Een gezonde kijk op Simpelveld is onderdeel van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) Zuid-Limburg 2010 en geeft een integraal beeld van de gezondheidstoestand in de gemeente Simpelveld op basis van de op dit moment beschikbare informatie. Voor de overige Zuid-Limburgse gemeenten is een vergelijkbaar rapport verschenen. Een gezonde kijk op Simpelveld Een gezonde kijk op Simpelveld maakt deel uit van 2010 Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 GGD Zuid Limburg Postbus 2022 6160 HA Geleen T 046 850 66 66 info@ggdzl.nl www.ggdzl.nl December - 2010 Opm_omslag boekje rvtv_a5_simpelveld.indd 1 14-12-2010 12:34:43
Zuid-Limburg Sittard-Geleen Stein Onderbanken Beek Schinnen Brunssum Meerssen Nuth Heerlen Landgraaf Maastricht Valkenburg aan de Geul Voerendaal Kerkrade Margraten Gulpen - Wittem Simpelveld Eijsden Vaals
Een gezonde kijk op Simpelveld Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010
Ontwerp omslag: Caris & Sak, Heerlen Vormgeving binnenwerk: Studio aan de Werf, Utrecht Drukker: ZuidamUithof, Utrecht Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door financiering van de Provincie Limburg Een publicatie van GGD Zuid Limburg Postbus 2022 6160 HA Geleen Telefoon: (046) 850 66 66 www.ggdzl.nl Auteursrecht voorbehouden GGD Zuid Limburg, Geleen, 2010 Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden redactie, auteurs en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze hetzij elektronisch. Mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de GGD Zuid Limburg. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 juncto het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471, en artikel 17 Auteurswet 1912, dient met de daardoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht, postbus 882, 1180 AW Amstelveen. Voor het overnemen van gedeelten uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.
Een gezonde kijk op Simpelveld Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 Dit document maakt deel uit van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 Een gezonde kijk op Zuid-Limburg Eindredactie: P.H.G. Lamberts GGD Zuid Limburg Postbus 2022, 6160 HA Geleen Telefoon: (046) 850 66 66 www.ggdzl.nl
inhoud Inhoud Voorwoord 7 Een gezonde kijk op Simpelveld 9 1 De Volksgezondheid Toekomst Verkenning 11 1.1 Gezondheidsbeleid biedt kans om regierol te versterken 11 1.2 De regionale VTV voor Zuid-Limburg 12 1.3 Toekomst van de regionale VTV 13 1.4 Leeswijzer 13 2 Kenmerken van de bevolking in Simpelveld 15 2.1 Een blik op Simpelveld 15 2.2 Sociaaleconomische status in Simpelveld 17 3 Sterfte, ziekte en gezondheid in Simpelveld 21 3.1 inleiding 21 3.2 Gezondheid: over leven en dood 21 3.3 Fysieke, psychische en sociale gezondheid 21 4 Factoren die de gezondheid beïnvloeden 29 4.1 inleiding 29 4.2 Leefstijl in Simpelveld 29 4.3 Fysieke omgeving 35 5 Zorg en veiligheid in Simpelveld 37 5.1 inleiding 37 5.2 De gezondheidszorg in Simpelveld 37 5.3 Maatschappelijke ondersteuning in Simpelveld 39 5.4 Veiligheid in Simpelveld 40 5
Een gezonde kijk op SiMPELVELD 6 Kansen voor gezondheidsbeleid: Zuid-Limburg en Simpelveld 43 6.1 Een verbetering van de gezondheid vraagt om meer dan alleen de wet 43 6.2 investeren in gezondheid onontbeerlijk voor de toekomst 44 6.3 Focus op risicogroepen 45 6.4 Hoe nu verder? 45 Literatuur, gegevensbronnen en websites 47 Bijlage 1 Taken vanuit de Wet publieke gezondheid 51 Bijlage 2a Kernindicatoren jongerenmonitor 53 Bijlage 2b Kernindicatoren volwassenenmonitor 55 Bijlage 2c Kernindicatoren ouderenmonitor 57 Bijlage 3 Afkortingenlijst 59 Bijlage 4 Begrippenlijst 61 Bijlage 5 Verantwoording 65 Bijlage 6 Auteurs en gemeentelijke contactpersonen 66 6
voorwoord Voorwoord Wie naar Simpelveld kijkt, ziet een landelijke en groene gemeente, met een rijk verenigingsleven en veel recreatiemogelijkheden. Een gemeente waar we trots op kunnen zijn. Wie langer kijkt, ziet echter ook een ongezonde gemeente. Want wist u dat veel inwoners van Simpelveld overgewicht hebben, te weinig groenten en fruit eten en dat het alcoholgebruik onder jongeren hoog is? En wist u dat in Simpelveld veel 55-plussers kansarm en niet vitaal zijn en veel oudere mantelverzorgers overbelast zijn? Op het gebied van gezondheid zijn nog veel verbeteringen mogelijk en staat Simpelveld voor een uitdaging. Een eerste stap op weg naar een gezonde gemeente is deze gezonde kijk op Simpelveld. Gezond, want realistisch, gedegen en noodzakelijk. Deze rapportage geeft een integraal beeld van de gezondheidstoestand in Simpelveld, op basis van de op dit moment beschikbare informatie met aanknopingspunten voor toekomstig beleid. Deze uitgave, in combinatie met de regionale VTV 2010 Een gezonde kijk op Zuid-Limburg en een evaluatie van het huidige gemeentelijke gezondheidsbeleid, vormt een belangrijke basis voor het gezondheidsbeleid 2012-2015 en het daaraan gelieerde Simpelveldse uitvoeringsprogramma. Wij danken allen die een bijdrage hebben geleverd aan de totstandkoming van deze uitgave. Wij hopen dat deze gezonde kijk bijdraagt aan een gezond Simpelveld. Veel leesplezier. Fons Bovens Frank Klaassen Directie GGD Zuid Limburg 7
Een gezonde kijk op SiMPELVELD Een gezonde kijk op Simpelveld Gemiddelde levensverwachting en sterfte in Simpelveld In Simpelveld wijkt de levensverwachting nauwelijks af van het Nederlandse gemiddelde (79,6 versus 80,1 jaar). De sterfte in Simpelveld is aanzienlijk hoger dan gemiddeld in Nederland (79,7 versus 72,1 per 10.000 inwoners). Indien echter wordt gecorrigeerd voor het hoge percentage ouderen in de gemeente, is niet langer sprake van een verhoging. De meest voorkomende doodsoorzaken zijn harten vaatziekten en kanker. De sterfte aan hart- en vaatziekten is in Simpelveld hoger dan gemiddeld in Nederland. De sterfte aan kanker is niet significant verhoogd. Veel gezondheidsproblemen bij 55-plussers Van de 55-plussers in Simpelveld is 9,7% ernstig tot zeer ernstig eenzaam en bij de 75-plussers is dit 14%. Het risico op een angststoornis of depressie neemt toe met het stijgen van de leeftijd; van de 55-plussers heeft 7,1% dit risico en van de 75-plussers 12%. In Simpelveld heeft ruim één op de elf 55-plussers in een tijdsbestek van drie maanden een letsel, vergiftiging of blessure opgelopen. In Simpelveld wonen veel ouderen die kansarm en niet vitaal zijn in vergelijking met de regio (42% versus 35%). Een klein deel van de Simpelveldse jongeren heeft psychosociale problemen Van de jongeren heeft 2,0% psychosociale problemen. Het percentage jongeren in Simpelveld dat wekelijks pest of wordt gepest op school (beide 4,5%) is vergelijkbaar met het regionale gemiddelde. Voortijdig schoolverlaten komt in Simpelveld minder voor dan in de andere Zuid-Limburgse gemeenten (2,0% versus 4,0%). Leefstijl vaak ongezond in Simpelveld Bij veel volwassenen (45%) en ouderen (58%) in Simpelveld is sprake van overgewicht en bij ouderen is sprake van een stijging van de aan overgewicht gerelateerde ziekte diabetes (11%). Bijna de helft van de ouderen beweegt te weinig. Ook het percentage 13- en 14-jarigen in Simpelveld met overgewicht is gestegen, maar de percentages liggen nog wel onder het regionale gemiddelde. Aanzienlijk meer jongeren in Simpelveld voldoen aan de beweegnorm dan in Zuid-Limburg. Binnen alle leeftijdscategorieën wordt te weinig groente en fruit gegeten en een zesde van de jongeren ontbijt niet dagelijks. Bijna driekwart van de Simpelveldse jongeren is lid van een sportvereniging en volwassenen zijn minder gaan roken. 9
Een gezonde kijk op SiMPELVELD Veel jongeren in Simpelveld roken en drinken overmatig alcohol In Simpelveld drinken ouderen minder overmatig alcohol dan in de regio. Van de 13- en 14-jarigen en 15- en 16-jarigen in Simpelveld heeft respectievelijk 31 en 70% in de afgelopen 4 weken alcohol gedronken. Dit is vaker dan jeugdigen in de rest van Zuid-Limburg (27 en 66%). Ook wordt er beduidend meer gerookt door jongeren dan gemiddeld in de regio. Veel woningen in Simpelveld hebben een binnenmilieuprobleem In de gemeente Simpelveld hebben veel woningen een probleem met het binnenmilieu. Vooral ventilatie in woningen is onder de maat; bij 34% is sprake van schimmel- en vochtplekken. Van de inwoners in Simpelveld ervaart 17% ernstige geluidshinder en heeft 9,6% ernstige slaapverstoring door geluid. Bijna de helft van de oudere mantelzorgers belast in Simpelveld In Simpelveld ontvangt 8,4% van de 55-plussers mantelzorg. Van de mantelzorgers van 55 jaar en ouder is 48% belast; dit is beduidend hoger dan in de regio. Daarnaast is onder 55-plussers een behoefte aan sport- en beweegactiviteiten (7,6%) en bij de 75-plussers aan hulp in en om het huis via een vrijwilligersorganisatie (11%) en vervoer naar voorzieningen (12%). Veel inbraken in Simpelveld Het aantal inbraken in Simpelveld ligt, ten opzichte van het landelijk gemiddelde, hoog. In 2009 werden 19 Simpelveldse jongeren naar HALT verwezen. Bij bijna de helft van deze jongeren had dit betrekking op vernieling of openlijke geweldpleging tegen goederen. Investeren in gezondheid onontbeerlijk voor de toekomst Gezien de structurele bevolkingsdaling in Zuid-Limburg en Simpelveld is investeren in een gezonde samenleving zonder lichamelijke of psychische beperkingen broodnodig. Een samenleving waarin alle mensen volwaardig kunnen deelnemen aan maatschappelijke activiteiten zoals arbeid en mantelzorg, staat hierin centraal. Dit vraagt om een ander gezondheidsbeleid. Een beleid waarin nadrukkelijk gekozen wordt voor gezondheidsbevorderende en -beschermende maatregelen voor kwetsbare groepen. 10
De Volksgezondheid TOEKOMST VERKENNing 1 De Volksgezondheid Toekomst Verkenning 1.1 Gezondheidsbeleid biedt kans om regierol te versterken Gemeenten in Nederland hebben een aantal belangrijke taken en verantwoordelijkheden op het gebied van de volksgezondheid. Een aantal hiervan is wettelijk vastgelegd, met name in de Wet publieke gezondheid (Wpg) (zie bijlage 1). Een belangrijke centrale gedachte hierbij is de regierol van de gemeente. De gemeente is een regisseur die het plan uitzet en voor de uitvoering afstemming zoekt met andere partijen. Met een nieuwe beleidsperiode (2012 tot en met 2015) voor de deur krijgt de gemeente duidelijke kansen deze regierol te versterken. De regierol zal ingevuld worden in de nieuwe regionale nota gezondheidsbeleid Zuid-Limburg. Deze rol biedt daarnaast mogelijkheden de koppeling tussen preventie en zorg te verbeteren. De gemeentelijke invloed is met de komst van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) vergroot. De gemeente staat nu zowel aan het begin (preventie) als aan het einde van de keten (zorg). Zo kan bijvoorbeeld de preventie van diabetes en depressie worden aangepakt door collectief preventieve activiteiten te laten aansluiten bij de huidige zorgketens voor diabetes en depressie. Het oppakken van de regierol is daarom essentieel. Het streven om beleidsdoelstellingen en gewenste resultaten concreet en evalueerbaar te formuleren, is ook een onderdeel van het versterken van de gemeentelijke regierol. De methodiek die hierbij wordt toegepast door de Zuid-Limburgse gemeenten in samenwerking met de GGD Zuid Limburg is Beleidsgestuurde Contract Financiering (BCF). Hiermee wordt in een aantal stappen abstract beleid vertaald in concrete uitvoering en dienstverlening, waardoor een meer op de behoefte afgestemde keuze van producten en diensten mogelijk wordt. Daarnaast dwingt deze systematiek tot het maken van keuzes in de implementatie van het beleid, zoals bij welke doelgroepen, in welke wijken of stadsdelen en door wie en in welke mate moeten diensten worden uitgevoerd. Deze laatste vragen zijn de centrale vragen voor het uitvoeringsprogramma van de gemeente Simpelveld. Hoewel de problematiek in Zuid-Limburg grote onderlinge overeenkomsten tussen de gemeenten kent, zal de aanpak vragen om lokale verschillen. Om deze keuzes te maken en toekomstig beleid te kunnen ontwikkelen is een gedegen analyse van de volksgezondheid nodig. Landelijk wordt dit iedere vier jaar gedaan aan de hand van een nationale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV). Voor Zuid-Limburg is dit nu ook gedaan met de ontwikkeling van de eerste regionale Volkgezondheid Toekomst Verkenning Zuid-Limburg. 11
Een gezonde kijk op SiMPELVELD 1.2 De regionale VTV voor Zuid-Limburg De regionale VTV Zuid-Limburg bestaat uit drie onderdelen: ten eerste het regionale rapport met een integrale beschrijving van de volksgezondheid (gezondheidstoestand, determinanten, preventie en zorg) van Zuid-Limburg op hoofdlijnen; ten tweede een rapport per gemeente met een beschrijving van de volksgezondheid in de betreffende gemeente, de belangrijkste oorzaken van ongezondheid, het huidige beleid en de mogelijkheden voor verbetering; en ten derde een Regionaal Kompas (een voor publiek toegankelijke website) met de beschrijving van een aantal belangrijke gezondheidsproblemen (zoals diabetes, roken, alcoholgebruik) waarop gezocht kan worden naar mogelijkheden voor passend beleid en beschikbare interventies. In juli 2010 is het regionaal rapport Een gezond kijk op Zuid-Limburg (Lamberts et al., 2010) verschenen. Voor u ligt de gemeentelijke rapportage Een gezonde kijk op Simpelveld en vanaf 2011 zal het Regionaal Kompas (website) beschikbaar zijn. Zuid-Limburg wordt gezonder, maar blijft achter De volksgezondheid in Zuid-Limburg gaat vooruit (de levensverwachting neemt bijvoorbeeld toe) maar de leefstijl van veel Zuid-Limburgse jongeren en volwassenen is nog steeds veel ongezonder dan gemiddeld in Nederland. Zorgelijk zijn ook de aanhoudende verschillen in gezondheid, levensverwachting en sterfte tussen mensen met een lage en een hoge sociaaleconomische status (ses). Gezien de structurele bevolkingsdaling en de vergrijzing en ontgroening van Zuid-Limburg is investeren in een gezonde samenleving onontbeerlijk voor de toekomst. Door deze veranderingen in de bevolkingssamenstelling van Zuid-Limburg nemen de zorgvraag, het zorggebruik en de -uitgaven toe. Dit alles vraagt om een gezondheidsbeleid met een integrale en intersectorale insteek. Een duidelijke focus op risicogroepen, met als doel het verkleinen van de sociaaleconomische gezondheidsverschillen (segv), is bovendien essentieel om gezondheidswinst te realiseren. Het bovenstaande is ontleend aan het regionaal rapport Een gezonde kijk op Zuid- Limburg (Lamberts et al., 2010). Dit rapport is het fundament voor het gezondheidsbeleid in Zuid-Limburg voor de periode 2012-2015. Zuid-Limburg kent een groot aantal regionale gezondheidsproblemen die vragen om een regionale samenwerking. Gemeentelijke uitvoeringsprogramma s bieden vervolgens de kaders voor de implementatie van dit beleid in de verschillende gemeenten. Een gezonde kijk op Simpelveld is een belangrijke basis voor het uitvoeringsprogramma van Simpelveld. Voorafgaand aan dit hoofdstuk zijn de kernboodschappen van dit rapport uiteengezet. 12
De Volksgezondheid TOEKOMST VERKENNing 1.3 Toekomst van de regionale VTV In de vierjarige preventiecyclus voor het landelijke gezondheidsbeleid stelt de rijksoverheid eens per vier jaar beleidsprioriteiten vast. Deze vormen de kaders waarbinnen gemeenten verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling en uitvoering van lokaal gezondheidsbeleid. Een lokale nota volksgezondheid is daarmee verplicht voor gemeenten. In Zuid-Limburg wordt aan deze verplichting voldaan door één integrale gezondheidsnota voor Zuid-Limburg te ontwikkelen, waaraan vervolgens per gemeente een lokaal uitvoeringsprogramma wordt gekoppeld. De regionale VTV is een belangrijk instrument voor de vertaling van landelijk naar regionaal en lokaal gezondheidsbeleid en zal daarom elke vier jaar verschijnen. Met de eerste regionale VTV Zuid-Limburg is een goede stap gezet de basis te leveren voor het regionale gezondheidsbeleid en de bijbehorende lokale uitvoeringsprogramma s van de gemeenten voor de nieuwe beleidsperiode. In de toekomst is er ruimte voor verbetering van de regionale VTV; het proces van ontwikkeling en invulling van de regionale VTV kan daarom worden gezien als een groeimodel. Huidige onderwerpen worden in de komende jaren verder uitgediept en nieuwe onderwerpen worden toegevoegd. In 2014 zal opnieuw een regionale VTV worden gemaakt. Bij het verzamelen van aanvullende regionale gezondheidsinformatie geldt een aantal aandachtspunten: De informatie moet transparant, kwalitatief goed en compleet zijn. Er wordt gestreefd naar het inzetten van uniforme meetinstrumenten en harmonisatie van registraties. Om trendinformatie boven tafel te krijgen is een systematische gegevensverzameling over een langere periode nodig. Om de witte vlekken in de beleidsinformatie te kunnen vullen, is extra inspanning vereist. Gemeenten en provincie kunnen de rol van aanjager en opdrachtgever opnemen en organisaties aanmoedigen hun gegevens te delen. 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 komen de kenmerken van de bevolking van Simpelveld aan bod. Hoofdstuk 3 gaat in op de gezondheidstoestand van de inwoners van Simpelveld. Het vierde hoofdstuk verstrekt informatie over leefstijlfactoren die van invloed zijn op de gezondheid, waaronder roken, overgewicht en alcoholgebruik. Ook de fysieke omgeving komt in dit hoofdstuk aan bod. Hoofdstuk 5 beschrijft de stand van zaken rondom zorg en veiligheid in Simpelveld. Deze rapportage sluit af met een aantal beleidsaanbevelingen. 13
Een gezonde kijk op SiMPELVELD In deze rapportage voor de gemeente Simpelveld wordt informatie verstrekt over de onderwerpen die ook in het regionale rapport aan bod zijn gekomen, maar waarvoor aanvullende gemeentelijke gegevens beschikbaar zijn. De totaalcijfers voor de gemeente Simpelveld worden, waar mogelijk, vergeleken met het Zuid-Limburgse en het Nederlands gemiddelde. Niet alleen significante, maar ook opvallende beleidsrelevante verschillen worden beschreven. In de tekst wordt niet altijd expliciet vermeld of een verschil wel of niet significant is. Echter alle significante verschillen zijn in de bijlagen 2a, 2b en 2c aangegeven met een oranje (significant ongunstiger) of grijze kleur (significant gunstiger). In de tekst zijn de percentages boven de 10% zoveel mogelijk afgerond op hele percentages. Percentages lager dan 10% zijn afgerond op één decimaal. 14
Kenmerken VAN de BEVOLKing in SiMPELVELD 2 Kenmerken van de bevolking in Simpelveld 2.1 Een blik op Simpelveld De gemeente Simpelveld telt 11.090 inwoners (peildatum 1 januari 2009). Van alle Zuid- Limburgers woont 1,8% in Simpelveld. De gemeente heeft een bevolkingsdichtheid van 692 inwoners per km 2 ten opzichte van 943 inwoners per km 2 in Zuid-Limburg (CBS StatLine). In de bevolkingsopbouw van Simpelveld (zie figuur 2.1) is te zien dat momenteel de groep 35- tot 65-jarigen groter is dan de groep jongeren en jongvolwassenen. In figuur 2.2 is het procentuele aandeel van de verschillende leeftijdsgroepen in Simpelveld afgezet tegen de percentages van Zuid-Limburg en Nederland. Hier valt op dat het aantal 20- tot en met 35-jarigen lager ligt dan het landelijke en regionale gemiddelde. De leeftijdsklasse 60 tot en met 75 jaar ligt boven het Nederlandse en Zuid-Limburgse gemiddelde. leeftijd mannen vrouwen 95+ 90-94 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 500 400 300 200 100 0 100 200 300 400 500 aantal inwoners Figuur 2.1: Bevolkingsopbouw in de gemeente Simpelveld op 1 januari 2009 (Bron: CBS StatLine) 15
Een gezonde kijk op SiMPELVELD 11 percentage 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 leeftijd (jaren) Simpelveld Zuid-Limburg Nederland Figuur 2.2: Procentueel aandeel van de bevolking per leeftijdsklasse op 1 januari 2009: Simpelveld, Zuid-Limburg en Nederland (Bron: CBS StatLine) Het aantal inwoners van Simpelveld zal de komende jaren verder dalen (zie figuur 2.3). Over het algemeen zal het aantal ouderen toenemen en het aantal jongeren afnemen ten opzichte van nu. Simpelveld wijkt hierin niet af van de regionale prognose. Groot percentage niet-westerse allochtonen ten opzichte van Zuid-Limburg De demografische druk in Simpelveld is 64%; dit is het percentage mensen van 0 tot 20 jaar en 65 jaar en ouder in verhouding tot de personen van 20 tot 65 jaar. Dit is gelijk aan het Nederlandse percentage en ligt iets hoger dan het regionale percentage (63%) (CBS StatLine). Op 1 januari 2009 was ongeveer 22% van de bevolking in Simpelveld van allochtone afkomst. Ongeveer 16% is van westerse allochtone afkomst. Dit percentage is groter dan het landelijke gemiddelde (9%); dit is mogelijk het gevolg van het grote aantal inwoners uit buurlanden België en Duitsland. Van de inwoners van Simpelveld is 6% van niet-westerse allochtone afkomst; dit is een van de grootste percentages in de regio, maar ligt nog steeds onder het landelijke gemiddelde (11%) (CBS Stat- Line). 16
Kenmerken VAN de BEVOLKing in SiMPELVELD 12.000 aantal inwoners 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 0-14 2010 2015 2020 2025 2030 15-29 30-54 55-64 65-74 75+ Figuur 2.3: Prognose bevolkingssamenstelling per leeftijdsklasse in Simpelveld (Bron: Etil) Op 1 januari 2009 waren er in Zuid-Limburg 284.870 huishoudens, waarvan 31% bestond uit eenpersoonshuishoudens. In de gemeente Simpelveld bevinden zich 4.770 huishoudens waarvan 27% eenpersoonshuishoudens. Het percentage meerpersoonshuishoudens met kinderen bedraagt in Simpelveld 36% (Zuid-Limburg 35%). Het percentage meerpersoonhuishoudens zonder kinderen bedraagt 37% (Zuid- Limburg 35%) (CBS StatLine). 2.2 Sociaaleconomische status in Simpelveld De sociaaleconomische status (ses) geeft de positie van mensen in de sociale stratificatie ofwel maatschappelijke gelaagdheid aan. Indicatoren hiervoor zijn inkomen, opleiding en beroep. Deze indicatoren kunnen naast biologische of geografische factoren verschillen aangeven in de bevolkingsopbouw (Deuning & Roedig, 2006). In de gemeente Simpelveld bestaan geen verschillen in ses tussen de postcodegebieden (zie figuur 2.4). De gemiddelde ses van de inwoners van Bocholtz en Simpelveld is gelijk. 17
Een gezonde kijk op SiMPELVELD Statusscore zeer laag laag midden-laag gemiddeld midden-hoog hoog zeer hoog spoorlijn snelweg 0 2 km Figuur 2.4: Sociaaleconomische status per viercijferig postcodegebied in 2006 (Bron: Deuning, 2006) Besteedbaar inkomen in Simpelveld lager dan Nederlands gemiddelde In 13 van de 19 gemeenten in Zuid-Limburg ligt het gemiddelde aantal inkomensontvangers met een laag inkomen boven het landelijke gemiddelde van 40%; in Simpelveld is dit 43%. Andersom geldt ook dat in 12 gemeenten het gemiddelde aantal inkomens ontvangers met een hoog inkomen lager ligt dan landelijk (20%); in Simpelveld is dit 17%. In de meeste Zuid-Limburgse gemeenten ligt het besteedbaar inkomen onder het Nederlandse gemiddelde van 13.300 euro per inwoner; in Simpelveld is dit 12.800 euro per inwoner (CBS StatLine). Van de kinderen in Simpelveld woont 1,9% in een uitkeringsgezin. Gemiddeld in Nederland is dit 5,5% (Steketee et al., 2010). Percentage achterstandsleerlingen lager dan landelijk gemiddelde Het hoogste percentage volwassenen in Simpelveld heeft een havo-, vwo- of mboopleiding afgerond (34%), 28% is hoog opgeleid (hbo- of wo-opleiding), 11% is laagopgeleid en 27% heeft een mavo- of lbo-opleiding afgerond. Het huidige aantal studenten in het hoger onderwijs ligt in bijna alle gemeenten in de regio lager dan het landelijke percentage (4%). Dit geldt ook voor Simpelveld 18
Kenmerken VAN de BEVOLKing in SiMPELVELD (3%) (CBS StatLine). Het percentage achterstandsleerlingen (4 tot en met 12 jaar) in Simpelveld is 11%. Het landelijke gemiddelde ligt op 16% (Steketee et al., 2010). Meer werklozen dan gemiddeld Kijkend naar het aantal werkloosheidsuitkeringen binnen de potentiële beroepsbevolking, scoort Simpelveld met 2,5% hoger dan het landelijke gemiddelde van 1,5% (Mulder, 2009b). Een andere maat is het percentage bijstandsuitkeringen. Van de Nederlanders boven de 18 jaar ontvangt 2,3% een bijstandsuitkering. In Simpelveld ligt dit percentage op 3,2% (Mulder, 2009c). Daarnaast zijn percentages van jeugdwerkloosheid onder 16- tot en met 24-jarigen van belang. In Simpelveld was dit in 2008 0,8% ten opzichte van 1,6% in de provincie Limburg en 1,2% in Nederland (Steketee et al., 2010). Deze cijfers kunnen sterk beïnvloed zijn door de economische recessie. Naar verwachting zijn deze cijfers dan ook aan verandering onderhevig. 19
Sterfte, ziekte en GEZONDHEid in SiMPELVELD 3 Sterfte, ziekte en gezondheid in Simpelveld 3.1 Inleiding Kennis van de gezondheidstoestand is essentieel om lokaal gezondheidsbeleid te ontwikkelen. Hoe gezond een gemeente is, kan aan de hand van allerlei indicatoren worden weergegeven. In dit hoofdstuk staan algemene indicatoren, zoals de levensverwachting en belangrijkste doodsoorzaken, centraal. Daarnaast wordt gezondheid vanuit drie invalshoeken benaderd: lichamelijk, psychisch en sociaal. 3.2 Gezondheid: over leven en dood Levensverwachting en sterfte in Simpelveld Zowel in Nederland als in Zuid-Limburg is de levensverwachting sinds het begin van de 21 e eeuw gestegen. Zuid-Limburg behoort met gemiddeld 79,3 jaar echter tot de regio s met de laagste levensverwachting. De gemiddelde levensverwachting (in de periode 2005-2008) voor Simpelveld is 79,6 jaar en wijkt nauwelijks af van het landelijke gemiddelde van 80,1 jaar. In Simpelveld is het sterftecijfer 79,7 per 10.000 inwoners; dit is aanzienlijk hoger dan gemiddeld in Nederland (72,1). Dit komt vooral doordat in de gemeente relatief veel ouderen wonen. Indien wordt gecorrigeerd voor het hoge percentage ouderen, is geen sprake meer van een verhoging. Hart- en vaatziekten en kanker zijn in Nederland de belangrijkste doodsoorzaken met respectievelijk 21,8 en 21,5 sterftegevallen per 10.000 inwoners. Ook in Simpelveld zijn dit de belangrijkste doodsoorzaken. De sterfte aan hart- en vaatziekten is in Simpelveld met 28,4 per 10.000 inwoners significant hoger dan het landelijke gemiddelde. De sterfte aan kanker is 24,1 per 10.000 inwoners in Simpelveld ten opzichte van 21,8 per 10.000 inwoners in Zuid-Limburg (CBS Doodsoorzakenstatistiek). 3.3 Fysieke, psychische en sociale gezondheid Chronische klachten in Simpelveld vergelijkbaar met regio Uit zelfrapportage van de volwassenen in Simpelveld blijkt dat bijna de helft minimaal één chronische aandoening heeft, namelijk 49%. Dit is vergelijkbaar met Zuid- 21
Een gezonde kijk op SiMPELVELD jongeren (13-14 jaar) jongeren (15-16 jaar) volwassenen (17-54 jaar) ouderen (55-74 jaar) ouderen (>=75 jaar) 0 20 40 60 80 100 percentage Simpelveld Zuid-Limburg Figuur 3.1: Percentage mensen met minimaal één chronische aandoening in Simpelveld (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008) Limburg (zie figuur 3.1). Iets minder dan een kwart (24%) heeft twee of meer chronische aandoeningen. Ook dit is ongeveer gelijk aan het regionaal gemiddelde. Van de 55-plussers heeft 82% minimaal één en 60% minimaal twee chronische aandoeningen; in Zuid-Limburg is dit respectievelijk 80 en 59% (zie bijlage 2c). Chronische aandoeningen komen bij 43% van de jongeren in Simpelveld voor. Dit percentage is vergelijkbaar met het Zuid-Limburgse gemiddelde (zie bijlage 2a, 2b en 2c). Na overgewicht (zie ook hoofdstuk 4) worden bij volwassenen en ouderen beperkingen aan het bewegingsapparaat het vaakst genoemd als chronische aandoeningen. Hoge bloeddruk neemt een tweede plaats in. Bij jongeren komen astma en COPD vaak voor (zie bijlage 2a). Weinig jongeren met psychische problemen Psychosociale gezondheid bij jongeren wordt gemeten met behulp van de SDQ, een signaleringsinstrument voor emotionele problemen en gedragsproblemen. Jongeren met een slechtere psychosociale gezondheid hebben een verhoogde score. In Simpelveld is het percentage jongeren met een verhoogde score laag, namelijk 2,0%; in de 22
Sterfte, ziekte en GEZONDHEid in SiMPELVELD 4-6-jarigen 9-11-jarigen 13- en 14- jarigen 15- en 16- jarigen 0 Simpelveld 2 4 Zuid-Limburg percentage 6 8 10 Figuur 3.2: Percentage jongeren met psychosociale problemen in Simpelveld, vergeleken met Zuid-Limburg (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; PGO GGD Zuid Limburg, 2009) regio 4,1%. Evenals in Nederland is in Simpelveld de trend waarneembaar dat de score bij de jongere leeftijdsgroepen iets hoger is dan bij de oudere jongeren (zie figuur 3.2). Een verklaring hiervoor kan zijn dat bij de jongere kinderen de ouders de rapportage doen en vooral de ernstige problemen rapporteren; vanaf 13 jaar rapporteren de jongeren zelf (Lamberts et al., 2010). Percentage jongeren dat gepest wordt gelijk aan regionaal gemiddelde Pesten is van invloed op de psychische gezondheid van jongeren. Het percentage jongeren in Simpelveld dat wekelijks pest of wordt gepest op school (beide 4,5%) is vergelijkbaar met het gemiddelde percentage in Zuid-Limburg (zie bijlage 2a). In Simpelveld zijn het vooral de 15- en 16-jarige jongens die pesten. Wekelijks gepest op school worden met name de 13- en 14-jarige meisjes. De trend in Simpelveld laat zien dat het zelf pesten op school in 2009 daalt ten opzichte van 2005 en 2001 (zie tabel 3.1). 23
Een gezonde kijk op SiMPELVELD Tabel 3.1: Percentage en trend van jongeren in Simpelveld die wekelijks gepest worden of zelf wekelijks pesten (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009) Simpelveld Simpelveld Simpelveld 2009 (%) Trend 2001 (%) 2005 (%) Totaal Man Vrouw Simpelveld Wekelijks gepest op school 13-14 jaar 7,4 8,5 4,9 7,3 2,6 Geen duidelijke trend 15-16 jaar 1,7 4,5 4,2 4,8 3,6 Geen duidelijke trend Wekelijks gepest buiten school 13-14 jaar 4,7 2,4 3,7 0,0 7,7 Geen duidelijke trend 15-16 jaar 1,7 0,0 0,8 1,6 0,0 Geen duidelijke trend Zelf wekelijks pesten 13-14 jaar 5,6 6,1 2,5 0,0 5,1 Daling 15-16 jaar 7,6 8,1 6,0 9,7 1,8 Daling Daling van voortijdig schoolverlaten Sociale problemen bij jongeren worden afgeleid uit verschillende indicatoren, zoals het aantal jongeren met een indicatie voor jeugdzorg, meldingen van kindermishandeling en het voortijdig schoolverlaten. In het schooljaar 2008/2009 zijn in Simpelveld 17 jongeren voortijdig gestopt met een schoolopleiding. Dit betrof 2,0% van de jongeren tussen de 12 en 22 jaar die daarmee zonder startkwalificatie (minimaal havo-, vwo- of mbo 2-niveau) zijn uitgestroomd. Dit percentage was in 2005/2006 nog 6,1%, waardoor een dalende trend zichtbaar is. Voortijdig schoolverlaten komt in Simpelveld minder voor dan in de andere Zuid-Limburgse gemeenten (gemiddeld 4,0%). In Nederland en Zuid-Limburg is sinds enkele jaren sprake van een daling van het percentage voortijdige schoolverlaters. In Nederland daalde het percentage van 4,0% in 2006 naar 3,2% in 2009 (Ministerie van OCW, 2010). In 2008 heeft in Simpelveld 1,4% van alle 0- tot en met 17-jarigen een indicatie voor jeugdzorg ontvangen. Dit is een stijging ten opzichte van 2007. In de provincie Limburg heeft in 2008 1,8% van de kinderen jeugdzorg ontvangen (Steketee et al., 2010). 24
Sterfte, ziekte en GEZONDHEid in SiMPELVELD Het percentage meldingen van mishandelde kinderen in Simpelveld in 2008 was 0,2% van de 0- tot en met 17-jarigen. Ten opzichte van voorgaande jaren is sprake van een verdubbeling van het aantal meldingen. De toegenomen aandacht voor kindermishandeling en huiselijk geweld heeft hier mogelijk ook een rol bij gespeeld. In Limburg betreft het 0,3% van de kinderen waarvan mishandeling wordt gemeld (Steketee et al., 2010). Van alle meisjes in Simpelveld van 15 tot en met 19 jaar maakte 0,3% in 2008 een tienerzwangerschap door; in Limburg was dit 0,6%. Het betreft hier kleine absolute aantallen. De meeste gemeenten kennen een grillig beeld als het gaat in tienermoeders. Tienerzwangerschappen komen weinig voor. Een klein verschil in een gemeente (één of twee tienerzwangerschappen) kan al leiden tot behoorlijke verschillen in percentages (Steketee et al., 2010). Eén op de 14 volwassenen was ooit slachtoffer van huiselijk geweld In Simpelveld is 4,1% van de 55-plussers ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld. Dit wijkt nauwelijks af van het Zuid-Limburgse gemiddelde van 3,9% (zie bijlage 2c). Van de volwassenen in Simpelveld is 6,9% (versus 8,1% in Zuid-Limburg) ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld (zie bijlage 2b). In 2009 werden in Simpelveld vier meldingen van huiselijk geweld gedaan bij de Stichting Huiselijk Geweld. Bij de politie Limburg-Zuid kwamen 37 meldingen van huiselijk geweld binnen. Er werden 14 aangiften gedaan, waarvan er 13 leidden tot een justitieel traject (GGD Zuid Limburg, 2010). Veel 75-plussers ernstig eenzaam in Simpelveld Vanaf 17 jaar wordt de psychische gezondheid gemeten naar aanwezigheid van onder andere eenzaamheid. Eenzaamheid verhoogt het risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie. Van de volwassenen in Simpelveld is 3,8% (zeer) ernstig eenzaam; in Zuid-Limburg 6,6% (zie figuur 3.3). Van de 55-plussers in Simpelveld is 9,7% ernstig tot zeer ernstig eenzaam. Dit is vergelijkbaar met het Zuid-Limburgse gemiddelde (9,1%) (zie bijlage 2c). Het percentage eenzame ouderen neemt toe met het stijgen van de leeftijd. In Simpelveld is 8,6% van de 55- tot en met 74-jarigen ernstig tot zeer ernstig eenzaam, bij de ouderen van 75 jaar en ouder is dit 14% (zie figuur 3.3). Veel 75-plussers met een hoog risico op een angststoornis of depressie Onder andere het hebben van een chronische ziekte, functionele beperkingen of het missen van een sociaal netwerk zijn risicofactoren voor een angststoornis of depres- 25
Een gezonde kijk op SiMPELVELD volwassenen (17-54 jaar) ouderen (55-74 jaar) ouderen (>= 75 jaar) 0 2 4 6 8 10 12 14 percentage Simpelveld Zuid-Limburg Figuur 3.3: Percentage eenzaamheid bij volwassenen en ouderen in Simpelveld, in vergelijking met Zuid-Limburg (Bron: Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008) sie. Omdat juist deze risicofactoren toenemen met het stijgen van de leeftijd lopen 55-plussers meer risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie (Bohlmeijer et al., 2005). Het percentage volwassenen dat een hoog risico heeft op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie is 5,5% in Simpelveld en 5,8% in Zuid-Limburg (zie figuur 3.4). In vergelijking met Zuid-Limburg (7,1%) is het percentage 55-plussers met een hoog risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie in Simpelveld ongeveer even groot (7,0%) (zie bijlage 2c). Relatief meer 75-plussers (12%) dan 55- tot 75-jarigen (5,7%) hebben een risico op een angststoornis of depressie (zie figuur 3.4). Ongevallen vooral bij 55- tot 74-jarigen In Simpelveld heeft 8,7% van de 55-plussers in een tijdsbestek van drie maanden een letsel, vergiftiging of blessure opgelopen. Dit is iets lager dan in de regio (9,2%) (zie bijlage 2c). Deze ongevallen kwamen vaker voor bij de 55- tot 74-jarigen (9,4%) dan bij de 75-plussers (6,4%). Het percentage ouderen dat een ongeval in of rondom het eigen huis heeft gehad, is in Simpelveld 3,1% en in Zuid-Limburg 3,5% (zie bijlage 2c). 26
Sterfte, ziekte en GEZONDHEid in SiMPELVELD volwassenen (17-54 jaar) ouderen (55-74 jaar) ouderen (>= 75 jaar) 0 2 4 6 8 10 12 14 percentage Simpelveld Zuid-Limburg Figuur 3.4: Percentage risico op angststoornis en depressie bij volwassenen en ouderen in Simpelveld, in vergelijking met Zuid-Limburg (Bron: Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008) Veel privéongevallen worden veroorzaakt door valongevallen. Naast de kosten voor medische behandeling heeft een valongeval een grote persoonlijke impact met lichamelijke, psychische en/of sociale gevolgen. Minder mobiliteit of het ontwikkelen van een valangst kan een depressie of eenzaamheid tot gevolg hebben (Zijlstra et al., 2009). Simpelveld heeft veel kansarme, niet vitale ouderen Een manier om kwetsbaarheid te meten is om ouderen in te delen op basis van twee dimensies: vitaliteit en kans. De vitaliteit is gebaseerd op de perceptie van de eigen gezondheid, manier van leven en het hebben van overgewicht. Kans is gebaseerd op de kenmerken opleiding en gezinsinkomen (wel of niet rondkomen van AOW). De meest kwetsbare ouderen zijn de ouderen die niet vitaal en daarbij ook kansarm zijn. Onder deze groep vallen vooral vrouwen, alleenstaanden en 65-plussers met een lage opleiding en laag inkomen. Meestal is er sprake van een matige of slechte gezondheid met meer dan twee chronische aandoeningen die beperkingen geven in de dagelijkse levensverrichtingen. Er is sprake van een ongezonde manier van leven, doordat ze onvoldoende bewegen en vaker obesitas hebben. Er is een verhoogd risico op eenzaamheid en angst/depressie (Lamberts et al., 2010). 27
Een gezonde kijk op SiMPELVELD kansarm/niet vitaal kansarm/vitaal kansrijk/niet vitaal kansrijk/vitaal 0 5 10 Simpelveld 15 20 25 30 35 40 45 Zuid-Limburg percentage Figuur 3.5: Percentage ouderen naar dimensies kans en vitaliteit in Simpelveld (Bron: Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008) In Simpelveld wonen veel ouderen die kansarm en niet vitaal zijn, namelijk 42% (in Zuid-Limburg 35%). Bijna een kwart van de ouderen (23%) is kansrijk en vitaal (in Zuid- Limburg 26%) (zie figuur 3.5). 28
Factoren die de GEZONDHEid beïnvloeden 4 Factoren die de gezondheid beïnvloeden 4.1 Inleiding Dit hoofdstuk gaat over leefstijl-, sociale en fysieke factoren die de gezondheid van de inwoners van Simpelveld kunnen beïnvloeden. Beschreven wordt in welke mate en bij welke specifieke doelgroepen deze factoren vaker voorkomen en in welke richting zich de trend ontwikkelt. In paragraaf 4.2 komen de belangrijkste leefstijlfactoren aan bod, waaronder overgewicht, voeding en bewegen, roken, alcoholgebruik en onveilig vrijen. Daarnaast worden de meest opvallende ontwikkelingen in trends en de relatie tussen gezondheid en sociaaleconomische status nader uitgewerkt. In paragraaf 4.3 staan milieufactoren centraal, zowel in het binnenmilieu als in het buitenmilieu. Deze factoren hebben over het algemeen een direct effect op gezondheid en welbevinden. 4.2 Leefstijl in Simpelveld Overgewicht omvangrijk in Simpelveld Bij veel volwassenen (45%) en ouderen (58%) in Simpelveld is sprake van overgewicht. Het percentage overgewicht is voor volwassenen iets hoger dan het Zuid-Limburgse en landelijke gemiddelde. De percentages voor ernstig overgewicht bij volwassenen in Simpelveld zijn, net zoals landelijk, ten opzichte van 2005 afgenomen. De aan overgewicht gerelateerde ziekte diabetes komt bij ouderen in Simpelveld opmerkelijk minder vaak voor dan in de rest van de regio (zie tabel 4.1 en bijlage 2b en 2c). In Simpelveld heeft 5,8% van de 5- en 6-jarigen overgewicht en dit neemt toe tot 13% bij de 13- en 14-jarigen (jongens 14% en meisjes 12%). Vergeleken met jeugdigen elders in Zuid-Limburg en Nederland hebben leeftijdsgenoten in Simpelveld opmerkelijk minder (ernstig) overgewicht. Tot de leeftijd van 14 jaar hebben meisjes vaker (ernstig) overgewicht dan jongens (zie tabel 4.1 en bijlage 2a). Veel inwoners van Simpelveld eten onvoldoende groente en fruit Ongeveer tweederde van de volwassenen en ouderen in Simpelveld voldoet niet aan de aanbeveling van minimaal 200 gram groenten per dag (zie tabel 4.2). Ruim driekwart van de volwassenen en meer dan de helft van de ouderen voldoet niet aan de aanbeveling van minimaal twee stuks fruit per dag. Ook van de jongeren in Simpelveld eet de meerderheid onvoldoende groente en fruit. De trend (2005-2009) 29
Een gezonde kijk op SiMPELVELD Tabel 4.1: Overgewicht in Simpelveld: prevalentie en trends (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008; PGO GGD Zuid Limburg, 2008 en 2009) Landelijk 1 2006/2008 (%) Overgewicht (BMI 25) Zuid-Limburg 2 2008/2009 (%) Simpelveld 2 2003/2005 (%) Simpelveld 2 2008/2009 (%) Trend Simpelveld 5-6 jaar: jongen 10,0 7,3 3,6 2,9 Stabiel 5-6 jaar: meisje 15,0 11,8 7,1 8,7 Stabiel 9-11 jaar: jongen 15,0 16,1 12,2 11,9 Stabiel 9-11 jaar: meisje 18,0 17,2 14,1 18,3 Gestegen 13-14 jaar: jongen 15,0 14,5 10,1 13,6 Gestegen 13-14 jaar: meisje 16,0 16,3 8,8 12,1 Gestegen 20-54 jaar 40,4 42,8 40,5 45,2 Gestegen 55-74 jaar 57,0 60,4 56,7 58,9 Gestegen 75+ jaar 53,3 56,4-55,3 - Ernstig overgewicht (obesitas) (BMI 30) 5-6 jaar: jongen 3,0 1,6 0,0 0,0 Stabiel 5-6 jaar: meisje 4,0 2,9 1,0 1,9 Stabiel 9-11 jaar: jongen 3,0 2,5 3,3 0,0 Gedaald 9-11 jaar: meisje 3,0 2,8 1,4 3,2 Gestegen 13-14 jaar: jongen 3,0 2,9 1,8 1,0 Gedaald 13-14 jaar: meisje 3,0 2,8 0,0 1,9 Gestegen 20-54 jaar 9,3 12,1 9,5 7,5 Gedaald 55-74 jaar 15,0 16,5 14,4 14,8 Stabiel 75+ jaar 11,8 13,8-10,9 - Diabetes (suikerziekte) 13-14 jaar - 1,0-0,0-15 - 16 jaar - 0,9-0,8-20 - 54 jaar 1,7 2,6 0,7 1,5 Stabiel 55-74 jaar 9,8 13,0 6,2 10,7 Gestegen 75+ jaar 14,4 18,7-9,9-1 Landelijke referentiecijfers voor volwassenen CBS POLS (2006-2008) en voor jeugd TRIMBOS 2007 en TNO 2006 2 Verschillende meetmomenten: 2001/2005/2009 = 13/14 en 15/16 jaar; 1998/2003/2009 = 20-54 jaar; 1998/2003/2008 = 55-75 jaar NB: duidt op een significant ongunstig verschil tussen de gemeente en andere Zuid-Limburgse gemeenten, duidt op een significant gunstig verschil. 30
Factoren die de GEZONDHEid beïnvloeden Tabel 4.2: Voedingsgewoonten in Simpelveld: prevalentie en trends (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008; PGO GGD Zuid Limburg, 2008 en 2009) Landelijk 1 2006/2008 (%) Zuid-Limburg 3 2008/2009 (%) Simpelveld 3 2003/2005 (%) Simpelveld 3 2008/2009 (%) Trend Simpelveld Onvoldoende groenten (< 200 gram per dag) 13-14 jaar 2-55,0 45,7 56,8 Gestegen 15-16 jaar 2-56,1 53,8 63,8 Gestegen 20-54 jaar - 66,5 74,1 62,3 Gedaald 55-74 jaar - 62,6 72,8 61,7 Gedaald 75+ jaar - 72,4-72,9 - Onvoldoende fruit (< 2 stuks per dag) 13-14 jaar - 65,0 48,6 59,3 Gestegen 15-16 jaar - 83,0 57,8 70,7 Gestegen 20-54 jaar - 78,0 58,4 84,8 Gestegen 55-74 jaar - 62,0 39,4 58,5 Gestegen 75+ jaar - 50,0-62,8 - Niet dagelijks ontbijten (< dan 5 keer per week) 13-14 jaar - 19,0 18,5 16,0 Gedaald 15-16 jaar - 22,1 21,7 19,0 Gedaald 20-54 jaar - 21,0 18,4 15,3 Gedaald 55-74 jaar - 9,0 9,4 6,9 Gedaald 75+ jaar - 5,2-5,2-1 Landelijke referentiecijfers voor volwassenen CBS POLS (2006-2008) en voor jeugd TRIMBOS 2007 2 Niet dagelijks groente eten 3 Verschillende meetmomenten: 2001/2005/2009 = 13/14 en 15/16 jaar; 1998/2003/2009 = 20-54 jaar; 1998/2003/2008 = 55-75 jaar NB: duidt op een significant ongunstig verschil tussen de gemeente en andere Zuid-Limburgse gemeenten, duidt op een significant gunstig verschil. voor fruit consumptie ontwikkelt zich in Simpelveld voor nagenoeg alle leeftijdscategorieën ongunstig; steeds minder mensen voldoen aan de aanbevolen hoeveelheid. De consumptie van groenten is de afgelopen jaren echter toegenomen bij de volwassenen en ouderen in Simpelveld (zie tabel 4.1 en bijlage 2a, 2b en 2c). Steeds meer inwoners van Simpelveld ontbijten dagelijks; deze trend is in Simpelveld sterker aanwezig dan in de regio (zie tabel 4.2). 31
Een gezonde kijk op SiMPELVELD Tabel 4.3: Bewegen en roken in Simpelveld: prevalentie en trends (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008; PGO GGD Zuid Limburg, 2008 en 2009) Landelijk 1 2006/2008 (%) Zuid-Limburg 3 2008/2009 (%) Simpelveld 3 2003/2005 (%) Simpelveld 3 2008/2009 (%) Trend Simpelveld Voldoet niet aan beweegnorm (< 5 dagen per week minstens half uur matig actief) 13-14 jaar 2-22,0-6,2-15 - 16 jaar 2-32,0-23,9-20 - 54 jaar - 38,1-40,9-55 - 74 jaar - 33,0-38,0-75+ jaar - 61,6-65,9 - Geen lid van een sportvereniging 13-14 jaar - 32,2 35,4 29,6 Gedaald 15-16 jaar - 36,6 39,3 31,9 Gedaald Roken 13-14 jaar 12,4 10,0 6,2 16,0 Gestegen 15-16 jaar 24,2 21,0 16,2 23,7 Gestegen 20-54 jaar 34,1 29,0 31,6 21,0 Gedaald 55-74 jaar 25,2 23,6 21,9 22,7 Stabiel 75+ jaar 12,4 11,6-10,2-1 Landelijke referentiecijfers voor volwassenen CBS POLS (2006-2008) en voor jeugd TRIMBOS 2007 2 < 7 dagen per week minstens 1 uur matig actief 3 Verschillende meetmomenten: 2001/2005/2009 = 13/14 en 15/16 jaar; 1998/2003/2009 = 20-54 jaar; 1998/2003/2008 = 55-75 jaar NB: duidt op een significant ongunstig verschil tussen de gemeente en andere Zuid-Limburgse gemeenten, duidt op een significant gunstig verschil. Inwoners van Simpelveld bewegen nog onvoldoende Het percentage volwassenen dat voldoet aan de Nederlandse norm gezond bewegen was in 2009 59% (zie tabel 4.3). Ten opzichte van de regio bewegen alleen de jongeren in Simpelveld aanzienlijk meer. Alle andere leeftijdscategorieën in Simpelveld scoren minder positief ten opzichte van het regionale gemiddelde. Bijna driekwart van de jongeren in Simpelveld is lid van een sportvereniging. Dit is iets vaker dan in de rest van de regio. Ten opzichte van 2005 hebben meer jongeren een lidmaatschap bij een sportvereniging. 32
Factoren die de GEZONDHEid beïnvloeden Veel jongeren in Simpelveld roken In Simpelveld rookte in 2009 22% van de volwassen bevolking. Van de 13- tot en met 14- en de 15- tot en met 16-jarigen in Simpelveld rookt respectievelijk 16 en 24%. In Simpelveld wordt door jongeren beduidend meer gerookt dan in de rest van Zuid- Limburg. De grootste daling van roken is te zien bij de volwassenen. De jongeren in Simpelveld daarentegen zijn sinds 2005 meer gaan roken (zie tabel 4.3). Alcoholgebruik door jongeren is hoog Van de volwassenen en ouderen in Simpelveld drinkt respectievelijk 7,8 en 5,8% overmatig alcohol; dit is met name voor ouderen beduidend minder dan in de rest van Zuid- Limburg. Onder de jongeren in Simpelveld is het alcoholgebruik, dronken geweest in de laatste 4 weken en het binge-drinken afgenomen maar zijn de percentages desondanks omvangrijk. Van de 13- tot en met 14- en de 15- tot en met 16-jarigen in Simpelveld heeft respectievelijk 31 en 70% in de afgelopen 4 weken alcohol gedronken. Dit is opmerkelijk vaker dan gemiddeld in Zuid-Limburg (zie tabel 4.4 en bijlage 2a, 2b en 2c). In Simpelveld gebruiken jongeren in vergelijkbare mate softdrugs (cannabis) als jongeren in de rest van Zuid-Limburg (zie tabel 4.4 en bijlage 2a). Weinig onveilig vrijen door jongeren Van de 13- en 14-jarigen in Simpelveld vrijt 2,5% onveilig (gebruikt geen condoom). Bij 15- en 16-jarigen is het percentage onveilig vrijen opgelopen tot 14%. Dit is iets lager dan het regionale gemiddelde (zie tabel 4.4). Trend in leefstijl niet ongunstig De leefstijl van veel volwassenen en ouderen in Simpelveld ontwikkelt zich de laatste jaren redelijk gunstig: er wordt vaker ontbeten, worden meer groenten gegeten en het alcoholgebruik is afgenomen. Bij de volwassenen is het ernstig overgewicht en roken gedaald. Daarentegen is overgewicht onder de volwassenen en ouderen toegenomen en is de fruitconsumptie afgenomen. Bij ouderen is het ernstig overgewicht toegenomen (zie bijlage 2b en 2c). Onder de jongeren in Simpelveld zijn het alcoholgebruik en binge-drinken afgenomen en zijn jongeren minder vaak dronken geweest in de afgelopen 4 weken. Toch is het alcoholgebruik door jongeren in Simpelveld hoger dan gemiddeld in Zuid-Limburg. Jongeren hebben minder vaak (ernstig) overgewicht, zijn vaker gaan ontbijten en het lidmaatschap van een sportvereniging is toegenomen. Roken is de afgelopen jaren juist toegenomen bij jongeren en de consumptie van groenten en fruit is gedaald (zie tabel 4.4). 33
Een gezonde kijk op SiMPELVELD Tabel 4.4: Alcohol-/drugsgebruik en seksueel gedrag in Simpelveld: prevalentie en trends (Bron: Jongerenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Volwassenenmonitor GGD Zuid Limburg, 2009; Ouderenmonitor GGD Zuid Limburg, 2008; PGO GGD Zuid Limburg, 2008 en 2009) Landelijk 1 2006/2008 (%) Begin leeftijd alcohol drinken Zuid-Limburg 2 2008/2009 (%) Simpelveld 2 2003/2005 (%) Simpelveld 2 2008/2009 (%) Trend Simpelveld 13-14 jaar 11,8 jaar 11,0 jaar 11 jaar 11 jaar Stabiel 15-16 jaar 13,1 jaar 12,9 jaar 12 jaar 13 jaar Gestegen Alcoholgebruik 13-14 jaar 3 33,0 27,0 38,8 30,9 Gedaald 15-16 jaar 3 71,7 66,4 74,8 69,5 Gedaald 20-54 jaar 4 86,3 85,0 89,5 87,9 Gedaald 55-74 jaar 4 82,5 79,5 86,2 76,3 Gedaald 75+ jaar 4 67,6 61,6-49,8 - Overmatig alcoholgebruik (man > 21 glazen en vrouw > 14 glazen per week) 13-14 jaar 5 1,2 0,9 0,0 1,3 Gestegen 15-16 jaar 5 9,3 6,8 14,8 9,2 Gedaald 20-54 jaar - 9,3-8,1-55 - 74 jaar - 11,3-6,7-75+ jaar - 3,8-2,5 - Binge drinken ( 5 glazen per gelegenheid in de afgelopen 4 weken) 13-14 jaar 23,8 17,9 14,8 12,3 Gedaald 15-16 jaar 54,3 46,3 60,4 49,2 Gedaald Zwaar drinken ( 6 glazen minstens 1 dag in de week) 20-54 jaar 13,0 12,1 10,0 10,2 Stabiel 55-74 jaar 8,9 8,6 4,8 11,1 Gestegen 75+ jaar 1,7 1,5-1,0 - Dronken geweest (afgelopen 4 weken) 13-14 jaar 8,7 6,6 7,6 6,2 Gedaald 15-16 jaar 34,1 27,0 30,1 23,7 Gedaald Softdruggebruik (recent gebruik < 4 weken) 13-14 jaar 3,8 3,8 2,4 4,9 Gestegen 15-16 jaar 11,5 9,3 7,2 6,8 Stabiel Harddrugsgebruik (recent gebruik < 4 weken) 13-14 jaar 0,6 0,3 0,0 1,2 Gestegen 15-16 jaar 1,2 1,1 1,8 2,5 Stabiel 34
Factoren die de GEZONDHEid beïnvloeden Landelijk 1 2006/2008 (%) Zuid-Limburg 2 2008/2009 (%) Onveilig vrijen (geen condoom gebruikt, alle jongeren) Simpelveld 2 2003/2005 (%) Simpelveld 2 2008/2009 (%) Trend Simpelveld 13-14 jaar - 3,2 0,0 2,5 Gestegen 15-16 jaar - 15,3 14,3 13,9 Risico op soa (geen condoom gebruikt, seksueel actieve jongeren) 13-14 jaar 36,0 0,0 - - 6 15-16 jaar 47,6 53,3 43,2 Gedaald Soa gehad (seksueel actieve jongeren)** - 6 13-14 jaar - 4,5 0,0 0,0 15-16 jaar - 1,5 0,0 8,1-6 1 Landelijke referentiecijfers voor volwassenen CBS POLS (2006-2008) en voor jeugd TRIMBOS 2007 2 Verschillende meetmomenten: 2001/2005/2009 = 13/14 en 15/16 jaar; 1998/2003/2009 = 20-54 jaar; 1998/2003/2008 = 55-75 jaar 3 Heeft afgelopen 4 weken gedronken 4 Heeft afgelopen jaar gedronken 5 > 20 glazen alcohol per week 6 Te klein absoluut aantal om uitspraken te doen over de trend NB: duidt op een significant ongunstig verschil tussen de gemeente en andere Zuid-Limburgse gemeenten, duidt op een significant gunstig verschil. Leefstijlfactoren en sociaaleconomische gezondheidsverschillen In Zuid-Limburg leven mensen met een lagere sociaaleconomische status (ses) vaker ongezond. Laagopgeleiden roken vaker, eten ongezonder en zijn vaker te dik dan hoogopgeleiden. Ouderen, die voor hun inkomen volledig afhankelijk zijn van de AOW, drinken daarentegen minder alcohol dan mensen met meer inkomen. Ten opzichte van Zuid-Limburg scoort Simpelveld gemiddeld voor nagenoeg alle leefstijlfactoren. Dit hangt samen met het overwegend gemiddelde opleidingsniveau in Simpelveld. In de gemeentelijke cijfers is de invloed van de ses nauwelijks zichtbaar. De invloed van de mensen met een lage en een hoge ses worden in de gemeentelijke cijfers uitgemiddeld. Bovendien wonen de mensen met een lage ses verspreid over de gemeente en is geen sprake van een geografische clustering op dit vlak. Zie ook paragraaf 2.2 over deze verschillen in Simpelveld. 4.3 Fysieke omgeving Veel woningen in Simpelveld hebben een binnenmilieuprobleem De kwaliteit van het binnenmilieu wordt bepaald door de aanwezige bronnen van verontreiniging en de mate van ventilatie. Vooral de ventilatie is in Simpelveldse woningen 35