Leveruitzaaiingen Chirurgie
Inhoudsopgave Inleiding...5 Wat is de rol van de lever?...6 Wat is leverkanker?...7 Wat zijn de klachten?...8 Wat zijn de oorzaken?...9 Onderzoek... 10 Behandeling... 13 Wat kunt u zelf doen?... 16 3
Inleiding Leverkanker komt vrij veel voor. Dat wil zeggen leverkanker als gevolg van uitzaaiingen (metastasen) van kanker elders in het lichaam. We noemen dit secundaire leverkanker. Kwaadaardige tumoren kunnen ook in de lever zelf ontstaan. We spreken dan van primaire leverkanker, maar deze ziekte komt in Europa minder vaak voor. In Azië en Afrika echter des te meer. In deze brochure krijgt u vooral informatie over leveruitzaaiingen: over de secundaire vorm. U kunt lezen wat de oorzaken zijn en wat er eventueel aan te doen is. Mocht u na het lezen van deze brochure nog vragen hebben, bespreek deze dan met uw arts of bel de Infolijn van de Maag Lever Darm Stichting (telefoonnummer staat achterin deze brochure). Wat is de rol van de lever? De lever is een groot en belangrijk orgaan met veel functies. Bij volwassen mensen weegt de lever ongeveer 1½ kilo en is bijna zo groot als een voetbal! De lever bevindt zich rechtsboven in de buikholte, vlak achter de ribben. Zonder lever kan een mens niet leven. De lever heeft immers heel wat functies die van levensbelang zijn. Al met al vinden er ongeveer 600 verschillende processen in de lever plaats! Je kunt de lever dan ook het beste vergelijken met een ingenieuze chemische fabriek. 4
De belangrijkste processen zijn: Verwerken van de meeste voedingsstoffen die uit de darm in het bloed zijn opgenomen. De lever zet deze stoffen om in een voor het lichaam bruikbare vorm. Opslag van bepaalde stoffen als vitamine A, ijzer en andere mineralen. De aanmaak en omzetting van eiwitten. Productie van gal. Gal is belangrijk voor de vetvertering. Het verwijderen van bilirubine uit het bloed. Bilirubine is een afbraakproduct van rode bloedcellen en dit wordt samen met de gal uit het lichaam verwijderd. Aanmaak van stoffen die het bloed laten stollen. Onschadelijk maken van medicijnen, alcohol en chemicaliën. Wat is leverkanker? Ons lichaam bestaat uit miljarden cellen. Die cellen zijn niet allemaal hetzelfde. Een levercel ziet er bijvoorbeeld heel anders uit dan een huidcel of een bloedcel. Al deze cellen moeten constant vervangen worden, omdat ze verouderen of beschadigd raken. Nieuwe cellen ontstaan door celdeling: uit één cel ontstaan twee nieuwe cellen, die zich vervolgens weer gaan delen, dit herhaalt zich steeds opnieuw. Bij kanker is de celdeling verstoord. Cellen blijven zich in snel tempo delen, terwijl er geen behoefte is om verouderde cellen te vervangen. De cellen die op deze manier ontstaan zijn iets anders van structuur dan de oorspronkelijke cel, zodat ze geen nuttige functie hebben. 5
Zo ontstaat er op den duur een opeenhoping van kwaadaardige cellen, ofwel een kwaadaardige tumor. De tumor kan zich steeds verder uitbreiden, in het omringende weefsel binnendringen en veel schade aanrichten. Wat zijn levermetastasen? Levermetastasen zijn losgeraakte kankercellen, die door de lymfe of het bloed naar een andere plek in het lichaam worden vervoerd, waar ze weer tot een tumor kunnen uitgroeien. Darmkanker kan bijvoorbeeld makkelijk uitzaaien naar de lever en hier ontstaat dan weer een nieuwe tumor door ongeremde deling van darmkankercellen. Juist omdat er zoveel bloed door de lever stroomt, is de kans groot dat kwaadaardige cellen uitzaaien naar de lever. Wat zijn de klachten? Soms zijn er een tijdlang geen klachten. Vaak echter wel. De meeste voorkomende klachten zijn: ernstige vermoeidheid; misselijkheid en braken; geen eetlust; gewichtsverlies; vergrote lever; vochtophoping in de buik (ascites); geelzucht. 6
Wat zijn de oorzaken? Primaire leverkanker komt vooral voor bij mensen met levercirrose als gevolg van de volgende aandoeningen: chronische hepatitis B of C; chronisch alcoholmisbruik; chronische ontstekingen aan de galwegen (PBC; Primaire Bilaire Cirrose en PSC; Primaire Scleroserende Cholangitis); hemochromatose of (ijzerstapelingsziekte); porfyrie; blootstelling aan giftige stoffen. Bij levercirrose sterven levercellen af en worden vervangen door dik littekenweefsel. Bij levercirrose is de kans op het ontwikkelen van leverkanker duidelijk verhoogd. Voor meer informatie over levercirrose kunt u onze brochure bestellen (zie achterin deze brochure). Secundaire leverkanker kan ontstaan als uitzaaiing van kanker elders in het lichaam. Veelvoorkomend zijn uitzaaiingen van een tumor in de dikke darm, slokdarm, maag, borsten, alvleesklier en de longen. 7
Onderzoek De volgende onderzoeken kunnen worden gedaan om de juiste diagnose te stellen. Bloedonderzoek Om vast te stellen of er sprake is van leverkanker en zo ja, hoe ernstig deze is en hoe de tumor zich ontwikkelt. In het bloed worden de zogenaamde leverfuncties bepaald. Hierbij worden gehaltes aan eiwitten (stolling en albumine), bilirubine en enzymen (ASAT, ALAT, AF, GGT) in het bloed bepaald. De uitslagen hiervan zeggen iets over de functie van de lever. Afwijkingen geven aan of de lever ziek is en zo ja, in welke mate. Daarnaast kan in het bloed het gehalte worden bepaald van de zogeheten tumormarkers. Dit zijn speciale stofjes die door de tumor zelf worden aangemaakt. Bij secundaire leverkanker is dit het Carcino Embryonaal Antigeen (CEA). Echografie Om te zien hoe groot de lever is en of er een tumor zichtbaar is. Bij dit onderzoek wordt gebruik gemaakt van geluidsgolven. Voor het onderzoek wordt uw buik ingesmeerd met een soort gel. Met een apparaatje dat geluidsgolven uitzendt en ontvangt wordt vervolgens over uw buik gewreven. De verschillende soorten weefsels in en rond de lever kaatsen deze golven allemaal op een andere manier terug. De teruggekaatste golven zijn zichtbaar op een monitor en hierdoor kan men zien of uw lever gezond is of dat er afwijkingen zijn. Een echografie is pijnloos en neemt slechts weinig tijd in beslag. 8
CT-scan of computertomografie Dit is een bijzondere röntgentechniek, waarbij u heel langzaam door een kokervormige scanner wordt bewogen. De scanner maakt veel afbeeldingen van telkens kleine plakjes lever. Vaak wordt vooraf contrastvloeistof in een ader gespoten, waardoor het beeld nog duidelijker is. MRI of magnetic resonance imaging Dit is een soort CT-scan, waarbij in plaats van röntgenstralen een magnetisch veld wordt gebruikt. Ook hier ligt u in een kokervormige scanner. Vaak wordt voor dit onderzoek ook contrastvloeistof in een ader gespoten. Laparoscopie of kijkoperatie Bij dit onderzoek maakt de arts drie gaatjes in uw buik, en hier doorheen brengt hij een zogenaamde kijkbuis in uw buikholte. Om de lever goed zichtbaar te maken wordt eerst via de kijkbuis lucht in de buik geblazen. De buikholte zet dan op en de lever komt los van de buikwand. Aan het uiteinde van deze buis zit een lampje en een klein cameraatje, waarmee de buitenkant van de lever bekeken wordt. Het cameraatje is verbonden met een monitor waarop het onderzoek te volgen is. Via de andere gaatjes in uw buikwand kunnen andere instrumentjes in uw buikholte worden gebracht. Dit gebeurt bijvoorbeeld als de arts kleine stukjes weefsel van uw lever wil wegnemen voor nader onderzoek (biopsie). Met laparoscopie kan de arts zien of er sprake is van cirrose of van een gezwel. Door de ontwikkeling van met name CT en MRI vindt laparoscopisch onderzoek nog zelden plaats. 9
Behandeling Bij primaire leverkanker hangt de behandeling af van de grootte van de tumor en de kwaliteit van de leverfunctie. Gaat het om een enkele tumor en is deze niet te groot, dan kan de tumor operatief worden verwijderd. Hierbij wordt ook een deel van de lever weggesneden. Als er ook sprake is van levercirrose in een vergevorderd stadium, kan het moeilijk zijn om te opereren, omdat dan de kans bestaat dat er onvoldoende gezond functionerend leverweefsel overblijft. Soms kan een levertransplantatie dan uitkomst bieden. Die kan echter alleen worden gedaan als er geen uitzaaiingen zijn. Is een operatie niet mogelijk, dan kan de groei van de tumor zoveel mogelijk worden afgeremd met chemotherapie, radiotherapie (bestraling), hormoontherapie of door injecties met alcohol in de tumorhaard. Deze behandeling brengt geen genezing, maar vertraging van het proces. Wordt de leverkanker pas in een laat stadium ontdekt, dan is behandeling erg moeilijk en vaak niet meer mogelijk. Bij secundaire leverkanker is succesvol operatief ingrijpen afhankelijk van het aantal, de grootte, de oorsprong en de ligging van de uitzaaiingen (metastasen). Zijn er beperkt uitzaaiingen, zijn ze slechts enkele centimeters groot, is een van de leverkwabben vrij van uitzaaiingen en zijn er buiten de lever geen uitzaaiingen dan zal operatieve verwijdering van de leverkwab met daarin de uitzaaiingen mogelijk zijn. Bij circa 30-40% van de patiënten met levermetastasen als gevolg van dikke darmkanker is deze behandeling succesvol. Soms wordt besloten om de kans op succes te vergroten door eerst chemotherapie te geven. 10
Omdat bij veel patiënten er vaak ook uitzaaiingen op andere plaatsen in het lichaam zijn, is de behandeling meestal gericht op vertraging van het ziekteproces en brengt geen genezing. Aanvullende behandelingsmogelijkheden zijn: Kankerremmende medicijnen (chemotherapie) Door de behandeling met cytostatica wordt de groei van de metastasen afgeremd. Bij 40% van de patiënten geeft deze behandeling goede resultaten en 70% voelt zich beter. Plaatsen van een buisje in één van de grote galkanalen in de lever Klaagt de patiënt over jeuk en wordt hij erg geel, dan betekent dit waarschijnlijk dat de tumor het galafvoerkanaal afsluit. Door het plaatsen van een buisje wordt de galafvoer weer hersteld, waardoor geelzucht en jeuk verdwijnen. Experimentele behandeling Er wordt veel onderzoek gedaan naar de behandeling van leverkanker. Dit heeft geleid tot nieuwe, zogenaamde experimentele behandelingen, die echter niet in elk ziekenhuis kunnen worden toegepast. Uw arts zal deze mogelijkheid waarschijnlijk met u bespreken. Cryo-behandeling Hierbij worden de metastasen bevroren zodat de kankercellen afsterven. De resultaten van deze behandeling zijn nog niet geheel duidelijk. Ongeveer 10% van de mensen komt hiervoor in aanmerking. 11
RF-behandeling Hierbij worden de metastasen door middel van radiofrequentie verhit tot ongeveer 80 graden zodat de kankercellen afsterven. De resultaten van deze behandeling zijn hoopgevend. Leverperfusie Door middel van een operatie wordt de lever geïsoleerd van de rest van het lichaam, waarna een extreem hoge dosis chemotherapie door de lever wordt geleid. Lasertherapie Door middel van laserstralen wordt de tumor vernietigd. Dit is ook een experimentele therapie. Wat kunt u zelf doen? Uw kwaliteit van leven blijft het langst op peil als u goed voor uzelf zorgt. Dit houdt in: Gezond en gevarieerd eten; liefst vier à zes (kleine) maaltijden per dag. Probeer uw gewicht en conditie op peil te houden door extra veel calorieën te nuttigen. Neem voldoende rust. Probeer dagelijks te bewegen; een eindje wandelen in de frisse lucht doet wonderen. Doe zoveel mogelijk dingen die u prettig vindt. Hiermee voorkomt u te veel somber gepieker. Voor meer informatie over voeding bij Leveraandoeningen kunt u onze brochure bestellen (zie achterin deze brochure). 12
Hoe verder? Leverkanker is een ernstige ziekte die uw leven helemaal overhoop kan halen. Het is belangrijk dat u over uw angsten en verdriet met anderen praat. Met uw naasten, maar ook met uw arts. Hij kan u in grote lijnen vertellen wat uw vooruitzichten zijn. Als u weet wat u te wachten staat, kunt u zich daar beter op voorbereiden. Praten met lotgenoten kan ook een grote steun zijn. Hiernaast treft u enkele adressen van patiëntenverenigingen aan. Praten met een lotgenoot? Nederlandse Leverpatiëntenvereniging Stationsplein 8 3818 LE Amersfoort Telefoon: 033 422 09 81 Internet: www.leverpatientenvereniging.nl Koningin Wilhelmina Fonds (KWF) Sophialaan 8 1075 BR Amsterdam Infolijn: 0800 022 66 22 Internet: www.kankerbestrijding.nl Wilt u meer weten? Mocht u na het lezen van dit boekje nog vragen hebben, dan kunt u die voorleggen aan de assistentes van de polikliniek voor chirurgie, telefoon (0341) 463777, van 08.30 12.00 en van 13.30 16.30 uur. 13
Ook kunt u contact opnemen met de Maag Lever Darm Stichting: Postbus 430, 3430 AK Nieuwegein Telefoon: 030 6055881 Fax: 030 6049871 Internet: www.mlds.nl E-mail: info@mlds.nl 14
Uitgave: Patiëntencommunicatie Harderwijk, januari 2013 CAZ CH 83.01.13
Ziekenhuis St Jansdal Wethouder Jansenlaan 90 3844 DG Harderwijk Postbus 138 3840 AC Harderwijk Telefoon (0341) 463911 www.stjansdal.nl