100% heijplaat Rotterdam pakt door energie
Onze energievoorziening staat aan de vooravond van grote, fundamentele veranderingen. Fossiele brandstoffen worden steeds schaarser en duurder en hebben allerlei milieunadelen. Tegelijkertijd worden duurzame vormen van energie steeds efficiënter, volwassener en betaalbaarder. Alle noodzaak en kansen dus voor positieve veranderingen in de manier waarop wij energie opwekken en gebruiken. In de bijzondere Rotterdamse wijk Heijplaat krijgen we daarvan de komende jaren een fraaie concrete preview te zien. Daar hebben de bewoners samen met het Wereld Natuur Fonds, de gemeente Rotterdam, Woonbron, Eneco, Stedin en Havenbedrijf Rotterdam hun krachten gebundeld om in de toekomst verzekerd te zijn van schonere en betaalbare energie. 2
Nog nooit eerder vertoond: energieneutraal in 2020 In de toekomst zal de energievoorziening minder centraal geregeld worden. We worden minder afhankelijk van grote elektriciteitscentrales op kolen, olie en aardgas, dominerende hoogspanningsleidingen en van het aardgasnet, waarvan we nu bijna volledig afhankelijk zijn voor ruimteverwarming en warm water. Steeds vaker gaan we gebruik maken van slimme woning-gebonden methodes om energie op te wekken. Dichtbij en aan huis als het ware. Onafhankelijker van de centrale opwekking en distributie, en dus ook minder kwetsbaar. Grote plannen beginnen vaak klein. In dit geval begint het bij een wijk in Rotterdam: Heijplaat. Heijplaat zal de komende jaren gaan fungeren als lichtend voorbeeld van wat er allemaal mogelijk is op het gebied van energiebesparing en het opwekken van energie voor eigen gebruik. Met als eindresultaat: een volledig energieneutraal Heijplaat. Dergelijke oplossingen worden weliswaar op kleine schaal al getest, maar op wijkniveau is dat nog nooit eerder vertoond. 3
Heijplaat, 100% zelfvoorzienend in energie Heijplaat is echt vernieuwend in de strategie om helemaal in de eigen energiebehoefte te kunnen voorzien, om energieneutraal te worden. Welke afwijkende aanpak daarbij wordt gehanteerd? Waar veel andere projecten uitgaan van bestaande strategieën, zullen op Heijplaat de bewoners, gesteund door experts, zelf meedenken over de strategie. Vervolgens wordt die strategie dan verder uitgewerkt door experts, die hun bevindingen regelmatig terugkoppelen aan de bewoners. Op deze manier blijven de bewoners betrokken bij het beleid en de ontwikkelingen in hun wijk. Dat is dus een vernieuwende procesaanpak. Maar ook inhoudelijk zijn er vernieuwingen. Hoe ziet de strategie voor Heijplaat EnergieNeutraal er dan precies uitziet? In feite gaat het om een vierpuntenplan: 1 Participatie door de bewoners Het plan begint met een energiecontract. Met het ondertekenen van het contract gaan de bewoners van Heijplaat akkoord met de vergroening van hun energieverbruik. En dat is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor hun portemonnee. Ondertekening van het contract kan de bewoners meteen al 8% korting op hun energiekosten opleveren. Daarnaast wordt per ondertekend contract nog eens 50,- uitgekeerd. Dat geld gaat in een gemeenschappelijke pot; gezamenlijk mogen de bewoners er een maatschappelijke bestemming aan geven. Dit alles geeft aan dat de bewonersparticipatie bij het project cruciaal is, en dat het bovendien een wijkaangelegenheid is, en niet iets van losse individueel deelnemende huishoudens. 4
Besparingsmogelijkheden in bestaande woningen 2 Energie-efficiënte huizen De 700 bestaande woningen worden zo goed mogelijk toegerust om zo min mogelijk energie te verspillen. Want minder verspilling betekent ook dat er letterlijk minder geld uit het raam gegooid wordt. En wanneer minder energie nodig is, hoeft uiteraard ook minder energie opgewekt te worden. Voor de nieuw te bouwen woningen zijn de aanpassingen gemakkelijk, want die kunnen meteen meege- nomen worden in de bouwfase. De grootste uitdaging ligt daarom in de bestaande woningen. Hoewel Woonbron in het verleden al flink heeft geïnvesteerd in het isoleren van de woningen, zal goed gekeken worden waar de mogelijkheden liggen om nog meer energie te kunnen besparen. Vervolgens worden de woningen aangepast, in nauw overleg met de bewoners. Zo wordt er ca. 16% minder CO 2 uitgestoten. 5
3 Slim Wonen 4 Heijplaat wordt energieproducent Daarnaast wordt gebruik gemaakt van geavanceerde apparatuur, zodat de bewoners een duidelijk en volledig inzicht krijgen in hun energieverbruik en dat zo nodig kunnen aanpassen. 200 woningen in Heijplaat krijgen een intelligente meter, een display en voorlichting over energieverbruik. Daarnaast worden de woningen opgesplitst in vier doelgroepen plus een controlegroep om verschillende maatregelen voor gedragsbeïnvloeding en combinaties daarvan te kunnen testen. Zo krijgt een deel van de bewoners feedback op hun energieverbruik. Deze maatregelen leiden naar schatting tot een 7% lagere CO 2 -uitstoot. Een deel krijgt eigen zonnepanelen en een ander deel zal energie afnemen van een collectief zonnedak en een windmolen. Voor de nieuwbouwwoningen wordt gedacht aan extra voorzieningen, zoals individuele warmtepompen, meer zonnepanelen en vraagsturing. Op Heijplaat zelf zal duurzame energie worden opgewekt. Omdat de mogelijkheden om per woning duurzame energie op te wekken beperkt zijn, (helaas leent slechts een beperkt aantal daken van de bestaande woningen zich voor de plaatsing van zonnepanelen), moet het overgrote deel van de benodigde energie voor Heijplaat buiten de woning opgewekt worden. Een deel van de benodigde energie, goed voor zo n 140 woningen, kan geproduceerd worden door zonnepanelen op het dak van de Scheepsbouwloods op het RDM-terrein. Het grootste gedeelte van de energie zal echter opgewekt worden door een windmolen op Heijplaat of in de nabijheid ervan. Eneco heeft aangeboden samen met de bewoners en het Havenbedrijf te kijken naar de verschillende opties. Met de eigen energieproductie kan Heijplaat zelfs energie-exporteur worden! Eneco gaat samen met Woonbron en de bewoners kijken of er daarvoor een gezamenlijk eigendomstructuur opgezet kan worden. 6
Samenwerken aan succes: wie zijn de partners van Heijplaat EnergieNeutraal? Naast de inhoudelijk vernieuwende aanpak zit het geheim van de Heijplaat -formule hem in de samenstelling van de deelnemende partners. Daarom schetsen we hier ook eerst graag even het groepsportret. De bewoners De bewoners van Heijplaat staan open voor de kansen die Heijplaat EnergieNeutraal hen biedt. Heijplaat is een unieke plek om trots op te zijn. Het heeft een rijk verleden en, als het aan de bewoners ligt, ook een groene toekomst. Niet toevallig is daarom juist Heijplaat gekozen als pilotwijk voor energieneutraliteit op wijkniveau. Een aantal bewoners, koplopers, heeft zich gecommitteerd om het plan onder de rest van de bewoners uit te dragen. Peter Blokdijk, Bewoner Heijplaat en koploper Heijplaat EnergieNeutraal Ik heb een dochter van 12 en mede hierdoor is mij het belang van een duurzame toekomst duidelijk. Dat is ook de belangrijkste reden dat ik mij als koploper heb gecommitteerd aan Heijplaat EnergieNeutraal. Wat mij aanspreekt is dat het een concreet plan is met concrete doelen. Ik ben een ondernemer en ook voor mij geldt: geen woorden maar daden. Heijplaat EnergieNeutraal is voor de wijk een uitgelezen kans om de sociale duurzaamheid te versterken, en daar begint het volgens mij. De bewoners van Heijplaat hebben in het verleden nogal wat te verstouwen gekregen en de wijk is in de loop der jaren verworden tot een achterstandswijk. Door dit plan is er weer aandacht voor Heijplaat. Ik zie Heijplaat EnergieNeutraal dan ook als een positieve impuls om de wijk weer op de kaart te zetten. 7
Wilma van Gennip Bewoner Heijplaat en koploper Heijplaat EnergieNeutraal Liset t Hart Bewoner Heijplaat en koploper Heijplaat EnergieNeutraal Het idee om van Heijplaat een quenties. Doordat in het verleden Ik heb mij als koploper gecom- inziet dat het project kansen biedt volledig energie neutrale wijk veel partijen hun beloftes aan de mitteerd aan Heijplaat Energie- voor Heijplaat. Om dat voor elkaar te maken spreekt me zeer aan. bewoners van Heijplaat niet zijn Neutraal omdat ik het een heel te krijgen moeten de betrokken Met het oog op de uitputting van nagekomen is de scepsis groot. interessant en inspirerend project partijen wel echt doorpakken. De de fossiele brandstoffen is het Het vertrouwen van de bewoners vind. Het geeft handen en voeten bewoners van Heijplaat zijn in het duidelijk: er moet iets gebeuren. van Heijplaat krijg je niet zomaar, aan de Rotterdamse ambitie van verleden vaak teleurgesteld. Ik Als Heijplaat daarin een rol kan dat moet gewonnen worden. Maar een duurzame toekomst. Ik hoop hoop en verwacht dat het dit keer spelen dan juich ik dat toe. Het als dat eenmaal zover is staat dat ook de rest van de bewoners anders zal zijn. is wel cruciaal dat er voor de niets een energieke toekomst bewoners een duidelijk verhaal is, voor Heijplaat nog in de weg. met duidelijke doelen en conse- 8
Eneco Energiebedrijf Eneco is koploper bij de verduurzaming van onze energievoorziening. Eneco levert en produceert duurzame energie en is voortdurend bezig met het ontwikkelen en inzetten van slimme, duurzame energieoplossingen. Het bedrijf behoort tot de schoonste energiebedrijven van Europa. De ambitie is: duurzame en betaalbare energie voor iedereen. Bram Poeth, Directeur Eneco-Shared Energy Solutions De grootste uitdaging bij het energieneutraal maken van Heijplaat ligt in het feit dat het een bestaande wijk is met een bestaand energienet. In nieuwe wijken kunnen de woningen bij de bouw al ingericht worden op de nieuwe situatie, maar op Heijplaat zullen de woningen omgezet moeten worden. Wij zijn de afgelopen tijd vaak op Heijplaat geweest en hebben daar uitgebreid gesproken met de bewoners. Een aantal bewoners is heel enthousiast en heeft zich bereid getoond om als ambassadeur voor het plan op te treden. Hun woningen worden geïsoleerd en voorzien van de Smart Grid apparatuur die we uiteindelijk in alle woningen willen plaatsen. Hopelijk kunnen de bewoners van deze proeftuin ook de andere bewoners van Heijplaat over de streep trekken om mee te doen. De ervaringen die we opdoen op Heijplaat vatten we samen in een leerdocument, dat ons uiteindelijk zal helpen om ook andere wijken in Nederland energieneutraal te maken. Hiermee geven we invulling aan onze missie Duurzame energie voor iedereen. Wij zetten in op het besparen van energie, het samen opwekken van duurzame energie en het leveren van de restvraag met duurzame energie. Precies de elementen die we in Heijplaat ook inzetten, maar dan gecombineerd en niet los van elkaar. Ons doel is onze ervaring op Heijplaat schaalbaar en repliceerbaar te maken om de vertrouwde relatie met onze klanten verder te verduurzamen met concrete diensten zoals Zon en Zeker en Toon. We doen dat ook met specifieke oplossingen voor woningcorporaties, zodat we ook onze klanten die huren kunnen bereiken. Verduurzaming gaat wat ons betreft namelijk hand in hand met geld verdienen zowel voor klant, woningcorporatie als energiebedrijf. Om als energiebedrijf succesvol te kunnen zijn in het verduurzamen van wijken is een goede verbinding met bewoners belangrijk. Er is geen eenzijdige relatie van leverancier (energiebedrijf) en afnemer (bewoner) meer, maar veel meer sprake van partnership. In het geval van Heijplaat komen daar nog andere partijen bij, zoals gemeente, woningcorporatie en het Havenbedrijf, die samen nodig zijn om het gemeenschappelijke doel te bereiken. Dat vereist ook meer samenwerking. Dus niet alleen op energetisch gebied, maar ook op het gebied van samenwerking en communicatie is Heijplaat een waardevolle proeftuin. 9
Gemeente Rotterdam Rotterdam streeft er naar een schone, groene en gezonde stad te zijn, waarin duurzaamheid bijdraagt aan een sterke economie. Het Rotterdamse college van B&W heeft deze ambitie vastgelegd in het nieuwe Rotterdamse Programma Duurzaam. Halveren van de CO 2 -uitstoot, voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering, een betere luchtkwaliteit en minder geluidsoverlast vormen de rode draad in het programma. Rotterdam werkt hard aan een in elk opzicht gezonde toekomst. Het realiseren van Heijplaat EnergieNeutraal is voor de stad een ideale mogelijkheid om haar ambities voor een schone en duurzame toekomst in praktijk te brengen. Alexandra van Huffelen, Wethouder duurzaamheid gemeente Rotterdam Heijplaat is een uniek stukje Rotterdam waar de geschiedenis van de Rotterdamse haven leeft, maar waar ook met open vizier naar de toekomst wordt gekeken. De vele ideeën en initiatieven die door bewoners worden aangedragen en in gang gezet zijn hier het bewijs van. Neem De Huiskamer, die we in maart 2012 geopend hebben: een geweldig bewonersinitiatief waar het sociale aspect (ontmoeting) wordt gekoppeld aan duurzame ontwikkelingen. Koplopers uit de wijk hebben hier heel veel tijd in gestoken, professionele partijen hebben het ondersteund en Heijplaatse vrijwilligers zorgen voor het beheer. Dit proces is voor mij een blauwdruk van hoe de ontwikkelingen op Heijplaat moeten worden vormgegeven: bewoners, organisaties, bedrijven en overheid gaan samen de uitdaging aan om van Heijplaat de meest duurzame wijk van Rotterdam en Nederland te maken. 10
Woonbron Het ligt al in het credo van deze wooncorporatie besloten: Denkt, durft, doet. Woonbron stelt de bewoners centraal, nu en in de toekomst. Ook duurzaamheid speelt hierbij een belangrijke rol. In samenspraak met de bewoners worden bestaande woningen van Woonbron beter geïsoleerd en worden nieuwe woningen ingericht op een duurzame toekomst. Erwin Zwijnenburg, Directeur Woonbron Floor van der Kemp, Manager Gebiedsontwikkeling Woonbron Bij de opgave om Heijplaat energieneutraal te maken, draait het om de bewoners. Het project heeft alleen kans van slagen als zij er achter staan, en als het hen iets oplevert. Woonbron is ervan overtuigd dat dit het geval is en ondersteunt de plannen dan ook van harte. De schaal en de ligging van Heijplaat maken de wijk heel geschikt als pilot voor een energieneutrale wijk. Het is uiteraard heel belangrijk om hierbij goed te luisteren naar onze klanten. Wij moeten uiteindelijk hun vraag faciliteren -zij staan centraal. Voor veel bewoners van Heijplaat is een belangrijke prikkel om mee te doen de mogelijkheid om te kunnen bezuinigen op de energiekosten. Woonbron wil vooroplopen met een integrale aanpak om te komen tot duurzaamheid in de brede zin van het woord. Energie is daar slechts een schakel van, want we hebben het ook over sociale duurzaamheid 11
Stedin Stedin is verantwoordelijk voor het transport van energie aan ruim twee miljoen huishoudens in de regio. Stedin wil zijn klanten veilig, stabiel en continu van energie blijven voorzien ook in de toekomst. Daarom is Stedin initiatiefnemer van veel innovatieve projecten die dat mogelijk moeten maken. Elk project levert waardevolle informatie op die ertoe bijdraagt om een maximale verduurzaming van het energietransport te kunnen realiseren. Jeroen de Swart, Directeur Stedin Heijplaat EnergieNeutraal past uitstekend in ons beleid van verduurzaming van de energievoorziening. We spelen nu al een belangrijke maatschappelijke rol op het gebied van energiebesparing: we maken duurzame energievoorziening mogelijk. Heijplaat EnergieNeutraal vormt voor ons een uitgelezen kans om onze ambitie op het terrein van duurzaamheid concreet in te vullen. Havenbedrijf Rotterdam Het Havenbedrijf Rotterdam is eigenaar van de RDMgebouwen op Heijplaat. Op de daken van deze gebouwen zullen zonnepanelen worden geplaatst om Heijplaat te voorzien van eigen energie. Hans Smits, Directeur Havenbedrijf Rotterdam Een energieneutraal Heijplaat sluit naadloos aan op onze visie op de herontwikkeling van dit gebied. Heijplaat verandert van een verouderd stukje stad en haven in een eigentijds, zeer aansprekend gebied waar we nieuwe wegen bewandelen in de manier waarop stad en haven samengaan. Jeroen Steens, Hoofd Port Development, Haven Rotterdam Door het grootschalig toepassen van zonnepanelen op het dak van het RDM-complex draagt ook Havenbedrijf Rotterdam, zijn steentje bij aan een energieneutraal Heijplaat. Bovendien doet het Havenbedrijf Rotterdam waardevolle ervaring op met de toepassing van zonnecellen. 12
Het Wereld Natuur Fonds Het WNF bestaat dit jaar 50 jaar. In de afgelopen halve eeuw heeft het een belangrijke rol gespeeld, bij bewustwording en met concrete actie om natuur en milieu te beschermen. Ook de komende 50 jaar wil het WNF er krachtig aan bijdragen dat we aan volgende generaties een leefbare aarde doorgeven. Om dat te kunnen doen moet iedereen ook doordrongen zijn van het belang van de overstap van fossiele brandstoffen naar schone, duurzame energie. Daarom steunt het WNF wereldwijd grote en kleine projecten om klimaatverandering tegen te gaan. Belangrijk daarbij is om mensen te helpen beseffen dat zij zelf een bijdrage kunnen leveren aan een vermindering van de C0 2 -uitstoot en hoe zij dit kunnen doen. Heijplaat EnergieNeutraal is een project dat handen en voeten kan geven aan de overstap naar een efficiënte, schone, duurzame en betaalbare energievoorziening. Het is een vernieuwende aanpak die op wijkniveau streeft naar energieneutraliteit : superefficiënt omgaan met de energie, die wordt opgewekt in die wijk zelf. Geen woorden maar daden: het pragmatisch uitwerken van mogelijke oplossingen in een tijd die daar steeds krachtiger om vraagt. 13
Heijplaat - van tuindorp tot proeftuin Heijplaat is een bijzondere Rotterdamse wijk. Een tuindorp dat aan het begin van de vorige eeuw werd gebouwd voor de werknemers van de nabijgelegen Rotterdamse Droogdokmaatschappij (RDM). De bedoeling was om de werknemers, die tot dan toe veelal in verpauperde stadswijken woonden, een goed onderkomen te bieden. Door de geïsoleerde ligging van de wijk, tussen de Nieuwe Maas en de Heijsehaven, kreeg Heijplaat al snel een dorps karakter. Het werd een zelfvoorzienend dorp met scholen, kerken en winkels. Het saamhorigheidsgevoel van de paar honderd bewoners in de oorspronkelijk 309 woningen was groot. Op een plek als Heijplaat is de dynamiek van een maatschappij goed zichtbaar. De groeiende welvaart stelde andere eisen aan de huizenbouw. Wat bij de bouw van Heijplaat in 1914 nog als modern werd ervaren, bleek jaren later achterhaald. Ook de huizen die in de jaren 50 en 60 in rap tempo in de wijk werden gebouwd voldoen al lang niet meer aan de eisen die tegenwoordig aan woningen worden gesteld. Veel van die woningen zijn inmiddels dan ook alweer gesloopt. Na de sluiting van RDM is de sociale cohesie in de 14
wijk grotendeels verdwenen. Het gevoel van saamhorigheid dat zo typerend was voor de wijk nam, tot groot verdriet van de bewoners, snel af. Op dit moment telt Heijplaat 700 woningen en 1460 bewoners. Het overgrote deel van de woningen op Heijplaat (85%) is in bezit van wooncorporatie Woonbron. Daarnaast is een aantal woningen in particulier bezit en een klein aantal woningen is eigendom van de gemeente Rotterdam. Het streven is om door gezamenlijke inspanning en expertise van de partners en de bewoners in 2020 van Heijplaat een compleet energieneutrale wijk te hebben gemaakt. Het project Heijplaat EnergieNeutraal maakt Heijplaat weer tot een onderscheidende wijk die, net als bij de bouw ervan honderd jaar geleden, vooruitloopt op maatschappelijke ontwikkelingen. 15
Bewonersparticipatie 9% reductie CO uitstoot 2 door RDM-zonnestroom. Bewonersparticipatie al eerder werd de nadruk daarop gelegd is onontbeerlijk voor het welslagen van het project. Heijplaat is een wijk die in het verleden herhaaldelijk te maken heeft gehad met grote plannen die geen (of sterk vertraagd) doorgang vonden. Dit heeft geleid tot een groeiend wantrouwen bij de bewoners jegens elke partij die in Heijplaat een project wil starten. Daarom zijn de ideeën van de bewoners over wat ze graag zouden willen zien, wijzigen en toevoegen cruciaal voor de ontwikkeling van het plan. De partners in het project hebben zich daarom gecommitteerd om de bewoners actief te betrekken bij het realiseren van Heijplaat EnergieNeutraal. 2% reductie CO uitstoot 2 door plaatsen zon PV systemen op daken huizen. 100% participatie 100% betrokken 16 100% 100% 65% 2387 ton CO2 uitstoot in 2012 2387 ton reductie CO2 uitstoot door energiebesparende 1551 ton CO2 extra besparing in 2020
Het plan is onderverdeeld in drie fasen: 16% reductie CO uitstoot 2 door verlagen energiebehoefte van woningen. Fase 1 Allereerst is bekeken wat mogelijk en nodig is om Heijplaat energieneutraal te maken. Het ging hier zowel om de oplossingen op woning- en gebiedsniveau als de mogelijkheid om op Heijplaat zelf energie op te wekken. Er is vervolgens een onderscheid gemaakt tussen kansrijke en niet-kansrijke oplossingen. 66% reductie CO2 uitstoot door plaatsen Heijplaat wind. reductie 7% CO uitstoot door slim wonen. 2 In de tweede fase zijn de uitkomsten van de uitgevoerde inventarisatie besproken met de betrokkenen op Heijplaat en zijn de kansrijke oplossingen verder uitgewerkt tot een concreet plan. Deze fase is begin 2012 afgerond. HEIJPLAAT BESPAART VANDAAG TON C02 10,77 7% 2% % 16 9% % Fase 3 66 e en -opwekkende maatregelen in 2020 Fase 2 In deze fase begint het echte werk: de realisatie van de haalbare maatregelen. Deze fase is inmiddels begonnen en loopt door tot het einddoel energieneutraliteit is bereikt in 2020. 17
De grootste uitdaging van het project ligt in het aanpassen van de bestaande woningen in het oude dorp van Heijplaat om ze duurzamer te maken. Hoewel het de bedoeling is om het hele dorp Heijplaat op termijn energieneutraal te maken, dus ook de openbare gebouwen en de bedrijven, gaat het nu in de eerste plaats om die woningen. Bij het opwekken van energie wordt echter al wel meteen naar het hele gebied gekeken. Gedragsverandering Het project Heijplaat EnergieNeutraal biedt ook een duidelijk inzicht in het energiegebruiksgedrag van de bewoners. Deze kennis kan worden benut om te kijken of het energiegebruik van bewoners ook beïnvloed kan worden door gebruik te maken van een intelligent net. Met feedbacksystemen moet de vraag naar energie afgestemd worden op de duurzame energie die in de wijk beschikbaar is. Een ijkpunt hierbij is de reactie van de bewoners. Veranderen zij hun gedrag? En: op welke wijze worden zij gestimuleerd om hun gedrag te veranderen? 18
Er zal zorgvuldig gekeken worden naar welke techniek het meest effectief is en het beste bijdraagt tot positieve gedragsverandering in het gebruik van energie. De ervaringen die worden opgedaan op Heijplaat zullen een belangrijk hulpmiddel zijn bij het zo effectief mogelijk uitrollen van dergelijke wijkgerichte projecten in de toekomst. In de toekomst kunnen bewoners uiteindelijk dankzij intelligente apparatuur en eigen energiebronnen slim en voordelig gebruik maken van het aanbod van duurzame energie. Als de zon fel schijnt of als het hard waait, is dat in de toekomst een goed moment om bijvoorbeeld een wasje te draaien. Dan is het aanbod van energie namelijk groot -en ook hier gelden de wetten van de markt: groot aanbod, lage prijs! En als je stroom over hebt, dan verkoop je dat gewoon aan je buurman, die op dat moment net wat meer nodig heeft voor de repetitie met zijn band 19
Heijplaat is net het Gallische dorpje van Asterix Jacqueline Cornelissen is sinds anderhalf jaar voorzitter van Vitaal Heijplaat, een overlegorgaan waarin de Deelgemeente Hoogvliet, de gemeente Rotterdam, het Havenbedrijf en wooncorporatie Woonbron vertegenwoordigd zijn. Daarvoor was ze twaalf jaar lang dagelijks bestuurder van de deelgemeente Charlois. Het gaat Jacqueline om mensen, het belang van de bewoners staat bij haar altijd voorop. Haar enthousiasme voor de bijzondere wijk is groot Een heel bijzondere plek, een verborgen parel in Rotterdam. Het is een echt authentiek tuindorp. Je ziet ook dat de directeuren van de RDM zich er tot op de millimeter mee bemoeid hebben. Dat zie je aan de diversiteit van de woningen, maar bijvoorbeeld ook aan het feit dat er in één straat, de Streefkerkstraat, maar liefst vier kerken staan. Het unieke verleden is op ieder hoek van iedere straat nog steeds voelbaar. De verandering Toen de RDM-werf failliet ging leidde dat tot traumatisering van de bewoners van de wijk. Iedereen was plotseling zijn baan kwijt en men voelde zich in de steek gelaten. Toen ik hier anderhalf jaar geleden kwam hoorde ik wel eens iemand zeggen De mensen hier zijn RDM-verwend maar hoe langer ik hier rondliep des te meer het mij begon te dagen: De mensen hier zijn niet RDM-verwend, ze zijn RDM-getraumatiseerd! De toekomst Nu zitten we op het punt dat er iets moet gebeuren. Iets positiefs. Iets waardoor de bewoners van Heijplaat weer trots kunnen zijn op hun wijk. Heijplaat EnergieNeutraal is een prachtig project wat heel veel mogelijkheden en kansen biedt. Er zit heel veel kracht in Heijplaat, onderschat dat niet. Toen er sprake van was dat Heijplaat in z n geheel zou worden afgebroken, stond iedereen hier op de barricades. Het was net het Gallische dorpje uit Asterix en Obelix. Die strijdbaarheid maakt ook dat de bewoners een duidelijk beeld hebben van wat ze wel en niet willen. 20
Wat mooi zou zijn is als we aan het eind van dit avontuur een bord bij de ingang van Heijplaat kunnen zetten waarop staat: Vandaag bespaart Heijplaat 10,77 ton CO 2. HEIJPLAAT BESPAART VANDAAG 10,77 TON C0 2 Tot slot: om klaar te zijn voor de energietoekomst moet in Nederland nog een aantal belangrijke slagen worden gemaakt bij het stimuleren van het energiebesparing, het efficiënt benutten van energie en het zelf opwekken van duurzame energie. Heijplaat EnergieNeutraal vormt daarbij een inspirerend perspectief. Het biedt een blik op de toekomst: wat is er op energiegebied allemaal mogelijk, wat zijn de kosten, welke financiële en milieuvoordelen levert dat allemaal op? En vooral ook: hoe pak je dat in samenwerking met de bewoners aan, zodat die duurzame energievoorziening ook echt solide is en een stevig maatschappelijk draagvlak heeft? Heijplaat EnergieNeutraal gaat nuttige lessen en antwoorden opleveren. Heijplaat: van tuindorp tot een proeftuin, waarvan heel Nederland de vruchten kan gaan plukken! 21
ENERGY NEUTRAL HEIJPLAAT The goal: Energy Neutrality in 2020 Cities are central to the transition to a low carbon society. Urban areas are responsible for 60-70% of the resource use and 75% of global CO 2. Making the necessary transition towards a sustainable energy future swiftly requires bold action. Hence a plan has been developed to turn Heijplaat, a part of the City of Rotterdam, into an icon of the energy neutral city by 2020. This goal will be pursued by taking measures to conserve energy, by changing personal energy behavior and by generating all energy used sustainably and as much as possible within the neighbourhood itself. Participation of the community is one of the critical success factors. A challenging location The Heijplaat neighbourhood is situated in a remote area of Rotterdam. It was built at the beginning of the 20th century and was designed especially to accommodate the employees of the RDM shipyard that used to be located here. After bankruptcy of the RDM shipyard in the early eighties of the 20th century almost all of the inhabitants lost their jobs. As a result the neighbourhood started to decline. Heijplaat has been selected because of its scale and the possibility of uplifting the neighbourhood and positioning it in a positive way. Obtaining social sustainability is an important side-effect. The Heijplaat Energy Neutral project Partnering for success An energy neutral Heijplaat can only be reached through the cooperation of everyone involved: the Heijplaat community, The City of Rotterdam, Eneco, Stedin, Woonbron, the Port of Rotterdam and WWF. A number of inhabitants have already committed themselves to be ambassador of the project in order to create a basis for interest in the project amongst the other members of the community. 22
is one of the first efforts in The Netherlands to implement complete energy neutrality on a neighbourhood level. The Heijplaat Energy Neutral project is one of the first efforts in The Netherlands to implement complete energy neutrality on a neighbourhood level. 100% Heijplaat Energy The transition to energy neutrality in 2020 consists of four mutually reinforcing levels of participation. 1. Community participation. All residents are offered a new energy contract, Eneco Heijplaat Energy, based upon 100% renewable Energy and offering a 8% discount on their energy bill to participants. For every resident participating in the project, a contribution is made to a neighbourhood fund that is administered by representatives from the community to increase the social cohesiveness and quality of the neighborhood. 2. Energy-efficient housing. The energy efficiency of the houses is substantially increased by means of isolation. As the majority of the houses were build in the 1930 s a thorough renovation results in a 16% reduction in CO 2 emissions. The landlord Woonbron will lead this effort. 3. Smart Living. Residents are encouraged to reduce their in-house energy consumption through a multimedia display combining insight in energy use with a feedback system that provides information on the effectiveness of actions both individually and collectively. This results in a reduction of an estimated 7% in energy consumption. Utility Eneco and infrastructure company Stedin are taking the lead. 4. Local renewable energy production. The community will be producing enough renewable electricity for its own consumption in cooperation with Eneco and the Port of Rotterdam. Solar PV will be placed on houses with suitable roofs and on one of the production halls of the former RDM site. Together with the windmill to be located in the vicinity of the neighbourhood CO 2 emissions will be reduced by 77%. In effect the community will potentially become an exporter of electricity. Eneco will work with Woonbron and the residents in order to develop a structure for cooperative ownership. The project will be closely monitored and the outcome will lead to a more generic plan that will be suitable for other similar neighourhood projects in the future. 23