Procedurele rechtvaardigheid en de bestuursrechter mr. drs. D.A. (André) Verburg mr. H.A.M. (Hilke) Grootelaar BA Landelijk Congres Prettig Contact met de Overheid 26 april 2016
Inleidende vragen: PROCEDURELE RECHTVAARDIGHEID I Wie van u vindt dat in 90 % van de zaken die hij/zij het afgelopen jaar behandelde de burger rechtvaardig is behandeld? Wie van u is er van overtuigd dat in 80 % van de zaken die hij/zij het afgelopen jaar behandelde de burger heeft ervaren dat hij/zij rechtvaardig is behandeld?
RECHTVAARDIGHEID II Nog meer inleidende vragen: Wie van u vindt het belangrijk thuis over een goede computer te beschikken? Wie van u heeft daarvoor ook een behoorlijke hoeveelheid geld over als die vervangen moet worden? Wie van u weet heel veel van computertechniek?
RECHTVAARDIGHEID III Bedenk dat dit de positie is van bijna elke burger die de (hoor)zitting binnenkomt (en eigenlijk ook van veel professionals): Het is iets belangrijks. Er is doorgaans ook een behoorlijk bedrag mee gemoeid. Maar de techniek (in ons geval de juridische techniek) waarmee wordt bepaald of iemand recht heeft op die vergunning, subsidie of uitkering, is een black box.
RECHTVAARDIGHEID IV Waar let u op in die PC-winkel? Cues, aanwijzingen; die hebben niet veel te maken met goede PC's; niet anders voor de burger in de hoorzitting Sense-making: burger probeert situatie te begrijpen
Onderscheid: PROCEDURELE RECHTVAARDIGHEID VI - Procedurele rechtvaardigheid (waar we het nu over hebben) - Verdelende of distributieve rechtvaardigheid (waar ongeveer de hele studie rechten over gaat; waar de jurist als eerste aan denkt bij "rechtvaardigheid")
Sense-making? PROCEDURELE RECHTVAARDIGHEID V De mens als informatieverwerkend individu Hoe weet de burger of de overheid te vertrouwen is? Procedurele rechtvaardigheid als proxy voor vertrouwen
RECHTVAARDIGHEID VII Factoren die van invloed zijn*: Ik ben met respect behandeld (respect) Ik kon mijn mening geven (voice) De ambtenaar/rechter heeft naar mijn mening geluisterd (due consideration) Mij was duidelijk hoe de procedure zou verlopen en wat er in het kader van deze procedure mogelijk was (explanations) Ik denk dat de ambtenaar/rechter mij op dezelfde manier heeft behandeld zoals hij andere burgers heeft behandeld (consistentie) De ambtenaar/rechter die mijn zaak behandelde, was deskundig (competentie) De ambtenaar/rechter was onpartijdig (neutraliteit) * (K. van den Bos & L. van der Velden (2014) Prettig Contact met de Overheid 4. Legitimiteit, procedurele Rechtvaardigheid en de aanvaardbaarheid van overheidsbesluiten. Den Haag: Ministerie van BZK.
RECHTVAARDIGHEID VIII Herstel van vertrouwen als doel (= bezwaar of klacht is signaal dat het even niet goed zit met vertrouwen in "mijn" overheid) Wat doe je hiermee als ambtenaar (bestuurlijke procedure)? Wat doe je hiermee als het een rechtszaak is geworden (rechterlijke procedure)?
RECHTVAARDIGHEID IX Belangrijk punt om te onthouden: het gaat niet tot de bodem... Ambtenaren trainen om veel aandacht te geven aan procedurele rechtvaardigheid, prima En toch... morgen kom je in de situatie waarbij dat allemaal niet meer helpt (de anarchist, de overheidshater, de chaoticus, noem het maar); dan sterke knieën & soepele heupen
RECHTVAARDIGHEID X Het gaat dus om: de burger ruimte geven om te participeren èn kaders stellen
Wanneer doet procedurele rechtvaardigheid ertoe? Burgers reageren sterk(er) op procedurele rechtvaardigheid als... Als de uitkomst ongunstig is Er veel op het spel staat Men gevoelig is voor onzekerheid Men al proceservaring heeft Men begrijpt wat er op zitting gebeurt
RECHTVAARDIGHEID XI Wat neem je mee naar huis? Impliciet, maar dat maken we nu expliciet. Onderscheid vier gespreksvelden: I. de gesteldheid waarmee iemand binnenkomt II. de beleving van de interactie met de ambtenaar III. de evaluatie daarvan als "eerlijk"/"rechtvaardig" IV. de resultaten
RECHTVAARDIGHEID XII Wat neem je mee naar huis? I. de gesteldheid waarmee iemand binnenkomt onzekerheid, onveiligheid: leidt tot extra gevoeligheid voor "eerlijk" behandeld worden begrijpelijkheid: is het voor de burger begrijpelijk wat er gebeurt? onverwachtheid: komt hetgeen er op zitting gebeurt voor de burger als een verrassing?
RECHTVAARDIGHEID XIII Wat neem je mee naar huis? II. de beleving van de interactie met de ambtenaar wordt in hoge mate bepaald door genoemde factoren (respect, voice, due consideration, explanation, interpersonal contact, onpartijdigheid, deskundigheid), maar niet keurig op een rijtje kern: word ik serieus genomen of ben ik maar een nummer?
RECHTVAARDIGHEID XIV Wat neem je mee naar huis? III. de evaluatie daarvan als "eerlijk"/"rechtvaardig Let op: dit is niet al te rationeel, maar een hot cognition
RECHTVAARDIGHEID XV Wat neem je mee naar huis? IV. de resultaten mensen zullen tevredener zijn over de interactie met de ambtenaar, zullen zich coöperatiever in de procedure opstellen, zullen meer vertrouwen in ambtenaar hebben en meer bereid zijn haar/zijn beslissing te aanvaarden (en dus bijv. minder geneigd beroep in te stellen) en er naar te leven; zullen het gezag/de gezaghebbendheid van die ambtenaar hoger achten
Deze presentatie werd met plezier verzorgd door André Verburg rechtbank Midden-Nederland Universiteit Utrecht d.a.verburg@uu.nl Hilke Grootelaar Universiteit Utrecht h.a.m.grootelaar@uu.nl