenlied mee kunnen zingen. Probeer op zo veel mogelijk momenten in de weken voor de voorstelling de liedjes tussendoor een keer aan te zetten, zodat de leerlingen de liedjes al vaak gehoord hebben en de tekst van de refreinen erin slijt. Reislied Luistervoorbeeld 7 Reislied REFREIN OP REIS, OP REIS PAK JE SPULLEN OP EN GA OVER DE NOTENBERGEN VAN EEN GOUDEN ARIA OP REIS, OP REIS PAK JE SPULLEN OP EN GA LOPEND IN DE MAAT GA IK MIJN DROOM ACHTERNA Zet luistervoorbeeld 7 aan en laat de leerlingen tijdens het refrein van het lied op de maat van de muziek door de klas lopen alsof ze op reis zijn (ze mogen hierbij niet praten). Doe dit vervolgens nog een keer, maar nu zingen de leerlingen iedere keer dat de tekst OP REIS, OP REIS, PAK JE SPULLEN OP EN GA voorbijkomt, deze mee. Als dit goed gaat en ze hebben het lied vaak genoeg gehoord kunnen ze uiteindelijk het hele refrein meezingen. 9
Dromenlied Het dromenlied is de afsluiting van de voorstelling, waarbij het hele verhaal nog eens voorbij komt. Luistervoorbeeld 8 Dromenlied REFREIN MUZIEK ZEGT MEER DAN WOORDEN HET GEEFT JE EEN GEVOEL WAARDOOR JE ZONDER IETS TE ZEGGEN SNAPT WAT IK BEDOEL MUZIEK ZEGT MEER DAN WOORDEN HET SPREEKT EEN EIGEN TAAL WANT MET DE LIEFLIJKSTE AKKOORDEN VERTELT HET EEN VERHAAL Zet luistervoorbeeld 8 aan en laat de leerlingen tellen hoe vaak ze het woord muziek horen. Als er na het lied verschillende antwoorden zijn, luister het dan nog eens en tel hardop met de leerlingen mee. Op deze manier hebben de leerlingen het lied al twee keer gehoord. Laat de leerlingen vervolgens tellen hoe vaak de zin muziek zegt meer dan woorden voorkomt en laat hen vervolgens deze zin meezingen. Zeg de tekst van het refrein nu eens zonder muziek en laat de leerlingen steeds de laatste woorden zeggen, herhaal dit een aantal keer, soms met en soms zonder muziek, totdat de leerlingen het hele refrein mee kunnen zingen. 10
4. Dirigeren Lesdoel: de leerlingen leren wat de functie is van een dirigent. In deze voorstelling is er geen dirigent, omdat er maar weinig musici spelen. Toch komt er in de voorstelling een dirigeerlied voorbij waar de leerlingen een paar dingen voor moeten kunnen/weten. Benodigdheden: Luistervoorbeeld 7 apparatuur om de muziek mee af te spelen Lesbeschrijving: Vraag de leerlingen of ze weten wat een dirigent is. Waarom heeft een orkest eigenlijk een dirigent nodig? (Om gelijk te spelen, gelijk te beginnen en stoppen. Hij laat ook zien hoe er gespeeld moet worden: hard, zacht, snel, langzaam). Leer de leerlingen de allereerste taak van een dirigent: het aangeven van beginnen en stoppen. Bij het aanzetten van de muziek is het belangrijk dat de arm van de dirigent eerst omhoog gaat en dan weer omlaag; als de arm van de dirigent weer laag is begint de muziek. Zolang de dirigent zijn arm blijft bewegen gaat de muziek door. De eenvoudigste dirigeerbeweging is steeds omlaag en omhoog. Dit heet een tweekwartsmaat; je telt dan in de muziek de hele tijd tot twee. De beweging van de arm van de dirigent ziet er als volgt uit: De beklemtoonde lettergrepen zitten op het laagste punt. In Vader Jacob bijvoorbeeld zijn Va- en Ja- de beklemtoonde lettergrepen. Deze worden dus gezongen als de hand van de dirigent beneden is. 11
Bij het uitzetten van de muziek is het belangrijk om duidelijk te maken dat de muziek moet stoppen. Dat kan met verschillende tekens, bijvoorbeeld je handen voor je openen en vervolgens duidelijk je handen sluiten tot vuisten. Kies een liedje wat de leerlingen goed kennen en zet ze aan en uit. Als dit goed gaat mogen een paar kinderen proberen als dirigent het liedje aan en uit te zetten. Let erop dat zo lang de muziek klinkt de hand van de dirigent door beweegt. Als dat goed gaat zet dan het Reislied nog eens aan en probeer met de leerlingen bij deze muziek te dirigeren. Luistervoorbeeld 7 Extra Als de muziek eenmaal aan is dan kan de dirigent met zijn handen en zijn gezicht laten zien of de muziek harder of zachter moet klinken. Bedenk met de leerlingen hoe ze dit zouden kunnen doen. (Over het algemeen gebruikt een dirigent grote gebaren als hij wil dat de muziek sterk klinkt en kleine gebaren als hij wil dat de muziek zacht klinkt). Mocht u het leuk vinden om wat meer achtergrond van het dirigeren te weten voordat u bovenstaande opdracht doet in de klas, dan kunt u onderstaande filmpjes bekijken: Dirigeren doe je zo, aflevering 1 Dirigeren doe je zo, aflevering 2 5. Dromen en muziek Lesdoel: de leerlingen worden zich ervan bewust dat muziek verschillende sferen kan uitdrukken. Benodigdheden: luistervoorbeelden 9 t/m 12 apparatuur om de muziek mee af te spelen werkbladen 4 t/m 7, voor iedereen gekopieerd kleurpotloden Lesbeschrijving: Op de werkbladen 4 t/m 7 staan vier lege dromen. Het zijn vier verschillende dromen, verteld door de muziek. 12
Bespreek met de leerlingen verschillende soorten dromen: wat voor dromen kun je eigenlijk allemaal dromen? (angstdroom/enge droom, vrolijke/gekke droom, verdrietige droom, droom waarin je iemand heel leuk vindt/verliefde droom) Luister met de leerlingen de luistervoorbeelden 9 t/m 12 en bespreek bij elk luisterfragment welke van de bovenstaande dromen daarbij hoort. Vraag de leerlingen hoe je dat kunt horen aan de muziek. Kom er al pratende met de leerlingen achter dat: Lage/donkere muziek droeviger klinkt, terwijl hoge muziek vrolijker klinkt. Langzame muziek droeviger klinkt, terwijl snelle muziek vrolijker klinkt. Zachte muziek meer past bij verliefdheid en harde muziek meer past bij boosheid. Zo komt u er met de leerlingen achter dat bij elke droom andere muziek hoort. Luistervoorbeeld 9 Droevig Luistervoorbeeld 10 Vrolijk/gek Luistervoorbeeld 11 Bang Luistervoorbeeld 12 Verliefd Deel nu de werkbladen uit en laat de leerlingen bij elk fragment een droom tekenen die ze bij de muziek vinden horen. Laat de luisterfragmenten zo nodig meerdere keren achter elkaar horen om de leerlingen de tijd te geven om hun tekening af te maken. BELANGRIJK!! Neem van elk kind één tekening (de mooiste droom) mee naar de voorstelling! Extra Benodigdheden: handtrom, triangel, claves, xylofoon etc. Welke droom wordt muziek? Leg vier verschillende tekeningen van de leerlingen duidelijk in het zicht. Speel zelf eerst één van de dromen met de kenmerken van de dromen die eerder aan bod zijn geweest. De leerlingen raden welke van de vier dromen gespeeld werd. Dit herhaalt u een aantal keren. Kan een leerling ook proberen om een tekening te spelen? 13
TITELS LUISTERVOORBEELDEN Instrumenten Luistervoorbeeld 1 Viool Luistervoorbeeld 2 Altviool Luistervoorbeeld 3 Cello Luistervoorbeeld 4 Contrabas Luistervoorbeeld 5 Dwarsfluit Luistervoorbeeld 6 Piccolo Double uit de Partita in b klein BWV 1002 van J.S. Bach Allegro moderato uit de Arpeggione Sonate van F. Schubert De zwaan uit Het Carnaval der Dieren van C. Saint-Saëns De olifant uit Het Carnaval der Dieren van C. Saint-Saëns Sonate voor fluit en piano van F. Poulenc Musique des automates van L. Delibes uit Coppelia Zingen Luistervoorbeeld 7 Reislied Luistervoorbeeld 8 Dromenlied Muziek/dromen Luistervoorbeeld 9 droevig Luistervoorbeeld 10 vrolijk Luistervoorbeeld 11 boos Luistervoorbeeld 12 verliefd Aeses dood uit Peer Gynt van E. Grieg Toreadors mars uit Carmen van G. Bizet Duivelsdans uit De vuurvogel van I. Stravinsky Meditation uit Thais van J. Massenet 14
CONTACTGEGEVENS Bent u enthousiast geworden en wilt u meer weten over wat het Rotterdams Philharmonisch orkest te bieden heeft? Voor ons complete aanbod voor jong en oud kunt u terecht op de website www.rotterdamsphilharmonisch.nl/educatie Als u interesse heeft, meer wilt weten, of ideeën heeft over wat het Rotterdams Philharmonisch Orkest nog meer voor het onderwijs zou kunnen betekenen, kunt u contact opnemen met Suzanne Overvoorde, medewerker educatie; educatie@rpho.nl 15
Werkblad 1 Viool Altviool 16
Werkblad 2 Cello Contrabas 17
Werkblad 3 Dwarsfluit Piccolo 18
Werkblad 4 Droom 1 19
Werkblad 5 Droom 2 20
Werkblad 6 Droom 3 21
Werkblad 7 Droom 4 22
Extra werkblad Familie Strijkinstrumenten Viool; Altviool; Cello; Contrabas 23